اختلال دوقطبی (بیماری بای پولار) یک مشکل روانی است که به نوسانات قابل‌توجه در خلق‌وخو و سطح انرژی منجر می‌شود. این نوسانات چالش‌برانگیز هستند و روی کیفیت زندگی تاثیر زیادی دارند. آشنایی با عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی این امکان را برای افراد فراهم می‌کند که از قبل برای مواجهه با مشکلات خلقی آماده باشند و بهتر آن‌ها را مدیریت کنند. در این مقاله از مجله درمانکده به بررسی عوامل تشدید بای پولار می‌پردازیم و راه‌کارهای مختلفی را برای کنترل علائم این بیماری معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
فهرست محتوا
عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی
به هر دوره زمانی که فرد در آن به طور غیر عادی احساس شادی یا غم می‌کند «اپیزود خلقی» گفته می‌شود. اپیزودهای خلقی مرتبط با اختلال دو قطبی حداقل به مدت یک هفته در حالت مانیا (سرخوشی) و حداقل ۲ هفته در حالت افسردگی ادامه پیدا می‌کنند.
عواملی که در بروز اپیزودهای خلقی نقش دارند بسیار متنوع بوده و از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. با این حال، محرک‌های احتمالی عبارت‌اند از:
۱. استرس
تشدید علائم اختلال دوقطبی یکی از اصلی‌ترین عوارض استرس و فکر زیاد است. تحقیقات نشان می‌دهد که رویدادهای منفی یا استرس‌زای زندگی با بروز اپیزودهای خلقی مرتبط هستند. البته فقط رویدادهای منفی نیستند که باعث تشدید علائم بیماری می‌شوند؛ حتی استرس‌ها یا رویدادهای مثبت مثل شروع یک شغل جدید یا نقل مکان به خانه تازه هم می‌تواند روی خلق‌وخو فرد تاثیر بگذارد.
۲. تغییر الگوی خواب یا کمبود خواب
بین اختلال دوقطبی و خواب یک رابطه دوطرفه وجود دارد؛ به این معنی که اختلال دوقطبی خواب فرد را مختل می‌کند و در عین حال، اختلال خواب می‌تواند باعث تشدید علائم بیماری شود.
یک مطالعه روی ۳۱۴۰ فرد مبتلا به اختلال دوقطبی نشان داد که کمبود خواب با افزایش دفعات بروز دوره‌های مانیا به‌ویژه در زنان مرتبط است. بر اساس این تحقیق، زنان ۱/۴۳ برابر بیشتر از مردان احتمال دارد که دوره‌های مانیا را به دلیل کمخوابی تجربه کنند.
کسانی که به صورت شیفتی کار می‌کنند یا ساعت کار آن‌ها طولانی و نامنظم است و دانش‌آموزانی که خواب کافی ندارند همگی در معرض خطر بروز اپیزودهای خلقی هستند. علاوه بر این، جت لگ (پرواززدگی) هم می‌تواند از عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی باشد.
۳. مشکل در روابط شخصی یا شغلی
مشکلاتی که در روابط شخصی یا شغلی مشاهده می‌شوند اغلب در اثر درمان نکردن اختلال دوقطبی ایجاد می‌شوند. اما از سوی دیگر، هر نوع اختلاف یا تنش در روابط (چه با همسر و چه با دوست یا همکار) هم می‌تواند به فرد استرس وارد کند و باعث تشدید علائم او شود.
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در بعضی از تحقیقات گزارش داده‌اند که تجربیات اجتماعی منفی از جمله رویدادهایی هستند که افکار خودکشی را در آن‌ها تقویت می‌کنند.
۴. مصرف بعضی از داروها
بعضی از داروها و مکمل‌های گیاهی را هم می‌توان در فهرست عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی قرار داد. برای مثال، داروهای ضد افسردگی به‌ویژه زمانی که به تنهایی تجویز می‌شوند ممکن است باعث بروز مانیا در بعضی از افراد شوند. به همین دلیل، پزشکان معمولا این داروها را همراه داروهای تثبیت‌کننده خلق تجویز می‌کنند.
کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون هم می‌توانند تاثیرات قابل‌توجهی بر خلق‌وخو داشته باشند. شروع مصرف این داروها ممکن است باعث بروز علائم مانیا شود؛ در حالی که قطع مصرف آن‌ها احتمال بروز علائم افسردگی را افزایش می‌دهد.
از سایر محرک‌های مانیا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گل راعی
- استیل-ال-کارنیتین
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار
علاوه بر این، مصرف مواد مخدر و الکل هم باعث مشکلات خلقی می‌شود. این موضوع از آن جهت نگران‌کننده است که اختلال مصرف مواد (SUD) در افراد مبتلا به بیماری بای‌پولار بسیار شایع است و تقریبا ۵۰ درصد آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۵. تغییر فصول یا آب و هوا
تغییر فصول هم یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی است که باید به آن اشاره کرد. چرا که تقریبا ۲۰ درصد بیماران هم‌زمان به اختلال عاطفی فصلی (SAD) مبتلا هستند. این افراد اغلب در اوایل زمستان دچار افسردگی و در بهار یا تابستان دچار مانیا می‌شوند. این نوسانات خلقی احتمالا به دلیل کاهش و سپس افزایش میزان نور در طول سال رخ می‌دهند.
