موسیقی درمانی؛ معجزه‌ای برای آرامش روان و کاهش استرس

موسیقی درمانی نوعی رویکرد درمانی است که از طریق ویژگی‌های ذاتی موسیقی به بهبود کیفیت زندگی فرد و ارتقاء سلامت جسم و روان او کمک می‌کند. این روش درمانی می‌تواند شامل نواختن موسیقی، آهنگسازی، گوش دادن به موسیقی، آواز خواندن، صحبت کردن درباره موسیقی یا اشعار و حتی رقصیدن باشد. برای بهره‌مندی از فواید موسیقی درمانی نیازی نیست حتما از مهارت‌های موسیقی برخوردار باشید. شما فقط به یک موسیقی درمانگر نیاز دارید که در این زمینه تخصص کافی داشته باشد و بتواند جلسات درمان را مطابق با نیازهایتان برنامه‌ریزی کند. 

اگر کنجکاو شده‌اید درباره فواید و انواع روش های موسیقی درمانی بیشتر بدانید، در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید.

موسیقی درمانی چیست؟

موسیقی درمانی همچون خانواده درمانی یکی از انواع روان درمانی است که در آن از موسیقی یا عناصری همچون ریتم، صدا و هارمونی برای دستیابی به اهدافی مانند آرامش، کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی بیمار استفاده می‌کنند. در این روش، موسیقی درمانگر که از تخصص کافی برخوردار است با نواختن ساز، خواندن آواز یا حتی نوشتن ترانه به مراجع کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کند.

این تکنیک می‌تواند در کاهش اضطراب یا تقویت مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی موثر باشد؛ از همین‌رو برای گروه‌های مختلف همچون کودکان، سالمندان، افراد دارای ناتوانی ذهنی یا جسمی و بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن توصیه می‌شود. تعداد جلسات این روش معمولا بر اساس نیازها و اهداف فرد متفاوت است. گاهی در این جلسات نیاز به نواختن ساز، نوشتن موسیقی یا آواز خواندن است و گاهی همراه با درمانگر فقط به موسیقی گوش می‌دهید یا درباره معنای آن حرف می‌زنید.

تاریخچه موسیقی درمانی در روانشناسی

تاریخچه موسیقی‌ درمانی در روانشناسی به دوران باستان برمی‌گردد، اما موسیقی‌درمانی بالینی به عنوان یک رشته علمی از قرن بیستم روی کار آمد. در فرهنگ باستانی یونان، مصر، هند و چین از موسیقی برای شفای برخی بیماران استفاده می‌کردند. افلاطون و ارسطو نیز بارها به تاثیرات موسیقی بر روح و رفتار انسان اشاره کرده‌اند. موسیقی درمانی در ایران باستان هم مورد توجه دانشمندانی همچون بوعلی سینا بود و از آن برای آرام‌سازی روان، ایجاد تعادل در مزاج و طبع انسان استفاده می‌کردند. 

پزشکان و فیلسوفان در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی تاثیرات موسیقی بر بدن و ذهن را به طور علمی مورد بررسی قرار دادند. در آمریکا برای سربازان جنگ‌های داخلی از موسیقی، با وجود اینکه هنوز ساختار درمانی مشخصی نداشت، جهت کاهش درد و اضطراب استفاده می‌شد. 

پس از جنگ جهانی اول و دوم، موسیقی درمانی به صورت سازمان‌یافته‌تری مورد توجه قرار گرفت. بسیاری از سربازان مجروح پس از شنیدن موسیقی آرامش پیدا می‌کردند. این تجربه باعث تاسیس انجمن موسیقی‌درمانی آمریکا (NAMT) در سال ۱۹۵۰ شد و از آن پس موسیقی‌درمانی به عنوان یک رشته رسمی در حوزه روانشناسی و روان‌درمانی مورد استفاده قرار گرفت. اگر کنجکاوید بدانید روان درمانی چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.

در روانشناسی معاصر هم، موسیقی‌درمانی در کنار روش‌های دیگر برای درمان برخی اختلالات روانی استفاده می‌شود. این رشته هم‌اکنون، در بسیاری از کشورها در حال تدریس است و در بیمارستان‌ها، مراکز توانبخشی، مدارس و کلینیک‌های روان‌درمانی کاربرد دارد.

