اختلال دو قطبی (Bipolar disorder) یا بیماری افسردگی شیدایی شامل مجموعه‌ای از اختلالات است که همراه با مراحلی از انرژی بسیار بالاست که تحت عنوان دوره‌های شیدایی شناخته می‌شود.
در این مطلب با مجله درمانکده همراه شوید تا با علائم اختلال دوقطبی، علل اختلال دوقطبی و درمان اختلال دوقطبی بیشتر آشنا شوید و بدانید راه‌های تشخیص بیماری دو قطبی چیست.
اختلال دوقطبی چیست؟
معمولاً، تغییرات غیرعادی در روحیه و انرژی به شکل فعالیت بیش‌ازحد و ناتوانی در انجام عملکردهای روزمره نمود پیدا می‌کند. ناتوانی ناشی از اختلال دو قطبی می‌تواند شدید باشد و منجر به آسیب روابط، شغل یا عملکرد فرد در مدرسه و حتی خودکشی شود.
اختلال دوقطبی در زنان دوقطبی و مردان انواع مختلفی دارد. منظور از اختلالات دو قطبی نوع ۱ وضعیتی است که فرد در آن به‌مدت دست کم یک هفته دچار یک دوره‌ٔ کامل شیدایی می‌شود. در این وضعیت ممکن است افسردگی را هم تجربه کند یا نکند. ممکن است علائم شیدایی آنقدر شدید باشد که فرد به بستری شدن نیاز پیدا کند.
اگر فرد درحال حاضر یا در گذشته دچار یک دوره هیپومانیا (hypomania) شده باشد، که حالت خفیف‌تر شیدایی است و حداقل چهار روز متوالی طول می‌کشد، و درحال حاضر یا در گذشته یک دوره افسردگی عمده را نیز تجربه کرده باشد، اختلال دوقطبی نوع ۲ رخ داده است. به تغییر مکرر روحیه از هیپومانیا به افسردگی طی دست کم دو سال در بزرگسالان، اختلال خلقی یا خلق ادواری می‌گویند.
بسامد بروز این اختلال در زنان دوقطبی و مردان یکسان است و متوسط سن بروز آن ۲۵ سالگی تخمین زده شده است. با این حال، ممکن است اختلال دوقطبی از کودکی آغاز یا در اواخر عمر ظاهر شود.
اختلال دو قطبی معمولا بیماری‌های مزمنی هستند و فرد باید تا پایان عمر تحت نظارت باشد. بیش از ۹۰ درصد از کسانی که دچار یک دوره شیدایی می‌شوند، باز هم دوره‌های شیدایی یا افسردگی را تجربه می‌کنند.
بیشتر بدانید: زندگی و ازدواج با فرد مبتلا به بیماری دوقطبی
اختلال دو قطبی بودن یعنی چی؟
معمولاً افراد مبتلا شیدایی را با سرخوشی زیاد توصیف می‌کنند. شخص احساس می‌کند «جهان زیر پایش قرار دارد». با این وجود، در اغلب موارد، روحیه غالب در دوران شیدایی کج‌خلقی است. به‌علاوه، این دسته از افراد ناگهان اعتماد به نفس زیادی در خود احساس می‌کنند، نیازشان به خواب کم می‌شود، پرحرف می‌شوند، براحتی حواسشان پرت می‌شود و دست به فعالیت‌هایی می‌زنند که ریسک و دردسرشان بالاست (مثل قمار، خرید بی‌رویه، سکس بی‌پروا).
شباهت هیپومانیا با شیدایی در این است که در هر دو مورد، دیگران متوجه تغییر در روحیه و عملکرد فرد می‌شوند اما این دوره آنقدر شدید نیست که منجر به اختلال جدی در عملکرد اجتماعی یا شغلی شود یا به بستری شدن نیاز داشته باشد.
ممکن است فرد در دوره شیدایی پروژه‌های زیادی را شروع کند و احساس کند، صرف نظر از سطح استعداد یا تجربه، می‌تواند هرکاری را انجام دهد. یکی از شایع‌ترین ویژگی‌های شیدایی کاهش نیاز به خواب است. ممکن است فرد تا چند روز نخوابد ولی احساس خستگی نکند.
بیشتر بخوانید: تفاوت علائم بیماری دوقطبی با اسکیزوفرنی چیست؟
در اغلب موارد، ذهن فرد شیدا سریع‌تر از آنکه بتواند بروز دهد عمل می‌کند بنابراین مدام از موضوعی به موضوع دیگر می‌پرد و حرف‌های او منسجم نیست. گاهی فرد در دوره‌ی شیدایی، بخصوص اگر کسی بخواهد حرفش را قطع کند، از خود پرخاش و خشونت نشان می‌دهد.
