خوابگردی یا راه رفتن در خواب (Sleepwalking) حالتی است که فرد در حین خواب از جای خود بلند می‌شود و شروع به حرکت می‌کند. اگر این پدیده گاهی‌اوقات رخ دهد، مشکل جدی محسوب نمی‌شود و به درمان نیاز ندارد. اما در صورتی که به طور مکرر اتفاق بیفتد، ممکن است نشانه یک اختلال خواب زمینه‌ای باشد. با ما تا انتهای این مقاله از مجله درمانکده همراه باشید تا درباره دلایل راه رفتن در خواب و راه‌های درمان آن اطلاعات بیشتری کسب کنید.
فهرست محتوا
خوابگردی چیست؟
خوابگردی که به آن سومنابولیسم (somnambulism) هم می‌گویند، یک نوع اختلال خواب است که باعث می‌شود فرد در حین خواب راه برود یا کارهای غیر عادی و غیر منتظره انجام دهد. این پدیده معمولا از چند دقیقه تا نیم ساعت طول می‌کشد و می‌تواند شامل فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، رفتن به دستشویی، جابه‌جایی وسایل، درآوردن لباس یا حتی ترک خانه باشد.
علائم خوابگردی
اختلال راه رفتن در خواب معمولا در اوایل شب (یک تا ۲ ساعت پس از خوابیدن) اتفاق می‌افتد. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است:
- از تختخواب بلند شوند و شروع به راه رفتن کنند.
- در رختخواب بنشینند و چشم‌هایشان را باز کنند.
- اقدام به راه رفتن در خواب با چشم باز کنند، اما نگاه آن‌ها خیره و بی‌توجه به اطراف باشد.
- به سختی از خواب بیدار شوند.
- پس از بیدار شدن برای مدت زمان کوتاهی گیج باشند.
- صبح روز بعد هیچ خاطره‌ای از خوابگردی نداشته باشند.
- به دلیل مختل شدن خواب شبانه، در طول روز عملکرد مناسبی از خود نشان ندهند.
علاوه بر این، گاهی‌اوقات این افراد در حین خواب:
- کارهای روزمره مانند لباس پوشیدن، صحبت کردن یا غذا خوردن را انجام می‌دهند.
- خانه را ترک می‌کنند.
- رانندگی می‌کنند.
- بدون آگاهی درگیر فعالیت جنسی می‌شوند.
- به دلیل سقوط از پله یا پریدن از پنجره آسیب می‌بینند.
- در هنگام بیدار شدن یا در جریان خوابگردی برای مدت زمان کوتاهی رفتار خشونت‌آمیز نشان می‌دهند.
در بعضی موارد افراد خوابگرد به هراس شبانه هم مبتلا هستند که با جیغ زدن و تکان دادن دست و پا مشخص می‌شود. برای اینکه درباره انواع هراس‌ها یا ترس‌ها اطلاعات بیشتری کسب کنید، می‌توانید مقاله «ترس چیست» را بخوانید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر خوابگردی در نوجوانان، کودکان یا بزرگسالان به ندرت اتفاق بیفتد، معمولا جای نگرانی ندارد و خودبه‌خود برطرف می‌شود. در این موارد کافی است موضوع راه رفتن در خواب را در معاینات دوره‌ای با پزشک در میان بگذارید. اما در موارد زیر باید حتما به پزشک مراجعه کنید:
- سومنابولیسم به طور مکرر (بیش از یک تا ۲ بار در هفته یا چند بار در طول یک شب) رخ می‌دهد.
- راه رفتن در خواب به رفتارهای خطرناک منجر می‌شود.
- خواب اعضای خانواده یا خود فرد خوابگرد مختل شده است.
- راه رفتن در خواب باعث خستگی شدید در طول روز یا مختل شدن فعالیت‌های روزمره در مدرسه یا محل کار شده است.
- تا دوران نوجوانی ادامه پیدا کرده یا برای اولین بار در بزرگسالی آغاز شده است.
