درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) چیست و چه کاربردی دارد؟

بسیاری از افراد در دنیای پرتنش امروز با افکار و احساساتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که آن‌ها را از تجربه یک زندگی آرام و معنادار بازمی‌دارد. در حال حاضر، رویکردهای روان‌درمانی مختلفی برای مواجهه با این چالش‌ها وجود دارند که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) یکی از نوآورانه‌ترین رویکردها به‌شمار می‌آید. این روش برخلاف سایر رویکردها که هدف‌شان کاهش علائم است، تلاش می‌کند تا فرد افکار و احساسات منفی را بپذیرد و در عین حال در مسیر ارزش‌های مهم زندگی خود گام بردارد. اگر کنجکاو شده‌اید بدانید رویکرد ACT چیست، در مقاله پیش‌رو از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد چیست؟

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (Acceptance and Commitment Therapy) که با نام اختصاری ACT شناخته می‌شود، یکی از رویکردهای نوین در روان‌درمانی است که نوعی روش روان‌درمانی شناختی رفتاری به‌شمار می‌آید. همان‌طور که از نام این رویکرد پیداست، بر روی پذیرش و تعهد داشتن نسبت به ارزش‌های زندگی تمرکز می‌کند. در واقع، درمان پذیرش و تعهد به مراجعان آموزش می‌دهد که به جای تلاش برای حذف یا کنترل افکار و احساسات منفی، آن‌ها را بپذیرند و در عین حال در مسیر ارزش‌ها و اهداف زندگی خود حرکت کنند.

برای توضیح رویکرد اکت به زبان ساده می‌توان گفت، نوعی روان درمانی است که کمک می‌کند تا فرد در لحظه زندگی کند و احساسات و افکار خود را بدون هیچ قضاوتی بپذیرد. در این رویکرد، مراجعه‌کنندگان به جای تمرکز بر افکار منفی، انرژی خود را صرف درمان می‌کنند.

مثالی از درمان ACT

فردی را در نظر بگیرید که اضطراب اجتماعی دارد و از صحبت کردن در جمع می‌ترسد. او هر بار که قرار است در جمعی صحبت کند، افکاری مانند «همه مسخره‌ام می‌کنند» یا «اگر اشتباه کنم چه می‌شود» به ذهنش هجوم می‌آورند. این افکار باعث می‌شوند استرس بگیرد و از موقعیت فرار کند. 

در درمان مبتنی بر ACT، هدف این نیست که افکار مزاحم را حذف کنیم یا به فرد بگوییم مثبت فکر کند، بلکه به او آموزش داده می‌شود تا این افکار را به عنوان فقط یک فکر نه واقعیت بپذیرد. او یاد می‌گیرد به جای جنگیدن با این افکار، در لحظه حال حضور داشته باشد و بر روی کارهای ارزشمندی همچون ارتباط موثر با دیگران تمرکز کند. بدین شکل، فرد با وجود افکار و احساسات منفی توانایی اقدام متعهدانه، یعنی صحبت کردن در جمع را حتی با وجود استرس در خود تقویت می‌کند.

تاریخچه درمان ACT در روانشناسی

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای اولین بار در اواخر دهه ۱۹۸۰ توسط روانشناسی به نام استیون هیز و همکارانش توسعه یافت. این رویکرد، بخشی از موج سوم درمان‌های شناختی رفتاری معرفی شد که به جای تغییر محتوای فکر، بر تغییر رابطه فرد با افکار و احساساتش تمرکز دارد. 

نظریه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد استیون هیز بر پایه روانشناسی رفتاری و فلسفه پراگماتیک شکل گرفت و توانست پاسخ خوبی برای محدودیت‌های درمان مبتنی بر شناخت باشد. سال‌ها بعد، درمان ACT جایگاه خود را در کنار درمان‌های شناخته‌شده دیگر مانند سی بی تی (درمان شناختی رفتاری) تثبیت کرد و از آن زمان تاکنون، کاربرد گسترده‌ای در درمان برخی اختلالات روانی همچون افسردگی، اضطراب، اختلال خوردن، اعتیاد و دردهای مزمن دارد.

