پیوند سلول های بنیادی (مشتق از مغز استخوان یا منابع دیگر) می تواند درمان موثری برای افراد مبتلا به سرطان های خاصی مانند سرطان خون و لنفوم بشمار آید. این روش برای مولتیپل میلوما و نوروبلاستوما نیز استفاده شده است و به عنوان درمانی برای سایر سرطان ها نیز مورد بررسی قرار می گیرد.
چرا این پیوندها برای بیماران سرطانی در نظر گرفته می شوند؟
دوزهای بالای شیمی درمانی و پرتودرمانی ضمن تأثیر مثبتی که در از بین بردن سلول های سرطانی دارند، با عوارض جانبی ناخواسته همراه هستند: آنها می توانند مغز استخوان را که سلول های خونی در آن ساخته می شود، نیز از بین ببرند.
هدف از پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان، بازیابی بدن با سلول ها و مغز استخوان سالم در پایان شیمی درمانی و پرتودرمانی است. پس از پیوند موفقیت آمیز، مغز استخوان شروع به تولید سلول های خونی جدید می کند. در برخی موارد، پیوند می تواند مزیت مضاعفی داشته باشد؛ سلول های خونی جدید به سلول های سرطانی که از درمان اولیه جان سالم به در برده اند حمله کرده و آنها را نابود می کنند.
شناخت سلول های بنیادی
با اینکه ممکن است در اخبار در مورد سلول های بنیادی جنینی شنیده باشید، اما سلول های بنیادی که در درمان سرطان مورد استفاده قرار می گیرند، متفاوت هستند. این ها سلول های بنیادی خونساز نامیده می شود.
این سلول ها چه ویژگی خاصی دارند؟
برخلاف بیشتر سلول ها، این سلول های بنیادی قادر به تقسیم و ایجاد سلول های خونی گوناگون و جدید هستند. آنها بویژه قادر به ایجاد گلبول های قرمز حامل اکسیژن، گلبول های سفید مبارزه کننده با عفونت و پلاکت های لخته ساز هستند.
عمده سلول های بنیادی در مغز استخوان (بافت اسفنجی درون استخوان) واقع هستند. سایر سلول های بنیادی – که سلول های بنیادی خون محیطی نامیده می شوند- در خون گردش می کنند. هر دو نوع این سلول ها می توانند در پیوند سلول های بنیادی جهت درمان سرطان مورد استفاده قرار گیرند.
چه کسی کاندید پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان برای درمان سرطان است؟
اگرچه ممکن است پیوند سلول های بنیادی نجات بخش باشد، اما درمان مناسبی برای همه افراد نیست. این روند می تواند دشوار و طاقت فرسا باشد.
با توجه به جدی بودن خطرات ناشی از پیوند سلول های بنیادی، تصمیم گیری در مورد کاربرد این روش برای درمان سرطان آسان نیست. پزشکان متخصص آنکولوژی باید شرایط جسمی عمومی، تشخیص، مرحله بیماری و درمان هایی که پیش از این انجام شده است را در نظر بگیرد. برای اطمینان از برخورداری از سلامت کافی برای انجام این روش، باید چندین آزمایش انجام دهید. همچنین باید نسبت به آگاهی از مزایا و خطرات احتمالی پیوند سلول های بنیادی اطمینان داشته باشید.
به خاطر داشته باشید که پیوند سلول بنیادی تنها در درمان سرطان های خاصی مؤثر است. به عنوان مثال، با اینکه یک بار از آنها برای سرطان پستان استفاده شد، متخصصان دیگر توصیه ای نسبت به آن ندارند. مطالعات دریافته اند که این روش مزیتی نسبت به روش های درمانی استاندارد ندارد.
سلول های بنیادی پیوندی از کجا گرفته می شوند؟
سلول های بنیادی پیوندی – چه با منشأ سلول های خون محیطی و چه از مغز استخوان – می توانند از دو مکان برداشت شوند: بدن خود شما یا بدن اهدا کننده همسان.
پیوندهای اتولوگ شامل سلول های بنیادی هستند که پیش از شیمی درمانی و پرتودرمانی از بدن فرد گرفته شده است. سلول های بنیادی فریز شده و پس از درمان مجدداً به بدن تزریق می شوند.