فواید موسیقی درمانی

این رویکرد درمانی کاملا منعطف است و می‌توان آن را نسبت به ویژگی‌ها و موقعیت هر فرد تغییر داد. به همین دلیل افراد در هر سنی (کودکان و حتی سالمندان)، با هر سطح شناخت موسیقی یا وضعیت سلامت جسم و ذهن می‌توانند از مزایای موسیقی درمانی بهره‌مند شوند. مهم‌ترین فواید این روش درمانی را می‌توان شامل موارد زیر دانست:

• کاهش استرس و اضطراب
• بهبود خلق‌وخو با افزایش سطح دوپامین
• کاهش ضربان قلب و تنش‌های عضلانی
• بهبود عملکرد افراد مبتلا به افسردگی با افزایش سطح سروتونین
• آرامش سیستم عصبی بدن
• تقویت مهارت‌های ارتباطی
• کمک به بروز احساسات و تقویت تعاملات اجتماعی
• افزایش تمرکز و حافظه، به‌ویژه در کودکان و سالمندان
• کمک به مدیریت درد
• بهبود مهارت‌های حرکتی
• تنظیم احساسات و خودآگاهی
• بهبود کیفیت خواب
• افزایش اعتمادبه‌نفس
• ایجاد احساسات مثبت مانند حس آرامش و رضایتمندی

موسیقی درمانی چه بیماری‌هایی را درمان می‌کند؟

اثرات موسیقی‌درمانی بر گروه‌های مختلف و در شرایط گوناگون بسیار گسترده است. در ادامه برخی از مهم‌ترین کاربردهای این روش درمانی را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

۱- موسیقی درمانی برای کودکان اوتیسم

این روش درمانی به بهبود مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و زبانی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم کمک می‌کند. ریتم‌های تکرارشونده و قابل پیش‌بینی برای کودکان اوتیسمی آرام‌بخش هستند و باعث می‌شوند تا آن‌ها تعامل بهتری با محیط و افراد داشته باشند. 

همچنین موسیقی درمانی برای کودکان کم توان ذهنی مبتلا به طیف اوتیسم موثر است. این روش درمانی به یادگیری مهارت‌های پایه، بیان احساسات و بهبود هماهنگی حرکتی کمک می‌کند. کودکان مبتلا به این اختلال معمولا به موسیقی واکنش مثبت نشان می‌دهند و از آن به عنوان راهی برای تعامل استفاده می‌کنند. 

۲- موسیقی درمانی برای کودکان بیش فعال

موسیقی درمانی کودکان بیش فعال (ADHD) را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به دلیل داشتن ریتم مشخص موجب افزایش تمرکز آن‌ها می‌شود. کودکان بیش‌فعالی که تحت درمان با موسیقی قرار می‌گیرند، به‌ویژه آن‌هایی که شروع به یادگیری ساز می‌کنند، انرژی خود را به شکل سازند‌ه‌تری تخلیه خواهند کرد. این روش درمانی در صورت تداوم به تنظیم رفتار و کاهش بی‌قراری کودک مبتلا به ADHD کمک می‌کند.

۳-موسیقی درمانی برای ریلکسیشن

گوش دادن به موسیقی، یکی از روش‌های طبیعی برای کاهش استرس و ایجاد آرامش ذهنی است. موسیقی‌های آرامش‌بخش می‌توانند به کاهش ضربان قلب و فشار خون کمک کنند و با متعادل کردن سطح کورتیزول (هورمون استرس) موجب بهبود کیفیت خواب شوند. همچنین موسیقی شاد و پرانرژی برای بهبود خلق‌وخو، بالا بردن حس خوش‌بینی و تقویت تمرکز ذهنی مناسب است. بسیاری از تحقیقات ثابت کرده‌اند، انجام تمریناتی همچون یوگا و مدیتیشن همراه با موسیقی، اثرات آرام‌بخش بیشتری ایجاد می‌کنند.

۴- موسیقی درمانی برای چاکراها

افرادی که در حوزه انرژی درمانی مطالعه می‌کنند، معتقدند موسیقی درمانی چاکراها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آن‌ها بر این باورند که موسیقی با فرکانس خاص می‌تواند به تنظیم و فعال‌سازی چاکراها کمک کند. به عنوان مثال، از صدای «OM» با فرکانس موسیقی خاص برای باز کردن چاکرای قلب و ریشه استفاده می‌کنند.

۵- موسیقی درمانی برای افسردگی

موسیقی درمانی همچون هنر درمانی به کنترل و بهبود علائم افسردگی کمک می‌کند. تحقیقات زیادی رابطه موسیقی درمانی با افسردگی را تایید می‌کنند. بر اساس مطالعات انجام‌شده، می‌توان گفت افرادی که در کنار روش‌های استاندارد درمان افسردگی یا درمان وجودی، موسیقی درمانی انجام می‌دهند، دوره درمان را سریع‌تر طی خواهند کرد. موسیقی‌درمانی می‌تواند احساسات سرکوب‌شده را آزاد کند، حس امید را در فرد افزایش دهد و با تحریک مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و دوپامین موجب بهبود خلق‌وخو شود.

