«صبح‌ها سخت از خواب بلند می‌شود، از کتاب و مدرسه فراری است و هر بار به بهانه‌ای از انجام تکالیف شانه خالی میکند.» آیا این‌ها برایتان آشناست و گمان می‌کنید فرزندتان «تنبل» شده است؟ این شاید ساده‌ترین و البته سریع‌ترین برچسبی باشد که به ذهن‌تان برسد. اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که پشت این رفتارها موضوع مهم‌تری مثل بی انگیزگی تحصیلی پنهان شده باشد؟
در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی کاهش اشتیاق به درس و مطالعه در دانش آموزان و دانشجویان می‌پردازیم و و راهکارهایی برای درک، تشخیص و درمان این مسئله ارائه خواهیم داد.
فهرست محتوا
- بی انگیزگی تحصیلی چیست؟
- ۸ علت بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان
- علائم بی انگیزگی تحصیلی چیست؟
- ۹ راهکار درمان بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان
- ۱. حواس‌تان به وضعیت جسمانی دانش‌آموز باشد
- ۲. تکالیف باید با توان دانش‌آموز هماهنگ باشد
- ۳. فضای آموزشی را متنوع و زنده نگه دارید
- ۴. محتوای درسی با دنیای واقعی پیوند دهید
- ۵. روی فرایند یادگیری تمرکز کنیم نه فقط نمره
- ۶. از معجزه کلمات غافل نشوید
- ۷. با دانش آموز ارتباط عاطفی داشته باشید
- ۸. حمایت روانی و کاهش اضطراب
- ۹. هدف‌گذاری واقعی و قابل دستیابی برای هر دانش‌آموز
- بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان در چند خط
- سوالات رایج
بی انگیزگی تحصیلی چیست؟
سارا، دانش‌آموز پایه دهم، تا سال گذشته شاگرد اول کلاس بود. اما از زمانی که وارد رشته تجربی شد، انگیزه‌اش برای درس خواندن از بین رفت. با اینکه هنوز همان معلم‌ها و همان سیستم آموزشی را دارد، اما دیگر تمرکز ندارد، درس‌ها را فراموش میکند و معدلش به‌وضوح پایین آمده است. والدینش می‌گویند: «او دیگر آن دختر پرشور سابق نیست».
این دقیقا همان چیزی است که از آن به عنوان بی انگیزگی تحصیلی دانش‌آموزان یاد می‌شود. بی انگیزگی تحصیلی دانشجویان و دانش آموزان یکی از چالش‌های جدی و شایع در میان آن‌ها است که به‌طور مستقیم با افت تحصیلی، عدم تمرکز در دانش آموزان و حتی فراموشی مطالب درسی ارتباط دارد. وقتی دانش‌آموز یا دانشجو انگیزهای برای درس خواندن ندارد، درس را فقط به‌عنوان یک اجبار بیرونی می‌بیند، نه مسیری برای رشد فردی یا آینده بهتر؛ در نتیجه یادگیری برایش بی‌معنا می‌شود.
نداشتن انگیزه برای مطالعه در دانش آموزان باعث می‌شود آن‌ها ساعت‌ها پشت میز بنشیند اما چیزی یاد نگیرند. ذهن آن‌ها مدام درگیر افکار متفرقه است، تمرکزشان از بین می‌رود، مطالب را فراموش می‌کنند و دچار افت تحصیلی می‌شوند. این چرخه به شکل خطرناکی ادامه پیدا میکند و اگر به‌موقع با روانشناس مشاور تحصیلی و درسی مشورت نکنید، می‌تواند مسیر تحصیلی دانش‌آموز یا دانشجو را به کلی تغییر دهد.
۸ علت بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان
علت بی انگیزگی تحصیلی در دانش‌آموزان را نمی‌توان فقط به یک عامل نسبت داد، بلکه ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی دست به دست هم می‌دهند و به مرور زمان انگیزه را در ذهن و رفتار دانش‌آموز از بین می‌برند. شناخت علل بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان، قدم اول برای درمان و بازگرداندن شوق یادگیری در آن‌ها است.
