شیاف پروژسترون چیست؟ [بررسی کاربردها، نحوه مصرف و عوارض]

شیاف پروژسترون یک داروی هورمونی پرکاربرد برای زنان است. بسیاری از خانم‌ها در دوره درمان نازایی، اختلالات قاعدگی و باروری از طریق IVF با نام این دارو آشنا می‌شوند. برخلاف داروهای خوراکی، شیاف پروژسترون به صورت واژینال یا مقعدی استفاده می‌شود؛ به همین دلیل جذب سریع‌تری دارد. این دارو می‌تواند تعادل هورمونی را به بدن بازگرداند و نقش مهمی در آماده‌سازی رحم برای بارداری دارد. اگر پزشک به تازگی برای شما شیاف پروژسترون تجویز کرده و کنجکاوید درباره آن بیشتر بدانید، در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید.

شیاف پروژسترون چیست؟

شیاف پروژسترون با نام‌های تجاری سیکلوژست، فرتیژست و اکتوژست یکی از داروهای هورمونی است که معمولا برای حمایت از بارداری و درمان مشکلات ناشی از کمبود هورمون پروژسترون تجویز می‌شود. این دارو به صورت واژینال یا مقعدی مورد استفاده قرار می‌گیرد و با جذب مستقیم از طریق مخاط، سطح هورمون پروژسترون را در بدن افزایش می‌دهد. هورمون پروژسترون به طور طبیعی توسط تخمدان‌ها بعد از تخمک‌گذاری تولید می‌شود و مسئول آماده‌سازی رحم برای بارداری یا شروع قاعدگی است. زمانی که این هورمون به اندازه کافی تولید نشود، دکتر زنان برای آمادگی رحم، جلوگیری از سقط جنین یا کمک به روند درمان ناباروری از طریق IVF، شیاف پروژسترون تجویز می‌کند. البته این دارو به صورت آمپول پروژسترون هم موجود است. پزشک با توجه به شرایط بیمار یکی از انواع آن را در دوز مشخص در نظر می‌گیرد.

مکانیسم عملکرد شیاف پروژسترون

مکانیسم عملکرد این شیاف بر پایه نقش هورمون پروژسترون در بدن است. این هورمون پس از تخمک‌گذاری توسط جسم زرد در تخمدان ترشح می‌شود و به آماده‌سازی و ضخیم شدن لایه اندومتر رحم برای لانه‌گزینی جنین کمک می‌کند. وقتی شیاف Progesterone در واژن یا مقعد استفاده شود، دارو از طریق مخاط جذب خواهد شد و به جریان خون می‌رسد. به این ترتیب، سطح پروژسترون در بدن افزایش یافته و همان اثری را که هورمون طبیعی پروژسترون دارد، ایجاد می‌کند.

انواع شیاف پروژسترون

این شیاف انواع مختلفی دارد و معمولا براساس شکل دارویی، دوز، ترکیبات و برند تولیدکننده بسته‌بندی می‌شود. در ادامه انواع آن را معرفی می‌کنیم:

• شیاف پروژسترون واژینال: به طور مستقیم در واژن قرار می‌گیرد و برای حمایت از بارداری، درمان ناباروری یا تنظیم چرخه قاعدگی به کار می‌رود.
• شیاف پروژسترون مقعدی: در مواردی که مصرف واژینال دشوار باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• شیاف پروژسترون ترکیبی: ممکن است با سایر هورمون‌ها مانند استروژن یا داروهای دیگر ترکیب شوند. این نوع شیاف معمولا برای تنظیم قاعدگی یا اختلالات هورمونی تجویز می‌شود.
• شیاف پروژسترون با دوز متفاوت: شیاف‌های Progesterone در دوزهای ۱۰۰، ۲۰۰ و ۴۰۰ میلی‌گرم تولید می‌شوند. پزشک با توجه به شرایط بیمار، دوز مناسب را تجویز می‌کند.
• شیاف پروژسترون اکتوژست: اکتوژست نام تجاری فرآورده‌های حاوی پروژسترون طبیعی است که شیاف واژینال و مقعدی تولید می‌کند. پزشک ممکن است بسته به شرایط بیمار، شیاف پروژسترون اکتوژست 200 یا ۴۰۰ را برای درمان خونریزی نامنظم رحمی، تنظیم سیکل قاعدگی، درمان سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، مدیریت افسردگی پس از زایمان، جلوگیری از زایمان زودرس و آماده‌سازی رحم برای درمان ناباروری با IVF تجویز کند.

