پاندمی یک بیماری به معنای گسترش بیماری در سطح کل یک کشور یا دنیا است. همانطوری که انسان‌ها در اقصی نقاط جهان پراکنده شده‌اند، بیماری‌های عفونی نیز در نقاط مختلفی از جهان پخش می‌شوند. حتی در این دوران مدرن، شیوع و فراگیری بیماری‌ها به صورت دائمی رخ می‌دهد. البته همه شیوع‌ها، همانند کوید 19 به پاندمی تبدیل نمی‌شوند.
درس تاریخ امروز، تداعی کننده چند نمونه از کشنده‌ترین پاندمی های جهانی است. از طاعون آنتونین تا کوید 19 در عصر کنونی که همه کشورهای جهان را تحت تاثیر قرار داده است.
مشاهده بیشتر : بهترین دکتر عفونی
تاریخچه زمانی از پاندمی ها
بیماری‌ها از ابتدای تاریخ با بشریت بوده‌اند، و این به ویژگی میرا بودن انسان برمی گردد. البته پس از گرایش به جوامع روستایی، مقیاس و دامنه گسترش این بیماری‌ها به شکل چشمگیری افزایش یافتند.
شیوع گسترده، فرصت‌های جدیدی را برای تعاملات انسانی و حیوانی ایجاد کردند، به گونه ای که به گسترش پاندمی کمک کنند. مالاریا، سل، جذام، آنفولانزا، آبله مرغان و سایر بیماری‌هایی که در اوایل تاریخ بشریت شیوع پیدا کردند.
با قوی‌تر شدن تمدن انسانی، بزرگتر شدن شهرها، ایجاد مسیرهای تجاری به خارج و افزایش تماس با جمعیت‌های انسانی، حیوانی و اکوسیستم‌ها احتمال وقوع پاندمی نیز بیشتر شد.
در اینجا برخی پاندمی های به وقوع پیوسته در گذر زمان را معرفی می‌کنیم :
| اسم | دوره زمانی | نوع / میزبان قبل از انسان | تعداد مرگ و میر |
| طاعون آنتونین | 165-180 | تصور این بود که آبله یا سرخک است. | 5 میلیون |
| اپیدمی آبله مرغان ژاپنی | 735-737 | ویروس واریولا ماژور | 1 میلیون |
| طاعون جاستینیان | 541-542 | باکتری یرسینیا پستیس، موش- کک | 30-50 میلیون |
| مرگ سیاه | 1347-1351 | باکتری یرسینیا پستیس، موش- کک | 200 میلیون |
| همه گیری جدید آبله مرغان در سطح جهانی | 1520 به بعد | ویروس واریولا ماژور | 56 میلیون |
| طاعون بزرگ لندن | 1665 | باکتری یرسینیا پستیس، موش-کک | صدهزار نفر |
| طاعون ایتالیایی | 1629- 1631 | باکتری یرسینیا پستیس، موش – کک | 1 میلیون |
| پاندمی های وبا 1- 6 | 1817-1923 | باکتری وبا | بیش از 1 میلیون |
| طاعون سوم | 1885 | باکتری یرسینیا پستیس، موش – کک | 12 میلیون (چین و هند) |
| تب زرد | اواخر دهه 1800 | ویروس- پشه | 100- 150 هزار |
| آنفولانزای روسی | 1889-1890 | H2N2 – منشأ مرغی | 1 میلیون |
| آنفولانزای اسپانیایی | 1918-1919 | ویروس H1N1 – خوک‌ها | 40-50 میلیون |
| آنفولانزای آسیایی | 1957-1958 | ویروس H2N2 | 1.1 میلیون |
| آنفولانزای هنگ کنگ | 1968-1970 | ویروس H3N2 | 1 میلیون |
| ایدز | 1981- اکنون | ویروس- شامپانزه‌ها | 25-35 میلیون |
| آنفولانزای خوکی | 2009-2010 | ویروس H1N1 – خوک‌ها | 200 هزار |
| سارس | 2002-2003 | ویروس کرونا – خفاش – سیوت | 770 |
| ابولا | 2014-2016 | ویروس ابولا – حیوانات وحشی | 11 هزار |
| MERS | 2015 تا اکنون | ویروس کرونا – خفاش – شتر | 850 |
| کوید 19 | 2019 تا اکنون | ویروس کرونا – منشأ ناشناخته | تا 31 آگوست 2020، 848 هزار نفر |
نکته : بسیاری از مرگ و میرهای اعلام شده، به صورت تخمینی بر اساس تحقیقات انجام گرفته هستند. برخی موارد همچون طاعون جاستینیان و آنفولانزای خوکی با توجه به شواهد جدید جای بحث دارند.
علیرغم گستردگی بیماری‌ها و پاندمی در طول تاریخ، یک روند پیوسته در گذر زمان مشاهده می‌شود. نرخ مرگ و میر به تدریج کاهش یافته است. در حقیقت پیشرفت خدمات درمانی و درک عوامل ایجاد کننده پاندمی، ابزارهای قدرتمندی برای کاهش این اثر تلقی می‌شوند.
تفکر باستانی در مورد پاندمی: خشم خدایان
در بسیاری از جوامع باستانی، افراد اعتقاد داشتند ارواح و خدایان، بیماری را بر سر افراد مستحق تنبیه نازل می‌کردند. این باور غیرعلمی، معمولاً واکنش‌های فاجعه باری را به همراه داشت و اگر نگوییم میلیون‌ها، اما مرگ هزاران نفر را در پی داشته است.
