نگرانی درباره سلامتی با افزایش سن کاملا طبیعی است. همچنین طبیعی است که درباره وضعیت دوستان و خانواده‌تان پس از مرگ خود نگران باشید. با این حال، این نگرانی ممکن است در بعضی از افراد به ترس و اضطراب شدیدی تبدیل شوند که به آن تاناتوفوبیا (Thanatophobia) یا وسواس فکری ترس از مرگ می‌گویند.
تاناتوفوبیا می‌تواند به علائم جسمی و روانی مختلف منجر شود و در روند طبیعی زندگی اختلال ایجاد کند. در این مقاله از مجله درمانکده به بررسی علل این مشکل می‌پردازیم و نحوه بروز آن را توضیح می‌دهیم. همچنین در مورد راه‌های تشخیص و درمان این اختلال صحبت می‌کنیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
فهرست محتوا
تاناتوفوبیا چیست؟
تاناتوفوبیا به ترس شدید از مرگ یا فرآیند مردن اشاره دارد. این اختلال که به آن اضطراب مرگ هم می‌گویند، آن‌قدر شدید است که حملات پانیک (وحشت‌زدگی) ایجاد می‌کند و بر سلامت عاطفی شما تاثیر می‌گذارد، همچنین می‌تواند عملکردتان را در زندگی روزمره مختل کند.
تاناتوفوبیا به شکل‌های مختلف بروز می‌کند. گاهی‌اوقات این اختلال باعث می‌شود از مرگ خود نگران باشید؛ اما در بعضی موارد هم خود را به شکل وسواس فکری ترس از مرگ عزیزان نشان می‌دهد.
تاناتوفوبیا در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) منتشر شده است، به عنوان یک فوبیای خاص طبقه‌بندی می‌شود. فوبیا یک نوع اختلال اضطراب است که با ترس شدید و اغلب غیر منطقی از یک شیء یا موقعیت خاص همراه است.
تفاوت تاناتوفوبیا و نکرونوفوبیا
تاناتوفوبیا با نکرونوفوبیا متفاوت است. تاناتوفوبیا به معنی ترس از مرگ یا فرآیند مردن است؛ در حالی که نکرونوفوبیا به ترس از جسد یا مکان‌هایی که با مرگ مرتبط هستند مانند قبرستان‌ها اطلاق می‌شود.
آیا وسواس فکری ترس از مرگ طبیعی است؟
احساس نگرانی درباره مرگ یا ترس از ناشناخته‌ها کاملا طبیعی تلقی می‌شود. اما اگر به وسواس ترس از مرگ مبتلا باشید، زندگی روزمره‌تان آسیب می‌بیند. این اختلال ممکن است شما را از انجام کارهای روزانه مانند تحصیل، کار یا تعاملات اجتماعی بازدارد. همچنین احتمال دارد به علائم جسمی مانند حمله پانیک منجر شود یا باعث شود بیش‌ازحد برای اجتناب از صحبت درباره مرگ یا فرآیند مردن تلاش کنید.
چند درصد مردم از تاناتوفوبیا رنج می‌برند؟
اگرچه بسیاری از افراد احساسات خود را گزارش نمی‌کنند، اما بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که وسواس فکری ترس از مرگ نسبتا رایج است و تقریبا ۳ تا ۱۰ درصد افراد فکر می‌کنند بیشتر از دیگران در مورد مرگ نگران هستند.
علائم وسواس فکری ترس از مرگ
این نوع وسواس فکری ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. در حقیقت، بسیاری از افراد فقط زمانی متوجه نشانه‌ها و علائم آن می‌شوند که درباره مرگ خود یا یکی از عزیزان‌شان فکر کنند. از شایع‌ترین علائم اضطراب مرگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حملات پانیک مکرر
- اضطراب شدید
- سرگیجه
- تعریق
- تپش قلب یا ضربان قلب نامنظم
- حالت تهوع
- معده‌درد
- حساسیت به گرما یا سرما
وقتی دوره‌های تاناتوفوبیا شروع می‌شوند یا شدت می‌گیرند ممکن است با مجموعه‌ای از علائم احساسی هم روبه‌رو شوید، از جمله:
- دوری کردن از دوستان و خانواده برای مدت طولانی
- خشم
- غم
- بی‌قراری
- احساس گناه
- نگرانی مداوم
اگر به وسواس فکری ترس از مرگ مبتلا باشید، ممکن است از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی که به نظر خطرناک می‌رسند دوری کنید. همچنین احتمال دارد به شدت نگران وضعیت سلامتی خود باشید و به طور مداوم علائم بیماری را بررسی کنید.
