ایمونوتراپی چیست؟ دارو و روش‌ انجام + عوارض ایمنی درمانی

ایمونوتراپی یا همان ایمنی درمانی یک روش درمان سرطان است که سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با سلول‌های سرطانی تقویت می‌کند. این روش در حال حاضر در درمان سرطان‌های مختلفی موثر است؛ به همین دلیل توانسته امید تازه‌ای به بیمارانی بدهد که از درمان‌های مرسوم پاسخ کافی دریافت نکرده‌اند. ایمنی درمانی معمولا به تنهایی یا همراه با شیمی‌درمانی و سایر روش‌های درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را کاربرد و روش های ایمونوتراپی سرطان بیشتر آشنا کنیم.

ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی چیست؟

ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی یک روش پیشگامانه برای درمان سرطان است که از سیستم ایمنی بدن برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. در واقع، ایمنی درمانی بر خلاف شیمی‌درمانی و پرتودرمانی که به طور مستقیم سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند، روی تقویت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول‌های سرطانی تمرکز دارد.

سیستم ایمنی بدن به طور طبیعی همچون یک ارتش آماده از بدن در برابر عوامل بیگانه مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و سلول‌های غیر طبیعی محافظت می‌کند. در واقع، مکانیسم دفاعی بدن دارای سلول‌های تخصصی‌ای است که در شناسایی و از بین بردن سلول‌های غیر طبیعی و بدخیم مهارت دارند. اما از آن جایی که سلول‌های سرطانی دائما در حال تکامل هستند، ممکن است گاهی توسط سیستم دفاعی بدن شناسایی نشوند. در چنین شرایطی ایمونوتراپی سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند تا سلول‌های سرطانی را بهتر بشناسد و توانایی لازم برای حمله به آن‌ها را داشته باشد.

ایمونوتراپی چگونه انجام می‌شود؟

حال که می‌دانید ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی چیست، خوب است با انواع آن برای درمان سرطان آشنا شوید. ایمنی درمانی رویکردهای مختلفی برای مبارزه با سرطان دارد که شامل موارد زیر هستند:

مهارکننده‌های وارسی ایمنی

سیستم ایمنی بدن به طور طبیعی دارای ترکیباتی است تا به بافت‌های سالم حمله نکند. سلول‌های سرطانی معمولا از این ترکیبات برای شناسایی نشدن و مورد حمله قرار نگرفتن استفاده می‌کنند. مهارکننده‌های وارسی ایمنی با از بین بردن این ترکیبات، باعث می‌شوند تا سیستم ایمنی بتواند به سلول‌های سرطانی حمله کند.

سلول درمانی

سلول درمانی یا همان انتقال سلول T یکی از روش‌های مختلف ایمونوتراپی است. در این روش از توانایی سلول‌های T برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پزشک سلول‌های T را از بدن بیمار استخراج می‌کند. این سلول‌ها در آزمایشگاه اصلاح می‌شوند تا با توانایی بیشتری بتوانند سلول‌های سرطانی را تشخیص دهند. در نهایت سلول‌های T دوباره به بدن بیمار تزریق می‌شوند تا سلول‌های سرطانی را پیدا کرده و آن‌ها را از بین ببرند. ایمونوتراپی با لنفوسیت یکی از انواع مختلف سلول درمانی به‌شمار می‌آید که در حال حاضر نتایج امیدوارکننده‌ای در درمان سرطان، به‌ویژه لوسمی و لنفوم نشان داده است.

درمان آنتی‌بادی مونوکلونال

درمان آنتی‌بادی مونوکلونال یکی دیگر از انواع ایمونوتراپی است که در آزمایشگاه ساخته می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها به پروتئین خاص روی سلول‌های سرطانی متصل می‌شوند و سیستم ایمنی را برای حمله به آن‌ها جهت از بین بردن و توقف رشدشان فعال می‌کنند. امروزه از این روش ایمنی درمانی برای درمان سرطان‌هایی همچون سینه، روده بزرگ و لنفوم استفاده می‌شود. برخی متخصصان معتقدند، درمان آنتی‌بادی مونوکلونال به دلیل رویکرد هدفمند و دقیق عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمی درمانی دارد.