موارد مصرف شیاف پروژسترون

این شیاف، یک داروی هورمونی است که برای جبران کمبود هورمون پروژسترون در بدن زنان تجویز می‌شود. مهم‌ترین کاربرد شیاف پروژسترون در بارداری است. این دارو به زنان کمک می‌کند تا باردار شوند و بتوانند بارداری خود را حفظ کنند. همچنین این دارو از تغییرات رحم بعد از یائسگی که ممکن است به دلیل مصرف استروژن ایجاد شوند، جلوگیری می‌کند.

این احتمال هم وجود دارد که شیاف پروژسترون 400 با صلاحدید پزشک متخصص زنان به جای قرص مدروکسی پروژسترون برای تنظیم چرخه قاعدگی یا درمان آمنوره تجویز شود. پزشک ممکن است این شیاف را برای موارد دیگری هم توصیه کند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

۱- شیاف پروژسترون برای پریود شدن

وقتی تعادل هورمون‌های زنانه به‌ویژه پروژسترون بهم می‌خورد، ممکن است قاعدگی نامنظم یا قطع شود. پزشک در چنین شرایطی از شیاف Progesterone برای تنظیم سیکل قاعدگی و ایجاد خونریزی ماهانه استفاده می‌کند. این دارو با شبیه‌سازی نقش طبیعی پروژسترون در بدن، اندومتر (لایه داخلی رحم) را آماده ریزش می‌کند و باعث شروع پریود می‌شود.

۲- شیاف پروژسترون و کاهش علائم افسردگی پس از زایمان

پس از زایمان و تولد نوزاد، سطح هورمون پروژسترون در بدن مادر به طور ناگهانی کاهش پیدا می‌کند. کاهش سطح این هورمون با بروز افسردگی پس از زایمان یا علائم دیگر همچون اضطراب و نوسانات خلقی مرتبط است. در چنین شرایطی، در صورت صلاحدید دکتر زنان، شیاف پروژسترون تجویز می‌شود تا تعادل روانی مادر بهبود یابد.

۳- درمان اختلالات هورمونی با شیاف پروژسترون

این شیاف در دسته داروهایی به نام پروژستین (هورمون‌های زنانه) جای دارد و زمانی که بدن به طور طبیعی پروژسترون تولید نمی‌کند، جایگزین آن می‌شود. پزشک معمولا آن را برای درمان مشکلات هورمونی مانند نقص فاز لوتئال، ناباروری، سقط مکرر تجویز می‌کند. این دارو همچنین برای تنظیم سیکل قاعدگی و کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS) موثر است.

۴- شیاف پروژسترون برای ناباروری

این شیاف با تقویت رحم و بهبود شراطی فاز لوتئال چرخه قاعدگی، شرایط رحم را برای لانه‌گزینی جنین آماده می‌کند و نقش مهمی در حفظ بارداری دارد. از همین‌رو در اغلب موارد پزشک هنگام درمان نازایی و باروری به کمک روش IVF، شیاف Progesterone تجویز می‌کند. 

اگر در دوره درمان نازایی یا ناباروری با روش‌های کمک‌باروری هستید و پزشک‌تان شیاف پروژسترون تجویز نکرده، جای نگرانی نیست. چرا که درمان ناباروری بسته به شرایط هر فرد می‌تواند متفاوت باشد. برای آرامش خاطر خود می‌توانید با یک دکتر زنان انلاین مشورت کنید و راهنمایی دقیق‌تری بگیرید.