زنجیره‌ی رشد کودکانی که در معرض خطر ابتلا به اختلال دو قطبی قرار دارند (چون یکی از والدین آنها دچار این اختلال دو قطبی است) با علائمی شروع می‌شود که مختص اختلال دو قطبی نیست (مشکل خواب و اضطراب ازجمله علائم بارز آن است). این وضعیت از اختلال خلقی خفیف به سمت اختلال افسردگی عمده در نوجوانی حرکت می‌کند و اختلال دوقطبی کامل در مرحله‌ی ورود به بزرگسالی، معمولاً همراه با یک دوره شیدایی یا هیپومانیا یا اولین دوره از روانپریشی بعد از یک دوره افسردگی، رخ می‌دهد.
ویژگی این وضعیت این است که افراد شیدا بیماری خود و نیاز به درمان را نمی‌پذیرند و دربرابر درمان مقاومت می‌کنند. راه‌های تشخیص بیماری دو قطبی و درمان بیماری دو قطبی بسیار مهم است.
خطر خودکشی در بین افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دست کم ۱۵ برابر بیشتر از جمعیت عادی است. در اغلب موارد اختلال دوقطبی تشخیص داده نمی‌شود یا با سایر اختلالات اشتباه گرفته می‌شود و ممکن است افراد تا چند سال از آن رنج ببرند تا بالاخره تحت درمان مناسب قرار بگیرند.
برای آنکه بدرستی بدانید بیماری دو قطبی چیست و علائم بیماری دو قطبی را تشخیص دهید، حتما باید به روانپزشک مراجعه کنید. پزشک پس از بررسی شخصیت دو قطبی و علائم اختلال دو قطبی، نوع درمان مناسب را مشخص کرده و عوامل تشدید‌کننده اختلال دو قطبی را شرح می‌دهد.
بیشتر بدانید: بهترین روش برای کنار آمدن با خیانت همسر
فواید اختلال دو قطبی چیست؟
اجازه دهید با اذعان به آنچه شناخته شده است شروع کنیم: افسردگی مانیک (Manic depression) یا اختلال دوقطبی می‌تواند یک بیماری ویرانگر باشد. این بیماری که حداقل 1 درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بدون درمان این بیماری می‌تواند منجربه خودکشی، از دست دادن خانواده و شغل شود. اختلال دوقطبی اغلب با سوء مصرف الکل و مواد مخدر و اعتیاد، رفتار مجرمانه و حتی خشونت آمیز همراه است. البته که این پیش زمینه ارائه شده است که چرا که باری را که این بیماری بر زندگی مردم، خانواده‌ها و جوامع می‌گذارد، کم نشود.
از سوی دیگر، تاریخ جهان به طور قابل توجهی تحت تأثیر افراد مبتلا به افسردگی شیدایی قرار گرفته از بازیگران و هنرپیشه‌ها تا سیاستمداران ( وینستون چرچیل، تئودور روزولت) به فضانوردان (باز آلدرن)، رسانه‌ها (تد ترنر) و شاید حتی شخصیت‌های مذهبی معروف است. به نظر واضح است که حداقل برای برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، احساس معنویت، خلاقیت و موفقیت افزایش یافته است.
ممکن است اختلال دوقطبی پتانسیل بالایی داشته باشد، اگر فردی بتواند انرژی‌هایی را که به طور دوره‌ای در دسترس هستند، به یک کار بالاتر هدایت کند یا به طور موثر هدایت کند. این البته توانایی پرهیز از مواد مخدر و الکل مضر، داشتن شخصیت خوب و حداقل برخی از روابط حمایتی و شبکه‌های اجتماعی را پیش‌فرض می‌گیرد. ممکن است در نظر گرفتن یک مفهوم سازی مجدد مفید باشد. شاید به جای اینکه این یک اختلال باشد، بتوانیم افراد دوقطبی را به عنوان افرادی که به قدرت غیرعادی دسترسی دارند تصور کنیم. این قدرت راهی برای برجسته شدن پیدا می‌کند که می‌تواند مخرب یا سازنده باشد. اگر چنین انتخابی به فرد ارائه شود، شاید بتواند درهایی برای دستیابی به موفقیت باز کند.
راه‌های تشخیص بیماری دو قطبی و علائم اختلال دوقطبی چیست؟
براساس DSM-5، دوره‌ٔ شیدایی با سرمستی بیش‌ازحد، کج‌خلقی در بیشتر روزهای هفته یا هر روز به مدت دست کم یک هفته ظاهر می‌شود و با افزایش غیرعادی فعالیت و انرژی همراه است. به‌علاوه، سه مورد از علائم زیر در فرد مشاهده می‌شود (اگر کج‌خلقی را روحیه‌ٔ غالب تصور کنیم، چهار مورد):
- اعتماد به نفس بیش از حد یا بزرگنمایی، شامل باورهای غیرمنطقی نسبت به توانایی و قدرت خود
- کاهش نیاز به خواب
- پرحرفی غیرعادی یا نیاز به صحبت
- هجوم ایده یا افکار
- پرت شدن حواس
- افزایش هدف‌گذاری، مانند پروژه‌های کاری یا درسی، یا فعالیت‌های بی‌هدف (بی‌قراری روانی-حرکتی)
- شرکت در فعالیت‌هایی که احتمال پیامد منفی آن ها بالاست. مثل خرید بی‌رویه، سکس بی‌پروا، سرمایه‌گذاری بدون فکر.