واکسن سرطان

واکسن‌های سرطان رویکرد متفاوتی نسبت به واکسن‌های عادی دارند. این واکسن‌ها برای تحریک سیستم ایمنی علیه آنتی‌ژن‌های توموری ساخته می‌شوند. در واقع، واکسن‌ سرطان سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و مورد هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی آماده می‌کند و یک روش موثر برای پیشگیری و درمان سرطان است.

روش ایمونوتراپی در درمان سرطان

روش انجام ایمونوتراپی می‌تواند بسته به نوع سرطان و هدف درمان متفاوت باشد. در ادامه روش‌های رایج را معرفی می‌کنیم:

• ایمونوتراپی داخل وریدی (Intravenous): امپول ایمونوتراپی به طور مستقیم داخل ورید تزریق می‌شود.
• ایمونوتراپی دهانی (Oral): به صورت کپسول یا قرص به بیمار داده می‌شود.
• ایمونوتراپی موضعی (Topical): به صورت کرم روی پوست استفاده می‌شود.
• ایمونوتراپی داخل مثانه‌ای (Intravesical): به طور مستقیم وارد مثانه می‌شود.

دریافت نوبت حضوری و آنلاین از بهترین متخصص خون تهران

بدون نیاز به مراجعه حضوری، از پزشک نوبت بگیرید

متخصص خون ویزیت انلاین انکولوژیست

لیست داروهای ایمونوتراپی

ایمونوتراپی به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را بشناسد و به آن‌ها حمله کند. سلول‌هایی که گاهی اوقات می‌توانند از سلول‌های سیستم ایمنی پنهان شوند یا پاسخ‌های ایمنی طبیعی بدن را ضعیف کنند. برخی از داروهای ایمنی درمانی سلول‌های سرطانی را علامت‌گذاری می‌کنند تا تشخیص آن‌ها برای سیستم ایمنی آسان‌تر شود، بعضی دیگر فعالیت سلول‌های T یا سایر سلول‌های ایمنی را در برابر تومورها تقویت می‌کنند. 

در ادامه رایج‌ترین داروهای ایمونوتراپی سرطان را که توسط FDA تاییدیه دارند، معرفی می‌کنیم:

• Avelumab
• Nivolumab
• Pomalidomide
• Atezolizumab
• Ipilimumab
• Durvalumab
• Cemiplimab

ایمونوتراپی کدام سرطان‌ها را درمان می‌کند؟

ایمنی درمانی پتانسیل این را دارد که همه سرطان‌ها را درمان کند، اما میزان اثربخشی آن ممکن است تحت تاثیر پارامترهای مختلفی قرار بگیرد. در ادامه تاثیر ایمونوتراپی را در درمان سرطان‌های مختلف بررسی می‌کنیم:

نوع سرطان	داروهای رایج ایمونوتراپی	نحوه اثرگذاری ایمونوتراپی
سرطان کلیه	سیتوکین‌ها, Nivolumab (مهارکننده وارسی ایمنی)	تحریک سیستم ایمنی برای حمله به سلول‌های کلیه
سرطان ریه	Pembrolizumab, Nivolumab, Atezolizumab	معمولا همراه با شیمی‌درمانی؛ بهبود ۲۰ تا ۵۰٪ بیماران
سرطان کبد	Nivolumab, Pembrolizumab, ترکیب Atezolizumab + Bevacizumab	موثر در مراحل پیشرفته و مقاوم به درمان‌های دیگر
سرطان مثانه	Atezolizumab, Pembrolizumab	افزایش توانایی سلول‌های ایمنی برای شناسایی تومور
سرطان خون	سلول‌درمانی (سلول T), Rituximab (آنتی‌بادی مونوکلونال)	موثر در لوسمی و لنفوم
سرطان معده	Nivolumab, Pembrolizumab	بیشتر در مراحل پیشرفته کاربرد دارد
سرطان روده بزرگ	Pembrolizumab, Nivolumab	معمولا همراه با شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
ملانوما (پوست)	Pembrolizumab, Nivolumab	پاسخ خوب و کنترل طولانی‌مدت بیماری
سرطان سینه (سه‌گانه منفی)	Pembrolizumab, Atezolizumab	در موارد متاستاتیک و پیشرفته
سرطان رحم	Pembrolizumab, Dostarlimab	برای کارسینوم آندومتر و سارکوم رحم، به‌ویژه بعد از عود
سرطان پروستات	Pembrolizumab	بیشتر در مراحل پیشرفته و متاستاتیک