۱. هدف مشخصی برای آینده وجود ندارد
بسیارند دانش‌آموزانی که وقتی از آن‌ها می‌پرسید «می‌خوای در آینده چه‌کار کنی؟» شانه بالا می‌اندازند و می‌گویند: «نمی‌دونم، هر چی شد دیگه!».
این «شانه بالا انداختن» و این «نمی‌دانم گفتن» به قول نسل امروز، سم هستند! این بلاتکلیفی، یکی از عوامل بی‌انگیزگی تحصیلی است که با نداشتن چشم‌انداز، دانش‌آموز را از درون تهی میکند. نداشتن هدف واقعی و درست در این سنین همان چیزی است که باعث می‌شود وقتی به ۴۰ سالگی می‌رسید باز هم نمی‌دانید چکار باید کنید!
۲. فشار بیش‌ازحد خانواده
«پسرخالت تو همون کلاس و مدرسه‌ای هست که تو هستی، اون شاگرد اول، تو از آخر اولی!». این بدترین رفتاری است که می‌توانید با فرزندتان داشته باشید؛ مقایسه و بی‌توجهی به علاقه و توانایی‌هایی نوجوان باعث می‌شود تا به تدریج از درس و مدرسه و حتی خود شما زده شود. در این شرایط دانش‌اموز اصطلاحا به حالتی می‌رسد که در روانشناسی به آن «درماندگی آموخته‌شده» می‌گویند؛ شرایطی که دانش‌آموز احساس میکند هر چقدر تلاش کند، کافی نیست. اینجاست که علل بی‌انگیزگی تحصیلی دانش‌آموزان ریشه در روابط ناسالم خانوادگی دارد.
۳. ضعف در مهارتهای مطالعه و یادگیری
حتما برای شما هم اتفاق افتاده است که مطلبی را می‌خوانید نه یکبار ۱۰۰۰ بار، ولی به محض اینکه کتاب یا جزوه را می‌بندید، انگار نه انگار که مطلبی را مطالعه کرده‌اید، ذهن‌تان خالی خالی و پر از هیچ است و از خودتان می‌پرسید: «اصلا من چیزی خوندم!؟».
این تجربه ناخوشایند می‌تواند مربوط به روش مطالعه غلط باشد که برخی دانش‌آموزان با آن درگیر هستند. برای مثال بسیاری از دانش‌آموزان درس را فقط «می‌خوانند»، نه اینکه «بفهمند». مرور سطحی و بدون یادداشت‌برداری یا مثال‌سازی، باعث می‌شود ذهن چیزی را نگه ندارد.
۴. محتوای درسی نامرتبط با نیاز روز و علایق دانش‌آموز
فرمول‌های مثلثات را به یاد دارید؛ همان‌هایی که باید ثابت می‌کردیم sin2θ + cos2θ= 1. برای بسیاری از ما این درس‌ها نه جذاب بود و نه اینکه توانستیم برای یکبار هم که شده در زندگی واقعی از آن‌ها استفاده کنیم. همین ۲ دلیل کافی بود تا انگیزهای برای یادگیری آن‌ها نداشته باشیم و به فکر روش‌های جذاب و کار درست برای تقلب در امتحان بیفتیم تا صرفا نمره قبولی بگیریم. شاید دلیلش این بود که ما به موضوعات دیگری مانند طراحی، ورزش یا ادبیات بیشتر علاقه داشتیم و وقتی از ما می‌پرسیدند :«ریاضی (به خصوص مثلثات) رو واسه چی می‌خونی؟» می‌گفتیم: «واسه اینکه باید بخونم دیگه!» این بی‌معنایی، از مهم‌ترین علل بی انگیزگی تحصیلی دانش‌آموزان است که همه ما کم و بیش تجربه کرده‌ایم.
