مثانه بیش فعال شامل مجموعه‌ای از علائم است که میتواند بر تعداد دفعات ادرار کردن و نیاز فوری برای تخلیه تاثیر بگذارد. این سندرم در افراد با افزایش سن بیشتر دیده می‌شود اما شواهد نشان می‌دهد اشخاص جوان هم می‌توانند درگیر مثانه پرکار باشند که باید علل آن مورد در مجله درمانکده بررسی قرار بگیرد.
احتمالا در اطرافیان خود دیده‌اید یا برای خودتان این مشکل پیش آمده است که پس از برخاستن از خواب در ساعت 6:30 تا قبل از ظهر حدود شش بار به توالت و تخلیه ادرار نیاز پیدا کرده باشید. این مشکل میتواند افراد را در انجام فعالیت‌های اجتماعی خود دچار سرخوردگی و خجالت کند. از این رو احتمال این‌که فرد مبتلا به مثانه بیش فعال پس از مدتی منزوی شود بسیار زیاد است.
شما به راحتی میتوانید با مراجعه به دکتر اورولوژیست و انجام یک سری آزمایش‌های مشخص دلیل بیش فعالی مثانه خود را پیدا کنید. همچنین میتوانید با مراجعه به مشاور آنلاین متخصص اورولوژیست از دکتر متخصص ما درباره این بیماری کمک بگیرید. ما در این مقاله ضمن بررسی علل و نشانه‌های مثانه پرکار شما را با راه‌های درمانی این سندرم آشنا می‌کنیم.
مثانه بیش فعال چیست؟
مثانه بیش فعال با نام اختصاری (OAB) شناخته می‌شود و باید آن را میل ناگهانی و غیرقابل کنترل فرد به دفع ادرار در دفعات زیاد دانست. اغلب این افراد به صورت غیر ارادی بی‌اختیاری را تجربه می‌کنند و مثانه پرکار آن‌ها را وادار به ادرار کردن در شب خواهد کرد.
این سندرم افراد زیادی را در سراسر جهان درگیر کرده است که اغلب آن‌ها برای مدیریت علائم مثانه پرکار دچار مشکل هستند، زیرا این سندرم به شکل غیر قابل پیش‌بینی اتفاق می‌افتد.
بیشتر ببدانید: عفونت ادراری چیست؟ علائم، علل، تشخیص و درمان
بیشتر بدانید: اورتروسکوپی چیست؟
علائم مثانه بیش فعال
این علائم در افراد مختلف میتواند متفاوت باشد. در واقع هر نوع نشانه و علامت مربوط به بی‌اختیاری ادرار را نباید بیش فعالی مثانه در نظر گرفت. افراد زیادی پس از خنده‌های بلند یا نگه داشتن ادرار در زمان طولانی دچار نشتی ادرار می‌شوند.
با این حال باید مهمترین علائم مثانه بیش فعال را نیاز فوری به تخلیه و تکرر آن دانست. در زیر با علائم مثانه بیش فعال بیشتر آشنا شوید:
- فوریت‌های ادراری: فرد به‌طور ناگهانی و غیر قابل کنترل نیاز به ادرار کردن پیدا می‌کند. در واقع شخص مبتلا به سندرم مثانه پرکار از زمانی که به ادرار کردن نیاز دارد تا رسیدن به دستشویی مدت بسیار کوتاهی وقت خواهد داشت.
- تکرر ادرار: فرد بیش از حد معمول در شبانه‌روز ( بیشتر از 8 بار در 24 ساعت) به ادرار کردن نیاز پیدا می‌کند.
- بی‌اختیاری ادرار: در این مواقع فرد به‌طور ناگهانی و غیر قابل کنترل نیاز به ادرار کردن پیدا می‌کند و تا زمان رسیدن به دستشویی دچار نشت ادرار می‌شود.
- شب ادراری: فرد حتما بیش از یک بار در طول شب برای تخلیه ادرار بیدار می‌شود.
بیشتر بخوانید: دلایل کاهش ادرار چه می تواند باشد؟
علل اصلی پرکاری مثانه
علل مثانه پرکار را باید در شرایط و آسیب‌هایی که ممکن است به عضله دترسور وارد شود، بررسی کرد. این ماهیچه که از فیبرهای عضلانی صاف تشکیل شده در پشت دیواره مثانه قرار دارد و با ادرار کردن منقبض می‌شود.
