نکات اصلی

بیماری ویروس ابولا (EVD) در انسان، که پیش از این تحت عنوان تب خون ریزی دهنده ابولا شناخته می شد، یک بیماری نادر اما شدید و اغلب کشنده است.
ویروس از طریق حیوانات وحشی به افراد منتقل می شود و از طریق انتقال انسان به انسان گسترش می یابد.
متوسط میزان مرگ و میر ناشی از EVD حدود 50٪ است. نرخ تلفات ناشی از شیوع بیماری در گذشته از ۲۵ % تا ۹۰ % متفاوت بوده‌است.
مشارکت جامعه برای کنترل موفقیت آمیز شیوع بیماری حائز اهمیت است.
کنترل مؤثر میزان شیوع، به اعمال مجموعه ای از مداخلات، بویژه مدیریت پرونده، پیش‌گیری از عفونت و شیوه‌های کنترل، مراقبت و ردیابی تماس، خدمات آزمایشگاهی مناسب، حفاظت ایمن و جدی و بسیج اجتماعی متکی است.
واکسن هایی به منظور ایجاد حفاظت در برابر ابولا در دست تولید هستند و برای کمک به کنترل میزان شیوع ابولا در گینه و جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) مورد استفاده قرار گرفته اند.
مراقبت های حمایتی اولیه شامل جبران آب یا مایعات ازدست‌رفته (rehydration) و درمان علامتی در افزایش میزان بقا نقش دارند. هیچ گونه درمان تأیید شده ای برای از کار انداختن ویروس به ثبت نرسیده است، اما طیف وسیعی از درمان های خونی، ایمونولوژیکی و دارویی در دست تهیه است.
زنان باردار و شیرده مبتلا به ابولا باید از مراقبت های حمایتی اولیه برخوردار شوند. علاوه بر این، پیشگیری حاصل از واکسن و درمان تجربی نیز باید تحت همان شرایطی که برای افراد غیر باردار ارائه می شود، ارائه شود.

ویروس ابولا چیست؟

ویروس ابولا موجب بروز بیماری جدی و حادی می شود که در صورت عدم درمان اغلب مرگ را در پی دارد. EVD برای اولین بار در سال 1976، با شیوع همزمان در نیوزلند (سودان جنوبی) و یامبوکو (جمهوری دموکراتیک کنگو) پدیدار شد. مورد اخیر، در روستایی در نزدیکی رودخانه ابولا رخ داد که نام این بیماری نیز از آن گرفته شده است.

همه گیری ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ این بیماری در غرب آفریقا، بزرگ‌ترین شیوع آن از زمان کشف این ویروس در سال ۱۹۷۶ بود. شیوع این بیماری در گینه آغاز شد و سپس از مرزهای زمینی به سیرالئون و لیبریا انتقال یافت. شیوع فعلی آن در جمهوری دموکراتیک کنگوی شرقی در سال 2018 تا 2019، با دربرداشتن تأثیرات منفی بر فعالیت های سلامت عمومی بسیار پیچیده است.

خانواده ویروس فیلوویریده شامل سه جنس است: کواویروس، ویروس ماربورگ و ویروس ابولا. در جنس ویروس ابولا شش گونه شناسایی شده است: زئیر، بوندیبوگیو، سودان ، جنگل تائی، رستون و بومبالی. این ویروس موجب همه گیری اخیر در جمهوری دموکراتیک کنگو و همه گیری غرب آفریقا در سال‌های ۲۰۱4 تا ۲۰۱۶ شده‌ است.

[sibwp_form id=1]

ویروس ابولا چگونه انتقال می‌یابد؟

تصور می شود خفاش های میوه خار (Pteropodidae) میزبان های طبیعی ویروس ابولا هستند. ابولا از طریق تماس نزدیک با خون، ترشحات، اندام ها یا دیگر مایعات حاصل از حیوانات آلوده مانند خفاش های میوه خوار، شامپانزه ها، گوریل ها، میمون ها، شاخ درازان یا خارپشت های جنگلی بیمار یا مرده که در جنگل های بارانی یافت می شوند، به جمعیت انسانی منتقل می شود.

