اختلال بدشکلی بدن چیست و چه علائمی دارد؟ + درمان دیسمورفی

در عصر حاضر، نگرانی درباره تصویر بدنی به دلیل فشار جامعه و القای الگوی زیبایی از طریق رسانه‌ها افزایش یافته است. در برخی موارد، این نگرانی از مرز طبیعی فراتر می‌رود و حالت بیمارگونه پیدا می‌کند که به آن اختلال بدشکلی بدن یا اختلال بدریخت انگاری بدن می‌گویند. این اختلال با نگرانی مفرط و درگیری ذهنی شدید درباره نقص‌های ظاهری و رفتارهای تکراری برای اصلاح آن‌ها شناخته می‌شود. اختلال بدشکلی بدن می‌تواند ناراحتی زیادی ایجاد کند و بر عملکرد اجتماعی، روانی و شغلی فرد تاثیر منفی بگذارد. اگر کنجکاو شده‌اید درباره این اختلال بیشتر بدانید، در مقاله پیش‌رو از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید.

اختلال بدشکلی بدن چیست؟

اختلال بدشکلی بدن یا Body Dysmorphic Disorder که با نام اختصاری BDD شناخته می‌شود و به آن اختلال بادی دیسمورفیک هم می‌گویند، نوعی اختلال روانی در دسته اختلالات شبه جسمی است. فرد مبتلا به این اختلال به طور وسواس‌گونه‌ای درباره یک نقص خیالی یا بسیار کوچک در ظاهر خود نگران می‌شود. افراد مبتلا به اختلال BDD ساعت‌های زیادی از روز را صرف بررسی ظاهر خود در آینه یا مقایسه با دیگران می‌کنند. 

آن‌ها دائما در تلاشند تا عیوب فرضی خود را پنهان کنند و معمولا مانند افراد مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی تصویر بدنی غیر واقع‌بینانه‌ای از خود دارند. اختلال بدشکلی بدن که با نام‌های اختلال تصور غلط از ظاهر، اختلال بدریخت انگاری، اختلال خود زشت پنداری، بادی دیسفوریا و خود بدشکل پنداری هم شناخته می‌شود، در هر سنی می‌تواند بروز پیدا کند، اما در نوجوانان و بزرگسالان جوان، به‌ویژه، دختران و زنان شیوع بالاتری دارد. 

تحقیقات نشان داده‌اند، افراد مبتلا به این اختلال به طور مکرر به پزشکان متخصص زیبایی و جراحان پلاستیک مراجعه می‌کنند، اما حتی پس از انجام عمل‌های زیبایی، باز هم از ظاهر خود احساس رضایت ندارند.

علائم اختلال بدشکلی بدن

همان‌طور که گفتیم، این اختلال در نوجوانان شیوع بالایی دارد. نوجوانان دائما نگرانند چرا اجزای صورت یا بخش‌های دیگر بدن مانند شکم، سینه‌ها، ران‌ها، باسن و موهایشان زشت یا نامتقارن است. بر اساس راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانی DSM-5 مهم‌ترین علائم اختلال بدشکلی بدن در نوجوانان و بزرگسالان جوان شامل موارد زیر می‌شوند:

• اشتغال ذهنی مداوم درباره نقص‌های ظاهری جزئی یا خیالی
• بررسی مکرر ظاهر در آینه یا پرهیز کامل از این کار
• نارضایتی از اندام‌های خاص بدن مانند صورت، باسن، ران‌ها، سینه، مو و شکم
• خجالت کشیدن از نقص‌های بدن (اغلب خیالی هستند)
• انجام رفتارهای تکراری برای پنهان کردن نقص‌ها مانند بیش از حد آرایش کردن یا پوشاندن بخش‌هایی از بدن با لباس و ماسک
• مقایسه مداوم ظاهر خود با دیگران
• درخواست‌های مکرر برای جراحی یا اقدامات زیبایی

علت اختلال بادی دیسمورفیک

علت دقیق اختلال BDD به طور کامل مشخص نیست. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند، این اختلال بر اثر تعامل عوامل زیستی، روانی، محیطی، رشدی، اجتماعی و ژنتیکی بروز پیدا می‌کند. همچنین محققان معتقدند، اختلال بدشکلی بدن معمولا از دوران نوجوانی شروع می‌شود و با ریشه‌هایی از اضطراب اجتماعی همراه است. به طور کلی، می‌توان عوامل موثر در ایجاد اختلال تصور نادرست از ظاهر بدن را شامل موارد زیر دانست:

• ژنتیک (اگر در خانواده سابقه ابتلا به افسردگی یا اختلال وسواس فکری عملی وجود داشته باشد، ریسک ابتلا به اختلال BDD افزایش می‌یابد.)
• عدم تعادل شیمیایی مغز
• تجربیات منفی مانند زورگویی، کودک‌آزاری و تمسخر در دوران کودکی
• ویژگی‌های شخصیتی مانند کمال‌گرایی، حساسیت زیاد به انتقاد و تمایل به مقایسه خود با دیگران
• تاثیرات فرهنگی و رسانه‌ای همچون فشار جامعه برای داشتن ظاهر ایده‌آل

ارتباط اختلال بدشکلی بدن (BDD) با اختلال وسواس فکری اجباری (OCD)

بر اساس کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5، اختلال BDD در طیف اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) دسته‌بندی می‌شود. این ۲ اختلال ویژگی‌های مشترک زیادی دارند، با این حال اختلال بدشکلی بدن با افسردگی و اضطراب اجتماعی هم مرتبط است. البته روزنبرگ روانشناس اهل ایالت متحده آمریکا معتقد است، با توجه به تعریف اختلال بدشکلی بدنی، وسواس فکری و اشتغال ذهنی درباره نقص بدن را نمی‌توان در یک دسته طبقه‌بندی کرد؛ زیرا فرد باید اعمال اجباری هم انجام دهد.

به طور کلی، می‌توان گفت تعداد زیادی از افراد مبتلا به اختلال بادی دیسفورمیک به طور همزمان به اختلال OCD هم مبتلا هستند، اما نباید ویژگی‌های مشترک آن‌ها را با اختلال OCPD (اختلال شخصیت وسواسی اجباری) اشتباه گرفت. اگر کنجکاوید بدانید اختلال OCPD چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.

روش تشخیص اختلال بدریخت انگاری بدن

روانشناس یا روانپزشک تشخیص این اختلال را از طریق ارزیابی روانشناختی انجام می‌دهد تا عوامل خطر، افکار و احساسات مرتبط با تصویر ذهنی منفی از بدن مورد بررسی قرار بگیرند. همچنین سوالاتی درباره سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی فرد پرسیده می‌شود. در نهایت، پزشک برای تشخیص دقیق اختلال BDD موارد زیر را بر اساس کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5 بررسی می‌کند:

• نگرانی مفرط درباره وجود یک یا چند نقص در ظاهر که دیگران آن‌ها را نمی‌بینند یا بسیار جزئی و کوچک هستند.
• انجام رفتارهای تکراری مانند بررسی مکرر خود در آینه، آرایش و پوشاندن عیب فرضی یا سوال پرسیدن درباره ظاهر خود از دیگران جهت گرفتن تایید انجام می‌دهند.
• در زندگی روزمره، عملکرد اجتماعی و شغلی دچار مشکل شده باشند.
• اشتغال ذهنی و نگرانی درباره ظاهر به دلیل اختلال خوردن ایجاد نشده باشد.

پس از بررسی موارد فوق، روانپزشک پرسشنامه اختلال بدشکلی بدن را که یک ابزار کاربردی برای غربالگری اختلال BDD به‌شمار می‌آید، در اختیار بیمار قرار می‌دهد. در حال حاضر، این پرسشنامه به صورت آنلاین در سایت‌های مختلف وجود دارد، اما بهتر است برای دریافت تحلیل درست و اصولی، آن را زیر نظر متخصص سلامت روان انجام دهید.

درمان اختلال بدشکلی بدن

درمان این اختلال معمولا ترکیبی از درمان روانشناختی و دارودرمانی است. پزشک روش درمان را بسته به شدت علائم، نحوه پاسخ بیمار به درمان و وجود سایر اختلالات روانی مانند افسردگی یا OCD انتخاب می‌کند. به طور کلی، می‌توان گزینه‌های زیر را بهترین روش درمان اختلال بادی دیسمورفیک دانست:

روان‌درمانی

روان‌درمانی یکی از بهترین روش‌های بهبود علائم اختلال بدریخت انگاری بدن است. افراد مبتلا به اختلال BDD تصور ذهنی غلطی از خود دارند که می‌توان این باورهای غلط را به کمک جلسات روان‌درمانی اصلاح کرد. هدف از درمان روانشناختی این است که فرد متوجه شود، زیبایی ظاهر یک برداشت شخصی به‌شمار می‌آید و نباید بر میزان اعتمادبه‌نفس تاثیر بگذارد. 