چنانچه این علائم دوقطبی را در اطرافیان خود مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید. شما از طریق درمانکده می‌توانید از بهترین متخصصان این حوزه، به صورت آنلاین یا حضوری، خدمات مشاوره دریافت نمایید.
به‌علاوه، اختلال در خلق و خو برای بروز مشکل جدی در عملکرد اجتماعی یا شغلی یا نیاز به بستری شدن برای جلوگیری از آسیب زدن فرد به خود یا وجود ویژگی‌های روانی کافی است.
از طرفی، این وضعیت با تزریق دارو، سوء مصرف مواد یا اختلال بالینی قابل توضیح نیست.
حالت خفیف شیدایی، که هیپومانیا نام دارد، نیز شامل تغییر بارز در عملکرد فرد (ولو به مدت چهار روز یا بیشتر) است با این تفاوت که معمولاً با ناتوانی شدید اجتماعی یا شغلی مواجه نیستیم. درواقع، ممکن است فرد احساس خوبی داشته باشد و به‌شدت فعال شود به‌طوری‌که خود فرد یا اطرافیان نتوانند دوره هیپومانیا را تشخیص دهند.
بیشتر بدانید: دیسلکسیا چیست؟ علت، علائم و درمان
از کجا بفهمم بیماری دو قطبی دارم؟
در اختلال دوقطبی دست کم با یک دوره بروز افسردگی روبه‌رو هستیم. در این دوره، روحیه‌ٔ فرد پایین می‌آید، احساس بی‌میلی یا بی‌انگیزه بودن به او دست می‌دهد یا دست کم به مدت ۲ هفته دچار ناامیدی می‌شود. براساس DSM-5، حداقل پنج مورد از علائم زیر نیز در فرد دیده می‌شود:
- فرد هر روز یا بیشتر روزهای هفته احساس ناراحتی، اضطراب یا پوچی می‌کند.
- فرد هر روز یا بیشتر روزهای هفته احساس بی‌میلی و بی‌انگیزه بودن دارد.
- افزایش یا کاهش بی‌رویه‌ٔ وزن
- بی‌خوابی یا پرخوابی
- بی‌قراری مشهود (بی‌قراری روانی-حرکتی) یا کند شدن (کندی روانی-حرکتی)
- فرد تقریباً هر روز احساس خستگی مفرط و انرژی پایین دارد.
- عذاب وجدان یا احساس بی‌ارزش بودن
- فرد نمی‌تواند تمرکز کند یا تصمیم بگیرد.
- فرد مدام به خودکشی فکر می‌کند یا اقدام به خودکشی می‌کند.
این علائم دو قطبی باعث پریشانی یا نقص در عملکرد فرد می‌شود و ناشی از تاثیر مواد یا بیماری بالینی نیست.
گاهی دوره‌های شدید شیدایی یا افسردگی شامل علائم روانپریشی می‌شود. ازجمله علائم شایع روانپریشی می‌توان به توهم (شنیدن، دیدن یا احساس حضور چیزهایی که در واقعیت وجود ندارد) و وهم (باور محکم و غلط که ربطی به دلایل یا توضیحات منطقی در باورهای فرهنگی عادی فرد ندارد) اشاره کرد.
برای آنکه بدانید «بیماری دو قطبی چیست» می‌توانید از متخصص این حوزه درباره مریضی دو قطبی مشاوره بگیرید.
بیشتر بدانید: قرص ریسپریدون چیست؟
علائم روانی در بیماران دوقطبی چیست؟
معمولاً علائم روانی در اختلال دوقطبی ناشی از وضعیت روحی فرد در لحظه است. مثلاً، ممکن است فرد حین دوره‌ٔ شیدایی دچار توهم خودبزرگ‌بینی مثل باور به رئیس جمهور بودن یا داشتن قدرت و ثروت ویژه شود و طی دوره‌ٔ افسردگی توهم عذاب وجدان یا احساس بی‌ارزش بودن مانند پوچی و بازنده بودن را تجربه کند یا باور داشته باشد که مرتکب جرم بزرگی شده است. به‌همین دلیل، گاهی اختلال دوقطبی به اشتباه شیزوفرنی (schizophrenia) تشخیص داده می‌شود.
البته ممکن است علائم افسردگی شیدایی در بعضی از افراد همزمان رخ دهد که به آن اختلال دو قطبی با ویژگی‌های ترکیبی گفته می‌شود. علائم آن اغلب شامل بی‌قراری، اختلال در خواب، تغییر شدید در اشتها، روانپریشی و فکر به خودکشی است. ممکن است روحیه‌ٔ فرد بسیار غمگین و ناامید باشد و در عین حال احساس پرانرژی بودن کند.
