ورزش یکی از موثرترین راه‌ها برای حفظ سلامت جسم و بهبود وضعیت روانی است. اما اگر از تعادل خارج شود، ممکن است به نقطه‌ای برسد که نه تنها سودی نداشته باشد، بلکه آسیب‌زا هم باشد. اعتیاد به ورزش پدیده‌ای است که در آن فرد بدون توجه به آسیب‌های جسمی یا روانی، تمرین را به شکل افراطی ادامه می‌دهد. اگر می‌خواهید بدانید این مشکل چگونه به وجود می‌آید، چه علائمی دارد و چطور می‌توان با آن مقابله کرد، این مقاله از مجله درمانکده را تا انتها بخوانید.
فهرست محتوا
اعتیاد به ورزش چیست؟
اعتیاد به تمرین یک نوع اعتیاد رفتاری است که با وسواس ناسالم نسبت به ورزش کردن همراه است و می‌تواند پیامدهای منفی جسمی، روانی یا اجتماعی به دنبال داشته باشد.
در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) اصطلاح اعتیاد به ورزش کردن به طور رسمی به عنوان یک اختلال مستقل معرفی نشده؛ بلکه از آن به عنوان یک اعتیاد رفتاری یاد شده است. چون شواهد کافی برای طبقه‌بندی ورزش بیشازحد به عنوان اختلال سلامت روان وجود ندارد. به‌علاوه، نمی‌توان فهرست مشخصی از علائم و نشانه‌های آن ارائه داد.
شاخص‌ها و ویژگی‌های اعتیاد به ورزش
اعتیاد به ورزش از جهات مختلف با فعالیت بدنی سالم متفاوت است و بر اساس ویژگی‌های زیر شناسایی می‌شود:
- فرد ممکن است میزان ورزش خود را افزایش دهد تا سرخوشی و لذتی که قبلا با دوره‌های کوتاه‌تر ورزش احساس کرده است را دوباره تجربه کند.
- فرد در غیاب ورزش با مشکلات مختلفی مثل اضطراب، تحریک‌پذیری، بی‌قراری و اختلال خواب مواجه می‌شود.
- فرد قادر به کاهش شدت ورزش خود یا متوقف کردن آن برای یک مدت زمان مشخص نیست.
- فرد قادر به پایبندی به روتین ورزشی خود نیست. برای مثال، بیشتر از مدت زمان تعیین‌شده ورزش می‌کند.
- فعالیت‌های اجتماعی، شغلی یا تفریحی فرد به دلیل ورزش کردن کاهش می‌یابند یا به طور کامل متوقف می‌شوند.
- فرد با اینکه می‌داند فعالیت بدنی بیشازحد روی سلامت جسم و روان و روابط شخصی او تاثیر منفی دارد، به ورزش کردن ادامه می‌دهد.
مراحل اعتیاد به ورزش
اعتیاد به ورزش طی چهار مرحله رخ می‌دهد:
۱. مرحله اول
در ابتدا فرد ممکن است به دلیل تمایل به بهبود سلامتی و حفظ تناسب اندام خود ورزش کند یا صرفا ورزش را لذت‌بخش بداند. در این مرحله، ورزش مفید است و کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد. همچنین فرد به برنامه ورزشی خود پایبند است و زمانی که یک جلسه تمرین را از دست می‌دهد، دچار پیامدهای منفی نمی‌شود.
۲. مرحله دوم
در این مرحله، فرد دفعات و شدت تمرینات خود را افزایش می‌دهد. به علاوه، انگیزه اصلی او برای ورزش کردن از لذت بردن به تسکین استرس یا بهبود عزت‌نفس از طریق تغییر ویژگی‌های ظاهری بدن تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر، از ورزش برای مقابله با احساسات و تجربیات ناخوشایند استفاده می‌کند.
۳. مرحله سوم
مشکلات در مرحله سوم شروع به ظاهر شدن می‌کنند. چرا که فرد زندگی روزمره را بر اساس برنامه ورزشی خود که روز‌به‌روز سخت‌تر می‌شود، سازماندهی می‌کند. او در صورت مختل شدن برنامه ورزشی خود یا نیاز به کاهش میزان تمرین ممکن است با مشکلات خلقی و تحریک‌پذیری مواجه شود. همچنین احتمال دارد در زمان آسیب‌دیدگی به دنبال سایر ورزش‌ها برود تا نیازهای خود را برآورده کند. به عنوان مثال، اگر مچ پای او در هنگام دویدن پیچ بخورد، ممکن است تا زمان بهبودی به وزنه‌برداری روی بیاورد.
