قوز قرنیه (کراتوکونوس)؛ از علت و روش تشخیص تا نحوه درمان

آیا تا به حال با مشکل تاری دید، دوبینی یا حساسیت به نور مواجه شده‌اید و نمی‌دانید علت آن چیست؟ ممکن است این علائم نشانه‌هایی از بیماری‌ای به نام قوز قرنیه یا کراتوکونوس باشند. این عارضه یک بیماری چشمی است که منجر به نازک شدن تدریجی قرنیه می‌شود و می‌تواند در هر سنی رخ دهد اما اغلب در کودکان و جوانان تشخیص داده می‌شود. خبر خوب این است که با تشخیص زودهنگام بیماری کراتوکونوس می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. 

در این مقاله از مجله سلامت درمانکده، به بررسی جامع علائم، روش تشخیص و درمان قطعی قوز قرنیه خواهیم پرداخت. هدف ما این است که شما را با تمام جنبه‌های این بیماری آشنا کنیم تا بتوانید با آگاهی کامل، اقدامات لازم را برای حفظ سلامت چشم‌های خود انجام دهید. اگر سوالاتی درباره این بیماری دارید یا به دنبال راهکارهایی برای درمان آن هستید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

قوز قرنیه چیست؟

قوز قرنیه یا کراتوکونوس یک بیماری پیش‌رونده چشمی است که در آن قرنیه، یعنی لایه شفاف جلویی چشم، به‌تدریج نازک شده و شکل گنبدی طبیعی خود را از دست می‌دهد. در حالت عادی، قرنیه شکلی صاف و گنبدی دارد که به تمرکز نور روی شبکیه کمک می‌کند اما در این بیماری، این لایه به شکل مخروطی تغییر شکل داده و باعث برآمدگی قرنیه می‌شود. 

فرآیند استحاله قرنیه که به آن دیستروفی قرنیه نیز می‌گویند، می‌تواند با کراتوکونوس مرتبط باشد. در این فرآیند، ساختار و بافت قرنیه به دلیل عوامل ژنتیکی یا محیطی تغییر می‌کند و استحکام خود را از دست می‌دهد. این تغییرات باعث می‌شوند که قرنیه نتواند شکل طبیعی خود را حفظ کند و به مرور زمان دچار برآمدگی و نازک شدن شود. اگر این عارضه درمان نشود، ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر شود.

فرق قوز قرنیه با آستیگمات

بسیاری از افراد زمانی که با مشکل تاری دید یا دوبینی مواجه می‌شوند، ممکن است تصور کنند که دچار آستیگماتیسم شده‌اند اما در برخی موارد، این علائم می‌توانند نشانه‌ای از قوز قرنیه یا کراتوکونوس باشند. اگرچه هر دو بیماری به اختلال در انکسار نور و تاری دید منجر می‌شوند اما تفاوت‌های مهمی بین آن‌ها وجود دارد. در جدول زیر می‌توانید تفاوت کراتوکونوس و آستیگمات را به‌صورت خلاصه مشاهده کنید:

ویژگی‌ها	آستیگماتیسم (Astigmatism)	قوز قرنیه (Keratoconus)
علت	انحنای غیرطبیعی قرنیه یا عدسی	نازک شدن و برآمدگی قرنیه به‌صورت پیشرونده
نوع بیماری	اختلال انکساری (معمولا پایدار)	بیماری پیشرونده و ساختاری قرنیه
شدت تغییر در بینایی	معمولا خفیف تا متوسط	تدریجی و شدید در صورت عدم درمان
سن بروز	ممکن است در هر سنی رخ دهد	اغلب در نوجوانی یا اوایل جوانی
روش درمان	معمولا با عینک یا لنز قابل اصلاح است	نیازمند درمان‌های تخصصی (مانند کراس‌لینکینگ)
ارتباط با ژنتیک	اغلب ارثی ولی کمتر از قوز قرنیه	نقش ژنتیک و عوامل محیطی پررنگ‌تر است
ثبات بیماری	معمولا پایدار و قابل کنترل	پیشرونده و ممکن است منجر به نابینایی شود

علائم قوز قرنیه

بیماری کراتوکونوس معمولا به‌تدریج پیشرفت می‌کند و در مراحل ابتدایی ممکن است علائم خفیفی داشته باشد که به‌راحتی با مشکلات بینایی دیگر مانند آستیگماتیسم یا نزدیک‌بینی اشتباه گرفته شود. با گذشت زمان و پیشرفت بیماری، این علائم شدت می‌گیرند و ممکن است زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهند. در ادامه برخی از شایع‌ترین علائم قوز قرنیه آورده شده است:

• تاری دید تدریجی در یک یا هر دو چشم
• دوبینی یا دیدن چند تصویر از یک شی
• حساسیت شدید به نور (فتوفوبیا)
• دید موج‌دار یا خطوط خمیده
• نیاز مکرر به تعویض نمره عینک یا لنز
• دید شبانه ضعیف
• خستگی چشم یا ناراحتی پس از استفاده طولانی از چشم
• دیدن هاله یا نور پخش‌شده اطراف منابع نوری
• کاهش وضوح دید 
• افت ناگهانی دید، به‌ویژه در یک چشم

اگر این علائم را تجربه می‌کنید، ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که از کجا بفهمیم قوز قرنیه داریم؟ پاسخ این است که تشخیص دقیق این بیماری نیاز به معاینه تخصصی توسط چشم‌پزشک دارد. شما می‌توانید برای تشخیص دقیق و به‌موقع، با استفاده از سایت درمانکده از بهترین چشم‌پزشکان نوبت بگیرید.

بیشتر بدانید: عمل چشم

روش تشخیص قوز قرنیه

برای تشخیص دقیق کراتوکونوس، چشم‌پزشکان از روش‌های پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند که می‌توانند کوچک‌ترین تغییرات در شکل و ضخامت قرنیه را تشخیص دهند. این بررسی‌ها به‌ویژه زمانی اهمیت دارد که علائم بیماری هنوز خفیف هستند یا علائم قوز قرنیه در یک چشم بروز کرده است. برخی از مهم‌ترین روش‌های تشخیص این عارضه عبارت‌اند از:

۱- تشخیص قوز قرنیه در توپوگرافی

در این روش، با استفاده از دستگاه مخصوص، نقشه‌ای دقیق از سطح قرنیه تهیه می‌شود. این نقشه می‌تواند هرگونه ناهمواری یا تغییر شکل در قرنیه را نشان دهد. تشخیص قوز قرنیه از روی عکس توپوگرافی یکی از رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش‌های شناسایی این بیماری در مراحل اولیه است.

۲- معاینه با اسلیت لمپ

چشم‌پزشک با استفاده از میکروسکوپ مخصوص (اسلیت لمپ) می‌تواند علائم ظاهری قوز قرنیه مانند نازک شدن قرنیه یا وجود خطوط عمودی در آن را مشاهده کند.

۳- کراتومتری

در این روش، انحنای سطح قرنیه با دقت اندازه‌گیری می‌شود. اگر قرنیه حالتی غیرطبیعی و مخروطی داشته باشد، نتیجه کراتومتری این تغییر را نشان می‌دهد.

۴- ضخامت‌سنجی قرنیه (پاکیمتری)

با استفاده از این روش، ضخامت قرنیه در نواحی مختلف بررسی می‌شود. نازک شدن قرنیه یکی از نشانه‌های مهم قوز قرنیه است.

۵- سونوگرافی قرنیه یا OCT

این روش تصویر دقیق‌تری را از لایه‌های داخلی قرنیه ارائه می‌دهد و در تشخیص مراحل پیشرفته بیماری کاربرد دارد.

تشخیص به‌موقع و دقیق قوز قرنیه اهمیت زیادی دارد؛ چرا که اگر بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود، می‌توان با روش‌های درمانی مناسب از پیشرفت آن جلوگیری و از بروز عوارض جدی مانند کاهش شدید بینایی یا نیاز به پیوند قرنیه پیشگیری کرد.

بیشتر بدانید: قرنیه مخروطی

علت و عوامل ایجاد قوز قرنیه

در پاسخ به سوال پرتکرار کاربران که می‌پرسند قوز قرنیه در اثر چیست؟ یا قوز قرنیه از چیست؟ باید گفت که کراتوکونوس یک بیماری چندعاملی است که می تواند تحت تاثیر ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و رفتاری باشد. در ادامه به مهم‌ترین علل و عوامل ایجاد قوز قرنیه می‌پردازیم:

۱. وراثت و عوامل ژنتیکی

مطالعات نشان داده‌اند که بیماری کراتوکونوس در برخی خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود، به‌ویژه اگر یکی از اقوام درجه اول (مانند پدر، مادر یا خواهر و برادر) به آن مبتلا باشد. در این حالت، احتمال ابتلای دیگر اعضای خانواده بیشتر می‌شود. بنابراین می‌توان گفت قوز قرنیه ارثی می‌تواند یکی از انواع این بیماری باشد.

۲. مالش مکرر چشم‌ها

یکی از رفتارهای بسیار مضر که می‌تواند به ایجاد یا تشدید کراتوکونوس منجر شود، مالیدن شدید و مکرر چشم‌هاست. این کار به مرور زمان باعث تضعیف بافت قرنیه و نازک شدن آن می‌شود. 

۳. آلرژی‌های چشمی و فصلی

تحریک چشم در اثر آلرژی‌های مزمن می‌تواند منجر به خارش شدید شود که خود باعث مالش چشم‌ها و در نهایت آسیب به قرنیه می‌شود.