زمانی که کلیه ادرار تولید کرد و مغز سیگنال‌های لازم را برای تخلیه ادرار به بدن فرستاد، ماهیچه‌های کف لگن با شل شدن فرایند تخلیه ادرار را انجام می‌دهند. اما در صورتی که انقباض ماهیچه دترسور به صورت غیر ارادی انجام شود، باعث ایجاد احساس تکرر ادرار خواهد شد. بنابراین می‌توان علل مثانه پرکار را ناشی از آسیب این ماهیچه دانست.
در زیر علائم اصلی که بر دترسور اثرگذار هستند و موجب پرکاری مثانه می‌شوند را معرفی می‌کنیم:
1. ترومای شکمی
در اغلب موارد بارداری و زایمان باعث کشیدگی و ضعیف شدن عضلات لگن می‌شود. این عضلات از ماهیچه و بافت‌هایی تشکیل شده‌‌اند که از اندام‌های زیر شکم حمایت می‌کنند. در صورت ضعیف شدن عضلات لگن احتمال بروز مثانه بیش فعال وجود دارد.
2. آسیب عصبی
اگر بدن شما سیگنال‌های اشتباهی را در زمان نامناسب به مغز و مثانه برای ادرار کردن بفرستد احتمال پرکاری مثانه وجود دارد. برخی از بیماری‌ها همچون جراحی لگن و کمر، پارکینسون، فتق دیسک، پرتو درمانی و سکته مغزی آسیب‌های عصبی را افزایش می‌دهند.
3. داروها، مصرف کافئین و الکل
این موارد به خودی خود بر اعصاب بدن شما اثر می‌گذارند و با فرستادن سیگنال‌هایی به مغز احتمال سرریز شدن ادرار را افزایش می‌دهند. کافئین و برخی از داروها موجب پر شدن مثانه با سرعت بسیار زیادی می‌شوند که در این صورت احتمال نشت ادرار افزایش پیدا می‌کند.
بیشتر بخوانید: ادرار خونی ؛ علل، علائم و راه‌های درمان
4. عفونت‌ها
یکی‌دیگر از علل مثانه پرکار وجود عفونت‌های مجاری ادرار است که میتواند اعصاب مثانه را تحریک کند. در این صورت مثانه شما بدون هشدار دچار حس فشردگی ادرار خواهد شد.
5. اضافه وزن
داشتن وزن بالا باعث فشار آمدن به مثانه می‌شود که معمولا با بی‌اختیاری ادرار همراه است.
6. کمبود استروژن
بعد از یائسگی تغییرات هورمونی زیادی اتفاق می‌افتد. این تغییرات می‌توانند باعث بی ختیاری ادرار شوند. در این صورت توصیه می‌شود فرد استروژن درمانی انجام دهد.
بیشتر ببدانید: سرطان کلیه : علل، علائم و راه‌های تشخیص و درمان
بیشتر بخوانید: بی اختیاری ادراری و 8 روش کنترل آن
تشخیص مثانه پرکار
اگر متوجه شدید تعداد دفعات ادرار کردن شما بیش از حد نرمال است و به‌طور ناگهانی احساس پر شدن مثانه دارید به پزشک مراجعه کنید. پزشک برای تشخیص مثانه بیش فعال علائم موجود را بررسی می‌کند و احتمالا اندام‌های اطراف لگن را به صورت فیزیکی معاینه خواهد کرد.
در این بین پزشک از شما سوالاتی می‌پرسد تا تشخیص بهتری داشته باشد. این سوالات عبارتند از:
- علائم شما چیست؟
- چه مدت این علائم را دارید؟
- آیا سابقه مثانه بیش فعال در خانواده شما وجود دارد؟
- چه داروهایی تاکنون مصرف کرده‌اید؟
- میزان و نوع مصرف مایعات شما در طول روز چگونه است؟
- بیشتر در چه ساعاتی از شبانه‌روز مایعات مصرف می‌کنید؟
- برنامه غذایی شما چگونه است؟
پزشک پس از معاینه فیزیکی و بررسی علائم در صورت نیاز شما را به متخصص اورولوژی ارجاع می‌دهد. پزشک اورولوژیست میتواند به بهترین نحو بیماری و شرایط مختلف دستگاه ادراری یا تناسلی را درمان کند.