۴. مرحله چهارم
در مرحله چهارم، زندگی فرد معتاد به تمرین حول محور ورزش می‌چرخد. او به افزایش دفعات و شدت تمرینات خود ادامه می‌دهد که این موضوع باعث مختل شدن زندگی روزمره می‌شود.
علائم اعتیاد به ورزش
بعضی از علائم هشداردهنده‌ای که می‌توانند نشان‌دهنده اعتیاد به ورزش باشند عبارت‌اند از:
- احساس گناه یا اضطراب در مواقعی که ورزش کردن مقدور نیست
- نداشتن وقت کافی برای سایر فعالیت‌ها به دلیل ورزش بیشازحد
- احساس اینکه ورزش دیگر لذت‌بخش یا سرگرم‌کننده نیست
- ورزش کردن حتی در زمان بیماری یا آسیب‌دیدگی
- تلاش ناموفق برای کاهش شدت یا دفعات ورزش کردن
- تحریک‌پذیری یا سایر تغییرات خلقی هنگام ناتوانی در ورزش کردن
- فکر کردن مداوم به ورزش
- گرایش به استفاده از ورزش برای مدیریت استرس
- پنهان کردن میزان یا شدت ورزش از دیگران
علت اعتیاد به ورزش
تحقیقات درباره علت وابستگی ناسالم به ورزش بسیار محدود است. با این حال، دلایل احتمالی ممکن است ترکیبی از عوامل زیر باشند:
- تجربه‌های دردناک زندگی
- ویژگی‌های شخصیتی مانند کمال‌گرایی و خودشیفتگی
- سایر انواع اعتیاد
- سابقه اختلال خوردن یا نگرش منفی نسبت به غذا
- اضطراب عملکردی
هورمون اعتیاد به ورزش چیست؟
آشنایی با نقش هورمون‌ها در اعتیاد ذهنی به ورزش می‌تواند به درک بهتر این مشکل کمک کند. در ادامه به بررسی ۲ هورمون اصلی مرتبط با این پدیده می‌پردازیم:
۱. دوپامین
دوپامین به عنوان هورمون احساس خوب شناخته می‌شود و در سیستم پاداش مغز نقش کلیدی دارد. این هورمون در هنگام تجربه لذت یا پاداش ترشح می‌شود و انگیزه فرد را برای تکرار آن رفتار افزایش می‌دهد. در ورزش، ترشح دوپامین باعث احساس رضایت و انگیزه برای ادامه فعالیت می‌شود. با تکرار این رفتار، مغز به ترشح مداوم دوپامین عادت می‌کند و فرد برای دستیابی به لذت مجبور می‌شود ورزش بیشتری انجام دهد.
۲. اندورفین
اندورفین هورمونی است که در پاسخ به استرس یا درد ترشح می‌شود و عملکردی مشابه داروهای مسکن دارد. این هورمون باعث کاهش درد، کاهش اضطراب و ایجاد احساس سرخوشی می‌شود. در ورزش‌های شدید به‌ویژه تمرینات هوازی مانند دویدن، ترشح اندورفین افزایش می‌یابد و حس لذت و نشاط را به فرد منتقل می‌کند.
آیا اعتیاد به ورزش یکی از علائم اختلال وسواس فکری عملی است؟
وسواس فکری عملی (OCD) یک نوع اختلال روانی است که ۲ علامت اصلی دارد:
- وسواس: افکار یا تصاویر مداوم و مزاحم درباره یک موضوع یا رویداد مشخص که معمولا باعث ناراحتی عاطفی و ذهنی می‌شوند و در انجام کارهای روزمره و تعاملات اجتماعی اختلال ایجاد می‌کنند. برای مثال، می‌توان به ترس از مواجهه با میکروب اشاره کرد.
- اجبار: این علامت به تمایل شدید به تکرار اعمال خاص اشاره دارد که با هدف کاهش اضطراب ناشی از وسواس‌های فکری انجام می‌شوند. برای مثال، فرد ممکن است دست‌های خود را در فواصل زمانی کوتاه به طور مکرر بشوید.
اگرچه محققان شباهت‌هایی بین OCD و اعتیاد به ورزش مشاهده کرده‌اند، اما هیچ مطالعه‌ای رابطه آن‌ها را به طور خاص بررسی نکرده است. از این‌رو برای اینکه مشخص شود آن‌ها به طور هم‌زمان رخ می‌دهند یا خیر، باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
آیا ورزش بیشازحد می‌تواند یک مکانیسم مقابله‌ای باشد؟
مکانیسم مقابله‌ای به هر گونه فکر یا رفتاری گفته می‌شود که فرد از آن‌ها برای مدیریت و کاهش استرس‌های عاطفی و ذهنی استفاده می‌کند. این مکانیسم‌ها به فرد کمک می‌کنند روی علت ناراحتی خود متمرکز شود، احساسات منفی را کاهش دهد، از مشکلات درس بگیرد و به دنبال حمایت باشد.