دریافت نوبت حضوری و آنلاین از بهترین دکتر زنان تهران

بدون نیاز به مراجعه حضوری، از پزشک نوبت بگیرید

دکتر زنان دکتر زنان آنلاین

۵- هورمون درمانی جایگزین با شیاف پروژسترون

این شیاف در زنان یائسه و افرادی که سطح هورمون‌های جنسی آن‌ها پایین آمده است، می‌تواند به عنوان بخشی از درمان جایگزین هورمونی استفاده شود. شیاف پروژسترون علاوه بر کنترل علائمی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن، نقش مهمی در حفظ سلامت رحم و تعادل هورمونی بدن دارد.

آیا استفاده از شیاف پروژسترون برای بزرگ شدن سينه خوب است؟

عواملی مانند افزایش وزن و رسوب چربی در ناحیه سینه که به واسطه پروژسترون و استروژن رخ می‌دهند، بر رشد سینه تاثیر می‌گذارند. بنابراین می‌توان گفت هورمون پروژسترون به طور مستقیم موجب تغییر در بافت سینه و بزرگ شدن آن نمی‌شود. همچنین در حال حاضر تحقیقات اثبات‌شده‌ای در مورد اثرگذاری مستقیم این شیاف بر بزرگ‌تر شدن سینه‌ها وجود ندارد. خانم‌هایی که پس از استفاده از این شیاف، احساس می‌کنند سینه‌هایشان متورم و بزرگ شده، باید بدانند که این اثرگذاری موقت است و بخشی از عوارض هورمونی دارو به‌شمار می‌آید که در صورت قطع آن، برطرف می‌شود.

طرز استفاده شیاف پروژسترون

طرز استفاده از این شیاف می‌تواند بسته به هدف درمان و شرایط فردی متفاوت باشد؛ به همین دلیل پزشک باید دوز و مدت مصرف آن را مشخص کند. در بیشتر موارد، شیاف‌ها به صورت یک تا سه بار در روز تجویز می‌شوند و ممکن است پزشک توصیه کند که پس از آغاز بارداری، این دارو را تا چند هفته برای جلوگیری از سقط جنین استفاده کنید. 

همان‌طور که گفتیم این دارو باید دقیقا طبق دستور پزشک استفاده شود؛ زیرا مقدار و مدت استفاده از آن به عواملی مثل دلیل تجویز و شرایط هورمونی فرد بستگی دارد. قطع یا تغییر دوز این شیاف، بدون مشورت با پزشک می‌تواند اثر درمان را کاهش دهد یا مشکلات دیگری ایجاد کند.

طریقه گذاشتن شیاف پروژسترون در واژن

در اینجا مراحل گذاشتن شیاف واژینال پروژسترون را آورد‌ه‌ایم: 

• قبل از دست زدن به شیاف، ابتدا دستان خود را بشویید و خوب خشک کنید.
• بسته‌بندی شیاف را باز کرده و آن را درون اپلیکاتور قرار دهید.
• در وضعیت راحت (ایستاده یا دراز کشیده) قرار بگیرید.
• اپلیکاتور را آرام وارد واژن کرده و پیستون را فشار دهید تا شیاف درون واژن قرار بگیرد.
• پس از قرار دادن شیاف درون واژن، اپلیکاتور را دور بیندازید و دستان خود را بشویید.

