آیا تا‌به‌حال فکر کرده‌اید که چرا بعضی افراد در برقراری ارتباط عالی هستند، بعضی دیگر استعداد خلق آثار هنری را دارند و عده‌ای به راحتی می‌توانند مسائل پیچیده علمی را تحلیل کنند؟ پاسخ این سوال در تنوع هوش نهفته است. در حقیقت، هوش مجموعه‌ای از توانایی‌های متنوع است که هر کدام نقش مهمی در موفقیت و رشد فردی ایفا می‌کنند. در این مقاله از مجله درمانکده انواع هوش در روانشناسی را معرفی می‌کنیم و به بررسی مشهورترین نظریه‌ها درباره این موضوع می‌پردازیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
فهرست محتوا
هوش چیست؟
علی‌رغم تحقیقات گسترده درباره هوش هنوز بین کارشناسان در مورد مولفه‌های تشکیل‌دهنده هوش یا راه‌های اندازه‌گیری آن اتفاق‌نظر وجود ندارد. با این حال، بیشتر متخصصان بر این باورند که هوش به توانایی‌های ذهنی مانند استدلال منطقی، حل مسئله و برنامه‌ریزی مربوط می‌شود.
انواع هوش در روانشناسی
هوش انواع گوناگونی دارد که از جنبه‌های مختلف با هم متفاوت هستند. در ادامه به انواع هوش با مثال اشاره می‌کنیم:
- هوش عقلانی: به قدرت فکری فرد مربوط می‌شود و توانایی او را در تفکر منطقی و تحلیل‌های دقیق نشان می‌دهد. برای مثال، فردی که توانایی درک مسائل پیچیده ریاضی را دارد از هوش عقلانی بالا برخوردار است.
- هوش عاطفی یا هیجانی: اگر می‌خواهید بدانید هوش هیجانی چیست، باید بگوییم که یک نوع مهارت اجتماعی است که به فرد کمک می‌کند احساسات خود و دیگران را بهتر درک کند. از انواع هوش هیجانی می‌توان به همدلی، خودتنظیمی و خودآگاهی اشاره کرد.
- هوش جسمی: به توانایی کنترل حرکات بدن و حفظ هماهنگی اندام‌ها اطلاق می‌شود. مهارت بالا در رقص یا ورزش از مواردی است که می‌توان به هوش جسمی نسبت داد.
- هوش تجربی: یکی از انواع هوش در روانشناسی است که به توانایی استفاده از تجربیات گذشته برای حل مشکلات جدید مربوط می‌شود. برای مثال، یک سرآشپز حرفه‌ای در شرایطی که به مواد اولیه کافی دسترسی ندارد، با تکیه بر تجربیات قبلی خود یک دستور غذایی جدید ابداع می‌کند.
- هوش تصویری: به توانایی درک، پردازش و تجسم اطلاعات بصری و به خاطر سپردن تصاویر اشاره دارد. از انواع هوش تصویری می‌توان به مهارت بالا برای کنار هم قرار دادن قطعات پازل اشاره کرد. این نوع هوش اغلب با تست هوش ریون سنجیده می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این موضوع می‌توانید مقاله «تست هوش ریون چیست» را بخوانید.
انواع نظریه هوش
در سال‌های اخیر دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به مفهوم هوش مطرح شده است که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
۱. انواع هوش از نظر هاوارد گاردنر
هاوارد گاردنر که روانشناس رشد است، هشت نوع هوش متفاوت را شناسایی کرده است:
- هوش دیداری-فضایی: افراد قوی در هوش دیداری-فضایی توانایی بالایی در تجسم و تصور ذهنی دارند. آن‌ها در مسیریابی و کار با نقشه، نمودار، ویدئو و تصاویر عملکرد خوبی از خود نشان می‌دهند.
- هوش زبانی-کلامی: یکی از انواع هوش شناختی است که به توانایی به‌کارگیری واژگان در گفتار یا نوشتار مربوط می‌شود. کسانی که در انواع هوش کلامی-زبانی قوی هستند معمولا در نوشتن داستان و به خاطر سپردن اطلاعات عملکرد بسیار خوبی دارند.
- هوش منطقی-ریاضی: افراد با هوش منطقی-ریاضی بالا از توانایی خوبی در استدلال، شناسایی الگوها و تحلیل منطقی مسائل برخوردارند. آن‌ها به اندیشیدن درباره مفاهیم انتزاعی علاقه‌مند هستند، از انجام آزمایش‌های علمی لذت می‌برند و توانایی انجام محاسبات پیچیده را دارند.
