آیا می‌دانستید که در گذشته، بیماری کزاز یکی از مرگبارترین بیماری‌ها محسوب می‌شد و تنها در قرن بیستم، سالانه جان صدها هزار نفر را در سراسر جهان می‌گرفت؟ این آمار تکان‌دهنده نشان می‌دهد که کزاز همچنان یک تهدید جدی برای سلامت انسان‌ها به شمار می‌رود. این بیماری که به نام‌های بیماری تیتانوس نیز شناخته میشود، می‌تواند از طریق یک زخم ساده و به ظاهر بی‌اهمیت، زندگی فرد را به خطر بیندازد.
در این مقاله از مجله سلامت درمانکده، هدف ما ارائه اطلاعات جامع در مورد بیماری کزاز (بیماری تتانس) است. می‌خواهیم شما را با علائم، روش‌های تشخیص، درمان و راه‌های پیشگیری از این بیماری آشنا کنیم تا بتوانید با اطمینان بیشتری از سلامت خود و عزیزان‌تان محافظت کنید.
فهرست محتوا
بیماری کزاز چیست؟
تاریخچه بیماری کزاز به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. در گذشته این بیماری به دلیل نبود واکسن و درمان‌های موثر یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر به‌ویژه در میان سربازان و نوزادان بود. کزاز یک عفونت باکتریایی جدی است که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به انقباضات شدید عضلانی و حتی مرگ شود. اما عامل بیماری کزاز چیست؟ این بیماری توسط باکتری‌ای به نام کلستریدیوم تتانی ایجاد میشود که در خاک، گرد و غبار و محیط‌های آلوده وجود دارد. در ادامه می‌توانید تصویر بیماری کزاز را مشاهده کنید:
این بیماری نه تنها در انسان، بلکه در سایر گونه‌های جانوری نیز رخ می‌دهد. با این حال، تصورات غلطی درباره راه‌های انتقال آن وجود دارد. برای مثال، برخی افراد به اشتباه فکر می‌کنند که کزاز از طریق تماس مستقیم با حیواناتی مانند گربه منتقل میشود. اما باید بدانید که بیماری کزاز از گربه یا سایر حیوانات به طور مستقیم منتقل نمی‌شود؛ بلکه انتقال آن از طریق زخم‌های باز و تماس مستقیم با خاک و فضولات حیوان یا انسان آلوده به هاگ باکتری صورت می‌گیرد.
بیماری کزاز چگونه است؟ (مکانیسم عمل بیماری)
بیماری کزاز در انسان زمانی ایجاد میشود که باکتری کلستریدیوم تتانی از طریق زخم‌های باز وارد بدن شود. این باکتری در محیط‌های کم اکسیژن (مانند زخم‌های عمیق) رشد می‌کند و سمی به نام تتانوسپاسمین تولید می‌کند. این سم از طریق جریان خون و سیستم عصبی به مغز و نخاع می‌رسد و عملکرد طبیعی اعصاب را مختل می‌کند. نتیجه این اختلال، انقباضات شدید و غیرقابل کنترل عضلانی است که می‌تواند به مشکلات جدی مانند دشواری در تنفس یا حتی مرگ منجر شود.
محل بیماری کزاز در بدن به طور خاص سیستم عصبی مرکزی، یعنی مغز و نخاع است. برخلاف تصور برخی افراد، کزاز یک بیماری پوستی نیست. اگرچه ورود باکتری از طریق زخم‌های پوستی اتفاق می‌افتد اما تاثیر اصلی بیماری روی سیستم عصبی است، نه پوست. به عبارت دیگر، اصطلاح بیماری پوستی کزاز نادرست است زیرا کزاز یک عفونت سیستمیک است که از طریق زخم به بدن وارد میشود و سیستم عصبی را هدف قرار می‌دهد.