ایمونوتراپی سرطان کلیه

ایمنی درمانی یکی از روش‌های موثر برای درمان سرطان کلیه، به‌ویژه کارسینوم سلول کلیوی است. پزشک معمولا در درمان این سرطان از ۲ گروه داروی ایمنی سیتوکین‌ها و مهارکننده‌های وارسی ایمنی استفاده می‌کنند. سیتوکین‌ها سیستم ایمنی را تحریک کرده و موجب مبارزه آن با سلول‌های سرطانی می‌شوند. داروهای مهارکننده‌های وارسی ایمنی مانند Nivolumab ترکیبات طبیعی سیستم ایمنی برای جلوگیری از حمله به بافت سالم را مسدود می‌کنند تا مکانیسم دفاعی بدن با سلول‌های سرطانی کلیه مبارزه کنند.

ایمونوتراپی سرطان ریه

ایمنی درمانی به طور متوسط در ۲۰ تا ۵۰ درصد موارد موجب بهبود سرطان ریه می‌شود. در درمان سرطان ریه معمولا از داروهای مهارکننده وارسی ایمنی استفاده می‌شود. این داروها به ترمز سیستم ایمنی تشبیه می‌شوند؛ زیرا از حمله سیستم ایمنی بدن به سلول‌های خودی جلوگیری می‌کنند و باعث می‌شوند تا مکانیسم دفاعی بدن سلول‌های سرطان ریه را بشناسد و به آن‌ها حمله کند. ایمونوتراپی در سرطان ریه با داروهایی مانند Pembrolizumab، Nivolumab، Atezolizumab و Checkpoint Inhibitors روشی پایدار است، با این حال معمولا همراه با شیمی‌درمانی انجام می‌شود.

ایمونوتراپی سرطان کبد

سرطان کبد معمولا در مراحل پیشرفته شناسایی می‌شود؛ از همین‌رو مقاوم به درمان‌های معمول است. کاربرد ایمونوتراپی در سرطان کبد امید تازه‌ای برای درمان این بیماری در دل بیماران ایجاد کرده است. در حال حاضر، داروهای ایمنی درمانی به‌ویژه مهارکننده‌های وارسی ایمنی مانند Nivolumab و Pembrolizumab توانسته‌اند بقای بیماران را بهبود ببخشند. همچنین ترکیب داروهای ایمنی درمانی مانند Bevacizumab و Atezolizumab در درمان سرطان کبد پیشرفته موثر است و نتیجه خوبی در کنترل رشد آن نشان داده است.

ایمونوتراپی سرطان مثانه

ایمونوتراپی یک روش درمانی موثر برای سرطان مثانه است. در این روش، سیستم ایمنی بدن بیمار برای مبارزه با سلول‌های سرطانی تقویت می‌شود. در ایمنی درمانی سرطان مثانه از داروهایی مانند Atezolizumab و Pembrolizumab استفاده می‌کنند که باعث مسدودسازی مسیرهای فرار سلول‌های سرطانی از سیستم ایمنی می‌شوند و توانایی سلول‌های ایمنی را برای شناسایی و از بین بردن سلول‌های سرطانی افزایش می‌دهند.