با این حال، احتمال مقابله‌های ناسازگارانه هم وجود دارد. این اصطلاح به مکانیسم‌هایی اشاره دارد که باعث می‌شود فرد از مواجهه با مشکل یا احساسات مرتبط با آن اجتناب کند یا آن‌ها را سرکوب کند. سبک‌های مقابله‌ای ناسازگارانه با چالش‌های سلامت روان مرتبط هستند.
ورزش کردن برای تجدید قوا پس از سپری کردن یک روز کاری سخت، یک اقدام سالم محسوب می‌شود. اما اگر به بهانه‌ای برای فرار از فکر کردن به مشکلات تبدیل شود، ممکن است نشانه سبک مقابله‌ای ناسازگارانه باشد.
اگر احساس می‌کنید ورزش کردن باعث می‌شود از موقعیت‌های استرس‌زا دوری کنید، از روانشناس ورزشی برای تشخیص علت این رفتار و راه‌های مقابله با آن کمک بگیرید.
اعتیاد به ورزش چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص وابستگی به ورزش معمولا چالش‌برانگیز است. چون بسیاری از افراد مبتلا ممکن است خودشان را درگیر هیچ مشکلی نبینند و تمایلی به گزارش رفتارهایشان نداشته باشند. علاوه بر این، هیچ معیار خاصی برای تشخیص این نوع اعتیاد وجود ندارد.
با این حال، برای شناسایی اعتیاد به ورزش ممکن است متخصص سلامت روان از شما بخواهد یک گزارش دقیق از فعالیت‌های ورزشی روزانه و تعاملات اجتماعی خود تهیه کنید. این گزارش نشان می‌دهد که آیا به طور مفرط و غیر طبیعی به ورزش می‌پردازید یا خیر.
درمان اعتیاد به ورزش
درمان این مشکل ممکن است بسته به علائم و علل زمینه‌ای متفاوت باشد. از این‌رو توصیه می‌شود با متخصص سلامت روان در مورد نگرانی‌های خود صحبت کنید و از او برای پیدا کردن راه‌کارهای درمانی مناسب کمک بگیرید.
مدیریت درگیری میان تمایل وسواس‌گونه به ورزش و نیاز به حفظ تعادل در سایر جنبه‌های زندگی، یکی از مولفه‌های کلیدی در روند درمان است. روش‌های مختلفی برای رسیدن به این هدف وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
- روان‌درمانی اجتماعی
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- روان‌درمانی پویشی
کلام پایانی
اعتیاد به ورزش یک نوع اعتیاد رفتاری است که به پیامدهای منفی مثل آسیب‌دیدگی و اضطراب منجر می‌شود. اگرچه همه کسانی که ورزش می‌کنند به این مشکل مبتلا نمی‌شوند، اما مهم است که علائم هشداردهنده آن را بشناسید و به موقع برای درمان اقدام کنید.
اگر ورزش بخش زیادی از وقت شما را به خود اختصاص داده و زندگی روزمره‌تان را مختل کرده است، به روانشناس مراجعه کنید تا علل احتمالی این وضعیت را مشخص کند و راه‌حل مناسبی برای آن ارائه دهد.
برای آشنایی با بهترین روانشناسان می‌توانید از خدمات سایت درمانکده استفاده کنید. در درمانکده علاوه بر سیستم نوبت‌دهی حضوری، امکان اخذ نوبت جهت مشاوره آنلاین با دکتر روانشناس یا سایر تخصص‌ها فراهم شده است.
سوالات متداول
بله. ورزش می‌تواند برای بعضی از افراد اعتیادآور باشد. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که فرد به طور مکرر و افراطی به فعالیت‌های ورزشی می‌پردازد تا احساس لذت و رضایت حاصل از ترشح هورمون‌های شادی‌آور مانند اندورفین و دوپامین را تجربه کند.
اصلی‌ترین علائمی که معتاد به ورزش تجربه می‌کند عبارت‌اند از: آسیب زدن به خود، اجتناب از تعاملات اجتماعی و تبدیل شدن ورزش به تنها منبع لذت در زندگی.
این نوع اعتیاد می‌تواند احتمال صدمات بدنی و سوء تغذیه را افزایش دهد و در مواقعی که امکان ورزش کردن وجود ندارد به اضطراب، ناامیدی و مشکلات عاطفی منجر شود.
منابع: healthline, verywellhealth
