فشار چشم چیست؟ [علائم و تشخیص + عوارض فشار چشم بالا]

چشم‌ها یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین اعضای بدن هستند و حفظ سلامت آن‌ها نقش کلیدی در کیفیت زندگی دارد. بالا بودن فشار چشم حتی بدون هیچ علامتی به آرامی به عصب بینایی آسیب وارد می‌کند و خطر ابتلا به گلوکوم (آب سیاه) و کاهش دائمی بینایی را افزایش می‌دهد. اما خوشبختانه، با مراجعه منظم به چشم پزشک و آگاهی از علائم هشداردهنده می‌توان از این آسیب‌ها پیشگیری کرد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده با علائم بالا بودن فشار چشم، دلایل بروز این مشکل و روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا خواهید شد. با ما همراه باشید.

فشار چشم چیست؟

این اصطلاح به نیروی مایع موجود در چشم‌ها اشاره دارد؛ یعنی فشار مایع زلالیه که در فضای جلویی چشم، بین قرنیه (لایه شفاف جلوی چشم) و عنبیه (بخش رنگی چشم)، قرار دارد. وجود مقدار مشخصی فشار برای حفظ شکل طبیعی چشم و عملکرد درست آن ضروری است. از این‌رو به همان میزان که چشم مایع زلالیه جدید تولید می‌کند، مایع قدیمی از طریق مجاری تخلیه خارج می‌شود.

در صورتی که این سیستم تخلیه به درستی کار نکند، مایع انباشته شده و فشار افزایش می‌یابد که به این وضعیت «آکولار هایپرتنشن» گفته می‌شود. اگرچه این اختلال در مراحل اولیه علامت خاصی ندارد، اما در نهایت می‌تواند به عصب بینایی فشار وارد کرده و آن را دچار آسیب کند. در موارد نادر یا حاد نیز ممکن است با علائمی مانند تاری دید همراه باشد.

تاری دید داری و نمی‌دونی خطرناکه یا نه؟

همین الان با چشم ‌پزشک مشورت کن.

فوق تخصص چشم تهران مشاوره چشم پزشکی تلفنی

تفاوت فشار چشم بالا و گلوکوم

آکولار هایپرتنشن و گلوکوم ۲ وضعیت مرتبط اما متمایز هستند. آکولار هایپرتنشن به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فشار داخل چشم به طور مداوم بالاتر از ۲۱ میلی‌متر جیوه باشد. ویژگی کلیدی این بیماری این است که علی‌رغم بالا بودن فشار، عصب بینایی هنوز سالم است و علائمی از آسیب یا کاهش بینایی در تست‌های تشخیصی مشاهده نمی‌شود. بنابراین آکولار هایپرتنشن یک بیماری به شمار نمی‌رود؛ بلکه یک عامل خطر مهم است که فرد را مستعد ابتلا به گلوکوم می‌کند.

در مقابل، گلوکوم بیماری‌ای است که در آن افزایش فشار به عصب بینایی آسیب وارد کرده و این آسیب به کاهش دائمی بینایی منجر شده است. بیشتر بیمارانی که به گلوکوم مبتلا می‌شوند، پیش از آن یک دوره فشار بالا را تجربه کرده‌اند. با این حال، افرادی نیز وجود دارند که علی‌رغم طبیعی بودن فشار داخل چشم دچار آسیب عصبی ناشی گلوکوم می‌شوند که به این وضعیت «گلوکوم با فشار طبیعی» می‌گویند.

علائم فشار چشم در مراحل ابتدایی و پیشرفته

آکولار هایپرتنشن معمولا در مراحل ابتدایی بدون علامت است؛ به این معنی که فرد مبتلا هیچ احساس ناخوشایندی مانند درد و تاری دید را تجربه نمی‌کند و متوجه تغییر فشار داخل چشم خود نمی‌شود. این امر اهمیت مراجعه منظم به پزشک برای انجام معاینات دوره‌ای یا مشاوره چشم پزشکی آنلاین را در مواقع ضروری نشان می‌دهد. چون اگر فشار به محدوده طبیعی بازنگردد، به گلوکوم و در نتیجه مشکلات زیر منجر می‌شود:

• احساس درد یا ناراحتی در چشم
• تاری دید
• سردرد
• دیدن هاله در اطراف چراغ‌ها

فشار چشم بالا چه عوارضی دارد؟

مهم‌ترین عارضه آکولار هایپرتنشن، ریسک پیشرفت به گلوکوم است. چون بر ساختارهای ظریف داخل چشم به‌خصوص عصب بینایی فشار وارد می‌کند و باعث آسیب آن می‌شود. آسیب وارده به عصب در اثر گلوکوم، کاهش دائمی بینایی را به دنبال دارد و اگر درمان نشود، می‌تواند به نابینایی کامل منجر شود.

تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که خطر ابتلا به گلوکوم در افراد مبتلا به آکولار هایپرتنشن به میزان فشار بستگی دارد؛ به طوری که در فشارهای بین ۲۶ تا ۳۰ میلی‌متر جیوه، خطر بروز گلوکوم بین ۱۲ تا ۲۶ درصد است و این خطر در فشارهای بالاتر از ۳۰ میلی‌متر جیوه به حدود ۴۲ درصد می‌رسد.

علاوه بر گلوکوم، تقریبا در ۳ درصد بیماران مبتلا به آکولار هایپرتنشن ممکن است انسداد ورید شبکیه رخ دهد که این عارضه نیز می‌تواند باعث کاهش بینایی شود.

It is important to measure intraocular pressure as ocular hypertension, where the eye pressure is higher than usual, is a risk factor for glaucoma.

اندازه‌گیری فشار داخل چشم مهم است. چون آکولار هایپرتنشن که در آن فشار چشم بالاتر از حد معمول است، یک عامل خطر برای گلوکوم محسوب می‌شود.

healthline

چه زمانی باید به چشم پزشک مراجعه کرد؟

با توجه به اینکه فشار بالا در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد، مراجعه منظم به دکتر چشم پزشک حیاتی‌ترین اقدام برای تشخیص زودهنگام و جلوگیری از آسیب‌های جدی است. ‌پزشک می‌تواند فشار داخل چشم شما را به عنوان بخشی از معاینه روتین اندازه‌گیری کند و هر گونه تغییر را قبل از وقوع آسیب دائمی تشخیص دهد.

علاوه بر معاینات روتین، لازم است در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر فورا به دنبال کمک پزشکی بروید:

• احساس درد در چشم به‌خصوص هنگام حرکت دادن یا لمس آن‌
• تاری دید ناگهانی 
• دیدن لکه‌ یا جرقه‌ در میدان دید به طور ناگهانی
• سردرد شدید

چرا فشار چشم افزایش می‌یابد؟

عوامل مختلفی در بروز این عارضه نقش دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. تولید بیش‌ازحد مایع زلالیه

یکی از دلایل اصلی بالا رفتن فشار، تولید مایع زلالیه بیشتر از حد معمول است. در این حالت، حتی اگر سیستم تخلیه به خوبی کار کند، سرعت تولید مایع به قدری زیاد است که نمی‌تواند به موقع تخلیه شود و این موضوع باعث افزایش فشار می‌شود.

۲. انسداد یا اختلال در سیستم تخلیه

یکی از شایع‌ترین دلایل آکولار هایپرتنشن، مسدود شدن زاویه تخلیه چشم یا اختلال عملکرد آن است. زاویه تخلیه محلی است که عنبیه (بخش رنگی) و صلبیه (بخش سفید) چشم به هم می‌رسند و مجاری تخلیه مایع در آنجا قرار دارند. اگر این مجاری به درستی کار نکنند یا توسط عواملی نظیر لکه‌های رنگدانه یا پروتئین مسدود شوند، مایع در چشم تجمع یافته و فشار افزایش می‌یابد.

۳. عوارض جانبی داروها

بعضی داروها به ‌عنوان عارضه جانبی باعث آکولار هایپرتنشن می‌شوند. شواهد علمی نشان می‌دهد که مصرف طولانی‌مدت داروهای استروئیدی که برای درمان آسم و سایر بیماری‌ها تجویز می‌شوند، با افزایش خطر ابتلا به این عارضه مرتبط است.

۴. آسیب یا ضربه به چشم

ضربه به چشم می‌تواند به زاویه تخلیه آسیب رسانده و تعادل بین تولید و خروج زلالیه را برهم بزند. گاهی‌اوقات حتی اگر آسیب اولیه خفیف به نظر برسد، این مشکل ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد بروز می‌کند. بنابراین ضروری است که پزشک را در معاینات دوره‌ای از هرگونه آسیب در گذشته مطلع کنید.

۵. جراحی چشم

بعد از جراحی از جمله جراحی آب مروارید، بالا رفتن فشار چشم یک اتفاق موقتی و نسبتا شایع است. چون پزشک هنگام عمل برای محافظت از چشم از یک ماده ژله‌ای مخصوص استفاده می‌کند که ممکن است مقداری از آن داخل چشم باقی بماند و برای چند روز سرعت خروج مایع را کاهش دهد. همچنین خود جراحی باعث آزاد شدن پروتئین‌هایی در چشم می‌شود که به ‌طور موقت راه‌های خروج مایع را مسدود می‌کنند. 