ایمونوتراپی سرطان خون

سلول درمانی یکی از روش‌های ایمونوتراپی درمان سرطان خون به‌شمار می‌آید که تاکنون موفقیت زیادی به همراه داشته است. در این روش، سلول‌های T را از بدن بیمار می‌گیرند و در محیط آزمایشگاهی اصلاح می‌کنند تا توانایی آن‌ها جهت از بین بردن سلول‌های سرطانی خون افزایش یابد. همچنین استفاده از آنتی‌بادی مونوکلونال مثل Rituximab در درمان لنفوم رایج است. تشخیص اینکه آیا فرد مناسب برای ایمنی درمانی هستید یا خیر باید توسط متخصص خون یا انکولوژیست و بر اساس شرایط فرد انجام شود.

دریافت نوبت حضوری و آنلاین از بهترین دکتر سرطان خون

بدون نیاز به مراجعه حضوری، از پزشک نوبت بگیرید

بهترین فوق تخصص خون و انکولوژی در تهران

ایمونوتراپی سرطان معده

در سرطان معده، ایمونوتراپی نقش مهمی در بازگرداندن توانایی سیستم ایمنی دارد تا بتواند سلول‌های سرطانی را شناسایی کند. این درمان که معمولا با داروهایی مانند Nivolumab و Pembrolizumab انجام می‌شود در مراحل پیشرفته بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد. افرادی که سرطان معده پیشرفته دارند، پزشک این ۲ دارو را به عنوان خط اول درمان سرطان معده همراه با شیمی‌درمانی تجویز می‌کند.

ایمونوتراپی سرطان روده

محققان در مورد اثرگذاری داروهای ایمنی درمانی مانند Pembrolizumab و Nivolumab در درمان سرطان روده بزرگ خوش‌بین هستند و معتقدند باعث کنترل طولانی‌مدت بیماری می‌شوند. البته این روش درمان به تنهایی موثر نیست و در حال حاضر تحقیقات روی ترکیب آن با شیمی‌درمانی و پرتودرمانی ادامه دارد.

ایمونوتراپی سرطان ملانوما

ملانوما که نوعی سرطان پوست به‌شمار می‌آید، تاکنون به ایمنی درمانی پاسخ خوبی داده است. این روش با فعال‌سازی سیستم ایمنی، سلول‌های سرطانی را شناسایی کرده و در بسیاری از موارد باعث کنترل طولانی‌مدت آن‌ها می‌شود. ایمنی درمانی سرطان ملانوما معمولا با داروهایی مانند Pembrolizumab و Nivolumab انجام می‌شود.

ایمونوتراپی سرطان سینه

در حال حاضر ایمنی درمانی به سرطان سینه سه‌گانه منفی متاستاتیک یا پیشرفته پاسخ خوبی داده است. پزشکان معمولا برای از بین بردن این نوع سلول‌های سرطانی سینه و جلوگیری از رشد و تکثیر آن‌ها داروهایی همچون Pembrolizumab و Atezolizumab تجویز می‌کند. البته جدیدترین تحقیق که در سال ۲۰۲۱ روی داروی آتزولیزوماب برای درمان سرطان سینه انجام شد، تاثیر آن را ناچیز اعلام کرده است.

ایمونوتراپی سرطان رحم

ایمنی درمانی سرطان رحم یک روش موثر برای بیمارانی است که بیماری آن‌ها بعد از شیمی‌درمانی عود می‌کند. ۲ داروی اصلی که برای سرطان رحم، کارسینوم آندومتر و سارکوم رحم استفاده می‌کنند، شامل Pembrolizumab و Dostarlimab هستند. این داروها کمک می‌کنند تا سیستم ایمنی بدن فرد، سلول‌های سرطانی رحم را بهتر بشناسد و به آن‌ها حمله کند.

ایمونوتراپی سرطان پروستات

در سرطان پروستات، ایمنی درمانی با تحریک پاسخ‌های ایمنی علیه سلول‌های تومور، به بدن کمک می‌کند تا پیشرفت بیماری کندتر شود. این روش که معمولا با داروی Pembrolizumab انجام می‌شود، بیشتر در مراحل پیشرفته بیماری و در موارد متاستاتیک مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود ببخشد.