بعضی از افراد دچار اختلال دوقطبی دست به خودکشی می‌زنند. هرکس که به خودکشی فکر می‌کند باید فوراً تحت نظارت متخصص سلامت روان قرار بگیرد. باید حرف زدن درمورد خودکشی را جدی گرفت. به‌نظر می‌رسد خطر خودکشی طی اولین دوره از بیماری از همه بیشتر است. تشخیص زودهنگام اختلال دوقطبی و یادگیری بهترین روش برای کنترل آن، خطر مرگ در اثر خودکشی را کاهش می‌دهد.
بیشتر بدانید: علائم اضطراب فراگیر چیست؟ آیا قابل درمان است؟
معمولاً دوره‌های افسردگی شیدایی چند بار در طول عمر تکرار می‌شود. اکثر افراد دچار اختلال دوقطبی میان هر دوره هیچ علامتی ندارند اما علائم در یک سوم از آن ها باقی می‌ماند. علائم مزمن در درصد کمی از افراد، به رغم درمان، هرگز رفع نمی‌شود.
دوقطبی تند چرخش چیست و چه علائمی دارد؟
اگر ظرف ۱۲ ماه فرد دچار چهار اپیزود بیماری یا بیشتر شود، می‌گوییم اختلال دوقطبی تند چرخش رخ داده است. بعضی از افراد ظرف یک هفته یا حتی یک روز دچار چند اپیزود می‌شوند. چرخش سریع معمولا اوایل بیماری رخ نمی‌دهد و در بین زنان دوقطبی بیشتر شایع است.
اگر فرد بداند اختلال دو قطبی چیست و این بیماری دو قطبی به‌طور موثر درمان شود، بیماران دوقطبی می‌توانند زندگی سالم و سودمندی داشته باشند اما بدون درمان، بسامد و شدت تغییر روحی افزایش پیدا می‌کند و ممکن است عاقبت بیماران دو قطبی سخت باشد و به خودکشی برسد.
ممکن است اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان نیز رخ دهد. این وضعیت معمولاً کودکانی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد که والدین او دچار این اختلال باشند. کودکان و نوجوانان اغلب چندبار در روز دچار نوسان خلقی سریع بین افسردگی و شیدایی می‌شوند. شیدایی در کودکان به‌شکل کج‌خلقی و فوران شدید خشم نمود پیدا می‌کند.
بروز علائم مختلف نیز در جوانان دچار اختلال دوقطبی شایع است. ممکن است علائم و اپیزود این بیماری در نوجوانان بزرگتر بیشتر شبیه به بزرگسالان باشد.
تمیز دادن اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان از سایر مشکلاتی که در این گروه سنی رخ می‌دهد دشوار است. کج‌خلقی و پرخاشگری می‌تواند از علائم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی، اختلال رفتاری یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای هم باشد.
سوء مصرف مواد و الکل در بین افراد دچار اختلال دوقطبی بسیار شایع است. عوامل مختلفی در بروز اختلال سوء مصرف مواد سهم دارد مانند: مصرف سر خود دارو برای تسکین علائم درحالی‌که ممکن است علائم خلقی در اثر مصرف دارو رخ دهد یا تشدید شود. شاید بعضی از عوامل در بروز اختلال دوقطبی و اختلال مصرف مواد موثر است.
بیشتر بدانید: خودشیفته یعنی چه؟ همه چیز درباره آن
همزمان شدن اختلال سوء مصرف مواد با اختلال دوقطبی، بخش مهمی از برنامه درمان خواهد بود.
همچنین ممکن است اختلالات اضطراب، مانند حمله‌ی عصبی و اختلال اضطراب اجتماعی، همزمان با اختلال دوقطبی رخ دهد. شاید این وضعیت به درمانی که برای اختلال دوقطبی در نظر گرفته شده جواب دهد یا به درمان جداگانه نیاز داشته باشد.
علت اختلال دوقطبی چیست؟
علت بروز اختلال دوقطبی موضوع تحقیقات بسیار قرار گرفته و دانشمندان به این اجماع رسیده‌اند که یک دلیل واحد برای بروز اختلال دوقطبی وجود ندارد. بلکه، عوامل مختلف دست به دست هم می‌دهند تا این بیماری رخ دهد.
ژنتیک در این زمینه نقش دارد. یکی از قوی‌ترین عوامل بروز اختلال دوقطبی سابقه‌ٔ خانوادگی است: خطر بروز اختلال دوقطبی دربین بستگان بزرگسال افراد دچار اختلال دوقطبی نوع ۱ و ۲، ۱۰ برابر بیشتر است. با این حال، هیچ ژن خاصی به این اختلال مربوط نیست. بلکه، مانند بسیاری از بیماری‌های روحی، چند ژن (که هرکدام تاثیر اندکی می‌گذارند) در احتمال بروز این اختلال دوقطبی سهم دارند.