۴. بیماری‌های زمینه‌ای

برخی بیماری‌های سیستمیک مانند سندرم داون، اختلالات بافت همبند یا برخی از مشکلات متابولیکی نیز می‌توانند زمینه‌ساز بروز این بیماری باشند.

۵. مصرف داروها یا لنزهای تماسی نامناسب

استفاده بلندمدت از لنزهای تماسی به شکلی نادرست یا مصرف داروهایی که باعث خشکی چشم می‌شوند، ممکن است به مرور زمان به ساختار قرنیه آسیب بزند.

۶. عوامل محیطی

قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور آفتاب بدون محافظت یا زندگی در مناطقی با آلودگی یا گرد و غبار بالا، ممکن است با افزایش التهاب سطح چشم، در بروز یا تشدید این بیماری نقش داشته باشند.

بیشتر بدانید: التهاب قرنیه

قوز قرنیه در کودکان

کراتوکونوس در کودکان معمولا در سنین نزدیک به بلوغ، یعنی حدود ۱۰ تا ۱۵ سالگی، تشخیص داده می‌شود اما ممکن است در سنین پایین‌تر نیز رخ دهد. این بیماری در کودکان می‌تواند به‌سرعت پیشرفت کند، به‌ویژه اگر عوامل محرک مانند مالش چشم یا آلرژی‌های چشمی کنترل نشوند. علائم قوز قرنیه در کودکان ممکن است شامل کاهش دید، نیاز مکرر به تغییر شماره عینک یا شکایت از تاری دید هنگام مطالعه یا تماشای تلویزیون باشد. از آنجا که کودکان ممکن است نتوانند مشکلات بینایی خود را به‌خوبی بیان کنند، والدین باید به تغییرات در رفتار یا عملکرد تحصیلی آن‌ها توجه داشته باشند و در صورت مشاهده علائم، هرچه سریع‌تر به چشم‌پزشک مراجعه کنند.

ارتباط قوز قرنیه با عمل‌های جراحی چشم

در سال‌های اخیر، عمل‌های جراحی اصلاح بینایی مانند لیزیک (LASIK) و پی‌آر‌کی (PRK) محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. با اینکه این عمل‌ها برای بسیاری از افراد نتایج خوبی را به‌همراه دارند اما در برخی شرایط خاص می‌توانند منجر به بروز مشکلاتی جدی مانند قوز قرنیه شوند.

قوز قرنیه و عمل لیزیک ارتباط نزدیکی با هم دارند، چرا که در عمل لیزیک، بخشی از بافت قرنیه تراش داده می‌شود تا انحنای آن اصلاح شود. اگر قرنیه فرد به‌طور طبیعی نازک باشد یا زمینه ژنتیکی برای کراتوکونوس داشته باشد، این عمل می‌تواند باعث ضعیف‌تر شدن ساختار قرنیه شده و در نهایت منجر به بروز یا تشدید قوز قرنیه شود. قوز قرنیه بعد از عمل لیزیک یکی از عوارض نادر ولی جدی است که در صورت عدم بررسی دقیق پیش از عمل، ممکن است رخ دهد. به همین دلیل، قبل از انجام لیزیک، انجام توپوگرافی و بررسی ضخامت قرنیه توسط چشم‌پزشک کاملا ضروری است. همچنین قوز قرنیه بعد از PRK نیز می‌تواند اتفاق بیفتد، هرچند احتمال آن کمتر از لیزیک است. 

روش درمان قوز قرنیه

روش‌های درمانی کراتوکونوس بسته به شدت بیماری و میزان پیشرفت آن متفاوت است و نمی‌توان گفت درمان قطعی قوز قرنیه امکان‌پذیر است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، روش‌های مدرن و موثری برای درمان این بیماری وجود دارد که می‌توانند به بهبود بینایی و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کنند. در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره می‌کنیم:

۱. عینک و لنزهای تماسی

در مراحل اولیه این عارضه، استفاده از عینک یا لنزهای تماسی می‌تواند به اصلاح دید کمک کند. با پیشرفت بیماری، ممکن است نیاز به لنزهای تماسی سخت (RGP) یا لنزهای اسکلرال باشد که شکل نامنظم قرنیه را جبران می‌کنند.

۲. عمل قوز قرنیه با اشعه

این روش که بهترین روش‌ درمان قوز قرنیه شناخته می‌شود، با استفاده از اشعه ماوراء بنفش و قطره ریبوفلاوین، پیوندهای کلاژن قرنیه را تقویت و از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند. این روش به‌ویژه برای درمان کراتوکونوس پیشرفته بسیار موثر است.

۳. کارگذاری حلقه داخل قرنیه (Intacs)

در این روش، حلقه‌های کوچکی داخل قرنیه قرار داده می‌شوند تا شکل آن را اصلاح کرده و بینایی را بهبود بخشند. این روش معمولا برای افرادی استفاده می‌شود که نمی‌توانند از لنزهای تماسی استفاده کنند.