آیا ایمونوتراپی باعث ریزش مو می‌شود؟

ریزش مو یکی از عوارض شایع شیمی‌درمانی است؛ زیرا داروهای شیمی‌درمانی به سرعت به سلول‌های بدن حمله می‌کنند و موجب تخریب آن‌ها می‌شوند. ایمنی درمانی به طور مستقیم به سلول‌های سرطانی حمله نمی‌کند، بلکه با تقویت سیستم ایمنی بدن باعث نابودی آن‌ها می‌شود. از همین‌رو عوارض جانبی ایمنی درمانی اغلب شامل خستگی، التهاب پوستی و در مواردی ناراحتی گوارشی است. با این حال، در موارد نادر ممکن است این روش درمانی در برخی بیماران موجب نازکی تار مو و ریزش جزئی شود. اگر دوره درمان ایمونوتراپی را سپری می‌کنید و ریزش موی شدیدی دارید، حتما در این مورد با پزشک معالج خود حرف بزنید.

داروهای ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی غیر از درمان سرطان چه کاربردی دارند؟

ایمنی درمانی فقط به درمان سرطان محدود نمی‌شود، بلکه در زمینه‌های دیگر پزشکی هم کاربرد دارد. پزشکان از این روش برای تعدیل واکنش غیر طبیعی سیستم ایمنی استفاده می‌کنند.

ایمونوتراپی آلرژی

ایمونوتراپی برای آلرژی روشی است که طی آن بدن به تدریج در معرض دوزهای کنترل‌شده از ماده آلرژن (همان ماده‌ای که به آن حساسیت دارد) قرار می‌گیرد. این کار باعث می‌شود تا سیستم ایمنی به مرور نسبت به ماده آلرژن مقاوم شود و واکنش‌های شدید آلرژیک کاهش یابند. آلرژی‌های تنفسی مانند آسم و رینیت آلرژیک می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار دهند. ایمونوتراپی برای حساسیت و آسم زمانی اثربخشی مطلوبی دارد که زیر نظر پزشک متخصص انجام شود.

ایمونوتراپی زگیل

ایمونوتراپی برای hpv یک روش درمان جدید است که سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با ویروس تقویت می‌کند. برخی از انواع زگیل مانند زگیل تناسلی که به دلیل ویروس HPV ایجاد می‌شوند، به درمان‌های معمولی پاسخ نمی‌دهند. در این موارد از ایمنی درمانی استفاده می‌کنند تا سیستم ایمنی بدن تقویت شود و سلول‌های آلوده به اچ پی وی را مورد هدف قرار دهد.

عوارض ایمونوتراپی چیست؟

ایمنی درمانی می‌تواند مانند سایر روش‌های درمان سرطان با عوارض جانبی همراه شود. این عوارض ممکن است بسته به داروهای مصرفی و شرایط فرد متفاوت باشند. شایع‌ترین عوارض ایمنی درمانی شامل موارد زیر هستند:

• خستگی و ضعف عمومی
• حساسیت پوستی مانند خارش، قرمزی، التهاب و بثورات پوستی
• مشکلات گوارشی همچون اسهال، تهوع و استفراغ
• علائمی شبیه به آنفولانزا مانند تب، لرز و سرفه
• درد عضلانی
• تنگی نفس
• افزایش یا کاهش فشار خون
• تغییر در عملکرد تیروئید
• سردرد و سرگیجه
• التهاب بدن

در اغلب موارد پزشک می‌تواند این عوارض را با داروهای تنظیم‌کننده سیستم ایمنی کنترل کند. بنابراین اگر از داروهای ایمنی درمانی استفاده می‌کنید و با علائم فوق مواجه شده‌اید، حتما از دکتر انکولوژی انلاین مشورت بگیرید.