برخی شواهد نشان می‌دهد بسامد اختلالات روحی، اضطراب و روانی در خانواده‌هایی که دچار اختلال دوقطبی هستند نسبت به جمعیت عادی بیشتر است. تحقیق روی دوقلوهای همسان، که ژن‌های مشابه دارند، نشان می‌دهد به غیر از ژن عواملی نظیر رویدادهای پرتنش نیز در ابتلا به اختلال دوقطبی نقش دارد. احتمالا ترکیب تعدادی ژن با عوامل محیطی در بروز اختلال دوقطبی موثر است.
بررسی تصاویر مغزی نشان می‌دهد مغز افراد دو قطبی با مغز افراد سالم فرق می‌کند. برای مثال، در بررسی‌ها تشخیص داده شد که ضخامت قشر قسمت‌هایی از مغز بیماران دوقطبی نازک‌تر است. سایر تحقیقات نشان می‌دهد پردازش محرک حسی طی دوره‌های افسردگی و شیدایی تضعیف و منجر به بروز مشکل در ادراک می‌شود.
درمان اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی حتی در شدیدترین حالت قابل درمان است. هرچه فرایند درمان زودتر شروع شود، احتمال کاهش شدت و بسامد دوره‌های افسردگی و شیدایی بیشتر خواهد بود.
ازآنجاییکه اختلال دوقطبی در تمام طول عمر فرد را درگیر خود می‌سازد، درمان هم طولانی‌مدت است و نه‌تنها درجهت تسکین علائم پیش می‌رود، بلکه قصد دارد مانع از عود علائم شود. اکثر افراد دچار اختلال دوقطبی از نظر نوسانات خلقی و علائم مربوط به آن به ثبات خواهند رسید.
ترکیب دارو و روان‌درمانی موثرترین روش درمان است. به‌علاوه، اغلب از بیماران درخواست می‌شود علائم روحی روزانه، روش‌های درمان، الگوی خواب و اتفاقات زندگی را در جدولی بنویسند. شواهد نشان داده‌اندکه نوشتن این امور در درک و مدیریت بهتر بیماری به بیمار و اعضای خانواده او کمک می‌کند. می‌توان به‌موقع متوجه تغییرات خلقی شد تا از بروز اپیزود کامل جلوگیری شود. حتی زمانی‌که سدی بر سر راه درمان قرار نگیرد، باز هم ممکن است نوسانات خلقی رخ دهد و باید فوراً آن را به پزشک گزارش داد تا برنامه‌ٔ درمان را تنظیم کند.
بیشتر بدانید: کمال گرایی چیست؟ آیا می‌توان آن را کنترل کرد؟
دارو برای بیماری دوقطبی چیست؟
با اینکه ممکن است پزشک عمومی که در روانپزشکی تخصص ندارد داروی روانگردان تجویز کند، توصیه می‌شود افراد دچار اختلال دوقطبی برای درمان به روانپزشک مراجعه کنند. برای درمان اختلال دوقطبی از چند نوع دارو استفاده می‌شود.
معمولاً برای کنترل دوره‌های شیدایی از داروهای تثبیت‌کننده‌ٔ خلق استفاده می‌شود که شاید لیتیم (لیتیوم، lithium salts) شناخته‌شده‌ترین نوع آن باشد. لیتیم که به‌عنوان اولین داروی تثبیت‌کننده‌ٔ خلق به تایید اداره غذا و داروی ایالت متحده رسید، اغلب در کنترل شیدایی و پیشگیری از عود دوره‌های شیدایی و افسردگی بسیار موثر عمل می‌کند.
ازجمله دیگر داروهای تثبیت‌کننده‌ی خلق می‌توان به داروهای ضد تشنج مثل لاموتریژین (لامیکتال)، والپروئیک اسید(دپاکین)، دیوالپروئکس سدیم (دپاکوت) و کاربامازپین (تگرتول و غیره) اشاره کرد. در سال ۱۹۹۵ داروی والپروات برای درمان شیدایی به تایید اداره غذا و دارو رسید.
ممکن است به‌منظور دستیابی به بهترین تاثیر ممکن داروهای ضد تشنج با لیتیم یا با یکدیگر ترکیب شوند. درصورت لزوم، و معمولاً به مدت کوتاه، برای درمان دوره‌های افسردگی و شیدایی داروهای دیگر نیز اضافه می‌شود.
گاهی مصرف داروهای ضد افسردگی منجر به تغییر روحیه و تسریع اپیزود شیدایی یا هیپومانیا یا چرخش سریع می‌شود. به‌منظور پیشگیری از بروز این مشکل، معمولاً به داروهای تثبیت‌کننده خلق و خو به‌تنهایی یا همراه با داروهای ضد افسردگی نیاز است.
معمولاً کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی با مصرف لیتیم درمان می‌شوند اما گاهی از والپروات و کاربامازپین نیز استفاده می‌شود.
زنان دچار اختلال دوقطبی که قصد بارداری دارند یا باردار می‌شوند، به‌علت تاثیر احتمالی داروهای تثبیت کنندهٔ خلق و خو روی جنین درحال رشد یا نوزاد شیرخوار با چالش روبه رو می‌شوند. متخصص بالینی می‌تواند به این زنان کمک کند تا مزایا و خطرات تمام گزینه‌های درمان را سبک سنگین کنند.