در رابطه با طاعون جاستینیان، تاریخ‌دان بیزانسی به اسم پرکوپیوس سزار، منشأ طاعون را تا چین و شمال شرقی هند دنبال کرد. آن‌ها مسیرهای زمینی و دریایی تا مصر را طی می‌کردند. ورود به امپراطوری روم از مسیر بنادر مدیترانه صورت گرفته بود.
علیرغم دانش آشکار راجع به نقش جغرافیا و تجارت در این گسترش، پروکوپیوس امپراطور جاستینیانی را برای گسترش بیماری سرزنش می‌کرد. او شیطان تلقی می‌شد و خشم خدا بر او اعمال شده بود. برخی بر این باورند که این رخداد، تلاش امپراطور جاستینیانی برای متحدسازی شرق و غرب در دوران روم را متلاشی کرد که سرآغازی بر دوران تاریک بود.
خوشبختانه، درک انسان از علل بیماری‌ها به مرور زمان افزایش یافت. بدین ترتیب واکنش به پاندمی مدرن، با سرعت کم و ناقص، به تدریج بهتر شد.
از نفوذ بیماری تا پاندمی
عمل قرنطینه در هنگام پاندمی از قرن 14 آغاز شد. در این دوران، هدف حفاظت از شهرهای ساحلی در برابر اپیدمی طاعون بود. مدیران بندر ترتیبی اتخاذ کردند که کشتی‌های ورودی به بندر ونیز، در صورت آلوده بودن 40 روز در همان حالت باقی بمانند. واژه قرنطینه از واژه ایتالیایی به معنی 40 روز نشات گیری شده است.
یکی از نمونه‌های اولیه از وابستگی به تحلیل آماری و جغرافیایی، در اواسط قرن نوزدهم در لندن، در دوره شیوع وبا رخ داد. در سال 1854، دکتر جان اسنو چنین نتیجه گیری کرد که وبا از طریق آب آلوده منتقل می‌شود. وی تصمیم گرفت داده‌های مرگ و میر محلات را مستقیماً روی نقشه نشان دهد.
بدین ترتیب انبوهی از نمونه‌ها به دلیل آب برداشتن از یک پمپ خاص، دچار بیماری شدند. تعاملات ایجاد شده در چهارچوب زندگی تجاری و شهری نقش اساسی دارند. اما ماهیت سرایت پذیری بیماری، منجر به ظهور پاندمی می‌شود.
ردیابی میزان سرایت در پاندمی
دانشمندان از شاخصی به اسم نرخ تکثیر، برای اندازه گیری میزان سرایت استفاده می‌کنند. از این شاخص تحت عنوان R0 نیز یاد می‌شود. این شاخص نشان می‌دهد که هر فرد بیمار، چند نفر دیگر را آلوده می‌کند.
سرخک در بالای این فهرست قرار می‌گیرد. این بیماری سرایت پذیری بالایی دارد و R0 آن بین 12-18 است. این یعنی هر فرد به طور میانگین، 12-18 فرد غیرواکسینه را آلوده می‌کند.
سرخک بیشترین سرایت پذیری را دارد، اما واکسیناسیون و ایمنی گله‌ای گسترش آن را محدود می‌کنند. هر چه ایمنی افراد در برابر بیماری بیشتر باشد، احتمال گسترش کمتر می‌شود.
واکسیناسیون امری اساسی برای جلوگیری از تکرار بیماری‌های شناخته شده و قابل درمان است. اما محاسبه و پیش بینی اثر واقعی کوید 19 دشوار است. زیرا همه گیری همچنان ادامه دار است و محققان هر روز اطلاعات بیشتری راجع به حالت‌های جدید ویروس کسب می‌کنند.
شهرنشینی و گسترش بیماری
به همان نکته‌ای می‌رسیم که از آن شروع به تحلیل کردیم. با افزایش ارتباطات و تعاملات جهانی به عنوان یک عامل مؤثر در پاندمی، نقش مهمی در شیوع بیماری‌ها ایفا می‌شود. از قبایل کوچک شکارچی و گردهمایی آن‌ها تا کلان شهرها، انسان‌ها برای جلوگیری از شیوع بیماری به یکدیگر اتکا نموده‌اند.
شهرنشینی در جهان در حال توسعه، ساکنان روستایی بیشتری را وارد محلات پرتراکم می‌کند. افزایش جمعیت، فشار بر محیط را افزایش داده است. در عین حال، ترافیک مسافرت هوایی طی دهه گذشته دوبرابر شده است. این روندهای کلان، اثر چشمگیری روی گسترش بیماری‌های عفونی بجا می‌گذارند.
سازمان‌ها و دولت‌ها در اقصی نقاط جهان از شهروندان می‌خواهند فاصله اجتماعی را رعایت کنند، تا نرخ سرایت کاهش یابد. جهان دیجیتال به افراد این شانس را می‌دهد که تجارت و ارتباطات بی سابقه‌ای را برقرار نمایند.
در این میان پاندمی کوید 19 در مراحل آغازین خود است و پیش بینی تأثیر آتی آن، عملاً غیرممکن می‌باشد. این مطلب و تصویر مربوطه، توضیحات تاریخی را ارائه می‌دهند. بنابراین طبیعتا به مرور زمان نیازمند بروزرسانی است.