- هوش بدنی-جنبشی: یکی از انواع هوش هشتگانه است که بر توانایی‌های جسمی تاکید دارد. افراد با هوش بدنی-جنبشی بالا بسیار چابک هستند، از ساختن و خلق کردن با دست‌های خود لذت می‌برند و کارها را از طریق انجام دادن آن‌ها بهتر از شنیدن یا دیدن یاد می‌گیرند.
- هوش موسیقایی: هوش موسیقیایی یکی از انواع هوش در روانشناسی یادگیری است که باعث می‌شود افراد توانایی زیادی در اندیشیدن بر پایه الگوها، ریتم‌ها و صداها داشته باشند، موسیقی را به خوبی درک کنند و از خواندن آواز یا نواختن ساز لذت ببرند.
- هوش بین‌فردی: هوش بین‌فردی یکی از انواع هوش از نظر گاردنر است که باعث می‌شود فرد کاملا بداند یک رابطه خوب چه ویژگی هایی دارد و چگونه باید با دیگران ارتباط برقرار کند. به عبارت دیگر، کمک می‌کند فرد در ارزیابی احساسات، انگیزه‌ها و خواسته‌های اطرافیان خود توانمند باشد.
- هوش درون‌فردی: کسانی که در انواع هوش درون فردی یا هوش شخصی قوی هستند، از خودآگاهی بالایی برخوردارند و می‌توانند به راحتی احساسات و انگیزه‌های درونی خود را درک کنند. اگر می‌خواهید در مورد این ویژگی‌ها بیشتر بدانید، مقاله «خودآگاهی چیست» را بخوانید.
- هوش طبیعت‌گرا: افراد توانمند در این نوع هوش ارتباط عمیقی با طبیعت برقرار می‌کنند، به موضوعاتی مانند گیاه‌شناسی، زیست‌شناسی و جانورشناسی علاقه‌مندند و از کمپینگ، باغبانی، پیاده‌روی و کاوش در طبیعت لذت می‌برند.
گاردنر بعدها امکان افزودن هوش وجودی را به نظریه خود مطرح کرد. هوش وجودی به توانایی پرداختن به پرسش‌های عمیق درباره زندگی و هستی مربوط می‌شود.
نظریه هوش چندگانه گاردنر با انتقادهای زیادی از سوی روانشناسان و متخصصان آموزش مواجه شده است. منتقدان بر این باورند که تعریف گاردنر از هوش بیش‌از‌حد گسترده است و آنچه که به عنوان هوش هشتگانه معرفی کرده در واقع نمایانگر استعدادها و ویژگی‌های شخصیتی است، نه هوش به معنای علمی آن. انتقاد دیگری که به نظریه انواع هوش گاردنر وارد می‌شود این است که تحقیقات کافی برای تایید آن وجود ندارد.
۲. انواع هوش از نظر استرنبرگ
نظریه دیگری که به بررسی انواع هوش در روانشناسی می‌پردازد به رابرت استرنبرگ تعلق دارد. استرنبرگ هوش را به سه دسته طبقه‌بندی می‌کند:
- هوش تحلیلی: این نوع هوش به توانایی تحلیل، ارزیابی و حل مسائل اشاره دارد. افراد با هوش تحلیلی بالا می‌توانند مسائل پیچیده را به بخش‌های ساده‌تر تقسیم کرده و برای آن‌ها راه‌حل منطقی پیدا کنند.
- هوش خلاق: یکی از انواع هوش در انسان است که به توانایی خلق ایده‌های نو، تفکر خارج از چارچوب و حل مسائل به روش‌های ابتکاری اشاره دارد. هوش خلاق کمک می‌کند فرد موقعیت‌های جدید و ناآشنا را به خوبی مدیریت کند و راه‌حل‌های خلاقانه ارائه دهد.
- هوش عملی: این نوع هوش شامل توانایی سازگاری با محیط و شکل‌دهی آن به گونه‌ای است که بیشترین تناسب را با نیازها و شرایط فرد داشته باشد. این هوش توانایی فرد را در به‌کارگیری مهارت‌هایش برای عملکرد موثر و کارآمد در زندگی روزمره نشان می‌دهد.
۳. انواع هوش از نظر وکسلر
دیوید وکسلر از طرفداران نظریه هوش یگانه یا عمومی است. از نگاه او، هوش یک توانایی کلی و یکپارچه است که به فرد امکان می‌دهد منطقی فکر کند، هدفمند عمل کند و به طور موثر با محیط پیرامونش تعامل داشته باشد. وکسلر برای پشتیبانی از دیدگاه خود به این نکته اشاره می‌کند که اگر فردی در یادگیری یک موضوع عملکرد خوبی از خود نشان دهد، به احتمال زیاد در یادگیری موضوعات دیگر هم موفق عمل می‌کند.