معرفی داروهای ضد روانپریشی برای درمان بیماران دو قطبی
به‌منظور کنترل علائم شیدایی و افسردگی در اختلال دوقطبی از داروهای ضد روانپریشی هم استفاده می‌شود و بعضی از این داروها به تثبیت وضعیت روحی نیز کمک می‌کنند. ازجمله داروهای ضد روانپریشی می‌توان به الانزاپین (زیپرکسا)، کوئتیاپین (سروکوئل) و ریسپریدون (ریسپردال) اشاره کرد.
اگر فرد مشکل بی‌خوابی داشته باشد، داروی قوی بنزودیازپین مانند کلونازپام یا لورازپام موثر واقع می‌شود. با این حال، از آنجایی‌که این داروها اعتیادآور است، بهتر است به‌مدت کوتاه تجویز شود. در این صورت گاهی از سایر داروهای آرام‌بخش، مانند زولپیدم، استفاده می‌شود.
درحال حاضر، در حال تحقیق پیرامون تاثیر اسید چرب امگا-3 (که در روغن ماهی یافت می‌شود)، به‌تنهایی یا در کنار سایر داروهای متداول، روی درمان بلندمدت اختلال دوقطبی هستیم.
شاید لازم باشد برای مدیریت مناسب اختلال دوقطبی، برنامه درمان چند بار طی دوره‌ی بیماری تغییر کند. هرگونه تغییر در نوع یا دوز دارو باید تحت نظارت روانپزشک انجام شود. بیمار باید به‌منظور جلوگیری از هرگونه اثر جانبی تمام داروهای دیگر یا مکمل‌های طبیعی را که مصرف می‌کند با روانپزشک درمیان بگذارد.
در اغلب موارد، عملکرد غده‌ی تیروئید در افراد دچار اختلال دوقطبی، به‌خصوص کسانی که چرخش تند روحی را تجربه می‌کنند، غیرعادی است. از آنجایی‌که بالا یا پایین بودن میزان هورمون به تنهایی منجر به تغییر انرژی و روحیه می‌شود، میزان تیروئید تحت نظارت دقیق پزشک قرار می‌گیرد. مصرف لیتیم در بعضی از افراد منجر به کاهش میزان هورمون تیروئید می‌شود بنابراین این دسته از افراد به مصرف مکمل تیروئید نیاز دارند.
تمام داروها اثر جانبی دارند. عوارض، بسته به دارو، شامل افزایش وزن، حالت تهوع، رعشه، کاهش میل جنسی، اضطراب، ریزش مو، اختلال حرکتی یا خشکی دهان می‌شود. لازم است به‌منظور حفظ تعادل مزایای درمان، پزشک دوز یا نوع دارو را تنظیم کند. نباید بدون توصیه روانپزشک دارو را قطع کرد یا تغییر داد.
روان درمانی برای بیماری دو قطبی چیست؟
تحقیقات نشان می‌دهد مشارکت در انواع روان‌درمانی توسط بیمار و اعضای خانواده منجر به افزایش ثبات روحی، کاهش مدت زمان بستری شدن و بهبود عملکرد فرد در چند حیطه می‌شود. معمولاً برای درمان اختلال دو قطبی از روش درمان شناختی رفتاری، آموزش روانی، خانواده درمانی و درمان بین فردی و ریتم اجتماعی (IPSRT) استفاده می‌شود. در IPSRT روی اهمیت داشتن الگوی منظم خواب و بیداری تاکید می‌شود زیرا به تاخیر انداختن بیداری باعث تحریک اپیزود شیدایی می‌شود.
معمولاً روانشناس معتبر، مددکار اجتماعی یا مشاور این خدمات را انجام می‌دهد و اغلب با روانپزشک همکاری دارد تا پیشرفت بیمار تحت نظارت قرار بگیرد. درمان شناختی رفتاری به افراد دچار اختلال دوقطبی کمک می‌کند الگوهای فکری و رفتاری منفی یا نادرست مربوط به بیماری را تغییر دهند.
در آموزش روانی، به افراد دچار اختلال دوقطبی درمورد این وضعیت، راه‌های درمان و تشخیص علائم عود آن اطلاع‌رسانی می‌شود تا قبل از تجربه‌ٔ اپیزود کامل بیمار تحت درمان قرار گیرد. آموزش روانی برای اعضای خانواده هم مفید است.
خانواده درمانی به کاهش میزان پریشانی ناشی از علائم فرد بیمار کمک می‌کند.
درمان بین فردی و ریتم اجتماعی به افراد دچار اختلال دوقطبی کمک می‌کند روابط خود را بهتر و روتین روزانه‌ٔ خود را تنظیم کنند. داشتن روتین روزانه و برنامه‌ٔ خواب به جلوگیری از بروز دوره‌ٔ شیدایی کمک می‌کند.
