قرص اکسی بوتینین؛ کاربرد، عوارض و نحوه مصرف + تداخلات

قرص اکسی بوتینین (Oxybutynin) زمانی تجویز می‌شود که با مشکلاتی مانند تکرر ادرار، بی‌اختیاری ادرار یا احساس فوریت در دفع ادرار روبه‌رو باشید. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به معرفی داروی اکسی بوتینین، کاربرد، عوارض و طرز استفاده آن می‌پردازیم.

قرص اکسی بوتینین چیست؟

اکسی‌بوتینین یک آمین سوم دارای خواص آنتی کولینرژیک است و به گروهی از داروها به نام ضد اسپاسم تعلق دارد. این دارو برای کنترل و درمان بی‌اختیاری ادرار، تکرر ادرار و فوریت ادراری ناشی از مثانه بیش‌فعال (Overactive Bladder) یا اسپاسم عضلات مثانه تجویز می‌شود. این دارو به‌طور مستقیم بر روی عضله‌ مثانه اثر می‌گذارد و باعث می‌شود انقباض‌های غیرضروری مثانه کمتر شود. این دارو به شکل‌های زیر عرضه می‌شود:

• قرص معمولی: ۲.۵ میلی‌گرم، ۵ میلی‌گرم
• قرص با اثر طولانی (آهسته‌رهش): ۵ میلی‌گرم، ۱۰ میلی‌گرم، ۱۵ میلی‌گرم
• شربت: ۵ میلی‌گرم در هر ۵ میلی‌لیتر

قرص اکسی بوتینین ۵، رایج‌ترین شکل آن است که معمولا پزشک برای شروع درمان همین دوز را تجویز می‌کند.

نام تجاری این دارو عبارت‌اند از:

• دیتروپان (Ditropan)
• دیتروپان ایکس‌ال (Ditropan XL)
• ژلنیک‌ (Gelnique)
• اکسیترول (Oxytrol)

قرص اکسی بوتینین برای چه بیماری است؟

قرص اکسی‌بوتینین برای افرادی تجویز می‌شود که دچار مشکلات عملکردی مثانه هستند؛ یعنی مثانه آن‌ها به‌درستی کار نمی‌کند یا بیش‌ازحد فعال است. این قرص معمولا برای سه دسته بیماری یا مشکل پزشکی به کار می‌رود:

مثانه بیش‌فعال (Overactive Bladder)

اگر مدام احساس می‌کنید که باید فوری به دستشویی بروید، یا اگر تعداد دفعات ادرار کردن‌ شما در روز و شب زیاد است، شاید مجبور باشید اکسی‌بوتینین مصرف کنید. علائم مثانه بیش فعال عبارت‌اند از:

• تکرر ادرار (بیش از ۸ بار در روز)
• فوریت در دفع ادرار
• نشت یا چکه‌ ادرار قبل از رسیدن به دستشویی

چنانچه با علائم افتادگی مثانه مانند بی‌اختیاری ادرار مواجه باشید، احتمال دارد این دارو در فرایند درمان شما قرار داشته باشد.

بی‌اختیاری ادراری (Urge Incontinence)

اگر در کنترل ادرارتان مشکل دارید و بی‌اختیار دچار نشت ادرار می‌شوید، به‌ویژه در هنگام خنده، عطسه، راه رفتن یا حتی بدون هیچ محرکی، این دارو می‌تواند کمک‌کننده باشد. البته برای بهبود کامل‌تر، لازم است تغییراتی هم در سبک زندگی و تغذیه خود ایجاد کنید.

بسیاری از بیماران می‌پرسند: برای درمان بی اختیاری ادرار چه بخوریم؟ پاسخ این پرسش به نوع بی‌اختیاری و وضعیت بدنی شما بستگی دارد، اما برخی خوراکی‌ها مثل غذاهای کم‌نمک، آب کافی و منابع سرشار از منیزیم و فیبر در کاهش علائم بسیار موثر هستند.

مشکلات ادراری ناشی از آسیب عصبی

قرص‌ اکسی‌بوتینین به عنوان یک قرص طولانی رهش ممکن است برای درمان مثانه بیش‌فعال مرتبط با یک بیماری عصبی مانند اسپینا بیفیدا در کودکان حداقل ۶ سال به بالا تجویز شود.