کاربرد رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد

درمان رفتاری مبتنی بر پذیرش و تعهد در بهبود طیف گسترده‌ای از مشکلات روانی و جسمی کاربرد دارد. متخصصان معتقدند، درمان اکت برای افسردگی یکی از رویکردهای موثر است که به جای تمرکز مستقیم بر کاهش علائم، تلاش می‌کند کیفیت زندگی فرد افزایش یابد. در واقع، این روش به فرد یاد می‌دهد تا به جای جنگیدن با غم، چگونه با آن زندگی کند و در عین حال به سمت اهداف و ارزش‌های مهم زندگی‌اش در حرکت باشد.

عده‌ای دیگر از متخصصان، درمان اضطراب با روش اکت را یکی دیگر از مهم‌ترین کاربردهای این تکنیک می‌دانند. افراد درگیر اختلال اضطرابی، به‌ویژه اضطراب اجتماعی دائما در حال سرکوب یا کنترل افکار و احساسات اضطرابی خود هستند. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در چنین مواردی کمک می‌کند تا فرد تجربیات درونی‌اش را بپذیرد و به جای اینکه آن‌ها را حذف کند، روی انجام کارهایی در راستای ارزش‌های خود متمرکز شود. 

از دیگر کاربردهای درمان ACT می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اختلال اضطراب فراگیر
• اختلال خوردن
• دردهای مزمن
• اختلال سوء مصرف مواد مخدر

نتایج برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند، رویکرد ACT همچون روش درمانی تحلیل رفتار کاربردی به بهبود اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال وسواس فکری (OCD) عملی کمک می‌کند. البته تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد؛ از همین‌رو به عنوان خط اول درمان در نظر گرفته نمی‌شود. 

فرآیندهای اصلی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد کدامند؟

این رویکرد بر پایه ۶ فرآیند اصلی استوار است که در کنار هم می‌توانند انعطاف‌پذیری روانی فرد را افزایش دهند. این فرآیندها به صورت یک مدل ۶ ضلعی با نام Hexaflex شناخته می‌شوند. در ادامه هر یک از این فرآیندها را توضیح می‌دهیم:

۱- پذیرش (Acceptance)

فرد می‌آموزد به جای تلاش برای حذف یا سرکوب افکار و احساسات ناخوشایند، آن‌ها را به عنوان بخشی از تجربه انسانی بپذیرد و از درگیری با آن‌ها خودداری کند. در واقع، این مفهوم برخلاف بازی درمانی رفتاری شناختی که سعی دارد مهارت مقابله‌ای یا تغییر الگوی فکری منفی را به کودک یا بزرگسال بیاموزد، نمی‌خواهد افکار ناراحت‌کننده را از بین ببرد، بلکه به فرد یاد می‌دهد در کنار آن‌ها زندگی کند و در عین حال اقداماتی را انجام دهد که برایش ارزشمند هستند.

۲- گسلش شناختی (Cognitive Defusion)

فرد در این رویکرد یاد می‌گیرد از افکار خود فاصله بگیرد و به جای همذات‌پنداری، آن‌ها را صرفا به عنوان فکر ببیند نه واقعیت. این کار باعث کاهش قدرت تاثیرگذاری افکار منفی یا محدودکننده می‌شود.

۳- بودن در لحظه حال (Being in the Present Moment)

تمرین ذهن آگاهی از لحظه اکنون بدون قضاوت کمک می‌کند تا فرد از افکار گذشته یا نگرانی‌های آینده فاصله بگیرد و ارتباط بهتری با تجربه فعلی برقرار کند.

۴- خود به عنوان زمینه (Self as Context)

در این بخش فرد می‌آموزد که خود را فراتر از افکار، نقش‌ها و احساساتش ببیند. به عبارتی «من مشاهده‌گر» را می‌شناسد و می‌تواند هر چیزی را که در حال تجربه است بدون یکی شدن با آن‌ها مشاهده کند.

۵- ارزش‌ها (Values)

این مفهوم بدین معنی است که فرد تشویق می‌شود تا بفهمد چه چیزهایی برای او در زندگی مهم است. در واقع، متوجه می‌شود چه اهدافی برایش معنادار هستند و قصد دارد در جهت چه ارزش‌هایی زندگی کند.

۶- اقدام متعهدانه (Committed Action)

این مرحله به معنی برداشتن گام‌های مشخص و موثر در جهت ارزش‌ها است. فرد اقدام متعهدانه را حتی با وجود موانع ذهنی یا احساسی انجام می‌دهد.