بیشتر بدانید: برای پسران: همه چیز دربارۀ محافظت از آلت تناسلی و کیسۀ بیضه که باید بدانید
آزمایشات مورد نیاز برای تشخیص مثانه بیش فعال کدام است؟
متخصص اورولوژیست برای تشخیص درست و تایید بیش فعالی مثانه نیاز به یک سری آزمایش دارد. این آزمایشات شامل موارد زیر هستند:
1. آزمایش ادرار
در این آزمایش نمونه ادرار شما از لحاظ بصری، شیمیایی و میکروسکوپی آنالیز می‌شود. با بررسی تعداد گلبول‌های قرمز و سفید می‌توان از وجود عفونت ادراری، عفونت مثانه و یا سایر مشکلات دستگاه ادراری مطلع شد.
2. تستس یورودینامیک
این تست میتواند میزان ادرار باقی مانده در مثانه شما را پس از تخلیه، میزان ادرار کردن، سرعت و فشار وارد شده بر مثانه را اندازه‌گیری کند.
بیشتر بخوانید: علت تغییر رنگ ادرار چیست؟
3. سونوگرافی
در این آزمایش که نوعی تصویربرداری غیر تهاجمی محسوب می‌شود، مثانه شما از تمامی زوایا با جزئیات مورد بررسی قرار می‌گیرد.
4. سی‌تی اسکن
این آزمایش تصویربرداری غیر تهاجمی ضمن ثبت تصاویر سه بعدی از مثانه میزان ادرار باقی مانده در آن را اندازه‌گیری می‌کند.
5. سیستوسکوپی
پزشک برای بررسی داخل مثانه شما از طریق مجرای ادرار یک اسکوپ روشن وارد مثانه می‌کند. این کار به کمک ژل بی‌حس کننده یا در مواقع لزوم بیهوشی انجام می‌شود تا شما در مجرای ادرار خود احساس درد نکنید. سیستوسکوپی زمانی انجام می‌شود که فرد متخصص بخواهد وجود ناهنجاری‌هایی را در مثانه همچون سنگ یا تومور بررسی کند که در صورت لزوم میتواند بیوپسی بگیرد.
بیشتر بدانید: آتروفی بیضه چیست؟
مثانه بیش فعال بیماری شایعی است؟
سندرم پرکاری مثانه را باید یک بیماری شایع دانست که میتواند با ایجاد استرس، کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال اشخاص زیادی به دلیل خجالت کشیدن آن را به پزشک گزارش نمی‌دهند و برای درمان کمک دریافت نمی‌کنند. در ادامه میزان پراکندگی بیماری در مردان و زنان را مطالعه کنید:
مردان و مثانه بیش فعال
پرکاری مثانه در زنان بیشتر دیده می‌شود. می‌توان دلیل آن را عدم گزارش مردان از وجود علائم بیش فعالی مثانه به پزشک خود دانست. از همین رو باید گفت حدود 30 درصد مردان به‌طور مداوم از علائم مثانه پرکار رنج می‌برند.
این علائم در مردان شامل موارد زیر می‌شود:
- فوریت در تخلیه ادرار
- احساس نیاز به ادرار کردن تا 8 بار در روز
- نشت ادرار و خیسی لباس
- احساس ادرار بسیار شدید و غیرقابل کنترل
این سندرم در مردان مسن شایع‌تر است. زیرا می‌توان مثانه بیش فعال مردان را ناشی از بزرگ شدن پروستات دانست. تورم غده پروستات موجب بسته شدن جریان ادرار و در نتیجه بی‌اختیاری خواهد شد. در اغلب موارد با درمان پروستات مشکل پرکاری مثانه در مردان برطرف می‌شود.
بیشتر بخوانید: علت ادرار دردناک چیست؟
زنان و مثانه بیش فعال
مثانه بیش فعال زنان میتواند در هر سنی اتفاق بیفتد اما معمولا پس از یائسگی و در نتیجه کمبود استروژن بیشتر دیده می‌شود. زنان معمولا علائم پرکاری مثانه را به پزشک خود گزارش می‌دهند. از همین رو می‌توان گفت حدود 40 درصد از زنان با سندرم مثانه پرکار دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این سندرم در زنان معمولا با دارو، تمرینات ورزشی و جراحی قابل درمان است.
