روانشناسی ورزشی چیست؟ راز ذهن برنده برای اوج عملکرد ورزشی

بسیاری از افراد، چه ورزشکاران حرفه‌ای و چه آماتور، ممکن است در مسیر خود با مشکلاتی مثل کاهش انگیزه و عدم پیشرفت مواجه شوند که این موضوع می‌تواند تاثیر زیادی بر روحیه آن‌ها بگذارد. بعضی از افراد هم ممکن است در تمرینات عملکرد بهتری داشته باشند، اما در مسابقات با مشکل مواجه شوند. در چنین شرایطی، روانشناسی ورزشی می‌تواند نقش قابل‌توجهی در بهبود عملکرد ورزشکاران ایفا ‌کند.

روانشناس ورزشی با ارائه راه‌کارهای‌ علمی به افراد در غلبه بر مشکلات ذهنی و روانی کمک می‌کند و انگیزه آن‌ها را برای ادامه مسیر افزایش می‌دهد. اگر شما هم در حین ورزش دچار مشکل می‌شوید و به فکر بهره‌گیری از خدمات روانشناسی هستید،‌ این مقاله از مجله درمانکده را تا انتها بخوانید. چون قصد داریم روانشناسی ورزشی و جنبه‌های مختلف آن را به طور کامل بررسی کنیم.

روانشناسی ورزش چیست؟

روانشناسی ورزش رشته‌ای است که رفتار افراد را در حین ورزش و بعد از آن بررسی می‌‎کند و بر توسعه و به‌کارگیری نظریه‌های روانشناسی برای درک، اصلاح یا بهبود رفتار انسان در حین فعالیت بدنی تمرکز دارد.

اصلی‌ترین اهداف روانشناسی ورزشی عبارت‌اند از:

• بهبود عملکرد ورزشی
• تقویت روحیه و اعتمادبه‌نفس
• کاهش استرس و اضطراب
• افزایش رضایتمندی از فعالیت ورزشی

به طور کلی، این علم بر ۲ حوزه تمرکز دارد: روانشناسی ورزشکار و روانشناسی تمرین.

۱. روانشناسی ورزشکار

کسانی که در برنامه‌های ورزشی شرکت می‌کنند ممکن است به دلیل عوامل روانی با موانع زیادی روبرو شوند. به عنوان مثال، احتمال دارد پس از آسیب‌دیدگی به دلیل کسب نتایج ضعیف و احساس ناامیدی، انگیزه خود را از دست بدهند.

روانشناس با استفاده از ابزارهای مختلف به افراد کمک می‌کند بر موانع ذهنی خود غلبه کنند و اعتمادبه‌نفس‌شان را بازیابند که این امر در نهایت به بهبود عملکرد ورزشی منجر می‌شود.

۲. روانشناسی تمرین

روانشناسی تمرین به افراد در شناسایی عواملی که باعث محدود شدن مشارکت آن‌ها در ورزش می‌شود،‌ کمک می‌کند. همچنین سعی می‌کند با تعریف برنامه‌های تمرینی شخصی‌سازی‌شده، میزان مشارکت و لذت افراد را از ورزش به حداکثر برساند.

روانشناس ورزشی کیست؟

روانشناس ورزشی متخصصی است که برای کار کردن در محیط‌های ورزشی آموزش دیده است. او از اصول روانشناختی برای ارتقای عملکرد ورزشی استفاده کرده و از سلامت روان ورزشکار مراقبت می‌کند. در این صورت، ورزشکار هم عملکرد بهتری دارد و هم از ورزش کردن لذت بیشتری می‌برد.

شایع‌ترین مشکلات روحی و روانی ورزشکاران

ورزشکاران ممکن است در طول مسیر حرفه‌ای خود با چالش‌های روانی گوناگونی مواجه شوند. این چالش‌ها عبارت‌اند از:

• اضطراب: فشار ناشی از رقابت، ترس از شکست، نگرانی بابت آسیب‌دیدگی یا انتظارات بیش‌ازحد از سوی مربیان و خانواده می‌تواند سطح اضطراب ورزشکاران را افزایش دهد. علائم این وضعیت معمولا شامل بی‌قراری، کاهش تمرکز، تحریک‌پذیری و اختلال خواب است.
• افسردگی: احساس ناکامی در رقابت‌ها، مصدومیت‌های طولانی‌مدت یا بازنشستگی از ورزش می‌تواند زمینه‌ساز افسردگی شود. افسردگی خود را با نشانه‌هایی مثل اندوه عمیق، بی‌انگیزگی، تغییر الگوی خواب یا غذا خوردن و احساس بی‌ارزشی نشان می‌دهد.
• اختلال خوردن: تمایل شدید به داشتن وزن یا ظاهر ایده‌آل ممکن است ورزشکاران را به سوی اختلالاتی مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی سوق دهد. این اختلالات می‌توانند به شدت سلامت جسم و روان فرد را به خطر بیندازند.
• تمرین‌زدگی یا سندرم بیش‌تمرینی: افراط در تمرین و نبود زمان کافی برای ریکاوری می‌تواند به خستگی مزمن و افت عملکرد منجر شود. ورزشکارانی که دچار این مشکل می‌شوند معمولا کاهش انگیزه، افت تمرکز و در بعضی موارد علائم افسردگی یا اضطراب را تجربه می‌کنند.
• چالش‌های دوران بازنشستگی: خروج از دنیای ورزش به‌خصوص برای کسانی که سال‌ها هویت خود را با موفقیت‌های ورزشی تعریف کرده‌اند، ممکن است به مشکلات زیادی مثل افسردگی یا اضطراب منجر شود.

تکنیک‌های روانشناسی ورزشی

تکنیک‌هایی که به ورزشکاران کمک می‌کنند توانمندی‌های ذهنی و روانی خود را تقویت کنند و عملکرد بهتری داشته باشند، شامل موارد زیر هستند:

• تصویرسازی ذهنی: تجسم موفقیت باعث افزایش انگیزه و تمرکز می‌شود.
• تنفس عمیق: تکنیک آرام‌سازی عضلات یا تنفس عمیق به کاهش استرس و اضطراب و بهبود تمرکز کمک می‌کند.
• خودگویی مثبت: این تکنیک باعث می‌شود ورزشکار افکار منفی را از ذهن خود دور کرده و به جای آن‌ها از جملات انگیزشی و مثبت استفاده کند.
• بازخورد و تحلیل رفتار: تحلیل رفتار و بررسی عملکرد به ورزشکار کمک می‌کند نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کرده و راه‌کارهایی برای بهبود آن‌ها پیدا کند.
• تکنیک‌های مدیریت استرس: ورزشکار با استفاده از روش‌های مختلف از جمله مدیتیشن و یوگا می‌تواند با فشارهای روانی مقابله کند و در لحظات حساس عملکرد بهتری از خود نشان دهد.

تاثیر روانشناس ورزشی بر عملکرد ورزشکاران

عوامل روانی منفی بیرونی یا درونی می‌توانند به ایجاد موانع ذهنی منجر شوند و تمرکز، آمادگی و عملکرد ورزشکار را تحت تاثیر قرار دهند. این عوامل ممکن است اختلالات جسمی مانند سفت شدن عضلات، لرزش و افزایش تعریق را هم به دنبال داشته باشند.

رسیدگی نکردن به این مشکلات نه تنها روی ورزشکار، بلکه روی کل تیم تاثیر منفی دارد. مربیان و ورزشکاران می‌توانند با استراتژی‌ها مختلف از جمله تعیین هدف، تصویرسازی ذهنی و ایجاد روتین‌های مشخص با این اثرات مقابله کنند.

۱. تعیین هدف در ورزش 

تعیین هدف می‌تواند یک تاکتیک موفق برای بهبود عملکرد باشد. البته این اهداف باید واقع‌بینانه باشند و به صورت گام‌های کوچک طراحی شوند تا واقعا امکان دستیابی به آن‌ها وجود داشته باشد. نرسیدن به اهداف بزرگ باعث کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود و عملکرد کلی ورزشکار را تضعیف می‌کند.

ورزشکار باید هر هدف را بنویسد و پس از محقق شدن، علامت بزند. این کار یک تصویر واضح از دستاوردها ارائه می‌دهد و حس ارزشمندی را  تقویت می‌کند. هنگامی که ورزشکار شاهد تحقق اهداف خود باشد، احساس توانمندی و اعتماد‌به‌نفس بیشتری پیدا می‌کند.

