بازی درمانی پنجرهای به دنیای درونی کودکان است تا بهتر بتوانند احساسات خود را ابراز کنند. این روش به عنوان یک راهکار امن و همراه با خلاقیت به کودک کمک میکند تا بدون احساس فشار و استفاده از کلماتی که درکی از آنها ندارد، احساساتش را کشف، تجربه و پردازش کند. به همین دلیل، بسیاری از روانشناسان بازی درمانی را نه تنها یک شیوه موثر برای شناخت کودک در نظر میگیرند، بلکه معتقدند یک فرصت طلایی برای رشد و بهبود روانی اوست. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با روشهای بازی درمانی کودکان آشنا کنیم.
فهرست محتوا
- بازی درمانی چیست؟
- انواع بازی درمانی کودکان
- فواید بازی درمانی با کودک
- بازی درمانی چگونه است؟
- روش های بازی درمانی کودکان
- آیا بازی درمانی فقط برای کودکان است؟
- انواع تکنیک بازی درمانی
- بازی درمانی برای بهبود کدام اختلالات استفاده میشود؟
- ۱- بازی درمانی کودک بیش فعال
- ۲- بازی درمانی اضطراب کودکان
- ۳- بازی درمانی پرخاشگری
- ۴- بازی درمانی کودکان اوتیسم
- ۵- بازی درمانی اعتماد به نفس
- ۶- بازی درمانی برای حرف زدن کودک
- ۷- بازی درمانی سوگ
- ۸- بازی درمانی کودکان کم توان ذهنی
- ۹- بازی درمانی برای کودکان ترسو
- ۱۰- بازی درمانی کودکان خجالتی
- ۱۱- بازی درمانی کودکان لجباز
- ۱۲- بازی درمانی برای اختلال خواندن
- ۱۳- بازی درمانی اضطراب جدایی
- ۱۴- بازی درمانی برای لکنت زبان
- ۱۵- بازی درمانی کودکان طلاق
- معرفی نمونههایی از بازیدرمانی
- راهنمای مراجعه به پزشک
- سوالات متداول
بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی یکی از روشهای درمانی موثر برای کودکان است که به آنها کمک میکند تا احساساتشان را از طریق بازی بیان کنند. به طور کلی، کودکان به کمک بازی جهان اطراف خود را درک کرده و احساساتشان را برای برقراری ارتباط ابراز میکنند. به همین دلیل میتوان بازی درمانی را یک روش امن در نظر گرفت تا کودک بتواند بدون نیاز به استفاده از کلمات، احساسات درونی خود را بروز دهد.

هدف اصلی این روش درمانی، بهبود عملکرد روانی، اجتماعی و رفتاری کودک است. در حال حاضر، از بازی درمانی به تنهایی یا همراه با سایر روشهای درمانی و داروها برای مقابله با اضطراب، افسردگی، اختلالات یادگیری، مشکلات رفتاری و تجربههای آسیبزا استفاده میکنند.
انواع بازی درمانی کودکان
بازیدرمانی از لحاظ شیوه اجرا به ۲ نوع اصلی تقسیم میشود. این تقسیمبندی که در ادامه درباره آنها توضیح میدهیم، بر اساس میزان مداخله درمانگر در جریان بازی صورت میگیرد:
۱- بازی درمانی فعال (Active Play Therapy)
در این نوع، درمانگر نقش فعالی در فرآیند بازی دارد و با هدایت کودک، آموزش مهارتهای خاص، سوال پرسیدن و دادن تکلیف، اهداف درمانی مشخصی را دنبال میکند. این روش معمولا زمانی استفاده میشود که کودک نیاز به آموزش مستقیم مهارتهایی مانند کنترل خشم، حل مسئله یا تعامل اجتماعی دارد.
۲- بازی درمانی غیر فعال (Stimulus Situation)
در این روش، درمانگر نقشی ایفا نمیکند و کودک آزاد است تا هر طور که میخواهد بازی کند. در واقع، درمانگر به جای هدایت بازی بیشتر نقش ناظر و حمایتگر دارد و با مشاهده، همدلی و بازتاب احساسات، کودک را در فرآیند کشف درونی همراهی میکند. بازیدرمانی غیر فعال بر پایه احترام به استقلال کودک و اعتماد به توانایی او استوار شده و معمولا زمانی استفاده میشود که نیاز به درک عمیقتر از دنیای درونی کودک است.