اصلی‌ترین علائمی که زنان از بیش فعالی مثانه خود گزارش داده‌اند عبارتند از:
- نیاز فوری و ناگهانی به تخلیه ادرار
- از دست دادن توانایی کنترل ادرار
- احساس نیاز به ادرار کردن حداقل 2 بار در شب
- احساس نیاز به ادرار کردن حداقل 8 بار در روز
بیشتر بخوانید: بالا بودن اوره خون نشانه چیست؟
کودکان و مثانه بیش فعال
مثانه پرکار را می‌توان یک بیماری رایج در بین کودکان دانست. اما نباید آن را با هر نوع نشت ادرار و خیس کردن رختخواب اشتباه گرفت. زیرا این وضعیت میتواند بر اثر یک حادثه یا تروما اتفاق بیفتد. در اغلب موارد سندرم مثانه بیش فعال کودکان با بزرگتر شدن آن‌ها درمان می‌شود. زیرا کودکان یاد می‌گیرند مثانه خود را کنترل کنند و سیگنال‌های ادرار کردن را به درستی تشخیص می‌دهند.
برخی از علائم نشان دهنده بیش فعالی مثانه در کودکان شامل موارد زیر می‌شود:
- فوریت در تخلیه ادرار و تکرار آن به دفعات
- نشت ادرار
- نیاز به ادرار کردن بیشتر از 8 بار در روز
- احساس پر بودن مثانه حتی پس از تخلیه ادرار
اگر علائم مذکور پس از بزرگتر شدن کودکان برطرف نشد و یا احساس کردید این نشانه‌ها در حال افزایش است حتما با پزشک اطفال مشورت کنید. برخی از عوامل که میتواند احتمال مثانه پرکار را در کودکان افزایش دهد عبارت است از:
- آلرژی
- عفونت‌های مجاری ادراری
- کافئین
- اضطراب و استرس
- یبوست
- ناهنجاری ساختاری
بیشتر ببدانید: علت تکرر ادرار در افراد مختلف چیست؟
درمان مثانه بیش فعال
برای مدیریت و درمان OAB روش‌های مختلفی وجود دارد که متناسب با نوع و شدت بیماری یکی از آن‌ها مورد استفاده واقع می‌شود. در ادامه این موارد را معرفی می‌کنیم:
1. فیزیوتراپی کف لگن
تقویت عضلات کف لگن میتواند به کنترل بیشتر مثانه کمک کند. فیزیوتراپیستی که در این زمینه تخصص دارد به کمک تمرینات هدفمند عضلانی موجب تقویت آن‌ها شده که نتیجه آن مدیریت تکرر ادرار و علائم شبانه آن خواهد بود.
2. دارودرمانی
پزشک در صورت لزوم داروهایی برای کاهش علائم پرکاری مثانه یا کم شدن میزان بی‌اختیاری و فوریت آن تجویز می‌کند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- تولترودین
- تروسپیوم
- اکسی بوتینین
- سولیفناسین
- داریفناسین
3. بوتاکس
زمانی که داروها نتوانند بر اعصاب و عضلات مجاری ادراری تاثیر بگذارند، پزشک با تزریق دوزهای کوچک بوتاکس موجب آرامش عضلات می‌شود. بوتاکس یکی از راه‌های درمانی بی‌خطر برای مثانه بیش فعال محسوب می‌شود که به مدت 6 تا 8 ماه اثرگذاری مطلوب دارد. پس از آن پزشک ممکن است دوز جدیدی از بوتاکس را تزریق کند یا این‌که روش درمانی دیگری به‌کار ببرد.
4. تحریک اعصاب
این روش درمانی میتواند مسیر سیگنال‌های الکتریکی اعصاب را که تکانه‌ها به سمت مثانه می‌فرستند، تغییر دهد. برای انجام تحریک الکتریکی باید یک سیم کوچک را از قسمت پایین کمر وارد کنند. همچنین این کار از طریق ورود سوزن کوچک به پوست ساق پا امکان‌پذیر است.
