عمل جراحی ماستوئیدکتومی یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان بیماری‌هایی نظیر التهاب مزمن ماستوئید، کلستئاتوم (کیست گوش میانی) و سایر ضایعات مرتبط با گوش میانی و ساختارهای مجاور آن است. این جراحی می‌تواند به بهبود عفونت و حفظ یا بازگرداندن عملکرد شنوایی کمک زیادی کند. این عمل جراحی سال‌ها است که به عنوان یکی از درمان‌های اساسی در درمان بیماری‌های پیشرفته ناحیه ماستوئید مورد استفاده قرار می‌گیرد و در عین تخصصی بودن، نیاز به مهارت، تشخیص دقیق و مراقبت‌های پس از عمل دارد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده می‌توانید به صورت تخصصی با مراحل جراحی ماستوئیدکتومی، عوارض و مراقبت‌های بعد از آن آشنا شوید.
فهرست محتوا
عمل جراحی ماستوئیدکتومی چیست؟
گوش انسان، ساختاری پیچیده و ظریف دارد که عملکرد آن فراتر از دریافت صدا است. این عضو مهم بدن نقش مهمی در حفظ تعادل، ادراک محیط و حتی برقراری ارتباط موثر دارد. یکی از بخش‌های کمتر شناخته‌شده اما حیاتی گوش، ناحیه‌ای به نام ماستوئید است. بخشی استخوانی در پشت گوش که با سلول‌های هوادار متعددی پوشیده شده و مستقیما با گوش میانی در ارتباط است.
در برخی شرایطی خاص، مانند عفونت‌های مزمن و عمیق گوش میانی، رشد توده‌هایی مانند کلستئاتوم یا حتی سرطان گوش، این ناحیه در معرض آسیب‌دیدگی و التهاب‌های مکرر قرار می‌گیرد. در چنین مواقعی پزشکان متخصص گوش و حلق و بینی، برای نجات ساختار شنوایی و جلوگیری از گسترش عفونت گوش یا آسیب به بخش‌های مجاور، از یک روش جراحی نسبتا تخصصی به نام جراحی ماستوئیدکتومی استفاده می‌کنند.
هدف از این جراحی حذف سلول‌های هوادار عفونی یا آسیب‌دیده در استخوان ماستوئید (استخوانی در پشت گوش) است. این عمل جراحی در مواقعی انجام میشود که بیماری با درمان‌های دارویی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها بهبود پیدا نکند و بخش استخوانی درگیر عفونت شود. ماستوئیدکتومی در دسته انواع جراحی گوش قرار می‌گیرد و بسته به نوع و شدت ضایعه، ممکن است شامل برداشت بخش یا کل ساختار سلولی استخوان ماستوئید باشد.
جراحی ماستوئیدکتومی چگونه است؟
عمل جراحی ماستوئیدکتومی با بیهوشی عمومی انجام میشود و شامل چند مرحله دقیق و حیاتی است که در ادامه به صورت کامل به آن‌ها اشاره شده است.
۱- بیهوشی و آماده‌سازی بیمار
در مرحله اول بیمار به طور کامل بیهوش میشود و در موقعیتی قرار می‌گیرد که جراح بتواند به خوبی به ناحیه پشت گوش دسترسی داشته باشد.
۲- برش پشت گوش
بعد از استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده در ناحیه پشت گوش، یک برش در این بخش ایجاد میشود تا پزشک به استخوان ماستوئید دسترسی پیدا کند.
۳- باز کردن استخوان ماستوئید
در این مرحله پزشک با استفاده از ابزارهای مخصوص جراحی، سلول‌های هوادار استخوان ماستوئید که دچار عفونت یا تخریب شده‌اند را می‌تراشد و خارج می‌کند.
۴- برداشت کلستئاتوم (در صورت وجود)
در این مرحله پزشک کلستئاتوم (یک ضایعه پوستی رشد یافته در گوش میانی) را به دقت حذف می‌کند تا استخوان در معرض تخریب قرار نگیرد. این مرحله تنها در صورت نیاز انجام میشود.
۵- بازسازی (در صورت نیاز)
اگر ساختارهای گوش میانی مانند استخوانچه‌ها دچار آسیب شده باشند، ممکن است برای بهبود عملکرد شنوایی از روش بازسازی استفاده شود.