۲. تصویرسازی ذهنی

ورزشکارانی که می‌توانند موفقیت خود را در ذهن تجسم کنند، عملکرد بهتری خواهند شد. افراد باید با آن صدای درونی که به آن‌ها می‌گوید نمی‌توانند به اهداف‌شان برسند، مبارزه کنند. ورزشکاران برای خاموش کردن این صداهای منفی می‌توانند موفقیت را تصویرسازی کرده و از خودگویی مثبت استفاده کنند.

خودگویی مثبت در کنار تصویرسازی ذهنی باعث می‌شود ورزشکار هم موفقیت را ببیند و هم بشنود. هر چقدر ورزشکار تمرین را بیشتر در ذهن خود تصور کند، انجام آن کار در محیط واقعی برایش آسان‌تر خواهد بود.

تصویرسازی برای ورزش‌های انفرادی مانند ژیمناستیک اهمیت بیشتری نسبت به ورزش‌های تیمی دارد. این تکنیک یک نوع مدیتیشن است که باید در حالت آرامش انجام شود. گوش دادن به موسیقی آرام‌بخش و پوشاندن چشم‌ها برای ایجاد چنین شرایطی مفید است.

در ابتدا ورزشکار ممکن است به یک نوع مدیتیشن هدایت‌شده نیاز داشته باشد. اما مدت زیادی طول نمی‌کشد که بتواند تصویرسازی را به تنهایی انجام دهد.

۳. روتین ورزشی

در حالی که بعضی از ورزشکاران هیچ روتینی ندارند، سایرین ممکن است با وسواس خاصی الگوهای مشخصی را قبل، حین و پس از تمرین یا مسابقه دنبال کنند.

یکی از روتین‌‎های محبوب، گوش دادن به موسیقی است. بعضی از ورزشکاران موسیقی آرام‌بخش را ترجیح می‌دهند و بعضی دیگر آهنگ‌های پرانرژی را انتخاب می‌کنند. با این حال، تکیه بیش‌ازحد بر موسیقی می‌تواند دردسرساز شود. برای مثال، زمانی که ورزشکار در حین شنیدن موسیقی با مشکلات فنی مواجه می‌شود، ممکن است احساس کند آمادگی کافی ندارد و تمرکزش را از دست بدهد.

تصویرسازی ذهنی هم می‌تواند بخشی از روتین ورزشکاران باشد. به عنوان مثال، بعضی از کشتی‌گیران هنگام حرکت به سمت تشک مسابقه دچار اضطراب می‌شوند. آن‌ها برای مقابله با این مشکل ممکن است مکان خاصی مانند ساحل یا پارک تفریحی را در ذهن تجسم کنند تا حواس‌شان پرت شود. البته این روش برای همه مناسب نیست. بعضی از ورزشکاران ترجیح می‌دهند حواس‌شان پرت نشود و تا حد امکان در لحظه باقی بمانند.

روانشناسی ورزشی برای مربیان

مربی علاوه بر مهارت‌های فنی و تاکتیکی باید با دانش روانشناسی هم آشنا باشد تا بتواند عملکرد ورزشکار را با رفع موانع ذهنی ارتقا دهد. مهارت‌هایی که مربیان به آن‌ها نیاز دارند عبارت‌اند از:

• مهارت‌های انگیزشی: یک مربی موفق باید بداند چگونه فرد را به انجام برنامه تمرینی ترغیب کند. ایجاد انگیزه از طریق تشویق و هدف‌گذاری دقیق از اصلی‌ترین کلیدهای موفقیت است.
• برقراری ارتباط موثر: انتقال واضح انتظارات، شنیدن نگرانی‌های ورزشکار و ایجاد فضای مناسب برای گفتگو به افزایش اعتماد متقابل و بهبود عملکرد ورزشی کمک می‌کند.
• مهارت‌های تصمیم‌گیری: مربی در لحظات بحرانی باید توانایی تحلیل سریع شرایط و انتخاب بهترین گزینه را داشته باشد.
• بازخورد سازنده و هدفمند: انتقاد نادرست می‌تواند انگیزه ورزشکار را تخریب کند. مربی باید بداند چگونه هم نقاط قوت را تقویت کند و هم ضعف‌ها را بهبود بخشد.