از انواع هوش عمومی یا مولفه‌های تشکیل‌دهنده آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استدلال سیال یا توانایی تفکر انعطاف‌پذیر
- دانش یا اطلاعاتی که فرد درباره موضوعات مختلف دارد
- استدلال کمی یا توانایی حل مسائل مرتبط با اعداد
- پردازش بصری-فضایی یا قابلیت درک و دستکاری اطلاعات بصری مانند کنار هم گذاشتن قطعات پازل
- حافظه کاری یا حافظه کوتاه‌مدت برای نگهداری و پردازش موقت اطلاعات
۴. انواع هوش از نظر کلیفتون و باکینگهام
دونالد کلیفتون و مارکوس باکینگهام هم نظریه جدیدی برای شناخت و پرورش انواع هوش در روانشناسی مطرح کردند که با دیدگاه‌های سنتی متفاوت است. برخلاف نظریه‌های قدیمی که تمرکز اصلی‌شان بر سنجش ضریب هوشی (IQ) است، این ۲ محقق هوش را مجموعه‌ای از توانایی‌ها و ظرفیت‌های فردی معرفی کردند که در هر انسان به صورت منحصر‌به‌فرد تجلی می‌یابد.
آن‌ها ۳۴ نوع استعداد را شناسایی کردند که به افراد کمک می‌کند شناخت بهتری از خود و توانایی‌هایشان داشته باشند. سپس انواع ۳۴ نوع هوش یا استعداد شناسایی‌شده را در چهار گروه اصلی قرار دادند:
- حوزه تفکر استراتژیک: توانایی تحلیل، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی برای آینده
- حوزه اجرایی: توانایی انجام و پیاده‌سازی برنامه‌ها و ایده‌ها
- حوزه تاثیرگذاری: توانایی متقاعد کردن دیگران و تاثیرگذاری بر آن‌ها
- حوزه برقراری روابط: توانایی ایجاد و حفظ روابط مثبت با دیگران
نکته مهمی که باید درباره انواع هوش باکینگهام و کلیفتون بدانید این است که ۲ قانون اصلی برای آن مشخص شده است:
هیچ فردی وجود ندارد که در تمام این ۳۴ توانمندی عملکرد درخشانی از خود نشان دهد.
اگر شخصی در پنج مورد از این استعدادها هوش بالا داشته باشد، می‌توان او را نابغه به شمار آورد.
۵. انواع هوش از نظر کتل
ریموند کتل و جان هورن هم تحقیقات زیادی در مورد انواع هوش در روانشناسی انجام دادند و در نهایت آن را به ۲ دسته سیال و متبلور تقسیم کردند:
- هوش سیال: به قابلیت ذهنی فرد برای استدلال، تفکر انتزاعی، کشف الگوها، حل مسائل و درک روابط اشاره دارد. این نوع هوش بیشتر به توانایی‌های ذاتی فرد وابسته است و با تحصیل یا تمرین به دست نمی‌آید. برای مثال، فردی که می‌تواند مسیر مناسب را در یک شهر شلوغ پیدا کند از هوش سیال بالایی برخوردار است.
- هوش متبلور: این نوع هوش از یادگیری، آموزش و تجربه ناشی می‌شود و برخلاف هوش سیال می‌تواند به مرور زمان افزایش یابد. برای مثال، گسترش دایره لغات یا درک بهتر مفاهیم ریاضی از نشانه‌های رشد هوش متبلور محسوب می‌شود.
۶. انواع هوش از نظر ثرندایک
ادوارد ثرندایک از جمله روانشناسانی است که تحقیقات زیادی در مورد آموزش و یادگیری انجام داده است. او معتقد است که انواع هوش در روانشناسی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- هوش انتزاعی: به توانایی فرد در تحلیل، استدلال و درک مفاهیم، نظریه‌ها و اصول غیرملموس اشاره دارد. کسانی که هوش انتزاعی بالایی دارند می‌توانند مفاهیم پیچیده را در ذهن خود تجزیه و تحلیل کرده و بین آن‌ها ارتباط برقرار کنند.
- هوش اجتماعی: یک نوع هوش روانشناسی است که توانایی فرد در درک، تعامل و برقراری ارتباط موثر با دیگران را توصیف می‌کند. افراد با هوش اجتماعی بالا معمولا قادرند روابط انسانی خود را به خوبی مدیریت کنند و روی دیگران تاثیر مثبت بگذارند.