عوارض خوابگردی در کودکان و بزرگسالان
راه رفتن در خواب به تنهایی نگران‌کننده نیست، اما می‌تواند پیامدهای زیادی به همراه داشته باشد. افرادی که در خواب راه می‌روند ممکن است:
- آسیب ببینند (به‌ویژه اگر در نزدیکی وسایل خانه یا پله‌ها حرکت کنند، به بیرون از خانه بروند، رانندگی کنند یا در خواب چیزی بخورند که نباید از آن استفاده کنند).
- دچار اختلال خواب طولانی‌مدت شوند که این موضوع می‌تواند به خستگی شدید در طول روز منجر شود.
- به دلیل کارهایی که حین خواب انجام می‌دهند احساس اضطراب، شرمندگی یا خجالت کنند.
- باعث مختل شدن خواب دیگران شوند.
- در موارد نادر به اطرافیان خود آسیب برسانند.
علت خوابگردی در بزرگسالان و کودکان
این سوال که خوابگردی نشانه چیست و چرا رخ می‌دهد، از سوی بسیاری از افراد مطرح می‌شود. در پاسخ باید بگوییم که عوامل زیر می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. با این حال، محققان هنوز به طور دقیق متوجه نشده‌اند که این عوامل چگونه سازوکارهای مرتبط با این پدیده را فعال می‌کنند:
۱. کم‌خوابی
کم‌خوابی (به‌خصوص بیدار ماندن برای بیش از ۲۴ ساعت) یکی از دلایل اصلی راه رفتن در خواب است. وقتی بعد از یک دوره طولانی بی‌خوابی به رختخواب می‌روید، بدن‌تان زمان بیشتری را در مرحله N3 خواب سپری می‌کند.
مرحله N3 عمیق‌ترین مرحله خواب محسوب می‌شود و در فرآیند ترمیم استخوان‌ها و عضلات و تقویت سیستم ایمنی نقش دارد. طولانی شدن این مرحله، بیدار شدن را سخت‌تر می‌کند و در نتیجه احتمال سومنابولیسم را افزایش می‌دهد.
کم‌خوابی همچنین باعث خستگی و اضطراب می‌شود که هر ۲ می‌توانند علت راه رفتن در خواب نوجوانان، کودکان یا بزرگسالان باشند.
۲. تب
تب هم یکی از دلایل شایع راه رفتن در خواب است. محققان بر این باورند که تب مثل بی‌خوابی باعث می‌شود زمان بیشتری را در مرحله N3 خواب بگذرانید و همین موضوع ممکن است به خوابگردی منجر شود.
۳. مصرف دارو
گاهی‌اوقات مصرف بعضی از داروها باعث راه رفتن در خواب می‌شود. زولپیدم یکی از داروهایی است که به نظر می‌رسد با این مشکل مرتبط باشد. این دارو که معمولا برای درمان بی‌خوابی تجویز می‌شود می‌تواند احتمال راه رفتن یا سایر رفتارهای نامطلوب را در حین خواب افزایش دهد.
سایر داروهایی که ممکن است در بروز سومنابولیسم نقش داشته باشند عبارت‌اند از:
- لیتیوم که در درمان بیماری‌های روانی مانند اختلال دوقطبی کاربرد دارد
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) که جزء داروهای ضد افسردگی طبقه‌بندی می‌شوند
- کینین که به درمان مالاریا کمک می‌کند
- بتا-بلوکرها که برای کنترل فشار خون بالا تجویز می‌شوند
الکل هم ممکن است با راه رفتن در خواب مرتبط باشد. چرا که می‌تواند الگوی خواب را مختل کند. با این حال، تاکنون هیچ مطالعه‌ای به طور قطعی تاثیر آن را در بروز خوابگردی تایید نکرده است.
۴. بیماری
در بعضی موارد، بیماری‌های زمینه‌ای علت راه رفتن در خواب و حرف زدن هستند. بیماری‌هایی که باعث می‌شوند در طول شب به طور ناگهانی یا مکرر از خواب بیدار شوید، چرخه خواب را برهم می‌زنند و احتمال سومنابولیسم را افزایش می‌دهند. از این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آپنه انسدادی خواب: یک اختلال مزمن است که به طور مکرر باعث توقف تنفس در هنگام خواب می‌شود.