۶- موسیقی درمانی برای خواب

گوش دادن به موسیقی آرام قبل از خواب به تنظیم الگوی خواب، کاهش افکار مزاحم و بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند. البته اگر برای مدت طولانی است که درگیر بی‌خوابی شبانه هستید، باید به پزشک مراجعه کنید تا علت بی‌خوابی مشخص شود.

۷- موسیقی درمانی برای معلولین ذهنی

این روش درمانی کمک می‌کند تا معلولین ذهنی بتوانند احساسات و عواطف خود را بیان کنند. آن‌ها به کمک موسیقی درمانی می‌توانند هیجانات درونی خود را بروز دهند که این فرآیند در بهبود وضعیت روانی و عاطفی‌شان موثر است. در واقع، موسیقی درمانگر با آموزش ریتم و ملودی به معلولین ذهنی می‌تواند به تقویت حافظه و افزایش تمرکز آن‌ها کمک کند.

۸- موسیقی درمانی برای کاهش وزن

یکی از اثرات روانی شگفت‌انگیز موسیقی این است که به عنوان ابزاری مفید به روند کاهش وزن کمک می‌کند. اگر قصد دارید وزن‌تان را کم کنید، همراه با رعایت رژیم غذایی سالم حتما به موسیقی ملایم گوش دهید. مطالعه‌ای در این زمینه نشان داده، افراد در رستورانی که موسیقی ملایم پخش می‌شده، نسبت به سایر رستوران‌ها ۱۸ درصد کمتر غذا خورده‌اند. محققان پس از بررسی علت این موضوع دریافتند که افراد هنگام پخش موسیقی ملایم، احساس آرامش بیشتری دارند؛ در نتیجه آرام‌تر غذا می‌خورند و نسبت به احساس سیری خود آگاه‌تر می‌شوند.

۹- موسیقی درمانی برای مدیریت درد

موسیقی درمانی می‌تواند به مدیریت درد در سنین مختلف کمک کند. در حال حاضر، در کشورهای غربی از این روش برای کاهش درد پس از عمل‌های جراحی استفاده می‌کنند. همچنین محققان معتقدند، می‌توان در دوره نقاهت با گوش دادن به موسیقی، شدت درد را کاهش داد. این روش غیر دارویی هم‌اکنون برای کاهش دردهای مزمن و مدیریت درد یا کم شدن اضطراب مادر هنگام زایمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، موسیقی درمانی کمک می‌کند تا فرد هنگام درد به یاد خاطرات مثبت و آرام‌بخش خود بیفتد و روی آن‌ها تمرکز کند.

۱۰- موسیقی درمانی برای سرطان

این روش به طور مستقیم موجب درمان سرطان نمی‌شود، اما از آن جایی که بیماران تحت درمان سرطان از نظر روحی نیاز به حمایت ویژه‌ای دارند، گوش دادن به موسیقی روحیه آن‌ها را بهتر می‌کند. برخی تحقیقات نشان داده‌اند، این روش می‌تواند اضطراب ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی را کاهش دهد و موجب بهبود کیفیت زندگی بیمار شود.

روش‌های موسیقی‌درمانی

متخصصان این حوزه، روش‌های موسیقی‌درمانی را به ۲ دسته فعال و غیر فعال تقسیم می‌کنند. منظور از موسیقی درمانی فعال این است که فرد خودش به صورت فعال درگیر نواختن ساز، آواز خواندن، همراهی با ریتم یا نوشتن آهنگ می‌شود. موسیقی درمانگر از این روش معمولا برای بهبود مهارت‌های حرکتی، ایجاد خلاقیت و تقویت ارتباط موثر استفاده می‌کند. 

در موسیقی‌درمانی غیر فعال فرد یک موسیقی زنده یا ضبط‌شده را می‌شنود. این روش از آن جایی که نیاز به مشارکت فعال ندارد، فرد تنها به عنوان یک شنونده منفعل در نظر گرفته می‌شود. از این روش معمولا برای ایجاد آرامش، کاهش استرس، تقویت تمرکز و تحریک احساسات درونی استفاده می‌کنند.