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نسبت به نوسان دمای هوا، میزان بارندگی یا فشار اتمسر هم حساس هستند. بنابراین به غیر از نور خورشید، سایر تغییرات آب‌وهوایی هم می‌توانند روی خلق‌وخوی آن‌ها تاثیر بگذارند.
۶. از دست دادن شغل
از دست دادن شغل یکی از غیر قابل پیش‌بینی‌ترین عوامل استرس‌زای زندگی است. احساساتی هم که ممکن است فرد بعد از این اتفاق تجربه کند می‌تواند به همان اندازه غیر قابل پیش‌بینی باشد.
بعضی از کسانی که از کارشان رضایت ندارند ممکن است این اتفاق را به عنوان فرصتی برای آزادی ببینند؛ اما فشار مالی و عاطفی ناشی از این وضعیت می‌تواند در سایر افراد استرس شدید ایجاد کند یا به پرخاش و خشونت منجر شود.
به طور کلی، تغییر ناگهانی احساسات به دلیل بیکاری یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی محسوب می‌شود. بنابراین بیماران باید به اندازه سه تا 6 ماه پس‌انداز داشته باشند تا در صورت از دست دادن شغل بتوانند بهتر با شرایط جدید خود کنار بیایند.
۷. فوت نزدیکان و دوران سوگواری
مرگ عزیزان یکی از پراسترس‌ترین رویدادهای زندگی هر فردی است. بسیاری از بیماران می‌توانند اختلال دو قطبی را در دوران سوگواری به خوبی مدیریت کنند، اما سایرین ممکن است به مشکلات جدی مثل مانیای ناشی از سوگ دچار شوند.
این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که فردی که علائم او تحت کنترل است در یک مراسم ختم شرکت می‌کند و در طول هفته بعد دچار مانیا می‌شود. توصیه کلی این است که بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی در دوران سوگواری تحت نظارت دقیق باشند و بیشتر حمایت شوند.
۸. تغییرات هورمونی
رابطه بین هورمون‌ها و علائم اختلال دوقطبی پیچیده است. محققان با انجام مطالعات مختلف متوجه شده‌اند که سطح تستوسترون، استرادیول، پروژسترون و پروتئین واکنشی C در دوره‌های مانیا بالاتر است.
علاوه بر این، تحقیق روی ۱۵۸ زن نشان داد که تغییرات هورمونی ناشی از قاعدگی، یائسگی یا بارداری می‌تواند بر علائم اختلال دوقطبی تاثیر بگذارد. بنابراین نوسانات هورمونی در زنان از مهم‌ترین عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی هستند.
۹. زایمان
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی پس از زایمان بیشتر از سایر بیماران اپیزودهای خلقی را تجربه می‌کنند. تغییر الگوی خواب، تغییر داروهای مصرفی و نوسانات هورمونی همگی می‌توانند از عوامل خطر تشدید علائم اختلال دوقطبی باشند.
۱۰. هورمون‌های تیروئید
هورمون‌های تولیدمثل تنها هورمون‌هایی نیستند که باعث بروز اپیزودهای خلقی می‌شوند. به گفته محققان، کمبود هورمون‌های تیروئید هم می‌تواند به بروز افسردگی یا مانیا منجر شود. بنابراین هر شخصی که با علائم بیماری بای‌پولار به پزشک مراجعه می‌کند باید وضعیت هورمون‌های تیروئید او بررسی شود.
۱۱. کمبودهای تغذیه‌ای
اگرچه اختلال دوقطبی یک بیماری روانی است، اما رژیم غذایی می‌تواند روی آن تاثیر بگذارد. به گفته متخصصان، کمبود بعضی از مواد مغذی به‌خصوص ویتامین B12 و ویتامین D ممکن است فرد را در معرض خطر ابتلا به افسردگی یا خلق ناپایدار قرار دهد.
چگونه از تشدید اختلال دوقطبی جلوگیری کنیم؟
اکنون که با عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی آشنا شدید، بد نیست در مورد نحوه کنترل آن‌ها هم اطلاعات کسب کنید. رعایت نکات زیر نقش بسیار مهمی در جلوگیری از تشدید اختلال دو قطبی دارد:
۱. پایش مداوم خلق و خو
همان‌طور که افراد مبتلا به دیابت باید سطح قند خون خود را به طور منظم اندازه‌گیری کنند و بدانند چه عواملی باعث افزایش یا کاهش آن می‌شود، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی هم باید یاد بگیرند که روی حالات خلقی خود نظارت داشته باشند و عوامل محرک را شناسایی کنند.