بیشتر بخوانید: آزمایش ادرار 24 ساعته چیست؟
5. عمل جراحی
جراحی آخرین گزینه‌ای است که پزشک پس از امتحان تمامی راهکارهای بالا و در صورت نتیجه نگرفتن به سراغ آن می‌رود. برخی از نمونه‌های آن عبارتند از:
- تحریک عصب ساکرال: زمانی که تکانه‌های عصبی به اشتباه فرستاده می‌شوند شما در صورت نداشتن ادرار باز هم تمایل به تخلیه دارید که به آن تکرر ادرار می‌گوند. برای درمان آن پزشک الکترود کوچکی زیر پوست باسن یا پایین شکم کار می‌گذارد تا سیگنال‌های درستی برای تنظیم زمان نیاز به ادرار شما ارسال شود.
- انحراف ادرار: پزشک برای کنترل تعداد دفعات و کاهش نیاز به ادرار کردن، مسیر لوله‌هایی که ادرار را از کلیه به مثانه می‌رساند، منحرف می‌کند. معمولا یک سوراخ در شکم ایجاد می‌شود و ادرار از طریق کیسه استومی تخلیه خواهد شد.
- سیستوپلاستی: برخی افراد مثانه بسیار کوچکی دارند که در صورت تشخیص پزشک با عمل جراحی بزرگ می‌شود. روش سیستوپلاستی زمانی انجام خواهد شد که فرد در سایر گزینه‌های درمانی مثانه بیش فعال نتیجه مطلوبی به دست نیاورده باشد.
- برداشتن مثانه: در موارد بسیار حاد پزشک برداشتن مثانه را پیشنهاد می‌دهد. در این روش ادرار از کلیه‌ها درون کیسه استومی تخلیه می‌شود.
بیشتر ببدانید: عفونت کلیه ؛ علل، علائم و راه‌های پیشگیری و درمان
بیشتر ببدانید: التهاب مثانه یا سیستیت بینابینی (Interstitial Cystitis) چیست؟ +علت، علائم و درمان
رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به مثانه بیش فعال
غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند بر حجم ادرار و فشار وارد شده به مثانه تاثیر مستقیمی بگذارند. اما نمی‌توان برای همه افراد یک رژیم غذایی مخصوص در نظر گرفت. با این حال بد نیست تا عواملی مرتبط با رژیم غذایی که بر تکرر ادرار و مثانه پرکار اثر می‌گذارند، بشناسید:
- نوشیدنی‌های گازدار و حباب‌دار OAB را تشدید می‌کنند و باعث تحریک عضلات مثانه می‌شوند.
- نوشیدن بیش از حد آب میتواند موجب افزایش تعداد دفعات نیاز به ادرار شود.
- نوشیدن مایعات دو تا سه ساعت قبل از خواب میتواند میزان نیاز به ادرار کردن در طول شب را افزایش دهد.
- افراد مبتلا به حساسیت گلوتن مستعد علائم مثانه بیش فعال هستند.
- مصرف کافئین موجب افزایش علائم مثانه پرکار می‌شود.
- برخی از غذاهای تحریک کننده میتواند نیاز به ادرار را در شما افزایش دهد. افراد باید خودشان متوجه شوند کدام محصولات غذایی برای آن‌ها عامل تحریک به‌شمار می‌آید. برخی اشخاص به غذاهای تند، گوجه‌فرنگی، شیرین‌کننده مصنوعی، طعم‌دهنده‌ها ، شکلات یا مواد نگهدارنده حساس هستند.
بیشتر بخوانید: 4 علامت و نشانه شایع واریکوسل
تقویت مثانه بیش فعال
برای تقویت مثانه می‌توان به کمک رفتارهای درمانی، مکمل‌ها و تمرینات مناسب قدرت عضلات و ماهیچه‌های اطراف لگن را افزایش داد.
1. تقویت طبیعی
این راه‌کار که می‌توان آن را روش درمانی جایگزین دانست شامل موارد زیر است:
ویتامین و مکمل‌ها
ترکیبات گیاهی مثل گانودرما لوسیدوم که عصاره نوعی قارچ است به همراه عصاره گیاهی ابریشم ذرت و کپسایسین برای درمان و تقویت مثانه بیش فعال مناسب هستند. از مکمل‌های مفید برای تسکین علائم بی‌اختیاری ادرار باید به هیدروکسید منیزیم و ال-آرژنین اشاره کرد.
