کیست برانکیال یک ناهنجاری مادرزادی در ناحیه گردن است که در بسیاری از مواقع تا بزرگسالی بدون علامت باقی می‌ماند. این ضایعه زمانی ایجاد می‌شود که برجستگی‌های جنینی (branchial clefts) به طور کامل بسته نشوند و باعث تشکیل توده یا کیست در ناحیه گردن شوند. اگرچه اغلب این کیست‌ها خوش‌خیم هستند اما در صورت بروز عفونت یا رشد، ممکن است مشکلاتی جدی در تنفس یا بلع ایجاد کنند. در این مقاله از مجله درمانکده می‌توانید با همه علائم و روش‌های تشخیص و درمان این کیست آشنا شوید.
فهرست محتوا
کیست برانکیال چیست؟
کیست برانکیال گردن (Branchial cleft cyst) یک توده خوش‌خیم و مادرزادی است که در اثر اختلال در تکامل ساختارهای جنینی به نام شیارهای برانکیال یا شکاف‌های بلعگاهی (branchial clefts) ایجاد می‌شود. در بیشتر مواقع، کیست در سمت چپ یا راست گردن، درست جلوی عضله استرنوکلیدوماستوئید (SCM) ظاهر می‌شود. البته بسته به نوع کیست، محل دقیق آن متفاوت خواهد بود. این کیست‌ها معمولا بدون درد هستند، ولی در صورت عفونت یا تحریک ممکن است بزرگ و دردناک شوند.
در دوران رشد جنین، در هفته چهارم تا هفتم بارداری، ساختارهایی در اطراف گردن و صورت جنین به نام قوس‌ها، شیارها و کیسه‌های برانکیال شکل می‌گیرند که وظیفه ساخت اجزایی از جمله گوش، غدد بزاقی، گلو، عضلات گردن و عروق بزرگ را برعهده دارند. در حالت طبیعی این شیارها پس از اتمام تکامل بسته می‌شوند. اما در برخی موارد این بسته شدن کامل نمی‌شود و بقایای آن‌ها در زیر پوست باقی می‌ماند که ممکن است به صورت کیست، سینوس یا فیستول ظاهر شوند.
با وجود اینکه این کیست‌ها اغلب خوش‌خیم هستند، تشخیص دقیق آن‌ها اهمیت زیادی دارد، زیرا توده‌های گردنی ممکن است ناشی از بیماری‌های جدی‌تر مانند متاستاز بدخیم، تومور گلوموس یا نوروم آکوستیک باشند. از طرف دیگر گاهی توده‌ها یا برجستگی‌های اطراف گوش با کیست‌های گردنی مانند برانکیال اشتباه گرفته می‌شوند، در حالی که ممکن است منشا این کیست‌ها سینوس جلوی گوش باشد. برای اطمینان از تشخیص این کیست‌ها پزشک معمولا از روش‌های بالینی، تصویربرداری و گاهی نمونه‌برداری کیست استفاده می‌کند.
انواع کیست برانکیال
کیست برانکیال انواع مختلفی دارد و یکی از ویژگی‌های مهم این بیماری این است که می‌تواند در سنین مختلف بروز کند. این بیماری معمولا در کودکان سریع‌تر تشخیص داده می‌شود، اما در بزرگسالان ممکن است سال‌ها بدون علامت باقی بماند و به صورت ناگهانی پس از یک عفونت تنفسی یا تحریک مکانیکی ظاهر شود. در ادامه این بخش به انواع کیست برانکیال اشاره شده است.
کیست برانکیال نوع اول (First branchial cleft anomalies)
این نوع کیست معمولا در فک پایین یا پشت گوش ایجاد می‌شود و شکاف داخلی این نوع کیست اغلب در مجرای گوش وجود دارد. این نوع کیست بسیار نادر است و یک درصد انواع کیست برانکیال را به خود اختصاص می‌دهد. در برخی بیماران، علائم مربوط به گوش مانند کاهش شنوایی یا اختلال در درک صدا ممکن است ناشی از اختلالات عصبی مانند نوروپاتی شنوایی باشد؛ از این رو بررسی دقیق و تخصصی این علائم توسط پزشک اهمیت زیادی بر سلامت بیمار دارد.