راه انتقال بیماری کزاز چیست؟
بیماری کزاز از طریق راه‌های مختلفی می‌تواند وارد بدن شود اما مهم‌ترین و شایع‌ترین راه آن، ورود باکتری از طریق زخم‌های باز است. هر نوع زخمی، از خراش‌های کوچک گرفته تا بریدگی‌های عمیق و سوختگی‌ها می‌تواند محل ورود باکتری کزاز باشد. وسایل آلوده به باکتری کزاز نیز می‌توانند راه انتقال بیماری باشند. به عنوان مثال فرو رفتن میخ زنگ‌زده، سوزن آلوده یا هر وسیله دیگری که با خاک یا کود حیوانی آلوده شده باشد، خطر ابتلا به کزاز را افزایش می‌دهد. گازگرفتگی حیوانات، به خصوص گازگرفتگی سگ و گربه، نیز از راه‌های انتقال کزاز محسوب میشود؛ چرا که دهان حیوانات می‌تواند آلوده به باکتری کزاز باشد.
بیشتر بدانید: آیا بیماری مننژیت در بزرگسالان کشنده است؟
آیا بیماری کزاز واگیردار است؟
یکی از سوالات رایج این است که آیا بیماری کزاز واگیردار است؟ پاسخ منفی است. کزاز از فرد به فرد منتقل نمی‌شود، یعنی تماس با فرد مبتلا یا استفاده از وسایل مشترک مانند لیوان یا لباس نمی‌تواند باعث انتقال بیماری شود. این ویژگی کزاز را از بسیاری از بیماری‌های عفونی دیگر متمایز می‌کند. با این حال به دلیل خطر بالای ابتلا از طریق زخم‌های آلوده رعایت نکات بهداشتی و پیشگیرانه بسیار ضروری است.
بیماری کزاز چه علائمی دارد؟
علائم بیماری کزاز می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد و معمولا بین ۳ تا ۲۱ روز پس از ورود باکتری به بدن ظاهر می‌شوند.
علائم کزاز خفیف (کزاز موضعی)
کزاز خفیف یا موضعی نوع نادری از کزاز است که در آن علائم محدود به عضلات نزدیک به محل زخم می‌شوند. این نوع کزاز معمولا شدت کمتری دارد و نشانه‌های آن شامل موارد زیر است:
- سفتی و گرفتگی عضلات در اطراف زخم
- انقباضات عضلانی خفیف و موضعی
- درد خفیف در ناحیه زخم
علائم کزاز در بزرگسالان
کزاز عمومی شایع‌ترین و جدی‌ترین نوع کزاز است که تمام بدن را درگیر می‌کند. علائم آن می‌تواند به سرعت پیشرفت کند و شامل موارد زیر باشد:
- اسپاسم عضلانی: انقباضات غیرارادی و دردناک عضلات که می‌تواند بسیار شدید باشد.
- قفل شدن فک (تریسموس): سفتی عضلات فک که باعث مشکل در باز کردن دهان و غذا خوردن میشود. این علامت یکی از مشخص‌ترین علائم کزاز است.
- سفتی گردن: مشکل در حرکت دادن گردن به دلیل سفتی عضلات گردن.
- مشکل در بلع (دیسفاژی): سفتی عضلات گلو که بلعیدن غذا و مایعات را دشوار می‌کند.
- سفتی عضلات شکم: عضلات شکم سفت و سخت می‌شوند.
- اسپاسم عضلات صورت: انقباض عضلات صورت که حالتی شبیه به لبخند یا پوزخند ایجاد می‌کند.
- تب و تعریق: افزایش دمای بدن و تعریق زیاد.
- افزایش ضربان قلب و فشار خون: تغییرات در علائم حیاتی بدن.
- تحریک‌پذیری و بی‌قراری: احساس عصبی بودن و ناآرامی.
بیشتر بدانید: علائم کمبود کلسیم
بیماری کزاز در کودکان
علائم کزاز در کودکان مشابه بزرگسالان است اما ممکن است در نوزادان و کودکان خردسال به شکل‌های خاصی بروز کند. کزاز نوزادی (کزاز نافی) نوعی از کزاز است که در نوزادان تازه متولد شده به دلیل آلودگی بند ناف رخ می‌دهد. علائم کزاز نوزادی معمولا بین ۳ تا ۱۴ روز پس از تولد ظاهر میشود و شامل مشکل در مکیدن شیر، گریه و بی‌قراری، اسپاسم عضلانی و سفتی بدن است. به طور کلی، کودکان ممکن است در مقایسه با بزرگسالان، علائم شدیدتری از کزاز را تجربه کنند و به مراقبت‌های ویژه نیاز داشته باشند.
