تشعشعات هسته‌ای از عوامل محیطی خطرناکی هستند که به طور جدی سلامت انسان را تهدید می‌کنند. یکی از نگرانی‌های مهم در مواجهه با تشعشعات، جذب ید رادیواکتیو توسط غده تیروئید است که آسیب‌های جبران‌ناپذیری همچون سرطان تیروئید ایجاد می‌کند. مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای می‌تواند تا حدودی از این آسیب‌ها جلوگیری کند، اما بسیار مهم است که این قرص را در بازه زمانی مشخص و طبق دستورالعمل مقامات بهداشتی مصرف کنید. اهمیت مصرف قرص ید در مدیریت بحران‌های هسته‌ای ما را بر آن داشت تا در مقاله پیش‌رو از مجله سلامت درمانکده در این مورد بیشتر صحبت کنیم. همراه ما باشید.
فهرست محتوا
- منظور از قرص یدید پتاسیم هسته ای چیست؟
- آیا قرص ید در تشعشعات هسته ای واقعا تاثیر دارد؟
- قرص ید برای تشعشعات چگونه عمل می‌کند؟
- اثر تشعشعات هسته ای بر روی انسان
- علامت مسمومیت با تشعشعات رادیواکتیو چیست؟
- چه کسانی باید از قرص ید برای تشعشعات استفاده کنند؟
- قرص ید در تشعشعات هسته‌ای چه زمانی استفاده می‌شود؟
- دوز و نحوه مصرف قرص ید
- هشدار مصرف قرص پتاسیم یدید
- قبل از وقوع حادثه هسته‌ای چه باید کرد؟
- در زمان پخش تشعشعات هسته ای چکار کنیم؟
- چگونه می‌توان از تشعشعات هسته‌ای در امان ماند؟
- معرفی غذاهای مفید برای مقابله با اثرات تشعشعات هسته‌ای
- راهنمای مراجعه به پزشک
- سوالات متداول
منظور از قرص یدید پتاسیم هسته ای چیست؟
پتاسیم یدید یک ترکیب شیمیایی معدنی است که با فرمول شیمیایی KI شناخته می‌شود. در واقع، این ترکیب شیمیایی نوعی ید پایدار غیر رادیواکتیو است که به صورت قرص یا محلول خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قرص ید در تشعشعات هسته ای، به‌ویژه حوادث اتمی کاربرد دارد و می‌تواند از غده تیروئید در برابر ید رادیواکتیو محافظت کند.
در زمان مواجهه بدن با ید رادیواکتیو، تیروئید به سرعت آن را جذب کرده و خطر ابتلا به علائم اولیه سرطان تیروئید افزایش می‌یابد. مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای به اشباع تیروئید از ید پایدار کمک می‌کند و مانع از جذب ید رادیواکتیو می‌شود. اگر کنجکاو شده‌اید بدانید تیروئید چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.
آیا قرص ید در تشعشعات هسته ای واقعا تاثیر دارد؟
مصرف قرص ید برای جلوگیری از تشعشعات هسته ای مفید است. در زمان انفجار اتمی، ید رادیواکتیو وارد محیط می‌شود و بدن انسان به دلیل نیاز طبیعی به ید، ممکن است این ماده شیمیایی را به سرعت جذب کرده و در تیروئید ذخیره کند. این امر، ریسک ابتلا به سرطان تیروئید را افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی، مصرف قرص پتاسیم ید برای تشعشعات هسته ای ضروری است، البته این قرص باید پس از اعلام رسمی و طبق دستورالعمل مقامات بهداشتی مصرف شود.
توجه داشته باشید که قرص ید فقط به کاهش تاثیر ید رادیواکتیو کمک می‌کند و برای دیگر مواد رادیواکتیو موثر نیست. همچنین این قرص باید پس از اعلام رسمی مقامات بهداشتی در دوز و بازه زمانی مشخصی مصرف شود؛ زیرا مصرف بیش از حد و نادرست آن می‌تواند عوارضی همچون علائم تیروئید کم کار یا علائم پرکاری تیروئید به همراه داشته باشد.
قرص ید برای تشعشعات چگونه عمل می‌کند؟
غده تیروئید فرق بین ید پایدار و ید رادیواکتیو را متوجه نمی‌شود و هر ۲ را به عنوان یک عنصر جذب می‌کند. در شرایطی مانند نشت تشعشعات هسته‌ای، اولین ترکیبی که در محیط پخش می‌شود، ید رادیواکتیو است که در صورت ورود به بدن انسان، می‌تواند به غده تیروئید آسیب جدی وارد کند. پتاسیم یدید توانایی بلاک کردن ید رادیواکتیو را دارد و اجازه ورود به غده تیروئید را نمی‌دهد. به همین دلیل مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای ضروری است. زمانی که قرص پتاسیم یدید مصرف کنید، ید پایدار غده تیروئید را برای مدت ۲۴ ساعت اشباع می‌کند و مانع از جذب ید رادیواکتیو می‌شود. بدین شکل، احتمال ابتلا به سرطان تیروئید کاهش می‌یابد.