افراد مبتلا به اضطراب مرگ معمولا زمان زیادی از وقت خود را صرف جستجوی خال‌های غیر طبیعی، بررسی فشار خون یا تحقیق در مورد اطلاعات پزشکی می‌کنند. آن‌ها همچنین ممکن است دچار هیپوکندریا شوند و دائما نگران بیمار شدن خود باشند.
وسواس فکری ترس از مرگ در کودکان
کودکان هم ممکن است تاناتوفوبیا را تجربه کنند؛ اما معمولا این ترس را با رفتارهایی مثل نافرمانی نشان می‌دهند، نه با علائم معمول اضطراب. علائم تاناتوفوبیا در کودکان شامل موارد زیر است:
- امتناع از پیروی از دستورات در خانه یا مدرسه
- بدخلقی
- گریه کردن
- سردرد
- معده‌درد
برخلاف بزرگسالان مبتلا به تاناتوفوبیا، کودکان درک نمی‌کنند که ترس آن‌ها غیر منطقی است.
علت وسواس فکری ترس از مرگ
علت اصلی تاناتوفوبیا مانند بسیاری از مشکلات سلامت روان از جمله اختلال احتکار به طور دقیق مشخص نیست. اما به نظر می‌رسد که بعضی از رویدادها یا تجربیات خاص در بروز آن نقش دارند. به عنوان مثال، ممکن است بعد از تجربه یکی از موارد زیر دچار اضطراب مرگ شوید:
- از دست دادن یکی از والدین یا عزیزان
- مشاهده مرگ سخت یا دردناک دیگران
علاوه بر این، ترس از مرگ می‌تواند ریشه سایر فوبیاها باشد، از جمله:
- ایروفوبیا (ترس از پرواز)
- آگورافوبیا (ترس از اینکه نتوانید از یک مکان ناآشنا فرار کنید)
- آکوافوبیا (ترس از آب)
- آراکنوفوبیا (ترس از عنکبوت)
- کلاستروفوبیا (ترس از فضاهای شلوغ یا بسته)
چه کسانی در معرض خطر تاناتوفوبیا هستند؟
تاناتوفوبیا می‌تواند هم بزرگسالان و هم کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، بعضی از افراد بیشتر از دیگران مستعد وسواس فکری ترس از مرگ یا احساس وحشت هنگام فکر کردن به مردن هستند. این افراد عبارت‌اند از:
- کسانی از وضعیت سلامتی خوبی برخوردار نیستند یا یک بیماری جدی دارند
- افرادی که فاقد باورهای مذهبی هستند
- افرادی که از زندگی خود ناراضی هستند
- کسانی که عزت‌نفس پایینی دارند
- افراد مبتلا به سایر فوبیاها یا اختلالات روانی مانند افسردگی یا اضطراب
- افرادی که والدین یا عزیزان سالمند آن‌ها بیمار هستند یا در آستانه مرگ قرار دارند
- کسانی که به دلیل شغل خود شاهد بیماری، تروما یا خشونت هستند (مانند کارکنان بهداشت و درمان یا مددکاران اجتماعی)
علاوه بر این، عوامل زیر هم می‌توانند احتمال ابتلا به تاناتوفوبیا را افزایش دهند:
- جنسیت: هم مردان و هم زنان ممکن است در دهه بیست زندگی خود دچار تاناتوفوبیا شوند. با این حال، زنان در دهه پنجاه زندگی دوباره افزایش این ترس را تجربه می‌کنند.
- محیط: محیط در بروز بسیاری از مشکلات سلامت روان از جمله افسردگی، اضطراب، وسواس شستشو و… نقش دارد. این موضوع در مورد تاناتوفوبیا هم صادق است. کودکانی که والدین آن‌ها بیش‌ازحد محتاط یا مضطرب هستند، در معرض خطر ابتلا به این فوبیا قرار دارند.