فواید بازی درمانی با کودک
بازی درمانی با کودکان فواید گستردهای برای سلامت روان و رشد کودک دارد. در ادامه به مهمترین مزایای آن اشاره میکنیم:
- افزایش اعتمادبهنفس
- بیان احساسات و حل مسائل
- تقویت مهارتهای اجتماعی
- کاهش مشکلات رفتاری
- تقویت خودآگاهی
- افزایش تمرکز و مهارتهای شناختی
- آموزش مهارتهای مقابلهای
- تقویت خلاقیت و آموزش یافتن راهحلهای جدید
- آموزش احترام به خود
- کاهش اضطراب
- تقویت زبان و مهارتهای حرکتی
- آموزش مسئولیتپذیری در قبال کارها و رفتارهایشان
- بهبود روابط
- یادگیری همدلی و احترام گذاشتن به افکار و احساسات دیگران
بازی درمانی چگونه است؟
بازی درمانی یک فرآیند درمان ساختارمند است که در آن بازی به عنوان ابزار اصلی درمان به کار گرفته میشود. بدین شکل، کودک میتواند احساسات، تعارضات، نگرانیها و تجربههای خود را نشان دهد. در واقع، کودک از طریق تجربه در بازی همچون رویکرد واقعیت درمانی، یاد میگیرد هر رفتارش پیامد مشخصی دارد و باید برای رسیدن به خواستههایش بهترین راهکار را انتخاب کند.
این روش با در نظر گرفتن ویژگیهای رشدی کودک، این امکان را به او میدهد تا در فضایی امن به صورت آزادانه بازی کند و به کمک بازی با دنیای درونی خود در ارتباط باشد. برای شروع بازیدرمانی، کودک باید وارد اتاقی شود که اسباببازیهای متنوع، عروسکها و وسایل نقاشی وجود دارند. بسته به نوع بازیدرمانی، درمانگر با کودک همراه میشود یا به دقت انتخابها و رفتار او را حین بازی زیر نظر میگیرد تا به درک درستی از مسائل پنهان و درکنشده کودک برسد.
در طول این جلسات که معمولا ۳۰ تا ۵۰ دقیقه طول میکشد و هفتهای یک بار برگزار میشود، درمانگر تابآوری کودک پس از دوری از والدین، نحوه بازی و واکنش او بعد از برگشت والدین را ارزیابی میکند. همچنین میزان تعامل کودک با اسباببازیها و تغییر رفتار او در هر جلسه درمان توسط درمانگر مورد بررسی قرار میگیرد و در صورت لزوم، برنامه شخصیسازی شده برای ادامه روند درمان تدوین میشود.
روش های بازی درمانی کودکان

حال که متوجه شدید بازی درمانی یعنی چی، بهتر است روشهای انجام آن را بشناسید. انواع رویکردهای بازیدرمانی شامل موارد زیر میشوند:
- بازی درمانی کودک محور: بر پذیرش بیقیدوشرط، همدلی و درک بدون قضاوت کودک تاکید دارد. کودک آزاد است هر طور که دلش میخواهد بازی کند و درمانگر به جای هدایت بازی، کودک را مشاهده میکند.
- بازی درمانی گروهی: در این روش که شباهت زیادی به رویکرد گروه درمانی دارد، گروهی از کودکان یا افراد بزرگسال تحت نظارت درمانگر بازی میکنند. بازیدرمانی گروهی برای بهبود مهارتهای اجتماعی، کاهش ترس، خجالت و آموزش حل مسئله مفید است.
- بازی درمانی شناختی رفتاری: در این روش که با نام CBPT شناخته میشود، مفاهیم درمان شناختی رفتاری با بازی ترکیب خواهند شد تا کودک بتواند افکار منفی، الگوهای رفتاری ناسازگار و احساسات خود را بشناسد و تغییر دهد.