بیشتر بدانید: تروما در روانشناسی چیست؟
شوک درمانی در بیماران دوقطبی
در شرایط بحرانی، مانند روانپریشی یا فکر به خودکشی، که دارو، درمان روانی-اجتماعی و ترکیب این موارد موثر واقع نمی‌شود یا تاثیر کمی روی علائم حاد دارد، شوک برای بیماران دوقطبی انجام می‌شود. همچنین زمانی‌که وضعیت پزشکی بیمار، مانند حاملگی، اجازه استفاده از دارو را نمی‌دهد، برای درمان اپیزودهای حاد از شوک درمانی در بیماران دوقطبی استفاده می‌شود.
تاثیر شوک درمانی روی افسردگی شدید، شیدایی یا ترکیب این دو یعنی افسردگی شیدایی بسیار بالاست. احتمال بروز مشکل دائمی در حافظه‌ی بیمار با استفاده از روش‌های مدرن شوک درمانی در بیماران دوقطبی به طرز قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.
رژیم غذایی بیماران اختلال دو قطبی
همان‌طور که مشخص است، پیروی از یک برنامه خواب مناسب، ورزش زیاد و خوردن غذاهای مناسب می‌تواند برای علائم اختلال دو قطبی معجزه کند و سلامت کلی شما را در این فرآیند بهبود بخشد.
یک رژیم غذایی سالم برای اختلال دو قطبی شامل موارد زیر است:
- امگا ۳
مطالعات متعدد نشان داده است که اسیدهای چرب امگا ۳ مانند انواعی که در ماهی و مکمل‌های روغن ماهی یافت می‌شوند، می‌توانند به کاهش احساس افسردگی در بیماران دوقطبی کمک کنند. گیاه خواری؟ به جای آن سعی کنید امگا ۳ خود را از تخم مرغ یا آجیل دریافت کنید.
- منیزیم
نشان داده شده است که منیزیم موجود در غلات کامل، لوبیاها و سبزیجات با برگ تیره مانند اسفناج اثری مشابه لیتیوم، رایج‌ترین داروی دوقطبی دارد. نیاز به دارو (با این حال باید توجه داشت که منیزیم نمی‌تواند به طور کامل جایگزین لیتیوم شود.)
- نمک
به نظر غیرقابل تصور است، درست است؟ اگر دچار اختلال دوقطبی هستید، اجازه ندهید مصرف نمک شما خیلی کم شود و قطعاً نمک را به طور کامل قطع نکنید نمک برای تنظیم سطوح داروهای دوقطبی در جریان خون شما بسیار ضروری است.
- چربی‌های سالم
چربی‌های سالم مانند آن‌هایی که در آووکادو و روغن زیتون یافت می‌شوند، می‌توانند به شما کمک کنند تا مدت طولانی‌تری احساس سیری کنید و هوس شما را برای «غذاهایی که باید از آنها اجتناب کنید» را کاهش می‌دهد.
افراد مبتلا به اختلال دو قطبی باید موارد زیر را کاهش دهند:
- کافئین
کافئین و سایر محرک‌ها می‌توانند شیدایی را تا حدی افزایش دهند. هنگام تجربه فاز شیدایی، تا حد امکان از قهوه، نوشابه و نوشیدنی‌های انرژی زا اجتناب کنید. به جای آن چای‌های گیاهی یا آب دم کرده را امتحان کنید گیاهان می‌توانند انرژی طبیعی برای غلبه بر رکود به شما بدهند.
- قند
بالا و پایین بودن قند می‌تواند خلق و خوی نامتعادل را حتی بیشتر نامنظم‌تر کند و سقوط قند می‌تواند فاز افسردگی را بسیار بدتر کند. اگر واقعاً به چیزی شیرین نیاز دارید، به سراغ میوه بروید قندهای طبیعی باعث افزایش شدید قند خون نمی‌شوند.
- کربوهیدرات‌های تصفیه شده
بیماران دوقطبی ممکن است بیشتر مستعد چاقی باشند، زیرا عدم تعادل سروتونین در مغز آنها ممکن است باعث شود که کربوهیدرات‌های ناسالم بیشتری میل کنند. مواد غذایی نامناسب فرآوری شده را کنار بگذارید و کربوهیدرات‌های خود را از غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات دریافت کنید.
- الکل
الکل و اختلال دوقطبی با هم ترکیب نمی‌شوند. الکل نه تنها می‌تواند با داروهای روانپزشکی تداخل ضعیفی داشته باشد، بلکه می‌تواند خواب را مختل کند، خبر بد برای یک فرد دوقطبی که قبلاً شدیداً قوی است. بیماران دوقطبی نیز بیشتر از افراد عصبی به اعتیاد به مواد مخدر یا الکل مبتلا می‌شوند. به عبارت دیگر، الکل ارزش ریسک را ندارد.
