آناتومی‌ روده چیست و عملکرد آن چگونه است؟

شناخت آناتومی روده می‌تواند به ما کمک کند تا با عملکرد روده بیشتر آشنا شویم. روده قسمتی لوله‌ای شکل مجرای گوارشی است که از معده تا مقعد امتداد دارد. بیشتر فرآیندهای شیمیایی گوارشی در روده انجام می‌شود. در روده مواد غذایی هضم می‌شوند و ویتامین‌ها و مواد مغذی موردنیاز بدن جذب می‌شوند و سپس مواد اضافی از راه روده بزرگ به سمت مقعد فرستاده می‌شود. قسمت قدامی‌روده که به معده متصل است، روده کوچک نام دارد و به دنبال آن بخش کوتاه‌تر و گسترده‌تری به نام روده بزرگ است که به مقعد ختم می‌شود. در این مقاله از مجله درمانکده می‌توانید با اجزای روده و همچنین آناتومی ‌روده بزرگ و کوچک بیشتر آشنا شوید.

آناتومی ‌روده کوچک

روده کوچک از اسفنکتر پیلور (pyloric sphincter) تا دریچه‌ایلئوسکال (ileocecal valve) امتداد دارد و از این مسیر به روده بزرگ تخلیه می‌شود. روده کوچک فرآیند هضم را به پایان می‌رساند و مواد مغذی موردنیاز بدن را جذب می‌کند. سپس باقی‌مانده مواد به روده بزرگ منتقل می‌شود. کبد، کیسه صفرا و پانکراس اندام‌هایی هستند که ارتباط نزدیکی به روده کوچک دارند.

روده بزرگ به سه قسمت اصلی تقسیم می‌شود. روده باریک لوله‌ای بلند با چین‌های زیاد است که از نظر طول بلندتر از روده بزرگ است اما قطر کمتری دارد. این روده در حفره تحتانی شکم و زیر معده پیچیده شده است و روده بزرگ را احاطه می‌کند. طول روده کوچک حدود 5 تا 6 متر و قطر آن حدود 2 تا 4 سانتی‌متر است. اما روده باریک از چه بخش‌های تشکیل ‌شده است و عملکرد هر بخش چگونه است؟ برای شناخت بهتر آناتومی ‌روده کوچک در ادامه می‌توانید با بخش‌های مجزای آن آشنا شوید.

بیشتر بدانید: انواع بیماری های روده چیست؟

دوازدهه (Duodenum)

دوازدهه یا اثنی‌عشر اولین قسمت روده کوچک است که معده به آن متصل است و مواد غذایی بعد از هضم وارد این بخش می‌شود. برای کمک به تجزیه غذا، روده کوچک شیره گوارشی را از سایر اندام‌های دستگاه گوارش شما، از جمله کبد، کیسه صفرا و پانکراس دریافت می‌کند و از طریق مجاری این اندام‌ها وارد دوازدهه می‌شوند. غدد هورمونی در پوشش اثنی‌عشر به این اندام‌ها سیگنال می‌دهند که در صورت وجود غذا، مواد شیمیایی خود را آزاد کنند.

بیشتر بدانید: عملکرد دستگاه گوارش به چه صورت است؟

این بخش از روده کوچک درواقع یک لوله کوتاه و نزولی (حدود 10 اینچ) است که قبل از اتصال به بقیه روده‌های پیچ خورده در اطراف پانکراس به شکل “C” منحنی می‌شود. دوازدهه به 4 قسمت مختلف تقسیم می‌شود که با هم شکل C را تشکیل می‌دهند و با طولی در حدود 25 سانتی‌متری دور پانکراس می‌چرخند.

اولین قسمت دوازدهه که به عنوان کلاهک شناخته می‌شود، از پیلور معده به سمت بالا می‌رود و به کبد وصل می‌شود. این ناحیه در معرض زخم دوازدهه یا اثنی‌عشر قرار دارد. قسمتی از دوازدهه که به سمت پایین و روی پانکراس خم می‌شود، پخش نزولی دوازدهه نام دارد. بخش تحتانی دوازدهه به صورت لترال به سمت چپ متمایل است و در قسمت پایین پانکراس و پشت شریان و ورید مزانتریک فوقانی قرار دارد. بخش صعودی دوازدهه پس از قطع آئورت به سمت بالا و جلو حرکت می‌کند و به ژژنوم متصل می‌شود. این بخش به حرکت مدفوع به سمت ژژنوم کمک می‌کند.