- هوش مکانیکی:. این نوع هوش با ابزار و اشیاء سروکار دارد و معمولا در افرادی که در مشاغل فنی، مکانیکی و صنعتی فعالیت می‌کنند به خوبی نمایان می‌شود.
انواع آزمون هوش
یک روانشناس فرانسوی به نام آلفرد بینه اولین فردی بود که یک آزمون رسمی برای سنجش هوش تهیه کرد. بعدها افرادی دیگری مثل رابرت یرکس و دیوید وکسلر هم آزمون‌های مختلفی را برای سنجش انواع هوش در روانشناسی طراحی کردند. این آزمون‌ها که برای ارزیابی انواع ضریب هوش استفاده می‌شوند اهداف مختلفی را دنبال می‌کنند، از جمله:
- ارزیابی و تعیین سطح تحصیلی
- ارزیابی و تشخیص ناتوانی ذهنی
- ارزیابی داوطلبان شغلی
- سنجش توانایی‌های شناختی مانند حافظه، سرعت پردازش اطلاعات و توجه
امروزه آزمون‌های مختلفی برای سنجش هوش وجود دارد که محتوای آن‌ها می‌تواند به طور قابل‌توجهی با هم متفاوت باشد. بعضی از این آزمون‌ها برای بزرگسالان و بعضی دیگر برای کودکان تهیه شده‌اند. از انواع تست هوش های رایج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تست هوش کافمن
- تست هوش هوش استنفورد-بینه
- تست هوش وکسلر
- تست هوش وودکاک-جانسون
متاسفانه، در مورد اینکه کدام تست برای سنجش انواع هوش در روانشناسی بهتر یا دقیق‌تر است، اتفاق‌نظر وجود ندارد. بعضی از افراد معتقدند که هر آزمون جنبه متفاوتی از هوش را اندازه‌گیری می‌کند. بنابراین امتیاز به‌دست‌آمده ممکن است بسته به نوع تست متفاوت باشد.
کلام پایانی
در این مقاله به این سوال که انواع هوش کدامند، پاسخ دادیم. از هوش منطقی گرفته تا هوش هیجانی، زبانی، درون‌فردی و… همگی نقش چشمگیری در زندگی شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای انسان‌ها ایفا می‌کنند. بنابراین شناخت انواع هوش در روانشناسی نه تنها به شما در درک بهتر نقاط قوت‌تان کمک می‌کند؛ بلکه باعث می‌شود مسیرهای بهتری را برای رشد و توسعه فردی خود پیدا کنید.
اگر در مورد انواع هوش و کاربردهای آن یا راه‌های تقویت رشد ذهنی خود و فرزندتان به راهنمایی نیاز دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
به توانایی‌های ذهنی برای استدلال منطقی، حل مسئله و برنامه‌ریزی «هوش» گفته می‌شود. هوش عقلانی، هیجانی، جسمی، تجربی، موسیقایی و تصویری از مهم‌ترین انواع هوش ها هستند.
این نوع هوش به توانایی تفکر روشن، منطقی و سنجیده در شرایط مبهم یا چالش‌برانگیز اشاره دارد. فردی که از هوش روانشناختی بالایی برخوردار است می‌تواند در موقعیت‌های دشوار بدون گرفتار شدن در هیجانات یا واکنش‌های احساسی، وضعیت را تحلیل کرده و مسیر درست را انتخاب کند.
این نوع هوش به توانایی درک و کنترل احساسات خود و دیگران مربوط می‌شود. همدلی و خودآگاهی از مهم‌ترین انواع هوش عاطفی هستند.
یکی از مهم‌ترین انواع هوش در سازمان ها است که توانایی این مراکز را در خلق دانش و بهره‌گیری از آن برای هماهنگی با شرایط محیطی نشان می‌دهد.
به مجموعه‌ای از توانایی‌ها و مهارت‌ها اطلاق می‌شود که یک مدیر برای هدایت سازمان، تصمیم‌گیری استراتژیک، تعامل با تیم‌ها و مواجهه با چالش‌ها به آن‌ها نیاز دارد. از ضروری‌ترین انواع هوش در مدیریت می‌توان به هوش منطقی و هوش هیجانی اشاره کرد.
از بهترین انواع بازی هوش کودکان که به تقویت مغز و بهبود خلاقیت آن‌ها کمک می‌کند می‌توان به لگو، مکعب روبیک، پازل و سودوکو اشاره کرد.
منابع: verywellmind, verywellmind, psychologs