- سابقه سوء استفاده: افرادی که مورد سوء استفاده جنسی، جسمی یا عاطفی قرار گرفته‌اند، بیشتر از دیگران دچار فوبیاهای خاص می‌شوند.
- بحران‌های بهداشت عمومی: مشکلاتی مانند پاندمی کووید-۱۹ می‌توانند احساس ترس از مرگ را در افراد تشدید کنند.
راه‌های تشخیص وسواس فکری ترس از مرگ
هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که بتواند به پزشکان یا متخصصان سلامت روان در تشخیص تاناتوفوبیا کمک کند. با این حال، متخصصان با بررسی علائم شما می‌توانند وضعیت‌تان را بهتر درک کنند. در این صورت، تشخیص رسمی احتمالا اختلال اضطراب خواهد بود. اما ممکن است پزشک یادآور شود که ترس از مرگ منشاء این اضطراب است.
متخصصان معمولا زمانی ابتلا به فوبیاهای خاص مثل ترس از مرگ را تایید می‌کنند که:
- علائم حداقل به مدت ۶ ماه ادامه یابد.
- علائم بلافاصله پس از مواجهه با یک شیء یا موقعیت ترسناک ظاهر شود.
- ترس مربوط به یک شیء یا موقعیت خاص از جمله مرگ یا فرآیند مردن باشد.
- شما برای دوری کردن از شیء یا موقعیتی که از آن می‌ترسید، بیش‌ازحد تلاش کنید.
- عملکرد روزانه شما به دلیل ترس مختل شده باشد.
چه دچار وسواس فکری درباره مرگ باشید و چه از سایر اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، وسواس جنسی و… رنج ببرید، بهتر است به محض مشاهده هر گونه علامت غیر عادی با یک روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید.
درمان وسواس فکری ترس از مرگ
درمان تاناتوفوبیا بر کاهش احساس وحشت و نگرانی مرتبط با مرگ متمرکز است. برای این منظور، متخصص سلامت روان ممکن است از یک یا چند روش زیر استفاده کند:
۱. گفتگودرمانی
در میان گذاشتن تجربیات خود با یک درمانگر باعث می‌شود راحت‌تر با احساسات‌تان کنار بیایید. درمانگر همچنین به شما یاد می‌دهد که چگونه به این احساسات ناخوشایند واکنش نشان دهید و با آن‌ها مقابله کنید.
۲. درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری (CBT) برای کنترل علائم بسیاری از اختلالات سلامت روان از جمله افسردگی، اضطراب، فوبیا و اختلال شخصیت وسواسی اجباری (اختلال ocpd) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این نوع درمان بر ارائه راه‌حل‌های عملی برای رفع مشکلات تمرکز دارد. هدف نهایی این است که الگوهای فکری شما تغییر کند و ذهن‌تان هنگام مواجهه با موضوع مرگ یا مردن آرام شود. CBT همچنین تکنیک‌های مختلفی مانند تنفس عمیق را برای مدیریت بهتر واکنش‌های شما به افکار مربوط به مرگ ارائه می‌دهد.
۳. مواجهه‌درمانی
مواجهه‌درمانی به تدریج شما را در معرض مکان‌ها، افکار یا موقعیت‌های مرتبط با مرگ قرار می‌دهد. این روش درمانی ممکن است با نوشتن درباره تصویری که از مرگ خود یا مرگ یکی از عزیزان‌تان دارید، شروع شود. سایر تکنیک‌ها می‌توانند شامل بازدید از بیمارستان، نوشتن وصیت‌نامه یا صحبت با افراد مبتلا به بیماری‌های کشنده باشند.
مواجهه‌درمانی برای وسواس فکری ترس از مرگ معمولا در چند جلسه ۲ ساعته انجام می‌شود. این جلسات ممکن است به صورت فردی یا گروهی برگزار شوند.
۴. تکنیک‌های آرام‌سازی
تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تصویرسازی ذهنی یا تنفس عمیق همگی می‌توانند در کاهش علائم جسمی اضطراب موثر باشند. با گذشت زمان، این روش‌ها به شما کمک می‌کنند ترس‌های خود را به طور قابل‌توجهی کاهش دهید.