البته در کنار این مشکلات عملکردی مثانه، دلایل مختلفی دیگری هم برای تکرر ادرار وجود دارند. اگر شما یا یکی از اطرافیان‌تان با این مشکل روبه‌رو هستید، بهتر است ابتدا دقیقا بدانید علت زیاد دستشویی رفتن و ادرار مکرر چیست، چون گاهی این وضعیت نشانه‌ای از بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، عفونت ادراری یا اختلالات هورمونی است.

نحوه مصرف قرص اکسی بوتینین 5 چگونه است؟

طریقه مصرف قرص اکسی بوتینین ۵، به وضعیت پزشکی شما و دستور پزشک معالج‌تان بستگی دارد. این دارو را می‌توانید با غذا یا بدون آن مصرف کنید. اگر معده حساسی دارید، بهتر است دارو را همراه با غذا مصرف کنید تا احتمال بروز ناراحتی گوارشی به حداقل برسد. چنانچه پزشک زمان مشخصی برای مصرف دارو مشخص نکرده است، باید سعی کنید آن را در فواصل زمانی منظم مثلا صبح، ظهر و عصر مصرف کنید تا سطح دارو در بدن یکنواخت بماند.

حتما سعی کنید قرص را با یک لیوان آب کامل ببلعید. همچنین از خرد کردن یا جویدن قرص خودداری کنید، زیرا اثر آن سریع‌تر از حد مطلوب آزاد می‌شود و احتمال بروز عوارض افزایش می‌یابد.

اگر یک نوبت مصرف را فراموش کردید، به‌محض یادآوری آن را مصرف کنید، مگر اینکه نزدیک به نوبت بعدی باشد. در این صورت، نوبت فراموش‌شده را رها کرده و فقط نوبت بعدی را مصرف کنید. هرگز ۲ قرص را با هم مصرف نکنید.

قرص اکسی بوتینین روزی چند بار مصرف شود؟

به طور عمومی مقدار مصرف قرص اکسی بوتینین برای بزرگسالان یک قرص ۵ میلی‌گرمی است که ۲ تا ۳ بار در روز باید مصرف شود. یعنی تقریبا هر ۸ تا ۱۲ ساعت یکبار می‌توانید این دارو را مصرف کنید.

بدون مشورت پزشک، دوز را افزایش ندهید. مصرف بیش از حد می‌تواند باعث خشکی شدید دهان، تاری دید، گیجی یا حتی مسمومیت شود.

بهترین زمان مصرف قرص اکسی بوتینین چه موقعی است؟

بهترین زمان مصرف این دارو به شرایط شما بستگی دارد. برای مثال اگر قرص ۵ میلی‌گرمی معمولی را ۲ تا ۳ بار در روز مصرف می‌کنید، بهتر است با فاصله‌های منظم در طی روز باشد مانند:

• ساعت ۸ صبح
• ۲ بعدازظهر
• ۸ شب

اگر فقط ۲ نوبت در روز برای شما تجویز شده باشد، بهتر است صبح و عصر مثلا ۸ صبح و ۸ شب مصرف کنید. به‌هرحال هدف این است که سطح دارو در خون ثابت بماند تا مثانه در تمام طول شبانه‌روز عملکرد پایدار داشته باشد.

چنانچه مشکل‌تان کنترل ادرار شبانه و نشت ادرار هنگام خواب است، پزشک ممکن است یکی از دوزها را به قبل از خواب شب اختصاص دهد. در این صورت، مصرف یک نوبت از قرص بعد از شام یا قبل از خواب توصیه می‌شود تا اثر آن تا صبح ادامه داشته باشد.

اگر دارو را نزدیک زمان خواب مصرف می‌کنید و دچار خشکی شدید دهان یا اختلال خواب می‌شوید، حتما در مورد زمان مصرف دارو با پزشک مشورت کنید.

عوارض قرص اکسی بوتینین چیست؟

عوارض قرص اکسی بوتینین معمولا به علت اثر آن روی اعصاب پاراسمپاتیک بدن که در عملکردهایی مثل ترشح بزاق، حرکات روده و تعریق نقش دارند، بروز می‌کند.

