آزمایش الکتروفورز هموگلوبین چیست؟

آزمایش الکتروفورز هموگلوبین یک آزمایش خون ویژه است که برای تشخیص و اندازه گیری انواع مختلف هموگلوبین موجود در خون به کار می رود. هموگلوبین یک نوع پروتئین است که داخل گلبول های قرمز خون قرار دارد. وظیفه هموگلوبین انتقال اکسیژن به بافت ها و اندام های بدن است.

معمولا جهش های ژنتیکی منجر به این می شود که بدن هموگلوبین های نامطلوبی تولید کند. هموگلوبین نامطلوب (ناقص، غیرعادی) منجر به این می‌شود که اکسیژن قابل انتقال به بافت ها و اندام ها به شدت کاهش یابد.

هموگلوبین به صدها نوع مختلف تقسیم می شود. انواع مختلف هموگلوبین عبارتند از :

• هموگلوبین F
  با اسم هموگلوبین جنینی هم از آن یاد می شود. این نوع هموگلوبین، در جنین های در حال رشد و نوزادان یافت می شود. این نوع هموگلوبین، بلافاصله پس از تولد با هموگلوبین A جایگزین می شود.
• هموگلوبین A 
  با عنوان هموگلوبین فرد بالغ هم از آن یاد می شود. این نوع هموگلوبین، متداول ترین نوع هموگلوبین است. این نوع هموگلوبین در کودکان و افراد بالغ سالم یافت می شود.
• هموگلوبین C,D,E,M,S 
  گونه های نادری از هموگلوبین های غیرعادی هستند که به دلیل جهش های ژنتیکی پدید می آیند.

سطوح نرمال انواع هموگلوبین در آزمایش الکتروفورز هموگلوبین

آزمایش الکتروفورز هموگلوبین راجع به میزان هموگلوبین موجود در خون اطلاع رسانی نمی کند. چنین داده هایی از طریق آزمایش شمارش کامل خون (CBC) بدست می آیند. مقادیر ثبت شده در آزمایش الکتروفورز هموگلوبین نشان دهنده درصدهای مختلف از انواع هموگلوبین موجود در خون هستند. مقادیر بدست آمده در کودکان و افراد بالغ با همدیگر تفاوت دارند. در ادامه این مقادیر نرمال را با هم می‌بینیم.

۱) سطح نرمال هموگلوبین در کودکان

اکثر هموگلوبین موجود در خون نوزادان، از نوع هموگلوبین F است که در جنین یافت می شود. هموگلوبین F کماکان بخش عمده ای از هموگلوبین موجود در خون نوزادان را به خود اختصاص می دهد. هنگامی که سن نوزاد به یک سال می رسد، میزان هموگلوبین F سریعاً کاهش می یابد.

۲) سطح نرمال هموگلوبین در افراد بالغ

سطوح نرمال (عادی) انواع مختلف از هموگلوبین در خون بزرگسالان به شرح زیر هستند :

علت انجام آزمایش الکتروفورز هموگلوبین چیست؟

جهش های ژنی روی ژن های مسئول تولید هموگلوبین به ارث برده می شوند. به این ترتیب انواع مختلفی از هموگلوبین های غیرعادی در خون افراد ایجاد می شوند. توصیه پزشک این است که با انجام آزمایش الکتروفورز هموگلوبین هرگونه ناهنجاری منتهی به تشکیل هموگلوبین های غیرعادی شناسایی شود. دلایل پزشک، جهت انجام آزمایش الکتروفورز هموگلوبین به شرح زیر هستند :

• به عنوان بخشی از سلامت سنجی عمومی (چکاپ کردن)
  پزشک تمایل دارد در حین معاینه جسمانی و انجام آزمایش کامل خون، از شرایط هموگلوبین بیمار مطلع شود.
• به منظور تشخیص بیماری های خونی
  در صورتی که نشانه هایی از کم خونی در شما ظاهر شوند، پزشک درخواست الکتروفورز هموگلوبین را می دهد. این آزمایش به او کمک می کند، تا هرگونه هموگلوبین غیرعادی موجود در خون را شناسایی نماید. هموگلوبین غیرعادی می تواند نشانه ای از وجود بیماری های زیر باشد :
  ۱) کم خونی داسی شکل
  ۲) تالاسمی
  ۳) پلی سیتمی ورا