تشخیص بیماری کزاز
تشخیص بیماری کزاز بیشتر بر اساس علائم بالینی بیمار و معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد. هیچ تست آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص قطعی کزاز وجود ندارد. پزشک با بررسی شرح حال بیمار، از جمله سابقه واکسیناسیون، نوع زخم و علائم موجود، به تشخیص کزاز می‌رسد. در تشخیص افتراقی، پزشک باید کزاز را از سایر بیماری‌هایی که علائم مشابه دارند، مانند مننژیت، مسمومیت با استریکنین و واکنش‌های دارویی، متمایز کند. با توجه به اینکه تشخیص سریع و شروع درمان به موقع در بهبود بیماران مبتلا به کزاز بسیار مهم است، پزشکان معمولا بر اساس یافته‌های بالینی سریعا اقدام به درمان می‌کنند.
درمان بیماری کزاز
بیماری کزاز درمان دارد و موفقیت درمان آن به شدت وابسته به تشخیص زودهنگام و اقدامات فوری است. درمان کزاز معمولا در بیمارستان و اغلب در بخش مراقبت‌های ویژه انجام میشود زیرا این بیماری می‌تواند عوارض جدی مانند مشکلات تنفسی ایجاد کند.
اولین گام در درمان، تزریق ایمونوگلوبولین کزاز (TIG) است که به خنثی کردن سم تتانوسپاسمین در بدن کمک می‌کند. همچنین آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند مترونیدازول یا پنی‌سیلین برای از بین بردن باکتری کلستریدیوم تتانی تجویز می‌شوند. برای کنترل اسپاسم‌های عضلانی و کاهش درد، داروهای شل‌کننده عضلانی و آرام‌بخش نیز استفاده میشود. در موارد شدید، ممکن است بیمار نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی داشته باشد تا مشکلات تنفسی ناشی از انقباض عضلات تنفسی مدیریت شود.
پیشگیری از بیماری کزاز در انسان
واکسن کزاز یکی از ایمن‌ترین و موثرترین واکسن‌ها است که می‌تواند از ابتلا به این بیماری خطرناک جلوگیری کند. برنامه واکسیناسیون کزاز معمولا از دوران کودکی آغاز میشود و شامل چندین نوبت واکسن است. برای حفظ ایمنی در برابر کزاز، تزریق دوزهای یادآور (بوستر) هر ۱۰ سال یکبار توصیه میشود، به خصوص برای بزرگسالان. علاوه بر واکسیناسیون، رعایت بهداشت و مراقبت صحیح از زخم‌ها نیز نقش مهمی در پیشگیری از کزاز دارد.
تمیز کردن فوری زخم‌ها با آب و صابون و استفاده از مواد ضدعفونی کننده می‌تواند خطر ورود باکتری کزاز را کاهش دهد. در صورت ایجاد زخم‌های عمیق، آلوده یا گازگرفتگی حیوانات، مراجعه به پزشک برای بررسی نیاز به واکسن کزاز و درمان‌های پیشگیرانه ضروری است.
بیشتر بدانید: بیماری هاری
باورهای نادرست درباره کزاز
متاسفانه باورهای نادرست زیادی در مورد بیماری کزاز وجود دارد که می‌تواند منجر به سهل‌انگاری در پیشگیری و درمان این بیماری شود. در اینجا به برخی از رایج‌ترین باورهای غلط و حقایق مربوط به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱- کزاز فقط از میخ زنگ‌زده منتقل میشود.
واقعیت: در حالی که میخ زنگ‌زده می‌تواند عامل انتقال کزاز باشد، هر وسیله یا جسم آلوده به باکتری کزاز می‌تواند باعث ابتلا به این بیماری شود. باکتری کزاز در خاک، گرد و غبار، کود حیوانی و حتی روی سطوح مختلف وجود دارد. بنابراین، هر نوع زخم باز، چه ناشی از میخ زنگ‌زده، چه شیشه شکسته، چه چوب و چه گازگرفتگی حیوانات می‌تواند راه ورود باکتری کزاز باشد.