۶- بستن زخم
در پایان جراحی ناحیه مورد نظر بخیه زده میشود و پانسمان مناسب روی گوش قرار می‌گیرد. ساکشن گوش نیز در برخی بیماران برای حذف ترشحات باقی‌مانده و کاهش فشار استفاده میشود.
۷- مراقبت‌های پس از عمل
بیمار به بخش ریکاوری منتقل میشود و تحت نظر قرار می‌گیرد. در این مرحله از داروهای آنتی‌بیوتیک و مسکن برای کاهش عوارض احتمالی استفاده میشود.
چه زمانی جراحی ماستوئیدکتومی انجام میشود؟
جراحی ماستوئیدکتومی زمانی تجویز میشود که سایر روش‌های درمانی پاسخ ندهند یا بیماری به حدی پیشرفت کرده باشد که تهدیدی برای سلامت کلی بیمار محسوب شود. در ادامه به برخی از موقعیت‌های رایج که نیاز به این جراحی دارند اشاره شده است.
عفونت مزمن گوش میانی (اوتیت مزمن)
زمانی که عفونت مزمن گوش به درمان دارویی پاسخ ندهد و ساختارهای مجاور مانند استخوان ماستوئید را درگیر کند.
وجود کلستئاتوم
این توده مخرب به صورت پیش‌رونده استخوان‌ها را از بین می‌برد و تنها راه قطعی برای درمان آن جراحی ماستوئیدکتومی است.
عفونت‌های تکرار شونده با تب بالا و ترشح چرک از گوش
این وضعیت می‌تواند منجر به تشکیل آبسه یا درگیری پرده مننژ و مغز شود که تنها با جراحی درمان میشود.
درمان سرطان گوش یا متاستازها
در این شرایط از جراحی برای حذف تومورهای بدخیم در ناحیه ماستوئید یا اطراف آن استفاده میشود.
عوارض جراحی ماستوئیدکتومی
عمل جراحی ماستوئیدکتومی یکی از جراحی‌های رایج و نسبتا ایمن در حوزه گوش و حلق و بینی محسوب میشود، اما مانند هر جراحی دیگری ممکن است با عوارضی همراه باشد. میزان خطر این جراحی به نوع ماستوئیدکتومی (ساده، رادیکال یا اصلاح‌شده)، گستردگی بیماری، مهارت جراح و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. در ادامه این بخش به مهم‌ترین عوارض احتمالی این جراحی اشاره شده است.
- کاهش یا از دست دادن شنوایی: بسته به شدت بیماری اولیه و گستردگی جراحی، گاهی بیمار دچار کاهش شنوایی موقتی یا دائمی میشود. در مواردی که جراحی با هدف برداشت تومورهای مجاور انجام میشود، مانند نوروم آکوستیک (تومور خوش‌خیم عصب شنوایی)، خطر آسیب به ساختارهای شنوایی افزایش می‌یابد.
- آسیب به عصب صورت (Facial Nerve): عصب فاسیال از نزدیک ناحیه ماستوئید عبور می‌کند. در صورتی که حین جراحی به این عصب آسیبی وارد شود، ممکن است بیمار دچار ضعف عضلات صورت یا فلج موقت یا دائم یک طرف صورت شود.
- سرگیجه یا عدم تعادل: به دلیل نزدیکی ساختارهای تعادلی گوش داخلی به ناحیه جراحی، برخی بیماران ممکن است پس از عمل دچار سرگیجه یا بی‌ثباتی در راه رفتن شوند.
- خروج ترشحات گوش (Otorrhea): در صورت باقی ماندن عفونت یا واکنش‌های مخاطی به تغییرات ساختاری، ممکن است ترشحات موقت یا مزمن از گوش خارج شود.
- عفونت محل جراحی: اگر چه هدف از ماستوئیدکتومی حذف عفونت است، ولی مانند هر عمل جراحی دیگری احتمال بروز عفونت در ناحیه برش یا حفره ایجاد شده نیز وجود دارد. در این شرایط ممکن است فرد نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک یا پاک‌سازی مجدد داشته باشد.