کیست برانکیال نوع دوم (Second branchial cleft cysts)
این کیست از شایع‌ترین انواع کیست برانکیال است که در ناحیه فوقانی گردن ایجاد می‌شود و شکاف خارجی آن بین غضروف‌های هیوئید (Hyoid) و غده تیروئید (Thyroid) قرار می‌گیرد. این نوع کیست موجب بروز عفونت‌های مکرر گردن در ناحیه غده تیروئید می‌شود.
کیست برانکیال نوع سوم (Third branchial cleft cysts)
این نوع کیست نیز بسیار نادر است و معمولا در سمت چپ و نزدیک به غده تیروئید ایجاد می‌شود.
کیست برانکیال نوع چهارم (Fourth branchial cleft cysts)
این نوع کیست بسیار نادر است و در ناحیه گردن و در سمت چپ ایجاد می‌شود و معمولا مجرای تنفسی و بلع را درگیر می‌کند.
علائم کیست برانکیال
بیشتر این نوع کیست‌ها علامت خاصی ندارند، ولی در صورت بروز عفونت و رشد، ممکن است فرد علائم متفاوتی را تجربه کند. در برخی مواقع کیست‌های گردنی با انواع کیست گوش اشتباه گرفته می‌شوند و از همین رو لازم است پزشک برای بررسی علائم، ناحیه گردن و گوش را به طور دقیق معاینه کند. در ادامه این بخش به رایج‌ترین علائم این کیست اشاره شده است.
- توده سفت یا نرم در کنار گردن
- تورم، قرمزی یا درد به‌خصوص پس از عفونت‌های تنفسی
- ترشح مایع از پوست
- مشکلات مربوط به بلع
- تنفس سخت یا صدای خس‌خس هنگام نفس کشیدن
علت ایجاد کیست برانکیال
مهم‌ترین دلیل ایجاد این کیست‌ها بروز اختلال در بسته شدن شیارهای برانکیال در هفته ۵ تا ۷ رشد جنینی است. باقی ماندن این شیارها باعث تجمع مایع و تشکیل کیست در این ناحیه می‌شود. برخی بیماری‌های نادر مانند پیرگوشی یا سکته گوش که با کاهش تدریجی یا ناگهانی شنوایی یا احساس گرفتگی شدید در گوش همراه هستند، ممکن است با علائم این توده‌ها یا عفونت‌های اطراف گوش اشتباه گرفته شوند، به همین دلیل تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص اهمیت زیادی دارد. اگر نمی‌دانید سکته گوش چیست می‌توانید روی لینک این مقاله کلیک کنید.
روش‌های تشخیص کیست برانکیال
برای تشخیص این بیماری، پزشک باید به صورت فیزیکی بیمار را معاینه کند و از آزمایش‌های مختلف برای تشخیص کمک بگیرید. در برخی موارد مشکلات ناشی از انسداد یا اختلال در عملکرد شیپور استاش می‌توانند علائمی مشابه کیست‌های ناحیه گوش و گردن ایجاد کنند. در چنین شرایطی اقداماتی مانند پاکسازی شیپور استاش می‌تواند به کاهش فشار، بهبود شنوایی و رفع احساس گرفتگی گوش کمک کند. برای تشخیص دقیق این کیست از روش‌های زیر استفاده می‌شود.
- سونوگرافی
- CT یا MRI برای تعیین دقیق نوع و مسیر سینوس
- نمونه‌برداری با سوزن ظریف یا بیوپسی برای رد تومورهای بدخیم (مانند متاستاز یا تومور گلوموس)
- تشخیص تفریقی از کیست تیروگلوسال، لنفادنیت، تومور گلوموس، نوروپاتی شنوایی یا سرطان گوش
روش‌های درمان کیست برانکیال
در مراحل اولیه بعد از تشخیص این کیست، پزشک در صورت بروز عفونت از آنتی‌بیوتیک‌ها و روش‌های تخلیه آبسه برای درمان استفاده می‌کند. تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری به بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از بروز عوارض احتمالی مانند عفونت‌های مکرر، ایجاد آبسه و فشار به ساختارهای حیاتی گردن کمک می‌کند. در ادامه به سایر روش‌های موثر برای درمان این کیست اشاره شده است.