۵. مشکلات روحی و روانی
عوامل بی انگیزگی تحصیلی در دانش‌آموزان و دانشجویان می‌تواند ریشه در مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی پنهان داشته باشد. در بسیاری از کودکان، بی‌قراری، حواس‌پرتی و عدم تمرکز با بی‌انگیزگی اشتباه گرفته می‌شود. درحالی‌که ریشه مشکل ممکن است اختلال ADHD باشد.
۶. محیط تحصیل
محیطی که دانشجو و دانش‌آموز در آن درس می‌خواند، تاثیر مستقیم بر انگیزه تحصیلی او دارد. محیط آموزشی خشک، تنش‌زا و پر از باید و نباید‌های بی‌خود و بی‌جهت حس تعلق و اشتیاق به یادگیری را از بین می‌برد.
۷. مداخله بیش از پدر و مادر در انجام تکالیف درسی
واقعیت این است که کمک کردن پدر و مادر در انجام تکالیف مدرسه خوب است اما کنترل و دخالت مداوم نه‌تنها حس مسئولیت را از دانش‌آموز می‌گیرد، بلکه اعتماد به نفس او را از بین می‌برد. برای مثال مادری که همیشه شب‌ها تکالیف فرزندش را چک میکند، حتی اشتباهات را اصلاح میکند، ناخواسته به فرزندش این پیام را می‌دهد: «تو نمی‌تونی درست انجام بدی».
فکر می‌کنید این کودک در آینده تمایلی برای انجام کارهای ساده درسی خواهد داشت؟
۸. نقص‌های فیزیولوژیکی و جسمی
«قصه عینکم» از «رسول پرویزی» را خوانده‌اید؟ داستان دانش‌آموز کلاس هشتمی که قد بلندی داشت، اما برای نشستن در نیمکت اول با همه دعوا می‌کرد. پسری که در مدرسه یک کشیده آبدار از آقا معلم خورد و بعدها فهمید که دیروز ایشان در کوچه بوده‌اند و او آقا معلم را ندیده است که سلام کند! راز پسرک داستان آن‌جا برملا می‌شود که روزی از روی شیطنت عینک داغان پیرزن نقال را بر چشمش می‌زند و همه چیز از اینجا تغییر میکند. وقتی آن عینک را در کلاس به چشم می‌زند، می‌گوید: «من متوجه موضوع نبودم. چنان غرق لذت بودم که سر از پا نمی‌شناختم. من که در ردیف اول با هزاران فشار و زحمت نوشته روی تخته را می‌خواندم، اکنون در ردیف دهم آن را مثل بلبل می‌خواندم.»
گاهی‌اوقات نقص‌های فیزیولوژیکی مثل همین ضعف بینایی لذت یادگیری را از بچه‌ها می‌گیرند و دانش‌آموز واقعا قصد شیطنت و بی‌توجهی ندارد. چشمان ما به عنوان پدر و مادر و معلم باید تیز‌بین باشد.
علل بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان ترکیبی از فشار، سردرگمی، ضعف در مهارت‌ها، بی‌ارتباطی محتوا و مسائل روانی است. تا زمانی که این ریشه‌ها را شناسایی و درمان نکنید، نه مشوق‌های بیرونی و نه تهدیدها، نمی‌توانند انگیزه واقعی را به دانش‌آموز برگردانند.