- سندرم پای بی‌قرار: اختلالی است که احساسات ناخوشایند در پاها ایجاد می‌کند و تمایل به حرکت دادن آن‌ها را به شدت افزایش می‌دهد.
- بیماری رفلاکس معده به مری (GERD): یک نوع بیماری گوارشی است که در آن اسید معده به طور مکرر به سمت مری برمی‌گردد.
۵. اختلالات مغزی
بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که اختلالات مغزی می‌توانند در بروز خوابگردی نقش داشته باشند. مشکلاتی که تاکنون ارتباط آن‌ها با راه رفتن در خواب ثبت شده است عبارت‌اند از:
- جراحت‌های حاد سر
- انسفالیت (التهاب مغز)
- میگرن
۶. عوامل ژنتیکی
بر اساس تحقیقات، راه رفتن در خواب می‌تواند زمینه ژنتیکی داشته باشد. برای مثال، در تحقیقی که محققان برای شناسایی علت راه رفتن در خواب کودکان انجام دادند، مشخص شد کودکانی که حداقل یکی از والدین آن‌ها سابقه سومنابولیسم دارد تقریبا ۲ برابر بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به سومنابولیسم هستند.
چگونه پزشک خوابگردی را تشخیص می‌دهد؟
پزشک برای تشخیص اختلال راه رفتن در خواب ابتدا سوابق پزشکی و علائم شما را بررسی می‌کند. روند ارزیابی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- معاینه بدنی: این روش به پزشک کمک می‌کند سایر مشکلاتی که ممکن است با سومنابولیسم اشتباه گرفته شوند از جمله تشنج شبانه و حمله پانیک را شناسایی کند.
- بررسی علائم: اگر اعضای خانواده در جلسه ویزیت حضور داشته باشند، پزشک از آن‌ها می‌پرسد که آیا شما در خواب راه می‌روید یا خیر. همچنین با آن‌ها در مورد سابقه خانوادگی این اختلال صحبت می‌کند.
- مطالعه خواب (پلی‌سومنوگرافی): در این روش، به بدن شما حسگر متصل می‌شود تا امواج مغزی، سطح اکسیژن خون، ضربان قلب، تنفس و حرکات چشم و پا را در حین خواب ثبت کند. همچنین ممکن است از فیلم‌برداری برای ثبت رفتارهای شما در طول مراحل مختلف خواب استفاده شود.
درمان خوابگردی در بزرگسالان و کودکان
در صورتی که خوابگردی به ندرت اتفاق بیفتد، به درمان نیاز ندارد. این اختلال در کودکان معمولا با رسیدن به دوران نوجوانی به طور طبیعی برطرف می‌شود.
اما اگر راه رفتن در خواب به آسیب‌دیدگی فرد، اختلال خواب اعضای خانواده، شرمندگی یا کاهش عملکرد روزانه منجر شود، درمان آن با روش‌های زیر ضروری است:
- درمان بیماری زمینه‌ای: اگر کم‌خوابی، اختلال خواب یا یک بیماری زمینه‌ای دلیل راه رفتن در خواب باشد، درمان آن مشکل می‌تواند به کاهش خوابگردی کمک کند.
- تنظیم دوز داروها: اگر پزشک احتمال دهد که سومنابولیسم از مصرف یک داروی خاصی ناشی می‌شود، ممکن است نوع دارو یا دوز آن را تغییر دهد.
- بیدار کردن برنامه‌ریزی‌شده: این روش شامل بیدار کردن فرد حدود ۱۵ دقیقه قبل از زمانی است که معمولا خوابگردی اتفاق می‌افتد. پس از چند دقیقه بیداری، فرد می‌تواند دوباره بخوابد.
- تجویز دارو: گاهی‌اوقات ممکن است از داروهای مختلف مانند بنزودیازپین‌ها (که فعالیت سیستم عصبی را کاهش می‌دهند) یا بعضی از داروهای ضد افسردگی برای کنترل خوابگردی استفاده شود.
- روان‌درمانی یا مشاوره: متخصص سلامت روان می‌تواند راه‌کارهای مفیدی برای بهبود کیفیت خواب و کاهش استرس ارائه دهد.