- بازی درمانی دلبستگی محور: این روش بر بهبود روابط بین کودک و والدین تمرکز دارد. هدف آن، ترمیم دلبستگی ناایمن و ایجاد حس امنیت، اعتماد و ارتباط عاطفی سالم است. در این روش، تعاملات بازیمحور بین کودک و والدین زیر نظر درمانگر طراحی و هدایت میشوند.
- بازی درمانی روان تحلیلی: در این رویکرد، بازی کودک به عنوان ابزاری برای بیان ناخودآگاه او در نظر گرفته میشود. درمانگر با تفسیر نمادهای بازی تلاش میکند تعارضات درونی، اضطراب پنهان و تجربیات سرکوبشده کودک را بشناسد.
- بازی درمانی خانواده محور: برای اجرای بازی درمانی خانواده محور، والدین باید تحت آموزش قرار بگیرند تا بتوانند برای بهبود مشکلات رفتاری کودکشان بازیهای مناسبی را در خانه انجام دهند. والدین از طریق بازی میتوانند رابطهای امن و موثر با کودکشان برقرار کنند. این روش شباهت زیادی به خانواده درمانی دارد. اگر کنجکاوید بدانید خانواده درمانی چیست، میتوانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.
- بازی درمانی به روش تراپلی: تراپلی بر مبنای نظریه دلبستگی استوار است و بر اولین رابطه کودک با مراقبان اصلی (والدین) تاکید دارد. چرا که معتقد است نحوه برقراری این ارتباط بر روابط بعدی کودک تاثیر میگذارد.
آیا بازی درمانی فقط برای کودکان است؟
بازی درمانی فقط برای کودکان نیست، بلکه به عنوان یک ابزار موثر میتواند به کشف احساسات و بهبود برخی مشکلات روحی بزرگسالان کمک کند. بازیدرمانی بزرگسالان انواع رویکردهای مختلفی دارد که اغلب شامل هنر درمانی، نوشتن خلاق، موسیقی درمانی، رقص، صنایعدستی و حتی ورزش میشوند. هر کدام از این رویکردها اگر زیر نظر درمانگر حرفهای به کار گرفته شوند، میتوانند به رها شدن فرد از استرس زندگی کمک کنند و در آشکار کردن آسیبهای پنهان و درمان آنها موثر باشند.
همچنین برخی کودکان اضطراب و ترس از مفاهیم بنیادی مانند مرگ، تنهایی و بیارزش بودن را با خود به بزرگسالی میبرند. اضطراب ناشی از این مفاهیم در درمان وجودی بخشی طبیعی و اجتنابناپذیر زندگی است. در چنین مواقعی بازی این امکان را به فرد بزرگسال میدهد تا اضطراب خود را در قالب نقشهای نمادین تخلیه و پردازش کند. اگر علاقهمند شدهاید درباره درمان وجودی بیشتر بدانید و به دنبال پاسخ این سوال هستید که در درمان وجودی دست کشیدن از آزادی چه پیامدی دارد، میتوانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.
انواع تکنیک بازی درمانی
این روش، ابزار و تکنیکهای مختلفی دارد که معمولا درمانگر با توجه به سن، نوع مشکل، رویکرد درمانی، میزان خلاقیت و نیاز کودک، یک یا چند مورد از آنها را انتخاب میکند. رایجترین تکنیکهای بازیدرمانی عبارتاند از:
- قصهگویی
- تجسم خلاق
- عروسک بازی
- بازآفرینی نقش (اجرای نمایش)
- عروسکهای نمایشی
- بازی با لگو و اسباببازیهای ساختمانی
- خمیر بازی
- رقص و انجام حرکات خلاق
- بازی با شن و ماسه
- بازی با حیوانات پولیشی و ماسک
- بازیهای تختهای و کارتی
- بازی موزیکال
- گوشیهای اسباببازی
- هنر و صنایعدستی
- آب بازی
- بازیهای حرکتی
درمانگر با انتخاب آگاهانه این ابزار تلاش میکند تا محیطی امن، خلاق و قابل اعتماد برای کودک فراهم کند. به همین دلیل انتخاب درمانگر حرفهای که بتواند فرآیند درمان را به طور موثر پیش ببرد اهمیت زیادی دارد. اگر هنگام انتخاب مشاور یا رواندرمانگر دچار تردید شدهاید، میتوانید مقاله «فرق مشاور و روان درمانگر» را در درمانکده مطالعه کنید. همچنین افرادی که کنجکاوند بدانند روان درمانی چیست، میتوانند با خواندن این مقاله در وبسایت درمانکده اطلاعات مفیدی کسب کنند.