علائم بی انگیزگی تحصیلی چیست؟
بیراه نیست اگر بگوییم بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان مثل یک بیماری خاموش می‌ماند که به تدریج در رفتار، کردار و احساسات آن‌ها پدیدار می‌شود. اگر به موقع برای شناسایی عوامل بی انگيزگی تحصيلی اقدام نکنید، زمانی به خود می‌آیید که افت تحصیلی شدید رخ داده است و حالا باید انرژی بیشتری برای جبران آن چه که از دست رفته است، بگذارید. مهم‌ترین علائم بی انگیزگی تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان عبارت‌اند از:
کاهش تمرکز و حواس‌پرتی مداوم
دانش‌آموزان بی‌انگیزه معمولا سر کلاس یا موقع مطالعه، تمرکز ندارند. ذهن‌شان درگیر همه چیز است الا آنچه که در کلاس و کتاب گفته می‌شود. اگر معلم باشید حتما این صحنه را بارها و بارها در کلاس دیده‌اید که شما با همه تمرکز در حال یاد دادن مطلب جدید هستید اما متوجه می‌شوید دانش آموزی دستش را زیر چانه‌اش گذاشته است و از لابه لای میله‌های پنجره به بیرون نگاه میکند!
می‌خواهید فریاد بزنید اما چهره آرام دانش آموز، نگاه عمیق او به بیرون و از همه مهم‌تر لبخندش شما را آچمز میکند!
به تاخیر انداختن مطالعه
وقتی مایل به انجام کاری نیستید، چکار می‌کنید؟ بیشتر ما آن را برای دقیقه نود می‌گذاریم؛ مگر اینکه توصیه کتاب «قورباغه‌ات را قورت بده» را جدی گرفته باشیم!
دانش‌آموز بی‌انگیزه دقیقه نودی است و معمولا وقتی از او می‌پرسید: «تکلیفت‌رو انجام دادی، دیگه؟» می‌گوید: «حالا وقت زیاده، بعدا می‌خونم». ساعت ۱۰ شب است و حساب و کتاب شما به عنوان پدر و مادر درست درنمی‌آید که چطور وقت زیاد است، قاعدتا الان باید خوابید!
احساس خستگی و خواب‌آلودگی مدام
دانش‌آموز بی‌انگیزه نه تنها جسم خسته بلکه ذهن خسته‌ای هم دارد. مثلا برای اینکه از نگاه‌های تند و تیز پدر و مادر در امان بماند، کتاب را باز و خیلی جدی شروع به مطالعه میکند. اما شاید به ۳۰ ثانیه نرسد که خمیازه‌ها شروع می‌شوند و در نهایت به چرت زدن تبدیل می‌شوند. در برخی موارد نیز ممکن است به سراغ چیزهای جذاب‌تر مانند گوشی موبایل بروند. در هر حال هنگام مطالعه همواره خسته و خواب‌آلوده هستند و مداوم کتاب را ورق می‌زنند تا ببیند چقدر مانده است که تمام شود!
فرار از انجام تکالیف
طفره رفتن از انجام تکالیف دقیقا همان جایی است که پدر و مادرها و فرزندان را در یک میدان جنگ قرار می‌دهد. برای دانش‌آموز بی‌انگیزه، درس خواندن واقعا عذاب است و به گفته خودشان شکنجه روح و روان، به خصوص درس‌هایی مثل عربی مبحث اجوف و معتل!
بی‌تفاوتی نسبت به نمره یا عملکرد درسی
وقتی چیزی برای شما مهم نباشد، موفقیت یا عدم موفقیت چقدر خوشحال یا ناراحت‌تان میکند؟ اگر موفق شوید شاید در نهایت بگویید: «ماییم دیگه» و اگر شکست بخورید، شانه‌هایتان را بالا می‌اندازید و ممکن است بگویید: «عیبی نداره، واسه من فرقی نمی‌کنه!». رفتار دانشجو و دانش‌آموز بی‌انگیزه دقیقا به این شکل است، شکست یا پیروزی برای او فرقی ندارد.
بهانه آوردن
دانش‌آموز قرار است یک درس را بخواند، اما برای انجام ندادن آن بی‌نهایت دلیل می‌آورد. این بهانه آوردن دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد. برای مثال شاید دانش‌آموز شکست تحصیلی را تجربه کرده است و حالا از تکرار آن می‌ترسد. همچنین شاید اعتماد به نفس کافی ندارد و مدام فکر میکند دیگران از او باهوش‌تر هستند و شاید اصلا همه چیز خوب است اما دانش‌آموز واقعا علاقه‌ای به موضوع و محتوا ندارد.