سپس ابولا از طریق تماس مستقیم (از راه جراحت پوستی یا غشاهای مخاطی)، و بواسطه ی انتقال انسان به انسان از راه های زیر گسترش می یابد:

خون یا مایعات بدن شخصی که به ابولا مبتلا است یا در نتیجه ابتلا به آن درگذشته است
اشیاء آلوده به مایعات (مانند خون، مدفوع، استفراغ) بدن شخصی که به ابولا مبتلا است یا در نتیجه ابتلا به آن درگذشته است

کارکنان مراقبت های بهداشتی اغلب در هنگام معالجه بیماران مشکوک به EVD یا مبتلا به آن، آلوده شده اند. این امر هنگامی که اقدامات احتیاطی در مورد کنترل عفونت در زمان تماس نزدیک با بیماران به طور جدی رعایت نشود، رخ می دهد.

مراسم تدفین که شامل تماس مستقیم با جسد مرحوم می‌شود نیز می‌تواند در انتقال “ابولا” نقش داشته باشد.

تا زمانی که خون افراد حاوی ویروس باشد، آن ها همچمنان ناقل هستند.

زنان بارداری که به ابولای حاد مبتلا شده و از این بیماری بهبود می یابند نیز ممکن است همچنان ویروس را از طریق شیر مادر یا مایعات و بافت های مرتبط با بارداری منتقل کنند. این امر با خطر انتقال بیماری به نوزاد و دیگران همراه است. زنانی که پس از بهبود از بیماری ابولا باردار می شوند در معرض خطر انتقال ویروس نیستند.

مشاهده بیشتر : دکتر فوق متخصص عفونی

زنان شیردهی که پس از بهبود از بیماری ابولا تمایل به ادامه شیردهی دارند، برای انجام این کار باید تحت مراقبت قرار گیرند و شیر آن ها باید قبل از شروع شیردهی، از نظر وجود ابولا آزمایش شود.

علائم ویروس ابولا

دوره نهفتگی، که فاصله زمانی آلودگی به ویروس تا شروع علائم است، 2 تا 21 روز است. فرد آلوده به ابولا تا زمان بروز علائم قادر به انتقال بیماری نیست.

علائم EVD ممکن است ناگهانی باشد و شامل موارد زیر است:

تب
خستگی
درد عضلانی
سردرد
گلو درد

که با این علائم ادامه می یابد:

استفراغ
اسهال
بثورات جلدی
علائم اختلال در عملکرد کلیه و کبد

در برخی موارد، خونریزی داخلی و خارجی (به عنوان مثال، خونریزی لثه، یا وجود خون در مدفوع).

یافته های آزمایشگاهی شامل کاهش تعداد گلبول های سفید خون و پلاکت ها و افزایش آنزیم های کبدی است.

تشخیص ویروس ابولا چگونه انجام می‌شود؟

تمیز بالینی EVD از سایر بیماری های عفونی مانند مالاریا، تب حصبه و مننژیت دشوار است. بسیاری از علائم بارداری و بیماری ابولا نیز کاملاً مشابه هستند. به دلیل خطرات ناشی از بارداری، در صورت شک در ابتلا به ابولا، زنان باردار باید به طور کامل مورد آزمایش قرار گیرند.

تعیین اینکه آیا علائم حاصل، ناشی از عفونت ویروس ابولا هستند یا خیر، با کمک روش های تشخیصی زیر ممکن شده است:

سنجش جذب ایمنی وابسته به آنزیم ردیابی آنتی بادی (ELISA)
آزمایشات ردیابی آنتی ژن
آزمایش خنثی سازی سرم
سنجش واکنش زنجیره ای پلیمر از رونویسی معکوس (RT-PCR)
میکروسکوپ الکترونی
جداسازی ویروس از طریق کشت سلولی

باید توجه ویژه ای در انتخاب تست های تشخیصی که مشخصات فنی، وقوع و شیوع بیماری و پیامدهای اجتماعی و پزشکی نتایج آزمایش را در نظر می گیرند، صورت گیرد. اکیداً توصیه می شود که آزمایش های تشخیصی که تحت ارزیابی مستقل و بین المللی قرار گرفته اند، برای استفاده در نظر گرفته شوند.

سنجش های فعلی مورد توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) شامل موارد زیر است:

تست های خودکار یا نیمه خودکار اسید نوکلئیک اسید (NAT) برای مدیریت تشخیصی معمول.
تست های تشخیص سریع آنتی ژن برای استفاده در مناطق دورافتاده که در آن NAT به راحتی در دسترس نیست. این آزمایشات به عنوان بخشی از فعالیت های نظارتی، با هدف غربالگری توصیه می شوند، با این حال تست های واکنشی باید با NAT مورد تأیید قرار گیرند.