اصلاح سبک زندگی و درمان خانگی
در صورتی که خوابگردی برای شما یا فرزندتان مشکل‌ساز شده است، توصیه‌های زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:
- محیط را ایمن کنید. اگر احتمال آسیب‌دیدگی در حین راه رفتن وجود دارد، اقدامات احتیاطی انجام دهید. پیش از خواب حتما درها و پنجره‌ها را ببندید و قفل کنید؛ حتی می‌توانید درهای داخل ساختمان را هم قفل کرده یا روی آن‌ها زنگ هشدار نصب کنید. برای پله‌ها از گیت محافظ استفاده کنید. سیم‌ها و موانع را از مسیر راه رفتن بردارید. در صورت امکان در طبقه همکف بخوابید و اگر کودک شما در خواب راه می‌رود، از تخت دوطبقه استفاده نکنید. همچنین وسایل تیز یا شکننده را دور از دسترس قرار دهید.
- فرد خوابگرد را به آرامی به تختخواب برگردانید. نیاز نیست فرد را از خواب بیدار کنید. اگرچه این کار خطرناک تلقی نمی‌شود، اما ممکن است باعث گیجی یا سردرگمی شود.
- به اندازه کافی بخوابید. خستگی شدید می‌تواند خوابگردی را تشدید کند. برای بهبود کیفیت و کمیت خواب بهتر است زودتر به رختخواب بروید یا یک برنامه منظم برای خواب و بیداری داشته باشید.
- روتین آرام‌بخش شبانه داشته باشید. پیش از خواب فعالیت‌های آرام‌بخش انجام دهید. برای مثال، می‌توانید کتاب بخوانید، جدول حل کنید، با آب گرم دوش بگیرید یا مدیتیشن انجام دهید.
- استرس‌تان را کنترل کنید. عوامل استرس‌زا و راه‌های مقابله با آن‌ها را در خود یا فرزندتان شناسایی کنید. مشورت با متخصص سلامت روان هم می‌تواند برای درمان راه رفتن در خواب بزرگسالان و کودکان مفید باشد.
- الگوی خوابگردی را بررسی کنید. چند شب زمان تقریبی شروع خوابگردی را یادداشت کنید یا از فرد دیگری بخواهید این کار را انجام دهد. در صورت ثابت بودن الگو می‌توانید برای بیدار کردن برنامه‌ریزی‌شده از این اطلاعات استفاده کنید.
- از مصرف الکل بپرهیزید. نوشیدن الکل ممکن است خواب شبانه را مختل کند و احتمال سومنابولیسم را افزایش دهد.
کلام پایانی
راه رفتن در خواب بیشتر در کودکان دیده می‌شود و معمولا با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ اما در بعضی موارد می‌تواند نشانه یک مشکل زمینه‌ای جدی باشد یا روی سلامت جسمی و روانی فرد و اطرافیانش تاثیر بگذارد.
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان به‌طور مکرر با این مشکل روبه‌رو می‌شوید، حتما با متخصص خواب، روانپزشک یا روانپزشک آنلاین مشورت کنید. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، از بروز خطرات احتمالی جلوگیری می‌کند و کیفیت زندگی شما را بهبود می‌بخشد. برای دریافت نوبت ویزیت حضوری یا مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان می‌توانید به سایت درمانکده مراجعه کنید.
سوالات متداول
خوابگردی وضعیتی است که فرد در حالت خواب از جای خود بلند می‌شود و بدون آگاهی از محیط اطرافش شروع به راه رفتن می‌کند.
این پدیده معمولا نشانه مختل شدن چرخه خواب بوده و با کم‌خوابی، تب، مصرف دارو یا ابتلا به بعضی از مشکلات پزشکی مثل آپنه خواب مرتبط است.
راه رفتن در خواب به‌خودی‌خود خطرناک نیست، اما فرد ممکن است در حین حرکت زمین بخورد، سقوط کند یا آسیب ببیند.
طب سنتی پرهیز از مصرف غذاهای سنگین قبل از خواب و مصرف بعضی از دمنوش‌ها مثل سنبل‌الطیب را برای درمان اختلالات خواب مفید می‌داند.
منابع: mayoclinic, health