۲. کنترل استرس
استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که باید برای کنترل علائم اختلال دوقطبی انجام داد. افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند به کمک متخصص سلامت روان نحوه استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی و شیوه‌های ارتباطی سالم را یاد بگیرند تا راحت‌تر با موقعیت‌های استرس‌زای زندگی کنار بیایند.
۳. رعایت بهداشت خواب
برای کنترل عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی توصیه می‌شود بیماران اصول بهداشت خواب را رعایت کنند. این اصول عبارت‌اند از:
- داشتن یک برنامه منظم برای خواب و بیداری
- پرهیز از مصرف کافئین در ساعات پایانی شب
- استفاده نکردن از وسایل دیجیتال مثل موبایل یا تلویزیون بلافاصله قبل از خواب
- داشتن یک روتین آرام‌بخش قبل از خواب (خواندن کتاب، گوش دادن به موسیقی، مدیتیشن و…)
۴. حفظ سلامت مغز
آنچه که برای سلامت مغز مفید است، معمولا به تنظیم بهتر خلق‌وخو هم کمک می‌کند. متخصصان به افراد مبتلا به اختلال دوقطبی توصیه می‌کنند غذاهای سرشار از امگا ۳ را در برنامه روزانه خود بگنجانند و در مورد ضرورت مصرف مکمل آن با پزشک مشورت کنند. چون این اسید چرب با تقویت غشای فسفولیپیدی که تمام سلول‌ها از جمله سلول‌های عصبی را احاطه کرده است می‌تواند جلوی نوسانات خلقی را بگیرد.
علاوه بر این، سایر فعالیت‌های تقویت‌کننده مغز مثل ورزش و یوگا هم می‌توانند خطر بروز اپیزودهای خلقی را به طرز چشمگیری کاهش دهند.
۵. پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر
وقتی از رفع عوامل تشدیدکننده اختلال دو قطبی صحبت به میان می‌آید، اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر یکی از مهم‌ترین مواردی است که باید به آن اشاره کرد. چون این مواد نه تنها باعث تشدید علائم بیماری می‌شوند؛ بلکه ممکن است روند درمان را مختل کنند.
اگر نمی‌توانید مواد مخدر یا نوشیدنی‌های الکلی را به تنهایی کنار بگذارید، با پزشک درباره راه‌های قطع مصرف آن‌ها صحبت کنید.
۶. مشورت با متخصص سلامت روان
علائم اختلال دوقطبی با ترکیبی از روش‌های مختلف مثل دارودرمانی، روان‌درمانی، اصلاح سبک زندگی و تحریک مغز کنترل می‌شود. متخصص سلامت روان می‌تواند برای شما یک برنامه درمانی مناسب تنظیم کند. او همچنین داروهایی که برای سایر مشکلات خود مصرف می‌کنید را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که روی روند درمان بیماری بای‌پولار تاثیر منفی نداشته باشند.
کلام پایانی
استرس، کمخوابی، مصرف مواد مخدر یا الکل، تغییرات فصلی، تغییرات هورمونی و کمبودهای تغذیه‌ای از مهم‌ترین عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی هستند. با این حال، حتی اگر فرد به خوبی از محرک‌های این بیماری آگاه باشد، باز هم ممکن است اپیزودهای خلقی بدون هشدار و به طور ناگهانی رخ دهند. به همین دلیل، بسیار مهم است که بیماران مبتلا به بیماری بای‌پولار به مصرف منظم داروهای خود ادامه دهند و طبق برنامه به متخصص سلامت روان مراجعه کنند.
اگر شما یا یکی از نزدیکان‌تان به اختلال دوقطبی مبتلا هستید و می‌خواهید درباره عوامل تشدید کننده این بیماری یا راه‌های درمان آن اطلاعات بیشتری کسب کنید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
اگرچه عوامل مشخصی می‌توانند باعث شروع اپیزودهای خلقی شوند، اما این اپیزودها گاهی‌اوقات به طور ناگهانی رخ می‌دهند. از آنجا که پیش‌بینی دقیق زمان بروز اپیزودهای خلقی دشوار است، بیماران باید به طور منظم به پزشک مراجعه کنند و تحت نظر باشند.
مدت زمان این اپیزودها متفاوت است، اما معمولا بین یک تا ۲ هفته طول می‌کشد. معمولا وضعیت فرد بین اپیزودها به حالت طبیعی برمی‌گردد. اما اگر درمان به خوبی انجام نشود، فاصله بین اپیزودهای خلقی به تدریج کوتاه‌تر می‌شود.
از روش‌های مختلف مثل دارودرمانی، روان‌درمانی، اصلاح سبک زندگی و تحریک مغز برای کنترل علائم این بیماری استفاده می‌شود.
منابع: .everydayhealth, medicalnewstoday, healthline