- وزوز گوش (Tinnitus): برخی بیماران پس از عمل صدای زنگ یا وزوز در گوش خود احساس می‌کنند که می‌تواند موقتی یا دائمی باشد.
- نشتی مایع مغزی نخاعی (CSF Leak): در موارد نادر و زمانی که بیماری به جمجمه یا حفره مغزی گسترش یافته باشد، احتمال نشت مایع مغزی از طریق گوش وجود دارد که نیازمند مداخله فوری است.
- تشکیل کلستئاتوم مجدد: در بعضی بیماران توده اپی‌تلیالی کلستئاتوم حتی پس از برداشتن کامل، ممکن است در سال‌های بعد مجددا رشد کند و نیاز به عمل مجدد باشد.
مراقبت‌های بعد از جراحی ماستوئیدکتومی
دوره نقاهت و مراقبت‌های بعد از عمل ماستوئیدکتومی به اندازه خود جراحی اهمیت دارد. این مراقبت‌ها به تسریع روند بهبودی و جلوگیری از بروز عوارض ناخواسته کمک زیادی می‌کنند. معمولا بیمار پس از یک یا چند شب بستری بودن در بیمارستان مرخص میشود، اما رعایت توصیه‌های پزشکی در روزها و هفته‌های پس از جراحی نقش مهمی در سلامت او دارد. در ادامه به نکات مهم بعد از این جراحی اشاره شده است.
- استراحت کافی و عدم فعالیت شدید
- جلوگیری از خم شدن، بلند کردن اجسام سنگین و فعالیت‌های شدید
- تعویض به‌موقع پانسمان
- جلوگیری از ورود آب به گوش
- مصرف داروها طبق تجویز پزشک
- پیگیری جلسات معاینه
- پرهیز از فین کردن شدید یا دمیدن هوا به بینی
- رژیم غذایی مناسب و مصرف غذاهای نرم
جراحی رادیکال ماستوئیدکتومی چیست؟
جراحی رادیکال ماستوئیدکتومی نوع پیشرفته‌تری از این جراحی است که در موارد بسیار شدید یا پیشرفته مانند کلستئاتوم وسیع یا سرطان گوش مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش سلول‌های ماستوئید و تمامی ساختارهای آلوده و گاهی استخوانچه‌ها و بخش‌هایی از کانال شنوایی، به طور کامل حذف می‌شوند. این جراحی به شدت تهاجمی است، اما در کنترل بیماری‌های تهدیدکننده مانند کلستئاتوم گسترده یا تومورهای بدخیم تاثیر زیادی دارد.
سخن نهایی
جراحی ماستوئیدکتومی یکی از مهم‌ترین و نجات‌بخش‌ترین اقدامات درمانی در بیماری‌های شدید گوش میانی و استخوان ماستوئید است. اگر در مورد جراحی ماستوئیدکتومی و مراحل انجام آن سوال دارید، می‌توانید از طریق سایت درمانکده اقدام کنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر گوش و حلق و بینی آنلاین مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری متخصص گوش و حلق و بینی از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
جراحی ماستوئیدکتومی یکی عمل‌های بسیار تخصصی است که معمولا با موفقیت بالا انجام میشود، اما مانند هر عمل جراحی دیگری می‌تواند با برخی خطرات و عوارض همراه باشد.
هدف اصلی این جراحی حذف عفونت و جلوگیری از گسترش آن است و بهبود شنوایی به میزان آسیب به ساختارهای گوش بستگی دارد. در برخی موارد شنوایی بهبود می‌یابد، اما در موارد پیشرفته امکان کاهش شنوایی دائمی وجود دارد.
درد بعد از جراحی طبیعی است، اما معمولا با داروهای مسکن کنترل میشود و پس از چند روز درد کاهش می‌یابد.
این عمل معمولا بین ۱ تا ۳ ساعت طول می‌کشد.
معمولا بعد از ۲ تا ۴ هفته می‌توان به فعالیت‌های عادی بازگشت.
در برخی موارد به دلیل برداشت بافت‌ها، ممکن است تغییرات ظاهری در گوش ایجاد شود.
منابع: clevelandclinic | medlineplus | healthline | mkuh.nhs