۲- کزاز فقط در زخم‌های عمیق رخ می‌دهد.
واقعیت: باکتری کزاز برای رشد و تکثیر به محیط بی‌هوازی نیاز دارد که معمولا در زخم‌های عمیق‌تر فراهم است. اما حتی خراش‌های کوچک، بریدگی‌های سطحی یا سوختگی‌های جزئی نیز اگر آلوده به باکتری کزاز شده باشند، می‌توانند باعث ابتلا به بیماری شوند، به خصوص اگر به درستی تمیز و ضدعفونی نشوند.
۳- کزاز همیشه کشنده است.
کزاز بیماری بسیار جدی است و در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد. اما با درمان مناسب و به موقع، به خصوص با تزریق آنتی‌توکسین کزاز و مراقبت‌های حمایتی، شانس بهبودی وجود دارد. علاوه بر این، واکسیناسیون کزاز یک روش بسیار موثر برای پیشگیری از این بیماری است که میزان مرگ و میر ناشی از کزاز را به طور چشمگیری کاهش داده است.
۴- اگر یک بار واکسن کزاز بزنم، برای همیشه ایمن هستم.
واقعیت: ایمنی در برابر کزاز دائمی نیست. واکسن کزاز نیاز به دوزهای یادآور دارد که معمولا هر ۱۰ سال یک بار توصیه می‌شوند. همچنین در صورت بروز زخم‌های مشکوک ممکن است نیاز به تزریق دوز اضطراری باشد، به‌ویژه اگر فرد به طور کامل واکسینه نشده باشد.
۵- کزاز فقط در کشورهای فقیر یا مناطق روستایی دیده میشود.
واقعیت: اگرچه کزاز در مناطق محروم و کشورهایی با دسترسی محدود به خدمات بهداشتی شایع‌تر است اما این بیماری می‌تواند در هر نقطه‌ای از جهان رخ دهد، به‌ویژه در افرادی که واکسینه نشده‌اند یا نکات بهداشتی را رعایت نمی‌کنند.
کلام پایانی
بیماری کزاز یک عفونت باکتریایی جدی است که توسط باکتری کلستریدیوم تتانی ایجاد میشود و سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری از طریق زخم‌های باز و تماس با خاک یا اشیای آلوده منتقل میشود. علائم کزاز شامل قفل شدن فک، اسپاسم‌های شدید عضلانی و مشکلات تنفسی است که در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد.
اگر سوال یا نگرانی در مورد بیماری کزاز یا سایر مشکلات سلامتی دارید، وب‌سایت درمانکده همراه شماست. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر عفونی آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص عفونی به متخصص مد نظر خود مراجعه کنید.
سوالات متداول
کزاز با ورود باکتری کزاز به بدن از طریق زخم‌های باز، بریدگی‌ها، سوختگی‌ها یا سوراخ شدن پوست منتقل میشود. این باکتری معمولا در خاک، گرد و غبار و کود حیوانی یافت میشود.
عامل بیماری کزاز باکتری به نام Clostridium tetani است. این باکتری سم خطرناکی به نام تتانوسپاسمین تولید می‌کند که باعث علائم این بیماری میشود.
بله، کزاز یک بیماری بسیار خطرناک است که می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند مشکلات تنفسی، شکستگی استخوان، آسیب مغزی و حتی مرگ شود.
بهترین راه پیشگیری از کزاز واکسیناسیون است. واکسن کزاز بسیار موثر است و در برنامه واکسیناسیون کودکان و بزرگسالان توصیه میشود. همچنین تمیز کردن و مراقبت صحیح از زخم‌ها نیز در پیشگیری از کزاز مهم است.
افرادی که واکسن کزاز را نزده‌اند یا برنامه واکسیناسیون آن‌ها کامل نیست، افرادی که زخم‌های عمیق و آلوده دارند و افرادی که در محیط‌های آلوده به خاک و کود حیوانی کار می‌کنند، بیشتر در معرض خطر کزاز هستند.
دوز یادآور واکسن کزاز هر ۱۰ سال یک بار توصیه میشود.
منابع: who | mayoclinic