ژژنوم (Jejunum)

در آناتومی ‌روده باریک، ژژنوم دومین بخش روده باریک است در داخل حفره تحتانی شکم قرار دارد که حدود نیمی از طول روده باریک را به خود اختصاص داده است. در ژژنوم رگ‌های خونی زیادی وجود دارد و از همین رو این بخش از روده باریک به رنگ قرمز تیره است.

پس از هضم شیمیایی در اثنی‌عشر، غذا به داخل ژژنوم حرکت می‌کند. اعصاب در دیواره‌های روده باعث می‌شود که ماهیچه‌های آن غذا را به عقب و جلو حرکت کنند (تقسیم‌بندی) و آن را با شیره‌های گوارشی مخلوط کنند. سایر حرکات ماهیچه‌ای در بخش ژژنوم باعث می‌شود غذا به تدریج به سمت جلو حرکت کند.

دراز روده (Ileum)

دراز روده یا ایلئوم آخرین و طولانی‌ترین بخش روده کوچک است. در اینجا دیواره‌های روده کوچک شروع به نازک شدن و باریک شدن می‌کنند و خون‌رسانی کاهش می‌یابد. غذا بیشترین زمان را در ایلئوم می‌گذراند، جایی که بیشترین آب و مواد مغذی جذب می‌شود.

در ایلئوم ضایعات غذا به تدریج به سمت روده بزرگ حرکت می‌کند. دریچه‌ایلئوسکال ایلئوم را از روده بزرگ جدا می‌کند. اعصاب و هورمون‌ها به دریچه سیگنال می‌دهند که باز شود تا غذا از آن عبور کند و برای جلوگیری از ورود باکتری‌ها بسته شود. سلول‌های ایمنی ویژه‌ای ایلئوم را برای محافظت در برابر باکتری‌ها می‌پوشانند.

خونرسانی روده باریک

خونرسانی در دئودنوم یا دوازدهه از طرق دو منبع تامین می‌شود. شریان گاسترودئودنال و همچنین شریان پانکراتیکودئودنال تحتانی موظف به خونرسانی به اولین بخش روده باریک هستند. بخش ژژنوم و ایلئوم روده باریک نیز توسط شریان‌های مزانتریک فوقانی خونرسانی می‌شود. این شریان از آئورت نشات می‌گیرد و سپس به حدود 20 شاخه تقسیم می‌شود.

بیشتر بدانید: سرطان کولون و سرطان کولورکتال چیست؟

عملکرد روده باریک

روده باریک مواد مغذی و آب را از غذایی که ما می‌خوریم جذب می‌کند. در صوتی که در عملکرد روده باریک اختلال ایجاد شود، فرد دچار اسهال می‌شود و جذب ویتامین‌ها و مواد مغذی در بدن کاهش پیدا می‌کند. حرکات ماهیچه‌ای روده کوچک به تجزیه مواد غذایی و پردازش آن کمک می‌کند و از بروز سوءهاضمه و مشکلات دفعی نیز جلوگیری می‌کند.

آناتومی‌ روده بزرگ

روده بزرگ از نظر قطر بزرگ‌تر از روده کوچک است. از محل اتصال ایلئوسکال، جایی که ایلئوم وارد روده بزرگ می‌شود، شروع می‌شود و به مقعد ختم می‌شود. روده بزرگ از کولون، رکتوم و کانال مقعدی تشکیل شده است. قطر روده بزرگ حدود 6 سانتی‌متر است و طولی در حدود 1/5 متر دارد.

در صورت لزوم می توانید با دکتر گوارش آنلاین مشورت کنید و هم می توانید به صورت حضوری به فوق تخصص گوارش مراجعه کنید.

دیواره روده بزرگ دارای همان نوع بافتی است که در سایر قسمت‌های دستگاه گوارش یافت می‌شود، اما برخی ویژگی‌های متمایز در آناتومی ‌روده بزرگ وجود دارد که با سایر بخش‌های گوارشی متفاوت است. برخلاف روده کوچک، روده بزرگ هیچ آنزیم گوارشی تولید نمی‌کند. هضم شیمیایی در روده کوچک قبل از اینکه به روده بزرگ برسد کامل می‌شود. مهم‌ترین عملکرد روده بزرگ شامل جذب آب و الکترولیت‌ها و دفع مدفوع است. در ادامه می‌توانید با آناتومی ‌روده بزرگ بیشتر آشنا شوید.