• جهت نظارت بر روند درمان
  اگر در حال درمان بیماری خاصی منجر به تولید هموگلوبین های غیرعادی شده است، پزشک این قدرت را خواهد داشت که به کمک آزمایش الکتروفورز هموگلوبین بر میزان انواع مختلف از هموگلوبین موجود در خون شما نظارت کند.
• جهت غربالگری و تشخیص بیماری های ژنتیکی
  آن دسته از افرادی که دارای سابقه خانوادگی کم خونی ارثی و بیماری هایی همچون کم خونی داسی شکل یا تالاسمی هستند، قادر خواهند بود قبل از بچه دار شدن، از مخاطرات این ناهنجاری های ژنتیکی آگاه شوند.
  آزمایش الکتروفورز هموگلوبین، منجر به تشخیص هرگونه هموگلوبین غیرعادی، نشات گرفته از اختلالات ژنتیکی می شود. علاوه بر این، نوزادان نیز به صورت پیوسته از نظر وجود اختلالات ژنتیکی- هموگلوبینی تحت غربالگری و نظارت قرار می گیرند. اگر سابقه هموگلوبین غیرعادی یا کم خونی به دلایلی غیر از فقر آهن در شما وجود داشته باشد، پزشک تمایل خود به انجام آزمایش الکتروفورز هموگلوبین روی کودک را ابراز می کند.

آزمایش الکتروفورز هموگلوبین چگونه انجام می شود؟

کسب آمادگی برای انجام آزمایش الکتروفورز هموگلوبین، نیازمند هیچ گونه اقدام خاصی نیست. کاری که باید انجام داد، مراجعه به یک آزمایشگاه، به منظور تهیه نمونه خون است.

متخصص آزمایشگاه از دست یا بازوی شما خون می گیرد. برای این کار نیز طبق معمول ابتدا با پنبه آغشته به الکل، محل خون گرفتن تمیز می شود. سپس سوزن کوچکی وارد پوست می شود. یک مخزن (لوله) به سوزن متصل است که وظیفه ذخیره کردن خون را بر عهده دارد. هنگامی که خون کافی دریافت شد، سوزن برداشته می شود و محل تزریق با یک گاز ضدعفونی شده پوشانده می شود. در نهایت نمونه ها جهت انجام تحلیل های تکمیلی به آزمایشگاه فرستاده می شوند.

در آزمایشگاه، فرایند الکتروفورز به اجرا گذشته می شود. اساس اجرای این تست به این شکل است که جریان الکتریکی، از هموگلوبین موجود در نمونه خون عبور داده می شود.

بدین ترتیب انواع مختلف از هموگلوبین، از یکدیگر تفکیک شده و در باندهای مختلف قرار می گیرند. در ادامه این آزمایش، نمونه خون فرد تحت آزمایش، با نمونه خون یک فرد سالم مقایسه می شود. بدین ترتیب انواع هموگلوبین موجود در خون وی شناسایی می شوند.

مشاهده بیشتر : لیست فوق متخصص خون

خطرات آزمایش الکتروفورز هموگلوبین

همانند هر آزمایش خون دیگری، الکتروفورز هموگلوبین نیز با یک سری مخاطرات حداقلی روبرو است. این خطرات عبارتند از : کوفتگی، خونریزی و عفونت در محل تزریق. در مواردی نادر رگ پس از خون گرفتن، دچار التهاب و ورم می شود. درمان این عارضه که با اسم فلبیت از آن یاد می شود، به کمک کمپرس گرم صورت می گیرد.

در این روش درمان حوله گرم (کمپرس گرم)، چندین بار در روز روی نقطه آسیب دیده قرار می گیرد. در صورتی که از اختلال خونریزی رنج می برید یا داروهای رقیق کننده خون همچون وارفارین یا آسپرین مصرف می کنید، خونریزی دائمی یک مشکل جدی تلقی می شود.

نتایج آزمایش الکتروفروز هموگلوبین

در صورتی که نتایج نشان دهنده مقادیر غیرعادی از هموگلوبین باشند، دلایل زیر برای چنین نتایجی قابل ذکر هستند :

• بیماری هموگلوبین C
  یک اختلال ژنتیکی که کم خونی شدید را در پی دارد.
• هموگلوبینوپاتی نادر
  یک دسته از ناهنجاری های ژنتیکی که منجر به تولید گلبول های قرمز غیرعادی یا شکل گیری ساختارهای غیرطبیعی می شوند.
• کم خونی سلول داسی شکل
• تالاسمی

در صورتی که آزمایش الکتروفورز هموگلوبین نشان دهنده وجود انواع غیرعادی از هموگلوبین باشند، آنگاه پزشک درصدد انجام آزمایش‌های تکمیلی برمی‌آید.