نحوه استفاده از شیاف پروژسترون در بارداری

این شیاف در دوران بارداری معمولا با هدف حفظ شرایط پایدار رحم و جلوگیری از سقط جنین یا زایمان زودرس تجویز می‌شود. تعداد دفعات مصرف، محل قرارگیری (واژینال یا مقعدی) و مدت زمان استفاده کاملا به نظر پزشک بستگی دارد. مهم‌ترین نکات استفاده از شیاف Progesterone در بارداری شامل موارد زیر هستند:

• قبل از باز کردن بسته‌بندی شیاف از تمیزی دست‌های خود مطمئن شوید.
• برای گذاشتن شیاف از اپلیکاتور درون بسته‌بندی کمک بگیرید.
• می‌توانید به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را جمع کنید و به کمک اپلیکاتور شیاف را درون واژن بگذارید.
• یکی دیگر از پوزیشن‌های مناسب گذاشتن شیاف، حالت ایستاده و باز کردن پاها به عرض شانه است. در این حالت یکی از پاها را روی تکیه‌گاهی بگذارید و شیاف را وارد واژن کنید.
• زمانی که در حالت راحت قرار گرفتید، اپلیکاتور را وارد واژن کرده و پیستون را فشار دهید تا شیاف درون واژن قرار بگیرد.
• اپلیکاتور را از واژن خارج کنید و دور بیندازید.
• از استفاده مجدد اپلیکاتور بپرهیزید.

نحوه استفاده از شیاف پروژسترون مقعدی در بارداری 

اگر پزشک شیاف مقعدی را برای شما تجویز کرده، باید آن را به آرامی حدود ۲ سانتی‌متر وارد رکتوم کنید. سپس باسن خود را کمی به هم فشار دهید تا شیاف بالاتر برود. ممکن است پزشک توصیه کند شیاف مقعدی را هنگام خواب بگذارید تا احتمال نشت آن کاهش یابد.

مدت زمان جذب شیاف پروژسترون چقدر است؟

زمان حل شدن شیاف به نوع مصرف آن بستگی دارد. شیاف واژینال معمولا طی ۲۰ تا ۳۰ دقیقه از طریق مخاط واژن جذب می‌شود و تاثیر خود را بر بدن می‌گذارد. مدت زمان جذب شیاف پروژسترون مقعدی هم حدود ۳۰ دقیقه است. این شیاف از طریق دیواره روده جذب گردش خون می‌شود. در این مدت بهتر است اجابت مزاج نداشته باشید.

بعد از شیاف پروژسترون چقدر دراز بکشیم؟

بعد از گذاشتن شیاف، حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دراز بکشید تا جذب دارو بهتر انجام شود و هم اینکه دارو بیرون نیاید. اگر از شیاف پروژسترون مقعدی استفاده می‌کنید، بهتر است حدود ۶۰ دقیقه در حالت درازکش باقی بمانید و در این مدت دستشویی نروید.

چه مدت پس از گذاشتن شیاف پروژسترون می‌توانیم دستشویی برویم؟

برای دستشویی رفتن بعد از شیاف پروژسترون، به‌ویژه ادرار کردن باید حداقل ۳۰ دقیقه صبر کنید. برای دفع مدفوع هم بهترین زمان، یک ساعت پس از گذاشتن شیاف است. در این بازه زمانی شیاف به طور کامل جذب خون می‌شود. از همین‌رو توصیه می‌کنند، بهتر است قبل از گذاشتن شیاف روده و مثانه خود را خالی کنید. اگر از شیاف مقعدی هم استفاده می‌کنید، حداقل یک ساعت دفع مدفوع نداشته باشید. در غیر این صورت باید دوز دیگری از شیاف را استفاده کنید.

شیاف پروژسترون تا چند هفته باید استفاده کرد؟

مدت زمان استفاده از این شیاف به هدف درمان بستگی دارد و باید طبق نظر پزشک متخصص ادامه یابد. معمولا در درمان نازایی و ناباروری با روش‌های کمک‌باروری (IVF) استفاده از شیاف از زمان تخمک‌گذاری یا انتقال جنین شروع می‌شود و در صورت بارداری تا حدود هفته دهم (از این زمان به بعد، جفت به طور طبیعی پروژسترون تولید می‌کند) ادامه پیدا می‌کند. در موارد تهدید سقط یا سابقه سقط مکرر، ممکن است پزشک استفاده از شیاف پروژسترون را از هفته ۱۶ تا ۲۴ بارداری شروع کند و تا هفته‌های ۳۶ یا ۳۷ ادامه دهد. دوز دارو بسته به وضعیت پزشکی شما تجویز می‌شود؛ بنابراین دارو را به طور منظم و در فواصل زمانی مشخص‌شده مصرف کنید و از قطع آن بدون مشورت با پزشک بپرهیزید.