طب سوزنی
این روش دیگر راه‌کار مفید برای تقویت عضلات لگن و کاهش علائم پرکاری مثانه محسوب می‌شود. هرچند هوز شواهد کافی برای اثربخشی کامل آن وجود ندارد، اما باید گفت طب سوزنی میتواند جریان انرژی را در ناحیه مورد نظر بازیابی کند.
روغن‌ها
بیش فعالی مثانه به‌دلیل انقباض غیر منتظره عضلات ایجاد می‌شود. برخی از روغن‌ها می‌توانند از انقباض ماهیچه و عضلات جلوگیری کنند و موجب تسکین علائم شوند. برخی از روغن‌های مفید برای این کار عبارتند از:
- روغن اسطوخودوس
- روغن مریم گلی
- روغن دانه کدو تنبل
بیشتر بخوانید: آنالیز ادرار چیست و چه کاربردی دارد؟
2. تمرینات تقویتی
اگر ماهیچه‌های اطراف مجاری ادرار تقویت شوند، میتوانید زمان نیاز به ادرار کردن خود را افزایش دهید. در این صورت هنگام تخلیه ادرار تمامی حجم آن از مثانه خارج می‌شود. تمرینات تقویتی مفید برای مثانه بیش فعال عبارتند از:
عضلات کف لگن
نام دیگر این تمرین کگل است و برای انجام آن کافیست:
- عضلات کفن لگن را منقبض کنید و چند ثانیه به همان حالت نگه دارید.
- جریان ادرار را متوقف سازید.
- در طول روز چندین بار این تمرین را انجام دهید.
مخروط‌های واژن
این مخروط با قرار گرفتن در واژن باعث جداسازی عضلات کف لگن می‌شوند. برای انجام آن کافیست:
- پس از قرار گرفتن مخروط در واژن آن را با عضلات کف لگن در جای خود نگه دارید.
- با تکرار این حرکت به کمک عضلات، مخروط‌های سنگین‌تری بلند کنید.
- انجام این تمرین یک بار در روز توصیه می‌شود.
آموزش مثانه
شما میتوانید به عضلات مثانه خود با تکرار و تمرین آموزش دهید تا زمان نیاز به ادرار کردن طولانی‌تر شود. در واقع ماهیچه‌ها و اعصاب دستگاه ادراری قابل آموزش و تقویت هستند. در این صورت زمانی که احساس کردید نیاز به تخلیه ادرار دارید تا زمانی که به دستشویی برسید طولانی‌تر می‌شود. ابتدا کافیست با مدت زمان سه دقیقه قبل از هر بار نیاز به تخلیه ادرار و به آهستگی شروع کنید.
بیشتر ببدانید: شب ادراری در کودکان؛ علت و راه های درمان
سخن پایانی
مثانه بیش فعال موجب میل مکرر و ناگهانی برای ادرار کردن می‌شود که در اغلب موارد غیرقابل کنترل خواهد بود. این سندرم ممکن است در همه سنین اتفاق بیفتد و کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. از همین رو در این مقاله ابتدا بررسی کردیم که مثانه بیش فعال چیست و سپس به علل ایجاد آن، نشانه‌ها و راهکارهای درمانی مثانه پرکار پرداختیم. شما بیشتر این سندرم را در کدام گروه سنی مشاهده کرده‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را با درمانکده در میان بگذارید.
سوالات متداول
مجموعه عوامل مختلفی همچون ضربه به شکم، عفونت، آسیب عصبی، داروها و مصرف مایعات خاص موجب بیش فعالی مثانه می‌شود.
اصلی ترین نشانه پرکاری مثانه بارت است از:
1. میل ناگهانی و فوریت در ادرار کردن
2. مشکل در نگه داشتن ادرار
3. نیاز به تخلیه ادرار در دفعات زیاد
4. بی‌اختیاری ادرار
در ابتدا توصیه می‌شود درمان‌های رفتاری همچون استراتژی‌های کنترل مثانه، تمرینات تقویتی عضلات کف لگن، مدیریت و رژیم غذایی مناسب انجام شوند.
منبع: my.clevelandclinic | healthline