بازی درمانی برای بهبود کدام اختلالات استفاده میشود؟

بازیدرمانی همچون رفتار درمانی میتواند به بهبود طیف گستردهای از اختلالات روانی، رفتاری و هیجانی کمک کند. در ادامه درباره اختلالات و مشکلاتی که به کمک این روش بهبود مییابند، توضیح میدهیم:
۱- بازی درمانی کودک بیش فعال
جلسات بازیدرمانی به بهبود تمرکز، خودکنترلی، مسئولیتپذیری و آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان ADHD کمک میکند. معمولا برای آموزش به این کودکان از بازیهای نمایشی، نقشآفرینی و مشارکتی استفاده میشود.
۲- بازی درمانی اضطراب کودکان
کودکان از طریق بازی احساسات ناآگاهانه اضطرابی خود را بیان میکنند و به پردازش آن میپردازند. درمانگر با بازتاب دادن این احساسات و ایجاد احساس امنیت در کودکان، نگرانیهایشان را کاهش میدهد.
۳- بازی درمانی پرخاشگری
بازی درمانی کودکان پرخاشگر با هدف آموزش رفتارهای اجتماعی سالم و راهکارهای کنترل احساسات پرخاشگرانه انجام میشود. در واقع، کودکان در بازی درمانی خشم و انجام بازیهای نقشآفرینی یا نقاشی یاد میگیرند، خشم خود را بشناسند و به شیوهای سالم ابراز کنند.
۴- بازی درمانی کودکان اوتیسم
از طریق بازی میتوان مهارتهای اجتماعی، ارتباط چشمی، رعایت نوبت، درک احساسات و شیوه درست تعامل با دیگران را به کودکان اوتیسم آموزش داد. بازیهای تعاملی نقش موثری در تقویت مهارت این کودکان دارند و میتوانند اثرات منفی استفاده نادرست از کلمات را کم کنند. همچنین درمانگران از بازی درمانی حسی حرکتی برای طیفی از کودکان اوتیسم که در این زمینه مشکل دارند، جهت تنظیم هیجانات، رشد حرکتی یا پردازش حسی استفاده میکنند. بازیهای حسی حرکتی که متناسب با توانایی کودک اوتیسم انتخاب میشوند، شامل شن بازی، خمیر بازی، تاب خوردن، دویدن، پریدن، لی لی و بازی با توپ هستند.
۵- بازی درمانی اعتماد به نفس
کودکان با تجربه موفقیت در بازی، بیان آزاد احساسات و دریافت توجه مثبت از درمانگر، حس ارزشمندی پیدا میکند و اعتمادبهنفسشان تقویت میشود. بازیهایی همچون نقشآفرینی یکی از موثرترین انواع بازیدرمانی برای تقویت اعتمادبهنفس کودکان بهشمار میآید.
۶- بازی درمانی برای حرف زدن کودک
بازیهای گفتار درمانی برای کودکانی که تاخیر در گفتار دارند یا کمحرف هستند، گزینه بسیار خوبی است. داستانپردازی، بازی با عروسک یا بازیهای تعاملی، کودک را به استفاده از کلمات تشویق میکنند و دایره واژگان آنها را گسترش میدهند.
۷- بازی درمانی سوگ
بازیدرمانی یک رویکرد مداخلهای سازگار و امن برای مواجهه با سوگ است. به کمک این روش، میتوان احساسات پنهانشدهای همچون غم، خشم و سردرگمی ناشی از سوگ را شناسایی کرد. درمانگران معمولا برای کنار آمدن کودکان با سوگ همچون رویکرد روایت درمانی از بازیهای نمایشی، داستانسرایی یا نقاشی استفاده میکنند.