انواع موسیقی درمانی

موسیقی درمانی انواع مختلفی دارد که بسته به نیاز فرد، شرایط درمانی و هدف مورد نظر انتخاب می‌شوند. در ادامه انواع آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

• تحلیلی: در این روش، فرد به کمک موسیقی احساسات درونی و ناخودآگاه خود را کشف و بیان می‌کند.
• بننزون (Benenzon): این روش ترکیبی از روانکاوی و فرآیند آهنگسازی است؛ بدین معنی که صدای بیرون را با صدای درون فرد هماهنگ می‌کنند و تطابق می‌بخشند.
• روش بانی (Bonny): این روش توسط دکتر هلن لی بانی، دکترای موسیقی و تصاویر کلاسیک ابداع شده است. در روش بانی از موسیقی کلاسیک برای تقویت تخیلات استفاده می‌کنند. با گوش دادن به موسیقی کلاسیک، تخیلات، خاطرات و حواس پنجگانه تحریک می‌شوند و درمانگر آن‌ها را بررسی می‌کند.
• شناختی رفتاری (CBMT): در این روش، درمان شناختی رفتاری برای اصلاح رفتار فرد با موسیقی ترکیب می‌شود و عملکردی مشابه با روایت درمانی دارد. آواز خواندن، گوش دادن به موسیقی و حتی رقص بخشی از روند درمان CBMT به‌شمار می‌آیند.
• نوروفیزیولوژیک: این نوع بر پایه علم عصب‌شناسی است و از موسیقی برای تحریک و بازسازی مسیرهای عصبی در مغز، مثلا برای بازتوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی، پارکینسون یا آسیب مغزی استفاده می‌شود.
• روان‌درمانی صوتی: در این روش، فرد از تمرینات صوتی، صداهای طبیعی و دم و بازدم برای دستیابی به حس بهتر استفاده می‌کند.
• درمان گروهی: این نوع موسیقی‌درمانی شامل فعالیت‌های موسیقیایی به طور مشترک است. موسیقی درمانی گروهی به تقویت مهارت‌های اجتماعی، کاهش احساس تنهایی و افزایش حس مفیدبودن کمک می‌کند.

بیشتر بدانید: درمان افسردگی بدون دارو

روند جلسات موسیقی درمانی چگونه است؟

جلسات موسیقی درمانی معمولا ساختار مشخصی دارند و با توجه به نیازها، سن، توانایی‌ها و هدف درمانی هر فرد تنظیم می‌شوند. این جلسات می‌توانند فردی یا گروهی باشند و باید توسط یک موسیقی درمانگر متخصص اجرا شوند. 

به یاد داشته باشید برای بهره‌مندی از مزایای موسیقی‌درمانی باید در انتخاب درمانگر دقت کنید؛ زیرا هر مشاوری نمی‌تواند به درستی شما را در این زمینه راهنمایی کند. اگر فرق بین مشاور و روان‌درمانگر را نمی‌دانید، بهتر است مقاله «تفاوت مشاور و روان درمانگر» را در درمانکده مطالعه کنید.

مراحل اصلی جلسات موسیقی درمانی به شرح زیر است:

• درمانگر در جلسه اول، با استفاده از مصاحبه، آزمون‌های روانی یا موسیقیایی، وضعیت روحی، جسمی، شناختی و اجتماعی فرد را بررسی می‌کند.
• بر اساس نتایج ارزیابی، برنامه‌ای شخصی‌سازی شده تنظیم می‌شود که شامل نوع فعالیت موسیقیایی، تعداد جلسات، مدت زمان، اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت است.
• حال وقت اجرای جلسات موسیقی‌درمانی به طور منظم رسیده است. جلسات می‌توانند شامل گوش دادن به موسیقی، نواختن ساز، آواز خواندن، نوشتن آهن یا ترانه و حتی رقص باشند.
• در طول مسیر درمان، درمانگر به طور مرتب پیشرفت فرد را بررسی می‌کند و در صورت نیاز برنامه را بازبینی خواهد کرد.

نگاهی کوتاه به موسیقی درمانی

موسیقی درمانی یکی از تکنیک‌های روان‌درمانی است که کاربرد فراوانی در حوزه پزشکی، روانپزشکی و توانبخشی دارد. در این شیوه درمانی با به کار گرفتن عناصر موسیقی مانند ریتم، ملودی و هارمونی می‌توان به کاهش اضطراب، افسردگی، تقویت تمرکز، ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و حتی بهبود توانایی جسمی بیمار کمک کرد. 

ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل شما را با فواید، انواع و روش موسیقی‌درمانی آشنا کردیم. اگر این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: medicalnewstoday | clevelandclinic