- گریپ فروت
با پزشک خود در مورد وضعیت خاص خود صحبت کنید، اما برخی از داروهای دوقطبی به ویژه داروهای ضد تشنج، با گریپ فروت و آب گریپ فروت تداخل ضعیفی دارند.
لازم به ذکر است که غذا نمی‌تواند اختلال دوقطبی شما را درمان کند و همیشه بهتر است با پزشک خود در مورد بهترین برنامه درمانی برای خود صحبت کنید. اما رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی سالم قطعا می‌تواند به کنترل علائم شما کمک کند و زندگی شما را به مسیر درست بازگرداند.
بیشتر بدانید: چرا زود عصبی میشم؟
به بیماران دو قطبی چه بگوییم و چه نگوییم؟
جملات و سوالاتی وجود دارند که در مواجهه با بیماران دو قطبی نباید از آنها استفاده کنیم. اگر با این بیماران زندگی می‌کنید یا معاشرت دارید، باید یاد بگیرید که رفتار هوشمندانه‌تری داشته باشید. رازی که باید بدانید این است: «کلمات باید نشان‌دهنده همدلی شما باشند نه خشم و ناراحتی شما.»
«همه ما گاهی اوقات نوسانات خلقی داریم.»
نوسانات خلقی با آنچه که بیماران دو قطبی تجربه می‌کنند، فرق دارد. بنابراین «همه» تجربه این بیماران را ندارند. بجای این عبارت بهتر است بگویید:« اشکالی نداره که احساس خوبی نداری؛ من اینجام که به تو کمک کنم.» یا « شاید دقیقا درک نکنم که چه حسی داری، ولی می‌خوام تا اونجا که می‌تونم راجع به اختلال دو قطبی یاد بگیرم.»
«حالِت اونقدرها هم بد به نظر نمی‌رسه.»
شما هرگز نمی‌توانید درک کنید که این بیماران چگونه در درون خود در حال مبارزه هستند. بنابراین بهتر است راجع به خوب و بد بودن حال آنها چیزی نگویید و قضاوتی نکنید. بجای آن بگویید:«می‌تونی چند تا از علائم رو به من بگی تا من هم یاد بگیرم و اینکه چطورمی‌تونم توی این شرایط کمکت کنم؟»
«تو یک بیماری روانی هستی!»
این بدترین جمله‌ایی است که می‌توانید به این بیماران بگویید. بسیاری از این بیماران انسان‌های مهربان و دوست‌داشتنی هستند که به دنبال راهی برای بهبود حال خود می‌گردنند. این جمله را هرگز بکار نبرید و در عوض بگویید: « تو دیوانه نیستی و فقط درگیر یک مشکل پزشکی شده‌ای.» یا «دوقطبی بودن بر هوش و ادراک تو تاثیری ندارد.»
«تو نمی‌تونی یه بیمار دوقطبی باشی.»
زمانی این جمله را استفاده می‌کنیم که می‌خواهیم آنها باور کنند که به این بیماری مبتلا نیستند. در واقع به زور می‌خواهیم به آنها بگوییم که خوب هستند و مشکلی وجود ندارد. با این جملات نمی‌توانید به آنها کمک کنید. بجای آن بگویید: « من دوست دارم بیشتر راجع به مشکلاتی که باهاش درگیر هستی بدونم تا بتونم کمکت کنم.»
«دو قطبی بودن رو بهانه نکن که کارهای روزمره رو انجام ندی!»
این بیماران زمانی که در حال سپری کردن فاز افسردگی هستند، دچار سرخوردگی و دلسردی می‌شوند. به همین دلیل واقعا در انجام کارهای روزمره مشکل دارند. بجای این جمله بگویید:« من می‌دونم که کنترل این بیماری گاهی اوقات خیلی سخت و طاقت‌فرساست؛ ولی کنارت هستم تا کمکت کنم.»
سخن نهایی
در این مطلب از درمانکده با اختلال دو قطبی، علت، علائم و درمان این اختلال نیز آشنا شدید و فهمیدید دوقطبی بودن چه معنایی دارد. تشخیص اختلال دوقطبی در زمان مناسب بسیار ضروری است و به پزشک کمک می‌کند تا درمان آن را به شکل موثری انجام دهد.
در همین راستا برای درمان این اختلال یا آشنایی با آن می‌توانید با مراجعه به سایت درمانکده به صورت آنلاین، از امکان مشاوره آنلاین با بهترین دکتر روانپزشک استفاده کنید.
سوالات رایج
خیر. اما با استفاده از تکنیک‌های درمانی می‌توان علائم و عوارض این بیماری را به‌طور قابل قبولی کنترل کرد.
دانشمندان در تحقیقات خود به نتایجی دست یافته‌اند که این بیماری به مرور زمان می‌تواند روی مغز تاثیر داشته باشد.
خیر. این آزمایشات می‌توانند تغییرات مغز را نشان دهند اما پزشکان با بررسی وضعیت بیمار به بیماری پی می‌برند.
راهی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. چون پزشکان علت دقیق آن را نمی‌دانند.
منبع: psychologytoday