جراحی کیست برانکیال
یکی از روش‌های رایج برای درمان این کیست‌ها، برداشت کامل آن با برش‌های خاص است. در روش‌های پیشرفته و کم تهاجمی از اندوسکوپیک برای کاهش جای زخم و برداشتن کیست استفاده می‌شود. در برخی مواقع لازم است پزشک در کنار برداشتن کیست، بخش‌های جزئی تیروئید را نیز جراحی کند.
روش‌های غیرجراحی
به طور کلی هیچ دارویی برای درمان این نوع کیست وجود ندارد و در بسیاری از مواقع پزشک برای رفع عفونت از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کند. معمولا روش‌های غیرجراحی اثربخشی کمتری نسبت به عمل کیست برانکیال دارند و برای افرادی استفاده می‌شوند که به هر دلیلی مجاز به جراحی نیستند. در این روش از موادی مثل اتانول، تتراسایکلین یا بلئومایسین برای درمان کیست استفاده می‌شود.
آیا کیست برانکیال خطرناک است؟
این کیست‌ها معمولا خوش‌خیم و بدون درد هستند و به‌ندرت به کیست‌های سرطانی تبدیل می‌شوند. از مهم‌ترین خطرات این کیست می‌توان به عفونت‌های مکرر و آبسه و همچنین فشار بر عروق یا اعصاب گردن اشاره کرد.
آیا امکان بروز کیست برانکیال در بزرگسالان وجود دارد؟
به طور کلی این اختلال در دوران جنینی شکل می‌گیرد و ممکن است علائم آن در دوران بزرگسالی بروز کند. در صورتی که این کیست در بزرگسالی رشد کند، فرد باید در اولین فرصت از پزشک متخصص کمک بگیرد و در صورت نیاز درمان را شروع کند.
تفاوت کیست برانکیال و کیست برونکیال چیست؟
کیست برانکیال و کیست برونکیال هر دو از جمله توده‌های مادرزادی هستند، اما تفاوت‌هایی اساسی در منشا، محل تشکیل و علائم آن‌ها وجود دارد. کیست برانکیال از باقی‌مانده‌های قوس‌های برانکیال جنینی ایجاد می‌شود و اغلب در کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود و ممکن است با عفونت یا التهاب ناگهانی همراه شود، اما ارتباطی با ریه یا راه‌های هوایی ندارد.
در مقابل، کیست برونکیال از ناهنجاری در رشد لوله‌های تنفسی جنینی به وجود می‌آید و بیشتر در قفسه سینه، در ناحیه مدیاستن (بین ریه‌ها) یا اطراف نای و ریه‌ها دیده می‌شود. این نوع کیست می‌تواند باعث بروز علائمی مانند سرفه‌های مکرر، تنگی نفس، درد قفسه سینه یا عفونت‌های تنفسی شود.
در برخی مواقع ممکن است علائم کیست برانکیال در کنار بیماری‌های نادر گوش و حلق و بینی مانند بیماری منیر ظاهر شود و در این شرایط تشخیص و درمان هر یک از این بیماری‌ها اهمیت زیادی بر سلامت بیمار دارد. اگر نمی‌دانید بیماری منیر چیست، می‌توانید روی لینک این مقاله کلیک کنید.
سخن نهایی
کیست برانکیال یک ضایعه مادرزادی و خوش‌خیم است که بهترین درمان آن برای پیشگیری از عود و عفونت، جراحی و برداشت کامل است. اگر در مورد این کیست و روش‌های درمان آن سوال دارید، می‌توانید از طریق سایت درمانکده اقدام کنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر گوش و حلق و بینی آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص گوش و حلق و بینی از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این کیست‌ها به دلیل باقی ماندن ساختارهای جنینی به نام قوس‌های برانکیال ایجاد می‌شوند.
خیر، اما در صورت فشردن ساختارهای مجاور ممکن است با علائم مشابه نوروپاتی شنوایی یا سکته گوش اشتباه گرفته شود.
با معاینه بالینی، سونوگرافی، MRI یا سی‌تی‌اسکن می‌توان تفاوت‌ها را تشخیص داد.
اگر چه این بیماری مادرزادی است، اما ممکن است تا بزرگسالی بدون علامت باقی بماند.
منابع: clevelandclinic، chop، med.amegroups