شایع‌ترین عوارض قرص اکسی بوتینین ۵

از رایج‌ترین عوارض این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که البته همه بیماران آن‌ها را تجربه نمی‌کنند:

• خشکی دهان
• یبوست
• تاری دید
• سرگیجه و خواب‌آلودگی

اگر با مشکلات زیر مواجه شدید، مصرف دارو را قطع و فورا به پزشک مراجعه کنید. علائم زیر نشان‌دهنده حساسیت شدید است:

• تپش قلب
• مشکلات تنفسی
• تورم در لب‌ها، زبان و گلو
• گیجی شدید
• احتباس کامل ادرار

عوارض قرص اکسی بوتینین در کودکان

در کودکان، اکسی‌بوتینین اغلب برای درمان شب‌ادراری یا مشکلات عصبی مثانه استفاده می‌شود. اما بدن کودکان نسبت به عوارض دارو حساس‌تر است و باید با دقت بیشتری تحت نظر باشند. البته باید بدانید این دارو برای کودکان زیر ۶ سال مناسب نیست. شایع‌ترین عوارض قرص اکسی بوتینین در کودکان عبارت‌اند از:

• تغییرات رفتاری مثل بیقراری، تحریک‌پذیری یا خواب‌آلودگی زیاد
• خشکی دهان یا بینی
• یبوست یا درد شکم
• ناتوانی در تمرکز یا کاهش حافظه کوتاه‌مدت
• در موارد نادر احتمال دارد کودک با تب نیز مواجه شود.

اگر کودک‌تان پس از مصرف دارو، دچار بی‌حالی، قرمزی صورت، پرخاشگری غیرعادی یا بی‌اختیاری بیشتر شد، باید سریع با پزشک مشورت کنید.

تداخل دارویی اکسی بوتینین چیست؟

مهم‌ترین داروهایی که با اکسی‌بوتینین تداخل دارند، شامل موارد زیر می‌شوند:

دیگر داروهای آنتی‌کولینرژیک

مصرف همزمان این داروها می‌تواند عوارض خشکی دهان، یبوست، تاری دید و گیجی را افزایش دهد:

• داروهای ضدحساسیت مثل آنتی‌هیستامین‌ها و دیفن‌هیدرامین
• داروهای ضدسرفه
• داروهای ضدافسردگی آنتی‌کولینرژیک
• داروهای ضداسپاسم

داروهای ضدقارچ از گروه آزول‌ها

داروهایی مثل مثل کتوکونازول و ایتراکونازول می‌توانند سطح اکسی‌بوتینین در خون را افزایش دهند و احتمال عوارض را بیشتر کنند.

داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور

مصرف همزمان داروهایی مثل بنزودیازپین‌ها یا داروهای ضد صرع با اکسی‌بوتینین می‌تواند باعث افزایش خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری شود.

داروهای مهارکننده آنزیم CYP3A4

در بدن ما یک سیستم مخصوص وجود دارد که داروها را پردازش و تجزیه می‌کند تا از بدن خارج شوند. این سیستم مثل یک کارخانه کوچک در کبد عمل می‌کند. آنزیم CYP3A4 یکی از مهم‌ترین قسمت‌های این کارخانه است که مسئول تجزیه بسیاری از داروها است. اگر دارویی باعث شود که این کارخانه (آنزیم CYP3A4) کمتر کار کند یا کند شود، به آن دارو می‌گوییم «مهارکننده این آنزیم». وقتی این اتفاق می‌افتد:

• داروی دیگر مثل اکسی‌بوتینین دیرتر از بدن خارج می‌شود.
• سطح آن دارو در خون بالا می‌رود.
• احتمال بروز عوارض جانبی آن دارو بیشتر می‌شود.

جایگزین قرص اکسی بوتینین چیست؟

اگر به هر دلیلی نتوانید یا نخواهید قرص اکسی‌بوتینین را مصرف کنید، پزشک گزینه‌های دیگری را به شما پیشنهاد دهد. این جایگزین‌ها شامل داروها، روش‌های درمانی و گاهی تغییر سبک زندگی می‌شوند.