۸- بازی درمانی کودکان کم توان ذهنی
بازی درمانی یک رویکرد موثر برای درمان و آموزش کودکان کم توان ذهنی است و به توانمندسازی آنها کمک میکند. به کمک بازی میتوان مهارتهای شناختی، حرکتی، اجتماعی و زبانی این کودکان را تقویت کرد. اگر بازیدرمانی با ابزارهای ساده و تکنیکهای اصولی انجام شود، به رشد تدریجی کودکان کم توان ذهنی کمک میکند.
۹- بازی درمانی برای کودکان ترسو

بازی درمانی کمک میکند تا درمانگر علت ترس کودک را بشناسد. همچنین کودک حین انجام بازیهای نمایشی در موقعیتهایی که از آنها میترسد نقشآفرینی میکند و به مرور زمان با آنها کنار میآید. در چنین شرایطی، کودک میتواند نحوه کنترل بر ترس خود را یاد بگیرد.
۱۰- بازی درمانی کودکان خجالتی
بازیدرمانی یک محیط امن را برای بروز احساسات کودکان خجالتی فراهم میکند و اجازه میدهد این کودکان بدون فشار اجتماعی به تعامل و ارتباط علاقهمند شوند. همچنین کودکانی که بسیار ساکت هستند، میتوانند با بازی در محیطی امن و به دور از موقعیتهای نگرانکننده، مهارت ارتباطی خود را تقویت کنند.
۱۱- بازی درمانی کودکان لجباز
کودکان لجباز، هیجانات منفی زیادی دارند. بازیهای تعاملی و همکاریمحور مانند نقاشی، رنگآمیزی، ساختن شکلکهای پلاستیکی یا مومی به آرامش کودک کمک میکنند. این بازیها به کودک فرصت میدهند تا راههای دیگری غیر از مقاومت کردن را برای ابراز وجود تجربه کند و بتواند احساس درونی خود را به شکل سالمی بروز دهد.
۱۲- بازی درمانی برای اختلال خواندن
این روش به عنوان یک مکمل آموزشی و روانشناختی برای بهبود اختلال خواندن به کار میرود. درمانگر از بازیهایی همچون نقشآفرینی، نقاشی و قصهگویی برای تقویت مهارت زبانی، توجه، حافظه شنیداری و آموزش حروف و صداها استفاده میکند. از آن جایی که این نوع آموزش در محیطی سرگرمکننده و بدون فشار انجام میشود، اثرگذاری مثبتی بر تقویت خواندن کودک دارد.
۱۳- بازی درمانی اضطراب جدایی
درمانگران از بازی درمانی برای اضطراب جدایی و کاهش وابستگی بیمارگونه کودک به والدین خود استفاده میکنند. این روش با تمرکز بر دلبستگی ایمن به کودک کمک میکند تا درک درستی از نبودن موقت والدین خود داشته باشد و اضطراب ناشی از آن را کاهش میدهد.
۱۴- بازی درمانی برای لکنت زبان
بازی درمانی محیطی بدون فشار ایجاد میکند تا کودک در آن احساس راحتی و امنیت داشته باشد. بدین شکل، کودکانی که به دلیل فشار اطرافیان و تنش روانی دچار تشدید لکنت زبان و لالی انتخابی میشوند، اعتمادبهنفس گفتاری بیشتری پیدا کرده و راحتتر حرف میزنند. همچنین به کمک بازی درمانی میتوانید تمریناتی همچون ساخت واژگان، تلفظ صحیح کلمات و استفاده از صداهای گفتاری جهت تقویت گفتار کودک انجام دهید.
۱۵- بازی درمانی کودکان طلاق
کودکان زیادی در مواجهه با طلاق والدین خود دچار اضطراب، احساس گناه، خشم و سردرگمی میشوند. بازیدرمانی در چنین شرایطی کمک میکند تا کودکان این احساسات خود در قالب بازی یا قصهگویی نشان دهند. درمانگر میتواند با استفاده از نقشآفرینی، نقاشی یا داستانگویی، مفهوم جدایی را به کودک آموزش دهد و به تخلیه احساساتش کمک کند. همچنین به کمک بازیدرمانی خانوادگی ( بازی مشترک با والدین) میتوان احساس امنیت را در کودک بازسازی کرد.