پیوندهای آلوژنیک شامل سلول های بنیادی هستند که از شخص دیگری که نوع بافت سازگار با فرد دارد، گرفته می شود. بیشتر اهدا کنندگان اقوام – ترجیحاً و بیشتر اوقات خواهر و برادر- هستند.
برای آگاهی از سازگاری این سلول ها، سلول های بنیادی خون اهداكننده احتمالی در فرآیندی که آزمایش آنتی ژن لكوسیتهای انسانی (آزمایش HLA) نامیده می شود، مورد آزمایش قرار می گیرد. در موارد بسیار نادری که اهدا کننده دوقلوی همسان است- و بنابراین تطابق کامل وجود دارد- این پیوند، “پیوند سینژنیک” نامیده می شود.
منبع دیگر سلول های بنیادی اهدایی، خونی است که پس از زایمان از بندناف یا جفت گرفته شده‌است. برخی از افراد ترجیح می دهند به جای دور ریختن این خون پس از تولد نوزاد، آن را ذخیره یا اهدا کنند. پروسه ی گرفتن خون خطری برای مادر یا کودک ندارد. با این حال، از آنجا که خون اندکی در بند ناف و جفت وجود دارد، عموماً از پیوند خون بند ناف برای کودکان یا بزرگسالان کوچک جثه استفاده می شود.
سلول های بنیادی می توانند از آنچه به عنوان اهدا کننده غیر خویشاوند سازگار (MUD) شناخته می شود، نیز گرفته شوند. تایپ مغز استخوان و بافت فرد برای یافتن اهدا کننده سازگار، از طریق مراکز پذیره نویسی مغز استخوان با یک اهدا کننده ناشناس مطابقت داده می شود. اگر بیمار خویشاوندی که سلول های بنیادی وی مطابقت داشته باشند، نداشته باشد، پزشکان مراکز پذیره نویسی مغز استخوان را جستجو خواهند کرد.
جمع آوری مغز استخوان یا سلول های بنیادی برای درمان سرطان
چگونه پزشک سلول‌های بنیادی را از فرد یا اهدا کننده می‌گیرد؟ این مسئله بستگی به این دارد که برای درمان سرطان، پیوند سلول های بنیادی خون محیطی انجام می شود یا پیوند مغز استخوان صورت می گیرد.
- سلول های بنیادی خون محیطی. در این روش سلول های بنیادی موجود در خون اهدا کننده جمع آوری و ذخیره می شود. در مورد درمان سرطان، این روش رایج‌تر از پیوند مغز استخوان است. پیوند سلول های بنیادی خون محیطی در مورد برخی از سرطان ها، و نه همه آن ها، موثر است، اما روند اهدای آن ساده تر است.
اهدا کننده – چه خود شخص و چه فرد دیگر – تا چند روز داروهای ویژه ای به نام فاکتورهای رشد که تعداد سلول های بنیادی موجود در خون را به طور موقت افزایش می دهند، مصرف می کند. از عوارض جانبی این دارو می توان به درد استخوان اشاره کرد. سپس یک متخصص مراقبت های بهداشتی یک کاتتر را داخل ورید قرار می دهد تا خون اهدا کننده را از طریق دستگاه خاصی فیلتر کند. این دستگاه سلول های بنیادی را استخراج کرده و خون را به بدن باز می گرداند.
این فرآیند معمولاً دو تا چهار ساعت طول می کشد. ممکن است لازم باشد تا زمان جمع آوری سلول های بنیادی به میزان کافی، اهدا کننده این روند را چند روز تکرار کند. سپس سلول های بنیادی تا زمان پیوند فریز می شوند. خطرات آن بسیار کم است. از عوارض جانبی حین عمل می توان به ضعف و گرفتگی دست اشاره کرد.
- سلول های بنیادی مغز استخوان. از آنجا که روند برداشت مغز استخوان پیچیده تر است، این کار در اتاق عمل انجام می شود. اهدا کننده تحت بیهوشی عمومی (و خوابیده) یا بیهوشی منطقه ای (که از کمر به پایین بی حس می شود) قرار خواهد گرفت. سپس متخصص خون سوزنی را درون استخوان قرار می دهد – معمولاً در مفصل ران – و مقداری از مغز استخوان را خارج می کند، که در ادامه ذخیره و فریز می شود.