داروهای مشابه از خانواده آنتی‌کولینرژیک‌ها

داروهای دیگری هم هستند که مثل اکسی‌بوتینین باعث کاهش انقباضات بیش‌ازحد مثانه می‌شوند، از جمله:

• قرص تولترودین (Tolterodine)
• سولیفناسین (Solifenacin)
• دارفناسین (Darifenacin)
• فزوتروفین (Fesoterodine)

این داروها اثرات مشابه دارند ولی هر کدام می‌توانند عوارض یا روش مصرف متفاوتی داشته باشند. پزشک بر اساس وضعیت شما بهترین گزینه را تجویز می‌کند.

بسیاری تصور می‌کنند تامسولوسین (tamsulosin) می‌تواند به‌جای اکسی‌بوتینین برای درمان مشکلات ادراری مصرف شود. در حالی که این دو دارو عملکرد و کاربرد متفاوتی دارند. تامسولوسین دارویی برای درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات در مردان است. این دارو با شل‌ کردن عضلات پروستات و گردنه مثانه، به بهبود جریان ادرار کمک می‌کند.

داروهای بتا-۳ آگونیست

میرابگرون (Mirabegron) یک داروی جدیدتر است که برخلاف اکسی‌بوتینین، اثر مستقیم آنتی‌کولینرژیک ندارد و معمولا عوارض کمتری مثل خشکی دهان ایجاد می‌کند

هرگز خودسرانه مصرف داروی اکسی‌بوتینین را قطع یا جایگزین نکنید. برای تغییر دارو باید حتما با پزشک مشورت داشته باشید تا درمان به‌درستی و با کمترین عوارض ادامه پیدا کند.

روش‌های غیر دارویی

این روش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• تمرینات مثانه مثل نگه داشتن تدریجی ادرار برای مدت طولانی‌تر
• فیزیوتراپی کف لگن
• کاهش مصرف مایعات قبل از خواب
• اجتناب از مصرف کافئین و الکل
• کنترل وزن و فعالیت بدنی منظم

آیا مصرف قرص اکسی بوتینین در بارداری و شیردهی مجاز است؟

قرص اکسی بوتینین در شیردهی و بارداری باید با احتیاط و فقط با تجویز پزشک مصرف شود. این دارو جزو داروهایی گروه B بارداری است؛ یعنی اطلاعات کافی درباره ایمنی آن در دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد.

آیا قرص اکسی بوتینین برای عرق خوب است؟

قرص اکسی‌بوتینین می‌تواند برای کاهش تعریق زیاد (هایپرهیدروز) استفاده شود، اما این کاربرد اصلی دارو نیست. اکسی‌بوتینین یک داروی آنتی‌کولینرژیک است و با مهار فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک، باعث کاهش ترشح مایعات بدن از جمله عرق می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که در برخی بیماران مبتلا به تعریق بیش از حد استفاده شود.

آیا قرص اکسی بوتینین فشار خون را بالا میبرد؟

قرص اکسی‌بوتینین معمولا فشار خون را بالا نمی‌برد و تاثیر مستقیمی روی افزایش فشار خون ندارد. برخی بیماران ممکن است در اثر عوارض جانبی مثل سرگیجه یا خشکی شدید دهان با تغییر موقتی فشار خون مواجه شوند، اما این اثر مستقیم دارو نیست.

اگر فشار خون بالا دارید یا داروهای فشار خون مصرف می‌کنید، حتما قبل از شروع اکسی‌بوتینین با پزشک مشورت کنید تا تداخل یا اثرات جانبی بررسی شود.

قرص اکسی بوتینین در چند خط

اگر مشکلاتی مانند تکرر ادرار یا مثانه بیش فعال زندگی‌تان را مختل کرده است، قرص اکسی بوتینین می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد. برای مصرف آن حتما به نسخه و تجویز پزشک نیاز دارید. در صورت ابتلا به مشکلات کبدی، کلیوی یا گوارشی حتما باید در مصرف این دارو بیشتر احتیاط کنید.

اگر با بیماری‌های کلیه یا مجاری ادراری مواجه هستید و می‌خواهید یک مشاوره تخصصی از بهترین دکتر اورولوژی داشته باشید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده مراجعه کنید. در درمانکده این فرصت را دارید تا با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر اورولوژی آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر اورولوژی نوبت ویزیت بگیرید.

سوالات رایج

منبع: medscape‌ | drugs | mayoclinic