چه زمانی از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد استفاده می‌شود؟

این رویکرد همچون رفتار درمانی به تغییر سبک زندگی کمک می‌کند. برخی متخصصان از آن علاوه بر رفع مشکلات رفتاری، برای برطرف کردن استرس، فرسودگی شغلی، مشکلات بین فردی، دردهای مزمن و بهبود سلامت جسم استفاده می‌کنند. در واقع، می‌توان گفت درمان ACT زمانی به کار گرفته می‌شود که فرد می‌خواهد افکار و احساساتش را کنترل کند، اما در این مسیر به بن‌بست رسیده است. او به کمک درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد می‌آموزد افکار و احساسات درونی‌اش را بپذیرد و با تمرکز بر ارزش‌هایش، زندگی معناداری بسازد.

جلسات درمان مبتنی بر ACT چگونه است؟

جلسات درمان پذیرش و تعهد معمولا به صورت فردی و در قالب جلسات هفتگی (هفته‌ای ۲ بار و به مدت ۶ تا ۱۲ جلسه) برگزار می‌شود. هر جلسه بین ۴۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و روند ساختاریافته اما انعطاف‌پذیری دارد. درمانگر با توجه به نیازهای مراجع، از تکنیک‌ها و تمرین‌های مختلفی برای آموزش ۶ فرآیند اصلی ACT استفاده می‌کند. در ادامه به خلاصه پروتکل درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد اشاره می‌کنیم:

• ارزیابی اولیه: در جلسات اولیه، درمانگر به شناخت بهتر مراجع، بررسی مشکلات فعلی، تعیین ارز‌ش‌ها و اهداف زندگی او می‌پردازد.
• آموزش پذیرش و گسلش شناختی: در مراحل بعدی، مراجع با استفاده از تمرین‌های تجربی و تکنیک‌های ذهن آگاهی یاد می‌گیرد که افکار و احساسات منفی را بپذیرد و خود را به طور کامل درگیر آن نکند.
• در حال بودن و تمرکز بر خود به عنوان زمینه: اکنون وقت تمرکز بر لحظه حال رسیده است. درمانگر تمریناتی برای تقویت حضور در لحظه و درک «من مشاهده‌گر» ارائه می‌دهد تا فرد بتواند با آگاهی بیشتری با لحظاتی که تجربه می‌کند، مواجه شود.
• شناسایی ارزش‌ها و اقدام متعهدانه: در این بخش، فرد با کمک درمانگر ارزش‌های اصلی زندگی‌اش را مشخص می‌کند تا برنامه‌هایی برای حرکت در آن مسیر تنظیم شوند.
• کار روی موانع ذهنی و رفتاری: گاهی‌اوقات باورهای محدودکننده و اجتنابی فرد از طریق مشاهده رفتار دیگران و پدیده یادگیری اجتماعی شکل گرفته‌اند. در چنین مواردی، درمانگر با همراهی مراجع به شناسایی موانع درونی مانند ترس، شک و افکار محدودکننده می‌پردازد و راهبردهایی را برای عبور از آن‌ها آموزش می‌دهد.
• تمرین و تکالیف بین جلسات: مراجع معمولا تمریناتی مانند ذهن آگاهی، نوشتن ارزش‌ها یا اقدامات کوچکی در راستای اهدافش برای انجام در خانه دریافت می‌کند.

نگاهی کوتاه به درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) یک رویکرد نسبتا نوین در روان‌درمانی است که به جای تمرکز بر حذف علائم روانشناختی، به فرد آموزش می‌دهد چگونه با پذیرش افکار، احساسات و تجربه‌های ناخوشایند در مسیر اهداف و ارزش‌هایش گام بردارد. درمان ACT با تلفیق مفاهیمی همچون پذیرش، ذهن آگاهی، ارزش‌ها و تعهد به اقدام نه تنها در درمان اختلالات روانی همچون افسردگی، اضطراب، اختلال خوردن و اعتیاد موثر است، بلکه به بهبود کیفیت زندگی، تاب‌آوری و رشد شخصی فرد کمک می‌کند. 

ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با کاربرد، فرآیندهای اصلی و روش انجام درمان مبتنی بر ACT آشنا کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: webmd | positivepsychology | psychologytoday