این روند یک تا دو ساعت بطول می انجامد و خطرات ناشی از آن بسیار کم است. جدی ترین خطر خود بیهوشی است. ناحیه ای که سوزن در آن قرار می گیرد ممکن است تا چند روز زخم یا کبود باشد. همچنین اهدا کنندگان نیز ممکن است تا چندین روز یا چند هفته ها احساس خستگی داشته باشند.
شیمی درمانی و پرتودرمانی
پیش از انجام پیوند سلول های بنیادی، درمان اصلی سرطان صورت خواهد گرفت. به منظور از بین بردن سلول های بنیادی و سلول های خونی غیرطبیعی و سلول های سرطانی، پزشک دوزهای بالای شیمی درمانی، پرتودرمانی یا هر دو را تجویز خواهد کرد. در این روش، انجام درمان سلول های سالم مغز استخوان را از بین برده و آن را تهی می کند. شمار اجزاء خون (تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها) به سرعت کاهش خواهد یافت. از آنجا که شیمی درمانی و پرتودرمانی می تواند با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد، ممکن است نیاز به مصرف داروهای ضد تهوع باشد. زخم های دهانی نیز از مشکلات شایع است که ممکن است نیاز به درمان با داروهای مسکن داشته باشد.
بدن بدون مغز استخوان آسیب پذیر است. شما گلبول سفید کافی برای محافظت از خود در برابر عفونت نخواهید داشت. از این رو ممکن است در این مدت در یکی از اتاق های بیمارستان ایزوله شوید، یا مجبور شوید تا زمان شروع رشد مغز استخوان جدید در خانه بمانید. همچنین ممکن است برای حفظ سلامتی به تزریق و دارو نیاز داشته باشید.
بیشتر بخوانید: سلول بنیادی چیست؟
چه اتفاقی در طول پیوند سلول های بنیادی روی می دهد؟
چند روز پس از اتمام شیمی درمانی یا پرتودرمانی، دکتر متخصص خون و آنکولوژی دستور انجام پیوند سلول های بنیادی اصلی را خواهد داد. سلول های بنیادی برداشت شده – یا از اهدا کننده یا از بدن خود فرد- ذوب شده و از طریق لوله IV به داخل ورید تزریق می شوند. این فرایند اساساً بدون درد است. پیوند سلول های بنیادی واقعی مشابه انتقال خون است. این فرایند یک تا پنج ساعت بطول خواهد انجامید.
سپس سلول های بنیادی به طور ذاتی به سوی مغز استخوان حرکن می کنند. مغز استخوان احیا شده باید پس از چند روز یا حداکثر چند هفته بعد تولید سلول های خونی طبیعی را آغاز کند.
مدت زمانی که لازم است ایزوله شوید به شمار اجزاء خون و سلامت عمومی شما بستگی دارد. درزمان ترخیص از بیمارستان یا خروج از انزوای خانگی، تیم پیوند دستورالعمل های خاصی در مورد نحوه مراقبت از خود و جلوگیری از عفونت به شما ارائه خواهند داد. همچنین یاد می‌گیرید که چه علائمی را باید فوراً چک کنید. بهبود کامل سیستم ایمنی ممکن است ماه ها یا حتی سال ها طول بکشد. پزشک باید برای بررسی میزان عملکرد صحیح مغز استخوان جدید آزمایشاتی انجام دهد.
در روند پیوند سلول های بنیادی نیز تنوع هایی دیده می شود. در یکی از روش ها که «پیوند پشت به پشت (Tandem transplant)» نامیده می شود، فرد دو نوبت شیمی درمانی و دو پیوند سلول بنیادی جداگانه انجام می دهد. این دو پیوند معمولا ظرف شش ماه پس از دیگری انجام می‌شوند.
حالت دیگر، “مینی پیوند” نامیده می شود که در آن پزشکان از دوزهای کمتر شیمی درمانی و پرتودرمانی استفاده می کنند. این درمان قدرت کافی برای از بین بردن تمام مغز استخوان را ندارد – و تمام سلول های سرطانی را نیز از بین نخواهد برد. با این حال، زمانی که سلول‌های بنیادی اهدایی در مغز استخوان فعال می‌شوند، سلول‌های ایمنی تولید می‌کنند که می توانند به سلول‌های سرطانی باقی مانده حمله کرده و آنها را از بین ببرند. به این روش، پیوند غیر ﻣﯿﻠﻮاﺑﻠﯿﺘﯿﻮ نیز گفته می شود.