گزینه‌های درمان روانشناختی شامل موارد زیر می‌شوند:

• درمان شناختی رفتاری (CBT)
• گفتار درمانی
• مواجهه‌درمانی
• حساسیت‌زدایی منظم
• گروه‌ درمانی
• خانواده درمانی

دارودرمانی

اگر شدت علائم اختلال بدشکلی بدن متوسط تا شدید باشد، روانپزشک برای کاهش افکار وسواسی و اضطراب داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازگشت مجدد سروتونین (SSRI) تجویز می‌کند.

عوارض اختلال بدشکل انگاری بدن چیست؟

اختلال BDD اگر به موقع تحت درمان قرار نگیرد یا مدیریت نشود، عوارض روانشناختی، جسمانی و اجتماعی ایجاد می‌کند. این عوارض عبارت‌اند از:

• شرم و خجالت
• احساس گناه
• انزوای اجتماعی
• اضطراب و افسردگی
• افکار خودکشی
• اختلال در عملکرد تحصیلی یا شغلی
• احساس نیاز به انجام جراحی‌های زیبایی غیر ضروری
• تمایل به مصرف الکل یا مواد مخدر
• اختلال خواب
• اختلالات خوردن
• کاهش کیفیت زندگی
• اختلال در روابط خانوادگی و اجتماعی

روش‌های پیشگیری از اختلال بدشکلی بدن

اگر چه این اختلال علل پیچیده و چندعاملی دارد، اما برخی راه‌کارها می‌توانند نقش موثری در پیشگیری یا کاهش احتمال بروز آن، به‌ویژه در نوجوانان داشته باشند. راه‌های پیشگیری معمولا بر تقویت سلامت روان و آموزش صحیح از تصویر بدنی مثبت تمرکز دارند. در ادامه راه‌های پیشگیری از اختلال بادی دیسمورفیک را بررسی می‌کنیم:

• تقویت تصویر بدنی مثبت: به کودکان و نوجوانان آموزش دهید که زیبایی یک برداشت شخصی است و به استانداردهای رسانه‌ای محدود نمی‌شود.
• کاهش فشار رسانه‌ای و اجتماعی: کودکان و نوجوانان را از تاثیر منفی رسانه‌ها، فیلترها و تبلیغات مرتبط با زیبایی آگاه کنید.
• تقویت عزت‌نفس سالم: ویژگی‌های درونی مانند توانایی یادگیری مهارت‌ها، مهربانی و خلاقیت را به جای تمرکز افراطی بر ظاهر از طریق تشویق در فرزند خود تقویت کنید.
• جلوگیری از مقایسه مداوم خود با دیگران: به فرزندتان بیاموزید، تصاویر افراد در شبکه‌های اجتماعی همیشه واقعی نیست و مقایسه خود با آن‌ها می‌تواند آسیب‌زا باشد.
• ایجاد فضای امن گفتگو در خانواده: به کودک و نوجوانان این امکان را بدهید تا درباره نگرانی‌های ظاهری خود آزادانه و بدون ترس از قضاوت شدن، صحبت کنند.
• شناسایی و درمان زودهنگام مشکلات روانی: اگر متوجه علائم اولیه مانند اضطراب، وسواس، افسردگی یا هر نشانه غیر طبیعی دیگری شدید، حتما به روانشناس مراجعه کنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

اختلال بدشکلی بدن (BDD) که با نام اختلال بادی دیسمورفیک هم شناخته می‌شود، یکی از اختلالات روانی است که در بین نوجوانان شیوع بالایی دارد. این اختلال با اشتغال ذهنی و نگرانی مفرط درباره یک یا چند نقص ظاهری خیالی یا بسیار کوچک تعریف می‌شود. اختلال خود زشت انگاری در صورت عدم درمان به موقع، می‌تواند بر عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی تاثیر منفی بگذارد و در موارد شدید منجر به افسردگی، اضطراب، رفتار وسواسی و حتی اقدام به خودکشی شود. 

ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با علل، علائم و روش‌های درمان اختلال بادی دیسمورفیک آشنا کردیم. اگر درباره این اختلال سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید. همچنین می‌توانید با روانپزشک آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانپزشک از روانپزشک مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: clevelandclinic | sciencedirect | mayoclinic