۹ راهکار درمان بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان
باور کنید بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان یک زخم است که ابتدا باید علت آن را جویا شوید و سپس یک برنامه‌ریزی دقیق برای درمان و تقویت انگیزه تحصیلی داشته باشید. فراموش نکنید که مقابله با بی انگیزگی تحصیلی فقط با نصیحت، دعوا یا گفتن جمله‌هایی مثل «بشین درستو بخون!» اتفاق نمی‌افتد.
برای بسیاری از دانش‌آموزان، مقابله با بی‌انگیزگی تحصیلی با تغییرات ساده اما عمیق در محیط، ذهن و عادت‌ها شروع می‌شود. در این مسیر، کمک گرفتن از یک روانشناس مشاور تحصیلی و درسی می‌تواند تفاوت بزرگی در نتیجه نهایی ایجاد کند.
اگر در این زمینه به کمک نیاز دارید، می‌توانید همین حالا در درمانکده به‌طور اینترنتی با روانشناس مشاور تحصیلی مشاوره آنلاین داشته باشید. در صورت نیاز امکان دریافت نوبت اینترنتی برای مراجعه حضوری نیز برای شما وجود دارد.
۱. حواس‌تان به وضعیت جسمانی دانش‌آموز باشد
خیلی از ما به عنوان پدر و مادر و معلم یادمان می‌رود که کم‌انگیزگی تحصیلی می‌تواند ناشی از مشکلات بینایی یا شنوایی باشد. مثلا دانش‌آموزی که تخته را تار می‌بیند یا صدای معلم را واضح نمی‌شنود، خیلی زود احساس ناتوانی میکند، از درس عقب می‌ماند و دچار افت تحصیلی می‌شود
۲. تکالیف باید با توان دانش‌آموز هماهنگ باشد
به جای دادن تکلیف زیاد، تکالیف هدفمند و متناسب با توان دانش‌آموز به او بدهید. حتی می‌توان از او خواست تا از بین چند گزینه، یکی را انتخاب کند. به این ترتیب به او حق انتخاب می‌دهید. حس اینکه خودش در یادگیری نقش دارد، انگیزه درونی او را تحریک میکند.
یادتان باشد وقتی تکالیف بیش از حد سنگین، تکراری یا نامرتبط باشند، حتی باهوش‌ترین دانش‌آموز هم احساس خستگی و درماندگی میکند.
۳. فضای آموزشی را متنوع و زنده نگه دارید
فضای آموزشی یکنواخت و بدون وسایل کمک آموزشی، سم محض است و اشتیاق برای یادگیری را می‌کشد. به جای تدریس خشک و سنتی، از ابزارهای چندرسانه‌ای یا حتی روش‌های ساده مثل گفتگوی کلاسی، بازی یا قصه‌گویی استفاده کنید.
۴. محتوای درسی با دنیای واقعی پیوند دهید
وقتی شما نمی‌دانید چرا باید ریاضی بدانید، اشتیاقی هم برای یادگیری آن ندارید. بهترین راهکار این است که مباحث درسی را تا جای ممکن به زندگی روزمره ارجاع دهیم و مصداقی ملموس برای آن پیدا کنیم. مثلا در مورد درس ریاضی بگوییم: «اگر بخوای خرید کنی و تخفیف‌ها رو بسنجی، باید این رو بلد باشی».
۵. روی فرایند یادگیری تمرکز کنیم نه فقط نمره
خیال دانش‌آموز را راحت کنید و از همان ابتدا به او بگویید که تلاش و عملکرد او مهم است، حتی اگر نمره خوبی نگیرد. در واقع به جای گفتن: «۱۴ هم شد نمره، این چه نمره‌ای که گرفتی؟» بگوییم: «پیشرفتت خیلی خوبه. دفعه قبل ۱۰ بودی، آفرین! همین طوری ادامه بدی دفعه بعد احتمالا ۱۸ می‌گیری».