معرفی نمونههایی از بازیدرمانی
رایجترین نمونههای بازیدرمانی شامل موارد زیر میشوند:
- بازیهای فیزیکی: بازیهای انفرادی یا گروهی مانند لیلی، هفت سنگ، پرش از مانعهای کوچک، راه رفتن روی یک خط مستقیم یا توپ بازی در این دسته جای دارند که میتوان آنها را در خانه و مدرسه انجام داد.
- بازیهای نمادی: نوعی خیالپردازی است و تخیل کودک را تقویت میکند. بازیهایی همچون استفاده از چوب به جای شمشیر، لگو برای ساخت ماشین یا خانه، حیوانات پلاستیکی برای ساخت مزرعه و قرار دادن عروسک در نقشهای مختلف در این دسته جای دارند.
- بازیهای تقلیدی: در این نوع بازی، کودک از رفتار والدین با سایر اعضای خانواده تقلید میکند. به عنوان مثال، وانمود کردن به آشپزی یا دکتربازی، غذا دادن به عروسکها یا حیوانات خیالی، درس دادن به دانشآموزان خیالی یا عروسکهای نمادی.
- بازیهای نمایشی: در این بازی، کودک نقشهای مختلف مانند دکتر، پلیس، فروشندگی، آشپز، معلمی و غیره را تجربه میکند.
- بازیهای گروهی: برای کاهش خجالت و تقویت مهارتهای فردی و اجتماعی میتوانید گروهی از کودکان همسن را به انجام بازیهایی همچون گرگم به هوا، اسم فامیل، صندلی بازی، دومینو، ماروپله یا منچ تشویق کنید.
- بازیهای خلاقیتی: در این بازی، کودک احساسات درونی خود را به کمک خلق یک اثر جدید هنگام شن بازی، خمیر بازی، نقاشی یا داستانسرایی ابراز میکند.
راهنمای مراجعه به پزشک
بازی درمانی یک روش موثر برای بهبود برخی مشکلات روانشناختی کودکان است و میتواند به رشد هیجانی، روانی و رفتاری آنها کمک کند. این رویکرد انواع مختلفی دارد و در حال حاضر برای طیف گستردهای از مشکلات کودکان مانند اضطراب، پرخاشگری، بیشفعالی، دلبستگی ناایمن،سوگ و حتی اختلالات یادگیری به کار میرود. ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را به طور مفصل با فواید و موارد استفاده بازیدرمانی آشنا کردیم. اگر درباره آن سوالات بیشتری دارید، میتوانید به وبسایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبتدهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
بله. والدین میتوانند پس از مشورت با یک درمانگر متخصص، به کمک بازیدرمانی الگوهای رفتاری غلط را حذف کرده و رفتار مناسب را به کودک خود آموزش دهند.
تاثیر بازی درمانی در اضطراب جدایی کودکان پیش دبستانی قابل توجه است. این روش به کودکان کمک میکند تا احساسات پیچیده مانند ترس از ترک شدن، احساس ناامنی و وابستگی بیش از حد به والدین را بدون فشار مستقیم بشناسند و ابراز کنند. همچنین کودکان پیشدبستانی میتوانند از طریق بازی، مهارتهای اجتماعی را یاد بگیرند و با تغییرات محیطی کنار بیایند.
بازیدرمانی یکی از روشهای درمانی موثر برای کودکان است که به آنها کمک میکند تا احساساتشان را از طریق بازی بیان کنند. درمانگر در طول بازیدرمانی، گاهی صرفا مشاهدهگر است و گاهی با هدایت مستقیم، سعی در آموزش مهارت یا تغییر رفتار خاصی دارد.
بازیدرمانی تجویزی نام یک کتاب با هدف ایجاد برنامه درمانی جامع است. این کتاب به درمانگران کمک میکند تا از میان طیف وسیعی از رویکردهای بازیدرمانی، رویکرد مناسبی را متناسب با نیازهای فردی هر کودک انتخاب کنند.
بله. بازیهایی مانند درست کردن پازل، نقاشی، بازیهای تختهای یا فعالیتهای گروهی برای تقویت ذهن و حافظه، افزایش تعامل اجتماعی و مقابله با افسردگی مرتبط با این سن مفید هستند.
منابع: healthline | webmd | verywellmind