کورروده (Cecum)

ابتدایی‌ترین بخش روده بزرگ، کورروده نام دارد که از یک کیسه با انتهای بسته تشکیل شده است. این کیسه در سمت راست استخوان لگن قرار دارد و از طریق دریچه‌ای به نام دریچه دراز- کورروده‌ای (Ileocecal Valve) به  انتهای روده باریک متصل شده است.

کولون (Colon)

ادر آناتومی روده بزرگ این قسمت از اصلی‌ترین بخش‌های روده است که وظیفه جذب آب و املاح را برعهده دارد. در ادامه می‌توانید با بخش‌های مختلف کولون بیشتر آشنا شوید.

کولون بالارو

از ادامه کورروده در محل دریچه دراز- کورروده ای تا بخشی به نام خمش کبدی (Hepatic Flexures) کولون بالارو وجود دارد. این بخش با دیوار شکمی و کلیه راست ارتباط دارد و با پرده صفاق پوشیده شده است.

بیشتر بدانید: علائم عفونت روده چیست؟

کولون افقی

بخش دیگری از کولون در آناتومی ‌روده بزرگ کولون افقی است که محل قرارگیری آن به حجم معده وابسته است. در حالت نرمال این کولون در محدوده دنده شماره 10 قرار دارد و به سمت چپ حفره شکمی متمایل می‌شود. این کولون در ناحیه دنده شماره 11 و از طریق پرده صفاق به بخش زیر دیافراگم وصل می‌شود.

کولون پایین رو

کولون پایین رو بخش دیگری کولون است که سمت چپ حفره شکمی و درست جلوی کلیه چپ قرار دارد و درون قسمت بالای استخوان لگن قرارگرفته است. این کولون شباهت زیادی به کولون بالارو دارد و با پرده صفاق پوشیده شده است.

کولون سیگموئیدی

بخش بعدی کولون، کولون سیگموئیدی است که به دو قسمت استخوان تهیگاهی یا کولون ایلیاک (Ilac) و استخوان لگن خاصره یا کولون پلویس (Pelvis) تقسیم می‌شود. کولون ایلیاک به وسیله پرده صفاق پوشیده شده است. کولون پلویس در لگن خاصره قرار دارد و به سمت راست لگن می‌رسد و سپس به عقب خمیده می‌شود و بعد به سمت پایین متمایل می‌شود تا به راست روده برسد.

رکتوم (Rectum)

راست روده یا رکتوم از کولون سیگموئید تا کانال مقعد ادامه دارد و دارای یک لایه عضلانی ضخیم است. انحنای استخوان خاجی را دنبال می‌کند و توسط بافت همبند محکم به آن می‌چسبد. راست روده حدود 5 سانتی‌متر زیر نوک دنبالچه، در ابتدای کانال مقعد به پایان می‌رسد. قسمت انتهایی راست روده به عنوان آمپول راست روده یا آمپول رکتال شناخته می‌شود. این بخش در مردان در مقابل پروستات و در خانم‌ها پشت دیواره خلفی رحم قرار می‌گیرد. پوشش مخاطی راست روده بسیار شبیه به کولون سیگموئیدی است اما ضخامت بیشتری دارد.

در هر 24 ساعت یک یا 2 بار مواد دفعی جمع شده در سمت کولون پایین رو و کولون سیگموئیدی به سمت دریچه رکتوم هدایت می‌شوند. این دریچه در حالت عادی حالت منقبض دارد. زمانی که مواد جامد و مایع و گاز به دریچه فشار وارد کنند، فرآیند دفع صورت می‌گیرد.

مقعد

2 تا 3 سانتی‌متر آخر دستگاه گوارش مجرای مقعدی است که از راست روده ادامه یافته و در مقعد به سمت خارج باز می‌شود. اسفنکتر داخلی مقعد در انتهای فوقانی کانال مقعد قرار دارد. این اسفنکتر تحت کنترل غیرارادی است. یک اسفنکتر خارجی مقعد در انتهای تحتانی کانال مقعد وجود دارد. این اسفنکتر از ماهیچه‌های اسکلتی تشکیل شده و تحت کنترل ارادی ما هستند.

خونرسانی و اعصاب روده بزرگ

خونرسانی شریانی به روده بزرگ به وسیله رگ‌های روده بند که از آئورت شکمی هستند و همچنین شاخه هیپوگاستریک و رگ‌های مربوط به استخوان داخلی لگن انجام می‌شود. اعصاب روده بزرگ شباهت زیادی به اعصاب روده کوچک دارد. عصب‌های روده بزرگ تحت کنترل سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک هستند. بخش پاراسمپاتیک اعصاب روده بزرگ از عصب واگ ایجاد می‌شود. اعصاب پاراسمپاتیک نیز توسط انشعابات شبکه‌ای از اعصاب به نام اعصاب روده بند بالایی و خورشیدی کنترل می‌شوند.