۶. از معجزه کلمات غافل نشوید
گاهی فقط یک جمله نابجا و فکر نشده، تمام انگیزه را در دانش‌آموز و دانشجو می‌کشد. حواس‌تان باشد کلمات مثل تیر می‌توانند بر قلب و روح انسان‌ها فرود بیایند. به جای اینکه به دانش‌آموز بگویید: «تو همیشه خراب می‌کنی»، بگویید: «همه اشتباه می‌کنن، مهم اینه که تو اشتباهت رو فهمیدی و حالا می‌تونی حلش کنی، برای حلش اگه به کمک نیاز داشتی روی من حساب کن!».
۷. با دانش آموز ارتباط عاطفی داشته باشید
وقتی دانش‌آموز حس کند معلم به او توجه دارد، بیشتر با درس همراه می‌شود، می‌توانید حدس بزنید چرا؟ چون ارتباط عاطفی سالم، امنیت روانی می‌‌سازد؛ در نتیجه دانش‌آموز به جای اینکه بی‌خیال باشد یا بترسد، می‌پرسد تا بیشتر یاد بگیرد.
۸. حمایت روانی و کاهش اضطراب
گاهی انگیزه پایین در مطالعه ریشه در افسردگی، اضطراب، فشار خانوادگی یا ترس از شکست دارد. اگر دانش‌آموز دارای علائم ناراحتی یا گوشه‌گیری است، باید حتما توسط روانشناس مشاور تحصیلی و درسی بررسی شود. ایجاد محیط امن روانی، جلسات مشاوره در مدرسه و آموزش مهارتهای مقابله با اضطراب به دانش‌آموزان می‌تواند در حل مشکل موثر باشد.
۹. هدف‌گذاری واقعی و قابل دستیابی برای هر دانش‌آموز
به جای اینکه از دانش‌آموز بخواهید در همه درس‌ها عالی باشد یا در کنکور پزشکی قبول شود، به او کمک کنید تا با توجه به توانایی، شرایط، علاقه و پیشرفت فعلی‌اش، اهداف کوچکتر، مشخص‌تر و قابل دسترس‌تری تعیین کند.
بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان در چند خط
بی انگیزگی تحصیلی، مشکل رایجی در دانش‌آموزان و دانشجویان است اما راه‌حل‌های موثری نیز دارد. دانش‌آموز زمانی انگیزه می‌گیرد که معلم و والدین به‌جای تمرکز محض بر نمره به توانایی‌ها، علاقه‌ها و نیازهای او توجه کنند. حمایت، درک و راهنمایی به‌موقع از سوی یک روانشناس مشاور تحصیلی و درسی نیز می‌تواند مسیر پیشرفت را دوباره روشن کند. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات رایج
بی‌انگیزگی تحصیلی یکی از مهم‌ترین دلایل افت تحصیلی است. وقتی دانش‌آموز یا دانشجو علاقه و هدف مشخصی برای یادگیری ندارد، تمرکز، تلاش و پشتکارش کاهش می‌یابد و این امر باعث پایین آمدن نمره‌ها و عملکرد تحصیلی او می‌شود.
گوش دادن بدون قضاوت و شناخت علایق واقعی فرزندتان نقطه شروع تقویت انگیزه تحصیلی است.
اگر به دنبال یک سرنخ مهم هستید باید گفت که تلاش شما تنها زمانی موثر است که با نیاز واقعی فرزندتان هماهنگ باشد، نه صرفا با آنچه شما «درست» می‌دانید. به بیان دیگر، تلاش شما از جنس نیاز فرزندتان نیست!
منبع: nearpod | kidsusamontessori