موارد منع مصرف و احتیاط شیاف پروژسترون

این شیاف در صورت وجود شرایط و بیماری‌های زیر باید با احتیاط مورد استفاده قرار بگیرد و ممکن است در مواردی منع مصرف داشته باشد:

• حساسیت به ترکیبات دارو
• لختگی خون
• بیماری‌های کبدی
• سرطان سینه یا اندام تناسلی
• سقط از دست رفته
• خونریزی واژینال با علت شناخته‌نشده

رابطه جنسی در زمان استفاده از شیاف پروژسترون

نزدیکی در زمان استفاده از شیاف Progesterone ممنوعیت مطلق ندارد، اما به دلیل جابه‌جایی شیاف و کاهش اثر آن بهتر است بلافاصله پس از گذاشتن شیاف، رابطه جنسی نداشته باشید. همچنین ممکن است مردان پس از مقاربت با همسر خود که از شیاف پروژسترون استفاده کرده، مقدار کمی پروژسترون جذب کنند. از همین‌رو توصیه می‌شود اگر قصد برقراری رابطه جنسی دارید، شیاف را پس از آن استفاده کنید.

عوارض شیاف پروژسترون

این شیاف می‌تواند مانند هر داروی دیگری در کنار فواید درمانی، عوارضی به همراه داشته باشد. شایع‌ترین عوارض شامل موارد زیر هستند:

• سردرد و سرگیجه
• نفخ و حالت تهوع
• حساسیت سینه‌ها
• خواب‌آلودگی
• آکنه
• تغییر وزن
• اختلال در خواب
• درد عضلانی
• تحریک‌پذیری و عصبانیت
• درد شکمی و سینه‌ها
• درد عضلانی اسکلتی
• یبوست و اسهال
• نوسانات خلقی
• مشکلات ادراری

ترشحات بعد از شیاف پروژسترون

برخی خانم‌ها پس از گذاشتن پروژسترون واژینال دچار ترشحات سفید رنگ یا آبکی می‌شوند که جای نگرانی ندارد و طبیعی است. معمولا سطح بالای پروژسترون باعث ایجاد ترشحات سفید رنگ می‌شود. با این حال، اگر همراه با ترشحات سفید یا آبکی، علائمی دیگری همچون درد و سوزش داشتید حتما با پزشک مشورت کنید. 

حساسیت به شیاف پروژسترون

در موارد نادر، ممکن است فرد به این شیاف حساسیت نشان دهد و دچار علائمی همچون بثورات پوستی، تنگی نفس، خارش یا تورم در صورت، زبان و گلو شود. در صورت مشاهده واکنش آلرژیک بیمار را فوری به اورژانس بیمارستان برسانید.

خارش ناشی از شیاف پروژسترون

این شیاف ممکن است در ناحیه واژن خارش و سوزش ایجاد کند و با علائم عفونت قارچی همراه شود. همچنین در صورت احساس خارش شدید در صورت، لب‌ها، زبان یا گلو و بروز بثورات پوستی به شکل کهیر، هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.

عوارض شیاف پروژسترون 400 در بارداری

شایع‌ترین عوارض این شیاف در بارداری عبارت‌اند از:

• نفخ و یبوست
• درد معده و درد شکمی
• حالت تهوع
•  افزایش ترشحات واژینال
• حساس شدن و درد سینه‌ها
• سردرد
• خواب آلودگی

در برخی زنان باردار ممکن است نوسانات خلقی مانند اضطراب یا تحریک‌پذیری دیده شود. این علائم معمولا موقتی هستند و با ادامه مصرف یا تنظیم دوز توسط پزشک برطرف می‌شوند. با این حال، اگر احساس کردید علائم فوق شدیدتر و غیر قابل کنترل شده‌اند، حتما به پزشک اطلاع دهید.