عملکردهای روده بزرگ

غذاهایی که ما در طول روز مصرف می‌کنیم، از حدود 8 تا 9 ساعت پس از مصرف از طریق روده باریک به روده بزرگ منتقل می‌شود. روده کوچک حدود 90 درصد آبی که فرد مصرف کرده را جذب می‌کند و باقی‌مانده آب در روده بزرگ جذب می‌شود. سپس باقی‌مانده بقایا به مدفوع تبدیل می‌شوند. در روده بزرگ باکتری‌های زیادی وجود دارد که موجب تولید ویتامین های ضروری و واکنش های متابولیسمی بدن می‌شود. از مهم ترین این ویتامین‌ها می‌توان به نیاسین (B3)، تیامین (B1) و ویتامین K اشاره کرد. روده بزرگ چند عملکرد اصلی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره‌شده است.

بیشتر بدانید: علائم سرطان روده بزرگ چگونه است؟

• جذب آب و الکترولیت‌ها
• تشکیل مدفوع و دفع مواد زائد
• دفع مدفوع از طریق ایجاد حرکات توده‌ای
• هضم شیمیایی به وسیله میکروب‌های موجود در روده

بیماری‌های مرتبط با روده کوچک

ناهنجاری‌های مادرزادی، بیماری‌های مزمن و عفونت‌های مختلف در روده کودک موجب بروز بیماری‌های مختلفی در این بخش می‌شود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است.

• بیماری سلیاک (Celiac)
• بیماری کرون (Crohn’s disease)
• سندرم روده تحریک‌پذیر (Irritable bowel syndrome)
• آنتریت (التهاب، معمولاً ناشی از عفونت)
• بیماری زخم معده
• انسداد روده کوچک (Small bowel obstruction)
• انسداد کاذب روده (ntestinal pseudo-obstruction)
• SIBO (رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک)
• سندرم روده کوتاه (Short bowel syndrome)
• دیورتیکول مکل (Meckel’s diverticulum)
• سندرم شریان مزانتریک فوقانی (SMAS)
• انتروکولیت نکروزان (Necrotizing enterocolitis)
• آترزی اثنی‌عشر (Duodenal Atresia)
• مالروتاسيون (Malrotation)
• انواژیناسیون (Intussusception)
• سندرم ایسکمیک روده (Intestinal ischemic syndrome)
• انتروسل یا پرولاپس روده باریک (Enterocele)
• سرطان روده کوچک

بیماری‌های مرتبط با روده بزرگ

یبوست و اسهال مداوم در کنار بیماری‌های ژنتیکی و عفونت و باکتری‌ها می‌توانند موجب بروز مشکلاتی در روده بزرگ شود. در ادامه می‌توانید با رایج‌ترین بیماری‌های روده بزرگ آشنا شوید.

• سرطان روده بزرگ
• کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis)
• دیورتیکولیت (Diverticulitis)
• اسهال مزمن
• سرطان کولون (کولورکتال)
• بی‌اختیاری مدفوع (Fecal incontinence)
• پولیپ (Polyps)
• افتادگی راست روده (Rectal prolapse)
• عفونت سی دیفیسیل (C difficile infection)
• انسداد روده (Intestinal obstructions)

سخن نهایی

روده یکی از مهم‌ترین بخش‌های بدن ما است که وظیفه هضم، جذب مواد مغذی و دفع مواد زائد را بر عهده دارد. آشنایی با آناتومی روده موجب کسب اطلاعات بیشتر در زمینه عملکرد و نحوه قرارگیری این اندام مهم در بدن می‌شود. در صورتی که در عملکرد هر یک از بخش‌های روده اختلال ایجاد شود، بدن با مشکلاتی جدی روبرو می‌شود. اگر به مشکلات مربوط به روده مبتلا هستید و علائمی مثل اسهال، یبوست، درد شکمی و هموروئید رنج می‌برید، می‌توانید همین حالا با یکی از متخصصین گوارش در درمانکده ارتباط برقرار کنید و مشاوره دریافت کنید.

سوالات متداول

منابع: .cancer، clevelandclinic، kenhub