۶. استرس و فشار چشم

تحقیقات جدید نشان داده‌اند که استرس می‌تواند در بروز آکولار هایپرتنشن نقش داشته باشد. به نظر می‌رسد که استرس سطح هورمون‌های بدن را تغییر می‌دهد و از این طریق بر میزان مایع زلالیه تولیدشده توسط چشم تاثیر می‌گذارد. علاوه بر این، ممکن است باعث انقباض رگ‌های خونی چشم شود و در نتیجه فشار را بالا ببرد.

چه کسانی در معرض خطر فشار چشم بالا هستند؟

آکولار هایپرتنشن می‌تواند برای هر فردی اتفاق بیفتد، اما وجود بعضی عوامل احتمال ابتلا را به طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهند. این عوامل عبارت‌اند از:

• سن بالاتر از ۴۰ سال
• سابقه خانوادگی ابتلا به آکولار هایپرتنشن یا گلوکوم
• نزدیک‌بینی شدید
• ابتلا به بعضی بیماری‌های زمینه‌ای مانند پرفشاری خون و دیابت

ابتلا به بعضی سندر‌م‌ها از جمله سندرم پراکندگی رنگدانه و سندرم سودواکسفولیشن نیز با افزایش خطر ابتلا به آکولار هایپرتنشن مرتبط است. در سندرم پراکندگی رنگدانه، رنگدانه‌ها از بخش رنگی چشم (عنبیه) جدا شده و سیستم تخلیه مایع را مسدود می‌کنند. در سندرم سودواکسفولیشن، ذرات پروتئینی در اندام‌های مختلف بدن از جمله چشم‌ها تجمع می‌یابند.

اگرچه بعضی مطالعات نشان داده‌اند که آکولار هایپرتنشن در زنان به‌خصوص بعد از یائسگی شایع‌تر است، اما سایر تحقیقات به چنین نتیجه‌ای نرسیده‌اند. در تعدادی از مطالعات هم مشاهده شده است که مردان مبتلا به این عارضه بیشتر از زنان در معرض خطر آسیب ناشی از گلوکوم هستند.

فشار چشم نرمال چند است؟

فشار نرمال به طور میانگین بین ۱۱ تا ۲۱ میلی‌متر جیوه در نظر گرفته می‌شود. این محدوده نشان‌دهنده تعادل میان تولید و تخلیه مایع زلالیه است. اما اگر طی ۲ یا چند مراجعه به پزشک بالاتر از ۲۱ میلی‌متر جیوه باشد، احتمالا به آکولار هایپرتنشن مبتلا هستید و در معرض خطر گلوکوم قرار دارید.

فشار چشم پایین (پنج میلی‌متر جیوه یا پایین‌تر) نیز می‌تواند بر بینایی تاثیر منفی داشته باشد. وقتی فشار داخل چشم کمتر از حد تحمل آن باشد، به بروز ناهنجاری در شبکیه، عدسی و قرنیه منجر می‌شود که همه این تغییرات ممکن است بینایی را کاهش دهند.

تشخیص فشار چشم بالا

پزشک ابتدا یک معاینه کامل و دقیق از چشم‌ها انجام می‌دهد. سپس اگر به آکولار هایپرتنشن مشکوک باشد، ممکن است تست‌های زیر را توصیه کند:

• گونیوسکوپی (Gonioscopy): استفاده از یک لنز مخصوص و نوعی میکروسکوپ به نام اسلیت ‌لمپ برای بررسی عملکرد سیستم تخلیه مایع چشم
• پاکی‌متری (Pachymetry): اندازه‌گیری ضخامت قرنیه
• تونومتری (Tonometry): اندازه‌گیری فشار داخل چشم
• تست میدان بینایی: بررسی میدان دید
• توموگرافی انسجام نوری (OCT): بررسی سلامت عصب بینایی

پزشک به کمک تست‌های فوق علت درد چشم، تاری دید و سایر علائم غیر عادی را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب را تنظیم می‌کند.

اندازه‌گیری فشار چشم در خانه

استفاده از انواع تونومتر یا دستگاه فشار چشم خانگی مثل iCare HOME برای تشخیص نوسانات فشار در طول روز و مدیریت گلوکوم مفید است. این دستگاه‌ها معمولا با چشم تماس بسیار کوتاه و ملایمی دارند و بدون استفاده از قطره بی‌حسی قابل استفاده هستند.

درمان قطعی فشار چشم

هدف اصلی از درمان آکولار هایپرتنشن کاهش فشار قبل از ایجاد گلوکوم و در نتیجه پیشگیری از نابینایی است. از این‌رو پزشک برنامه درمانی را با توجه به سطح فشار، وضعیت عصب بینایی و عوامل خطر بیمار تعیین می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این برنامه، مقاله درمان قطعی فشار چشم را مطالعه کنید.