[sibwp_form id=5]
خطرات پیوند سلول های بنیادی برای درمان سرطان چیست؟
خطرات اصلی ناشی از شیمی درمانی و پرتودرمانی هستند که پیش از پیوند سلول های بنیادی انجام می شوند. با از بین رفتن مغز استخوان در طی این اقدامات، بدن در معرض خطر عفونت و خونریزی کنترل نشده قرار می گیرد. حتی سرماخوردگی یا آنفولانزای معمولی نیز می تواند بسیار خطرناک باشد.
بازگشت شمار اجزاء خونی به حالت طبیعی ممکن است مدتی بطول بیانجامد. پیوند سلول های بنیادی در کوتاه مدت می تواند عوارضی مانند حالت تهوع، خستگی، ریزش مو و زخم های دهانی داشته باشد. برخی از انواع شیمی درمانی و پرتودرمانی نیز می توانند موجب ناباروری، آسيب به اندام و افزایش خطر ابتلا به سرطان های جدید شوند.
برخی از افراد دریافت کننده سلول های بنیادی اهدایی به بیماری پیوند علیه میزبان – سلول های خونی حاصل از مغز استخوان جدید به اشتباه سلول های سالم بدن را مورد تهاجم قرار می دهند- مبتلا می شوند. این فرایند می تواند با آسیب های مهلک بالقوه ای برای ارگان های بدن همراه باشد. برای جلوگیری از این حالت، لازم است برخی از افراد داروهایی مصرف کنند که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کند.
در موارد دیگر، پیوند سلول های بنیادی درست کار نمی کند. سلول های بنیادی جدید توسط سلول های ایمنی باقی مانده بدن کشته شده یا از بین می روند.
اگر قصد دارید برای درمان سرطان پیوند سلول های بنیادی انجام دهید، گفتگوی مفصلی با ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی خود داشته باشید. مطمئن شوید از همه خطرات احتمالی آگاهی یافته اید.
مشاهده بیشتر : لیست بهترین دکتر متخصص خون
آیا بیمه پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان را پوشش می دهد؟
فکر نکنید شرکت بیمه تمام – یا چند مورد- از هزینه های پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان را پوشش می دهد. بسیاری از بیمه ها به نامه های تأیید اضطرار پزشکی نیاز دارند.
بنابراین اگر به پیوند سلول بنیادی یا مغز استخوان فکر می کنید، همین حالا با بیمه گر خود تماس گرفته و جزئیات آن را دریافت کنید. مطمئن شوید کاملاً نسبت به پوشش خود آگاهی یافته اید. همچنین ممکن است بتوانید از طرح های محلی یا ملی کمک مالی کنید. در مورد خواسته های خود با پزشک یا مددکار بیمارستان صحبت کنید.
تصمیم گیری در مورد پیوند سلول های بنیادی برای درمان سرطان
آیا پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان درمان مناسبی برای شما بشمار می آید؟ تصمیم گیری در این مورد آسان نیست. جدا از مختل شدن زندگی خود و اعضای خانوادتان- ارزیابی مزایای احتمالی نسبت به خطرات جدی دشوار است.
اما زمانی که احساس اضطراب می کنید، به یاد داشته باشید که ده ها هزار نفر برای درمان سرطان پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان انجام داده اند. این تکنیک ها دائماً در حال بهبود و اصلاح هستند و اکنون بیش از هر زمانی کارآمدتر هستند.
سعی کنید اعتماد به نفس خود را حفظ کنید و نقش فعالی در درمان خود داشته باشید. در مورد انواع روش های پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان تحقیق کنید. از پزشکان فوق تخصص خون و آنکولوژی خود سوالات تخصصی بپرسید، خصوصاً اگر در کارآزمایی بالینی شرکت می کنید. حمایت خانواده خود را جلب کنید و مطمئن شوید آن ها نسبت به چیزی که پیوند از آن ها انتظار می رود، آگاه هستند. هرچه گزینه های خود را بهتر بشناسید، هنگام تصمیم گیری اطمینان بیشتری خواهید داشت.
برای مشاوره در مورد سرطان از پزشک فوق تخصص خون و آنکولوژی کمک بگیرید