نمونه های ارجح برای تشخیص عبارتند از:

مجموع خون حاصل از بیماران زنده ی علامت دار که در اسید اتیلن دی آمینتراستریک (EDTA) جمع آوری شده است.
نمونه آب دهان نگهداری شده در محیط انتقال مشترک که از بیماران متوفی و یا در شرایطی که گرفتن خون ممکن نیست، جمع آوری شده است.

نمونه هاي جمع آوري شده از بيماران، خطرات زيست محيطي زيادي دارند. ارزیابی های آزمایشگاهی بر روی نمونه های غیرفعال نشده باید تحت شرایط مهار بیولوژیکی حداکثر صورت گیرد. تمام نمونه های بیولوژیکی هنگام حمل و نقل در سطح ملی و بین المللی باید با استفاده از سیستم بسته بندی سه گانه صورت بگیرد.

ویروس ابولا چگونه درمان می‌شود؟

مراقبت های حمایتی – جبران آب یا مایعات ازدست‌رفته با استفاده از مایعات خوراکی یا داخل وریدی – و درمان علائم خاص در افزایش میزان زنده مانی مؤثر است. هنوز هیچ گونه درمان اثبات شده ای برای EVD وجود ندارد. با این وجود هم اکنون طیف وسیعی از درمان های بالقوه از جمله فرآورده های خونی، درمان های ایمنی و داروهای درمانی در حال ارزیابی هستند.

اولین کارآزمایی کنترل تصادفی چند دارویی برای ارزیابی اثربخشی و ایمنی داروهای مورد استفاده در درمان بیماران ابولا، تحت چارچوب اخلاقی که با مشورت متخصصان این زمینه و جمهوری دموکراتیک کنگو تنظیم شد، درهمه گیری ابولا در سال 2018-2019 در جمهوری دموکراتیک کنگو انجام شده است.

زنان باردار و شیرده مبتلا به ابولا، مانند سایر افراد باید از مراقبت های حمایتی اولیه برخوردار شوند. به همین ترتیب درمان آزمایشگاهی نیز باید با همان شرایطی که برای افراد غیر باردار ارائه می شود، صورت گیرد.

مشاهده بیشتر: فوق متخصص داخلی

واکسن ویروس ابولا

در کارآزمایی بزرگی که در سال 2015 در گینه انجام شد، یک واکسن آزمایشگاهی ابولا حفاظت بسیاری در برابر EVD فراهم کرد. این واکسن که با نام rVSV-ZEBOV شناخته می شد، در کارآزمایی شامل 11 841 نفر مورد مطالعه قرار گرفت. از بین 5837 نفری که واکسن دریافت کردند، تا 10 روز یا بیشتر پس از واکسیناسیون، هیچ موردی از ابتلا به ابولا ثبت نشد. در مقابل، 23 نفر از افرادی که واکسن دریافت نکردند، 10 روز یا بیشتر پس از واکسیناسیون، به ابولا مبتلا شدند.

واکسن rVSV-ZEBOV در همه گیری اخیر ابولا در سال 2018-2019 در جمهوری دموکراتیک کنگو استفاده می شود. زنان باردار و شیرده باید با همان شرایطی که برای سایر افراد وجود دارد، به واکسن دسترسی داشته باشند.

پیشگیری و کنترل ویروس ابولا

کنترل مؤثر همه گیری به اعمال مجموعه ای از اقدامات، از جمله مدیریت پرونده، نظارت و ردیابی تماس، خدمات آزمایشگاهی مناسب، دفن ایمن و بسیج اجتماعی متکی است. مشارکت اجتماعی کلید کنترل موفقیت آمیز شیوع بیماری است. افزایش آگاهی از عوامل خطر عفونت ابولا و اقدامات محافظتی (از جمله واکسیناسیون) که افراد می توانند انجام دهند، راهکار مؤثری برای کاهش انتقال به انسان است. پیام های کاهش خطر باید روی چندین عامل تمرکز داشته باشد:

کاهش خطر انتقال حیات وحش به انسان از طریق تماس با خفاش های میوه خوار آلوده، میمون، شامپانزه، شاخ درازان و خارپشت جنگلی و مصرف گوشت خام آن ها. رسیدگی به حیوانات باید با دستکش و سایر لباس های محافظ صورت گیرد. محصولات حیوانی (خون و گوشت) باید قبل از مصرف کاملاً پخته شوند.
کاهش خطر انتقال انسان به انسان از راه تماس مستقیم یا نزدیک با افراد مبتلا به علائم ابولا، به ویژه با مایعات بدن آن ها. در هنگام مراقبت از بیماران باید از دستکش و تجهیزات محافظ شخصی مناسب استفاده شود. شست و شوی منظم دست ها پس از معاینه ی بیماران در بیمارستان و همچنین بعد از مراقبت از بیماران در خانه الزامی است.
اقدامات مهار همه گیری، شامل دفن ایمن و محترمانه اجساد، شناسایی افراد در تماس با فرد مبتلا به ابولا و پایش سلامتی آن‌ها به مدت ۲۱ روز، اهمیت جداسازی افراد سالم از بیماران به منظور جلوگیری از گسترش بیشتر و اهمیت بهداشت خوب و حفظ یک محیط تمیز.
کاهش خطر احتمال انتقال جنسی؛ طبق توصیه های WHO بر اساس تجزیه و تحلیل بیشتر تحقیقات در حال انجام و شواهد گروه مشاوره WHO در مورد واکنش به بیماری ویروس ابولا، مردان بهبود یافته از EVD تا 12 ماه پس از شروع علائم و یا منفی شدن آزمایش مایع منی آن ها از نظر ویروس ابولا برای دو بار، در مورد بهداشت و روابط جنسی امن‌تر عمل کنند. باید از تماس با مایعات بدن خودداری شود و توصیه می شود شستشو با آب و صابون صورت گیرد. WHO توصیه ای مبنی بر جداسازی بیماران مرد یا زنی که آزمایش خون آنها برای ویروس ابولا منفی است و در حال گذراندن دوره ی نقاهت هستند، ندارد.
کاهش خطر انتقال از مایعات و بافت های مرتبط با حاملگی؛ زنان بارداری که از بیماری ابولا جان سالم به در برده اند، برای دستیابی به معاینات مداوم مراقبت های قبل از زایمان (ANC)، رسیدگی به هرگونه عوارض حاملگی و رفع نیاز به مراقبت های جنسی و تولید مثل و زایمان به روش ایمن، نیازمند حمایت اجتماعی هستند. این امر باید با مشارکت متخصصان مراقبت های بهداشتی ابولا و زنان صورت گیرد. زنان باردار همواره باید در تصمیم گیری های سلامت جنسی و تولید مثلی مورد احترام باشند.

کنترل عفونت در مراکز مراقبت های بهداشتی

کارکنان مراقبت های بهداشتی همواره باید بدون توجه به تشخیص احتمالی، اقدامات پیشگیرانه استاندارد را رعایت کنند. این موارد شامل بهداشت اولیه دست ها، بهداشت تنفسی، استفاده از تجهیزات محافظ شخصی (برای جلوگیری از پاشيدگی و یا سایر تماس ها با مواد آلوده)، روش های تزریق ایمن و روش های دفن ایمن است.

کارکنان مراکز بهداشتی که مراقب از بیماران مبتلا یا مشکوک ابتلا به ویروس ابولا را بر عهده دارند، باید برای اجتناب از تماس با خون و مایعات بدن بیمار و سطوح یا مواد آلوده مانند لباس و ملافه اقدامات کنترل آلودگی بیشتری بکار گیرند. کارکنان مراکز بهداشتی باید در هنگام تماس نزدیک (در فاصله 1 متری) با بیماران مبتلا به EVD، از حفاظ صورت (شیلد صورت یا ماسک پزشکی و عینک)، گان آستین بلند و غیراستریل تمیز و دستکش (دستکش استریل در برخی موارد) استفاده کنند.

کارمندان آزمایشگاه نیز در معرض خطر هستند. نمونه های گرفته شده از انسان و حیوانات برای بررسی عفونت ابولا باید توسط پرسنل آموزش دیده و در آزمایشگاه های مجهز آماده شود.

مراقبت از افرادی که از ابولا بهبود یافته اند

شماری از عارضه های پزشکی، از جمله مشکلات بهداشت روانی، در برخی از افراد پس از بهبود از ابولا گزارش شده است. ویروس ابولا ممکن است در برخی از مایعات بدن مانند مایع منی، مایعات مرتبط با بارداری و شیر مادر همچنان وجود داشته باشد.