دارودرمانی

رایج‌ترین روش برای کاهش فشار، استفاده از داروهای تجویزی است که معمولا به صورت قطره‌های چشمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها با کاهش تولید مایع زلالیه در چشم یا افزایش میزان خروج آن از مجاری تخلیه، فشار را پایین می‌آورند. برای آشنایی با آن‌ها پیشنهاد می‌کنیم مقاله بهترین قطره برای کاهش فشار چشم را بخوانید.

تغذیه و فشار چشم

تغذیه نقش مهمی در تنظیم فشار چشم و پیشگیری از پیشرفت بیماری‌های چشمی دارد. انتخاب مواد غذایی مناسب می‌تواند به بهبود گردش خون و کاهش آسیب‌های ناشی از افزایش فشار داخل چشم کمک کند.

۱. غذاهای مفید برای فشار چشم

داشتن تغذیه سالم و مصرف غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان برای حفظ سلامت چشم‌ها مفید است. برای اینکه متوجه شوید در صورت ابتلا به آکولار هایپرتنشن باید مصرف کدام خوراکی‌ها را در اولویت قرار دهید، به مقاله غذاهای مفید برای فشار چشم مراجعه کنید.

۲. چه غذاهایی فشار چشم را بالا می‌برد

بعضی غذاها و نوشیدنی‌ها حاوی ترکیبات مضری هستند که روی فشار چشم تاثیر منفی دارند یا روند درمان این عارضه را با مشکل مواجه می‌کنند. اگر می‌خواهید بدانید چه غذاهایی فشار چشم را بالا میبرد، مقاله مربوط به این موضوع را در مجله سلامت درمانکده بخوانید.

راه‌های پیشگیری از بالا رفتن فشار چشم

بسیاری از عوامل خطر مرتبط با آکولار هایپرتنشن مانند سن و سابقه خانوادگی قابل تغییر نیستند. با این حال، استراحت دادن به چشم‌ها هنگام کار با وسایل دیجیتال در جلوگیری از خستگی چشم و اختلال عملکرد آن نقش کلیدی دارد. همچنین استفاده از عینک آفتابی و تجهیزات محافظ چشم در حین کار و پیشگیری از عفونت‌های چشمی (به‌ویژه اگر از لنز تماسی استفاده می‌کنید) از بهترین اقدامات پیشگیرانه به شمار می‌رود.

سایر نکاتی که به محافظت از سلامت چشم‌ها کمک می‌کنند، در جدول زیر آورده شده‌اند:

اقدامات پیشگیرانه	توضیحات
معاینات منظم چشم ‌پزشکی	معاینه‌ منظم چشم را جدی بگیرید تا هر گونه تغییر فشار به موقع تشخیص داده شود.
اجتناب از سیگار	سیگار برای بینایی مضر است و به خشکی چشم و سایر مشکلات منجر می‌شود. اگر سیگاری هستید، با پزشک درباره روش‌های ترک آن صحبت کنید.
توجه به سلامت عمومی بدن	فشار خون، کلسترول و قند خون خود را در محدوده مناسب نگه دارید.
تغذیه سالم	از سبزیجات برگ‌سبز مانند اسفناج استفاده کنید. همچنین ماهی‌های حاوی امگا ۳ مثل سالمون و ساردین را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
فعالیت بدنی	با ورزش منظم از مشکلاتی که بر سلامت چشم‌ها تاثیر منفی دارند، پیشگیری کنید.
کنترل استرس	استرس خود را به کمک یوگا و مدیتیشن کنترل کنید.

کلام پایانی

اگر فشار چشم بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است در مراحل ابتدایی متوجه بروز آن نشوید.  اما این عارضه یک عامل خطر جدی برای ابتلا به گلوکوم و از دست دادن بینایی محسوب می‌شود. بنابراین مهم است که به‌خصوص بعد از ۴۰ سالگی به طور منظم برای معاینات دوره‌ای به چشم پزشک مراجعه کنید.

درمان‌های رایج برای کنترل فشار شامل قطره‌های چشمی و در صورت لزوم لیزردرمانی و جراحی هستند. اگر در این زمینه به راهنمایی نیاز دارید، می‌توانید از طریق درمانکده با بهترین پزشکان مشورت کنید. متخصصان درمانکده وضعیت سلامتی و علائم شما را به دقت بررسی کرده و بهترین گزینه درمانی را پیشنهاد می‌دهند.

سوالات متداول

منابع: my.clevelandclinic | medicalnewstoday | webmd | glaucoma