مزایای داشتن روانشناس ورزشی

از مهم‌ترین مزایا روانشناسی ورزشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• باعث ارتقای سطح عملکرد ورزشی می‌شود و لذت شما از تمرینات و رقابت‌ها را بیشتر می‌کند.
• مهارت‌های ذهنی مهم مانند تمرکز، تصویرسازی و خودکنترلی را تقویت می‌کند.
• کمک می‌کند ذهن شما پس از تمرینات سخت به خوبی ریکاوری شود.
• به شما یاد می‌دهد چگونه با برنامه‌های تمرینی فشرده کنار بیایید.
• سلامت روان را در طول زمان بهبود می‌بخشد.
• تکنیک‌های افزایش انگیزه را آموزش می‌دهد تا سریع‌تر به اهداف ورزشی خود برسید.
• روش‌های موثر برای کنترل استرس ورزشی و مدیریت فشارهای روانی را به شما می‌آموزد.
• آمادگی ذهنی شما را برای رقابت‌ها و موقعیت‌های حساس بیشتر می‌کند.
• انسجام تیم را بهبود می‌بخشد و فرآیند تیم‌سازی را قوی‌تر و هماهنگ‌تر می‌کند.
• باعث تقویت مهارت‌های ارتباطی بین اعضای تیم می‌شود.

معایب روانشناسی ورزشی

اگرچه علم روانشناسی ورزش می‌تواند نقش بسیار موثری در بهبود عملکرد ورزشکاران داشته باشد، اما مانند هر ابزار دیگری با چالش‌ها و محدودیت‌های خاصی همراه است. در ادامه این محدودیت‌ها اشاره می‌کنیم:

• برای ورزشکارانی که شخصیت درونگرا دارند، تعامل مستمر با روانشناس یا شرکت در فعالیت‌های گروهی می‌تواند احساس ناراحتی ایجاد کند.
• وابستگی بیش‌از‌حد به تکنیک‌های روانشناسی مثل تصویرسازی ذهنی یا خودگویی مثبت ممکن است باعث شود ورزشکار در نبود این ابزارها با مشکل کاهش اعتمادبه‌نفس و افت عملکرد مواجه شود.
• تغییر نگرش‌ها و تثبیت مهارت‌های روانی یک فرآیند تدریجی و بلندمدت است. ورزشکارانی که انتظار دارند در کوتاه‌مدت نتیجه بگیرند، ممکن است ناامید شوند یا فرآیند را نیمه‌کاره رها کنند.
• در بعضی جوامع ممکن است مراجعه به روانشناس هنوز با برچسب‌های منفی همراه باشد. این تصورات غلط باعث می‌شوند ورزشکاران از دریافت کمک‌های تخصصی منصرف شوند.
• کیفیت خدمات روانشناسی ورزشی به تخصص و تجربه مشاور بستگی دارد. در صورتی که فرد از دانش و تجربه کافی برخوردار نباشد، ممکن است به روان ورزشکار آسیب‌ جدی وارد کند.
• روانشناسی عملکرد ورزشی زمانی بیشترین اثربخشی را دارد که بین مربیان، ورزشکاران و مدیران همکاری و هماهنگی کامل برقرار باشد. نبود این هماهنگی می‌تواند اثربخشی برنامه را کاهش دهد.
• بالا بودن هزینه‌ مشاوره یک مانع جدی برای بهره‌مندی از خدمات روانشناسی محسوب می‌شود.

کلام پایانی

روان‌شناسی ورزشی به بررسی ویژگی‌های روانی و عاطفی ورزشکاران می‌پردازد و با رفع موانع ذهنی به ارتقای عملکرد آن‌ها کمک می‌کند. در شرایطی که ورزشکاران از اضطراب، خستگی ناشی از تمرینات شدید یا کمبود تمرکز رنج می‌برند، مشاوره با روانشناس باعث می‌شود آرامش و انگیزه لازم برای ادامه مسیر را به دست آورند.

اگر شما هم به عنوان ورزشکار با چالش‌های روانی متعدد روبرو هستید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: online.maryville, psychologytoday