آیا داروهای ایمونوتراپی در ایران وجود دارند؟

در حال حاضر اکثر داروهای ایمنی درمانی در ایران تاییدیه ندارند. یکی از داروهایی که در ایران تاییدیه دارد و متخصصان از آن استفاده می‌کنند، داروی Pembrolizumab کیترودا (Keytruda) است. در صورتی که پزشک استفاده از سایر داروهای ایمنی درمانی را صلاح بداند، نسخه تک‌دوز برای تهیه آن‌ها تجویز می‌کند. معمولا قیمت داروهای ایمونوتراپی بالاست و شامل بیمه نمی‌شود.

بهترین مراکز ایمونوتراپی سرطان در ایران

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر ایمنی درمانی در ایران، هنوز مراکز زیادی که به طور تخصصی از این روش استفاده کنند، وجود ندارند. اما خوشبختانه تعداد بیمارستان‌ها و مراکزی که به تدریج این روش نوین درمان سرطان را در کنار شیمی‌درمانی و پرتودرمانی ارائه می‌دهند، در حال گسترش است. در ادامه چند بیمارستان فعال در تهران را معرفی می‌کنیم:

• بیمارستان امام خمینی
• بیمارستان ولیعصر
• بیمارستان مسیح دانشوری
• بیمارستان مرکز طبی کودکان

مقایسه ایمونوتراپی و شیمی درمانی

تفاوت ایمونوتراپی با شیمی درمانی در شیوه اثرگذاری آن‌هاست. در شیمی‌درمانی از داروهایی استفاده می‌شود که به طور مستقیم سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهد و آن‌ها را نابود می‌کند. این داروها ممکن است علاوه بر سلول‌های سرطانی، تا حدودی روی سلول‌های سالم هم اثر بگذارند و موجب بروز عوارض جانبی شدیدتر شوند. در حالی که ایمنی درمانی با تقویت سیستم ایمنی بدن، به آن کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را بشناسد و به درستی مورد حمله قرار دهد. تاثیر این روش برعکس شیمی‌درمانی که سریع است، در طولانی‌مدت مشخص می‌شود، اما ماندگاری بیشتری دارد.

آیا درمان قطعی سرطان با ایمونوتراپی امکان‌پذیر است؟

ایمنی درمانی در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است و توانسته در برخی از انواع سرطان‌ها باعث بهبودی و کنترل بیماری شود. این نتیجه نشان می‌دهد، ایمونوتراپی می‌تواند در درمان برخی از سرطان‌ها بسیار موثر واقع شود و کیفیت زندگی بیمار را افزایش دهد. با این حال، هنوز نمی‌توان گفت این روش برای همه سرطان‌ها یک روش درمانی قطعی به‌شمار می‌آید. چرا که تاکنون نحوه پاسخ‌دهی بدن بیماران مختلف به این روش متفاوت بوده است. به همین دلیل تصمیم نهایی درباره استفاده از داروهای ایمنی درمانی تنها برعهده پزشک معالج است.

راهنمای مراجعه به پزشک

ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی یکی از روش‌های نوین درمان سرطان است که در آن، سیستم ایمنی بدن برای شناسایی بهتر و از بین بردن سلول‌های سرطانی تقویت می‌شود. این روش نسبت به روش‌های رایج دیگر همچون شیمی‌درمانی عوارض جانبی کمتری دارد و می‌تواند در بسیاری از موارد کیفیت زندگی بیمار را بهبود ببخشد. 

ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل بررسی کردیم ایمونوتراپی برای چیست و چه عوارضی دارد. البته این مطالب صرفا برای آشنایی شما با ایمونوتراپی برای درمان سرطان ارائه شده‌اند و در نهایت پزشک معالج‌تان باید تصمیم نهایی را برای انتخاب روش درمان بگیرد. اگر در مورد اثربخشی ایمنی درمانی متناسب با شرایط خاص خود سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان متخصص همچون دکتر انکولوژی مشورت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: cancerhealth | webmd | cancervic | cancer