۴. پیوند قرنیه

در موارد بسیار پیشرفته که کراتوکونوس باعث نابینایی می‌شود یا بینایی به شدت کاهش می‌یابد، ممکن است نیاز به پیوند قرنیه باشد. در این روش، قرنیه آسیب‌دیده با قرنیه اهدایی سالم جایگزین می‌شود. این روش به‌عنوان درمان قوز قرنیه پیشرفته شناخته می‌شود و معمولا آخرین راه‌حل است.

عوارض بعد از عمل قوز قرنیه

هرچند روش‌های درمانی قوز قرنیه معمولا ایمن و موثر هستند اما مانند هر روش جراحی، ممکن است با برخی عوارض همراه باشند. اگر کراتوکونوس تشخیص داده شود و فرد تحت درمان‌های جراحی مانند عمل قوز قرنیه با اشعه قرار گیرد، ممکن است عوارضی مانند خشکی چشم یا حساسیت موقت به نور ایجاد شود. در ادامه به برخی از عوارض احتمالی اشاره می‌کنیم:

• خشکی چشم که ممکن است نیاز به استفاده از قطره‌های مرطوب‌کننده داشته باشد.
• حساسیت موقت به نور یا فوتوفوبیا که معمولا پس از چند هفته بهبود می‌یابد.
• عفونت قرنیه اگرچه نادر است اما در صورت عدم رعایت بهداشت پس از عمل ممکن است رخ دهد.
• تاری دید یا دیدن هاله در اطراف نور، به‌ویژه در روزهای اولیه پس از عمل.
• عدم بهبود کامل بینایی در مواردی که بیماری بسیار پیشرفته باشد.

قوز قرنیه در طب سنتی

در طب سنتی، روش‌های مختلفی برای بهبود سلامت چشم و کاهش علائم بیماری‌های چشمی پیشنهاد شده است. درمان قوز قرنیه با عسل یکی از روش‌های پیشنهادی در طب سنتی است که به دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی عسل، گاهی برای کاهش التهاب و خشکی چشم استفاده می‌شود. همچنین، درمان قوز قرنیه با سرمه نیز در برخی فرهنگ‌ها رایج است، به‌طوری‌که سرمه‌های گیاهی یا معدنی مانند سرمه سنگ یا سرمه طلا برای تقویت چشم و بهبود بینایی توصیه می‌شوند. با این حال، هیچ شواهد علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد این روش‌ها می‌توانند بیماری کراتوکونوس را درمان یا از پیشرفت آن جلوگیری کنند. اگر به استفاده از روش‌های طب سنتی علاقه‌مند هستید، حتما قبل از هر اقدامی با چشم‌پزشک خود مشورت کنید تا از ایمنی و اثربخشی این روش‌ها مطمئن شوید.

چگونه از قوز قرنیه جلوگیری کنیم؟

اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از بروز این بیماری جلوگیری کرد اما با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال ابتلا به آن را کاهش داده یا از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. در ادامه، مواردی که به پیشگیری از کراتوکونوس کمک می‌کنند را ذکر می‌کنیم:

• اجتناب از مالش شدید چشم‌ها، به‌ویژه اگر سابقه آلرژی یا خارش چشم دارید.
• درمان به‌موقع آلرژی‌های چشمی با مشورت پزشک برای کاهش خارش و التهاب چشم.
• استفاده از عینک آفتابی برای محافظت از چشم‌ها در برابر اشعه ماوراء بنفش.
• معاینات منظم چشم‌پزشکی، به‌ویژه اگر سابقه خانوادگی این بیماری را دارید.
• رعایت بهداشت چشم و استفاده از قطره‌های مرطوب‌کننده در صورت خشکی چشم.

کلام پایانی

قوز قرنیه یا کراتوکونوس یک بیماری چشمی پیش‌رونده است که با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌توان از عوارض جدی آن مانند کاهش شدید بینایی جلوگیری کرد. در این مقاله، به بررسی علائم، روش‌های تشخیص، علل و عوامل ایجاد کننده و روش‌های درمانی مدرن و سنتی کراتوکونوس پرداختیم. به یاد داشته باشید که این بیماری در یک چشم یا هر دو چشم می‌تواند تاثیرات متفاوتی داشته باشد و درمان آن نیازمند مشاوره با متخصصان چشم‌پزشکی است. 

اگر به مشاوره با متخصصان نیاز دارید، وب‌سایت درمانکده خدمات ارزشمندی را در اختیار شما قرار می‌دهد. شما می‌توانید از طریق سایت درمانکده اقدام کنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله چشم پزشک آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر چشم پزشک از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: mayoclinic | clevelandclinic