۵. دارودرمانی
گاهی‌اوقات متخصصان ممکن است از دارو برای کاهش اضطراب و وحشت مرتبط با فوبیا استفاده کنند. البته دارودرمانی معمولا راه‌حل بلندمدت محسوب نمی‌شود؛ بلکه به طور موقت توصیه می‌شود تا در طول درمان، بهتر با ترس خود مواجه شوید.
داروهای ضد افسردگی
مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRIs) مثل سرترالین، سیتالوپرام، فلوکستین و ونلافاکسین از رایج‌ترین داروهای تجویزشده برای کنترل علائم فوبیا هستند. این داروها ممکن است برای درمان سایر اختلالات سلامت روان مثل وسواس تقارن هم تجویز شوند. با این حال، معمولا چند هفته طول می‌کشد تا به کنترل علائم وسواس فکری ترس از مرگ کمک کنند.
بنزودیازپین‌ها
بنزودیازپین‌ها به سرعت اثر می‌کنند و در طول دوره‌های اضطراب شدید یا حملات پانیک مصرف می‌شوند. با این حال، ممکن است اعتیادآور باشند و به عوارضی مثل خستگی و خواب‌آلودگی منجر شوند. بنزودیازپین‌های تجویزشده عبارت‌اند از: لورازپام، آلپرازولام، دیازپام و کلونازپام.
آیا وسواس فکری ترس از مرگ قابل پیشگیری است؟
هیچ راهی برای پیشگیری از تاناتوفوبیا وجود ندارد. با این حال، با اقدامات زیر می‌توانید تاثیر این اختلال را بر زندگی خود کاهش دهید:
- اجتناب از عواملی که می‌توانند باعث بدتر شدن اضطراب شوند (از جمله کافئین، الکل و مواد مخدر)
- ایجاد یک شبکه حمایتی از اعضای خانواده، دوستان و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی
- پیروی از سبک زندگی سالم شامل فعالیت بدنی منظم، رژیم غذایی سالم و خواب کافی
- پرداختن به سرگرمی‌ها و فعالیت‌هایی که می‌توانند احساسات خوب و مثبت را برانگیزند
- دریافت کمک به محض مشاهده علائم فوبیا
کلام پایانی
نگرانی درباره آینده خود یا سایر نزدیکان کاملا طبیعی است. حتی وقتی در لحظه زندگی می‌کنید و از با هم بودن لذت می‌برید، ترس از مرگ همچنان می‌تواند نگران‌کننده باشد. با این حال، اگر این نگرانی به وحشت تبدیل شود یا آن‌قدر شدید باشد که نتوانید به تنهایی با آن کنار بیایید، باید متخصص سلامت روان مراجعه کنید. روانشناس یا روانپزشک به شما کمک می‌کند نحوه مقابله با این احساسات را یاد بگیرید و آن‌ها را به مسیرهای سالم‌تری هدایت کنید.
اگر فکر کردن به مرگ ذهن شما را درگیر کرده و زندگی روزمره‌تان را تحت تاثیر قرار داده، پیشنهاد می‌کنیم به سایت درمانکده سر بزنید. در این پلتفرم می‌توانید با بهترین روانشناسان و روانپزشکان آشنا شوید و برای حل مشکل خود به‌صورت حضوری یا از طریق مشاوره آنلاین با روانشناس وقت بگیرید. درمانکده راهی مطمئن برای دریافت خدمات تخصصی در حوزه سلامت روان فراهم کرده است.
سوالات متداول
خیر. تاناتوفوبیا معمولا به طور خودبه‌خود از بین نمی‌رود و به درمان نیاز دارد.
بله. ترس از مرگ از دیدگاه روانشناسی یک نوع اختلال اضطراب است که به آن فوبیای خاص هم گفته می‌شود. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که از یک موقعیت خاص از جمله مرگ یا فرآیند مردن به طور غیر منطقی و به شدت بترسید.
برای درمان این مشکل از روش‌های متنوعی از جمله درمان گفتگودرمانی، شناختی رفتاری، مواجهه‌درمانی، تکنیک‌های آرام‌سازی و دارودرمانی استفاده می‌شود.
منابع: healthline, my.clevelandclinic, verywellhealth