عوارض شیاف پروژسترون مقعدی در بارداری

عوارض پروژسترون مقعدی در بارداری مانند نوع واژینال است و اغلب شامل نفخ، درد شکم، حالت تهوع، حساسیت سینه، سردرد، سرگیجه، خواب‌آلودگی و نوسانات خلقی می‌شود. در برخی مواقع، ممکن است فرد دچار عوارضی مانند ترشح، اسهال یا یبوست شود که در صورت ادامه پیدا کردن، حتما به پزشک معالج خود اطلاع دهید.

تداخلات دارویی شیاف پروژسترون

تداخل دارویی می‌تواند اثربخشی شیاف را کاهش دهد یا منجر به افزایش احتمال بروز عوارض جانبی شود. داروهایی که نباید همزمان با شیاف پروژسترون مصرف شوند، عبارت‌اند از:

• فوسنتوپی‌تان
• کلاریترومایسین
• کنیواپتان
• اسلی‌کاربازپین استات
• فدراتینیب
• فکسینیدازول
• آبامتاپیر
• آواکوپان
• پریمیدون
• تازمتوستات
• کاربامازپین
• ایتراکونازول
• لترموویر
• لونافرنیب
• نتوپیتانت
• فنوباربیتال

قیمت شیاف پروژسترون

قیمت این شیاف می‌تواند بسته به چند عامل، از جمله دوز دارو، تعدا شیاف در هر بسته و محل عرضه متفاوت باشد. همچنین این دارو ممکن است با نام‌های تجاری مختلف و براساس کشور سازنده، قیمت‌های متفاوتی داشته باشد. مثلا شیاف پروژسترون خارجی با قیمت بالاتری نسبت به محصولات داخلی به فروش می‌رسد.

شیاف پروژسترون واژینال بهتر است یا مقعدی؟

استفاده از این شیاف به صورت واژینال یا مقعدی به توصیه پزشک و برند تولیدکننده بستگی دارد. برخی برندها شیاف Progesterone را برای استفاده به هر ۲ شکل (هم واژینال و هم مقعدی) تولید می‌کنند، اما بعضی دیگر فقط به صورت واژینال یا مقعدی قابل استفاده هستند. همچنین در مواردی که خونریزی واژینال وجود داشته باشد، معمولا پزشک استفاده از پروژسترون مقعدی را توصیه می‌کند. به طور کلی، می‌توان گفت شیاف پروژسترون واژینال یا مقعدی جذب یکسانی دارند، اما برای دست‌یابی به نتیجه مطلوب، بهتر است در مورد نحوه استفاده و دوز مناسب آن با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

شیاف پروژسترون یک داروی کاربردی است که به زنان کمک می‌کند تا باردار شوند و بتوانند بارداری خود را حفظ کنند. این دارو با تامین هورمون پروژسترون، شرایط مطلوبی برای رشد جنین، جلوگیری از سقط و تنظیم چرخه قاعدگی ایجاد می‌کند. نحوه استفاده، مدت زمان و نوع مصرف این شیاف باید توسط متخصص زنان مشخص شود تا بهترین نتیجه را داشته باشد.

جمع‌بندی

ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل بررسی کردیم که شیاف پروژسترون برای چیست، چه عوارضی دارد و چگونه باید از آن استفاده کرد. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان متخصص همچون دکتر متخصص زنان و زایمان باتجربه مشورت بگیرید. همچنین درمانکده امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری را برای شما فراهم کرده است.

سوالات متداول

منابع: clevelandclinic | evvy | healthline | medlineplus | ncbi