افرادی که از ابولا جان سالم به در برده اند، برای رویارویی با چالش های پزشکی و روانی و نیز به حداقل رساندن خطر انتقال پایدار ویروس ابولا، به حمایت اجتماعی نیاز دارند. برای رفع چنین نیازهایی، یک برنامه اختصاصی برای مراقبت از افرادی که از ابولا بهبود یافته اند، تنظیم شده است.

مشخص شده است که ویروس ابولا در برخی از افرادی که از این بیماری بهبود یافته اند، در مکان های عاری ازسیستم ایمنی همچنان پایدار است. این مکان ها شامل بیضه ها، قسمت داخلی چشم و سیستم عصبی مرکزی هستند. در زنانی که در دوران بارداری مبتلا شده اند، ویروس در جفت، مایع آمنیوتیک و جنین همچنان دیده می شود. در زنانی که در هنگام شیردهی به این ویروس آلوده شده اند، ممکن است ویروس همجنان در شیر مادر وجود داشته باشد.

علی رغم اینکه عود سیستماتیک بیماری به دلیل افزایش تکثیر ویروس در یک محل خاص در کسی که از EVD بهبود یافته است، یک اتفاق نادر به شمار می آید، اما به اثبات رسیده است. دلایل این پدیده هنوز بخوبی مشخص نیست.

مطالعات مربوط به پایداری ویروسی نشان می دهد که در درصد کمی از بهبودیافتگان ممکن است تست واکنش زنجیره پلیمراز معکوس رونویسی معکوس (RT-PCR) برخی از مایعات بدن برای ویروس ابولا تا بیش از 9 ماه مثبت باشد.

داده ها و تحقیقات نظارتی بیشتری در مورد خطرات انتقال جنسی، و به ویژه شیوع ویروس زنده و انتقال پذیر در مایع منی در طول زمان مورد نیاز است. در حال حاضر و براساس شواهد موجود، توصیه WHO بر این است که:

همه افراد بهبود یافته از ابولا و شرکای جنسی آن ها باید تا زمانی که آزمایش مایع منی برای دو بار منفی شود، به منظور اطمینان از انجام روابط جنسی ایمن تر مشاوره دریافت کنند. بهبود یافتگان باید از کاندوم استفاده کنند.
بازماندگان مرد مبتلا به ابولا باید 3 ماه پس از شروع بیماری برای انجام آزمایش مایع منی اقدام کنند، و در مرحله ی بعد، در مورد کسانی که تست آن ها مثبت شد، باید هر ماه پس از آن تا زمان منفی شدن آزمایشات مایع منی آنها برای ویروس در RT-PCR برای دو بار، با فاصله یک هفته بین تست ها، برای انجام آزمایش مراجعه کنند.
بهبودیافتگان از ابولا و شرکای جنسی آن ها باید:
از برقراری هرگونه ارتباط جنسی خودداری کنند، یا
از طریق استفاده صحیح و مداوم از کاندوم، تا زمان منفی شدن آزمایش مایع منی برای دو بار، رابطه جنسی ایمن تر را رعایت کنند.
با منفی شدن آزمایش، بهبودیافتگان می توانند بدون ترس از انتقال ویروس ابولا، اقدامات جنسی طبیعی خود را از سر بگیرند.
بر اساس تجزیه و تحلیل بیشتر تحقیقات در حال انجام و در نظر گرفتن گروه مشاوره WHO در پاسخ به بیماری ویروس ابولا، توصیه WHO بر این است که بهبودیافتگان مرد بیماری ویروس ابولا به مدت 12 ماه از شروع علائم و یا تا زمان منفی شدن آزمایش مایع منی برای دو بار، اقدامات جنسی و بهداشتی ایمن را رعایت کنند.
بهبود یافتگان باید تا زمانی که آزمایش مایع منی در مورد وجود ابولا برای دو بار منفی شود، پس از هر تماس فیزیکی با منی، از جمله پس از استمنا، بهداشت فردی و نظافت مناسب دست ها را با شست و شوی فوری و کامل با آب و صابون رعایت کنند. در این دوره، کاندوم های مصرف شده باید با رعایت ایمنی و بدون تماس با مایعات منی محتوی آن ها جابجا و منتقل شوند.
همه بهبودیافتگان، همسران و خانواده های آن ها باید مورد احترام، عزت و شفقت قرار گیرند.