عوامل موثر در تاثیر قرص ید بر تشعشعات هسته ای
لازم به ذکر است که قرص ید، ایمنی ۱۰۰ درصد در برابر تشعشعات هسته‌ای ایجاد نمی‌کند. محققان پس از بررسی تاثیر این قرص در واقعه چرنوبیل، سه فاکتور را برای افزایش ایمنی آن در نظر گرفته‌اند:
- هرچه زودتر از این قرص استفاده شود، اثربخشی آن بیشتر است.
- درصد جذب ید پایدار در بدن به اینکه یدهای قرص با چه سرعتی بتوانند در بدن جذب شوند، بستگی دارد.
- هرچه میزان یدهای رادیواکتیو واردشده اولیه به بدن و یدهای رادیواکتیو جذب‌شده توسط غده هیپوفیز کمتر باشد، اثربخشی قرص پتاسیم یدید بیشتر است.
اثر تشعشعات هسته ای بر روی انسان
پس از حملات اخیر به تاسیسات هسته‌ای نطنز، اصفهان و فردو در ایران، نگرانی‌ها در مورد نشت تشعشعات افزایش یافت. گرچه مرکز ایمنی هسته‌ای کشور و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این اطمینان را دادند که ساکنان اطراف تاسیسات هسته‌ای در خطر نیستند و افزایشی در سطح تشعشعات مشاهده نشده، اما نگرانی در این مورد شدت گرفت.
اغلب افراد این سوال ذهن‌شان را درگیر کرد که تشعشعات هسته ای تا چند کیلومتر تخریب دارد. در جواب این سوال باید بگوییم برد تشعشعات هسته ای به قدرت انفجار، نوع تشعشع و شرایط محیطی بستگی دارد. تابش اولیه و آنی پرتوها بلافاصله پس از انفجار آزاد می‌شود و شدت آن آن‌قدر بالاست که می‌تواند موجب مرگ‌ومیر در محدود یک تا سه کیلومتر از مرکز انفجار شود.
از مهم‌ترین عوارض تشعشعات هسته ای و تاثیر آن بر انسان باید به افزایش خطر ابتلا به سرطان و تغییر در DNA در بلندمدت اشاره کرد. چرا که مواد رادیواکتیو و تشعشعات آن روی سلول زنده تاثیر می‌گذارند و باعث اختلال در عملکرد طبیعی بافت‌ها می‌شوند. در چنین مواردی، پزشک برای افراد زیر ۴۰ سال قرص ید تجویز می‌کند تا از اثرات منفی تشعشعات جلوگیری شود.
علامت مسمومیت با تشعشعات رادیواکتیو چیست؟
نشانه مسمومیت با تشعشعات رادیواکتیو در انسان می‌تواند بسته به نوع تشعشع و مدت زمانی که فرد در معرض آن قرار گرفته، متفاوت باشد. مهم‌ترین علائم که معمولا به صورت مرحله‌ای ظاهر می‌شوند، عبارت‌اند از:
- مرحله اولیه: علائم در عرض چند دقیقه تا چند روز بعد از مواجهه آشکار می‌شوند و شامل تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی و خستگی هستند. شدت این علائم به دوز ید رادیواکتیو جذب‌شده بستگی دارد.
- مرحله نهفتگی: بعد از مرحله اولیه، ممکن است فرد برای مدتی (چند ساعت تا چند هفته) بهبودی ظاهری داشته باشد.
- مرحله بیماری آشکار: علائم اصلی بسته به آن قسمتی از بدن که بیشتر در معرض ید رادیواکتیو بوده و آسیب دیده، ظاهر می‌شوند. این علائم شامل عفونت، خونریزی، مشکلات گوارشی شدید، آسیب به پوست و ریزش مو هستند.
در صورت مواجهه با ید رادیواکتیو، به‌ویژه پس از حملات هسته‌ای و بروز علائم مسمومیت با تشعشعات در کودکان و مادران باردار، باید سریعا به نزدیک‌ترین مراکز درمانی مراجعه کنید و به مقامات بهداشتی اطلاع دهید.
چه کسانی باید از قرص ید برای تشعشعات استفاده کنند؟
مصرف قرص ید برای بمب اتم و تشعشعات هسته‌ای باید هدفمند و با در نظر گرفتن سن، وضعیت جسمانی و میزان خطر انجام شود. این قرص برای همه افراد لازم و مناسب نیست و فقط کسانی که در معرض ید رادیواکتیو قرار گرفته‌اند، باید از آن استفاده کنند. در ادامه به معرفی گروه‌های اولویت‌دار برای مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای می‌پردازیم:
- نوزادان، کودکان و نوجوانان
- زنان باردار و شیرده
- بزرگسالان تا سن ۴۰ سالگی
- کارکنان امداد و نجات در مناطق آلوده به ید رادیواکتیو
افراد بالای ۴۰ سال کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان تیروئید ناشی از ید رادیواکتیو قرار دارند، مگر اینکه در تماس مستقیم با دوز بسیار بالای این ماده شیمیایی بوده باشند.
قرص ید در تشعشعات هسته‌ای چه زمانی استفاده می‌شود؟
قرص ید رادیواکتیو یا همان قرص پتاسیم یدید باید فقط در شرایط خاص و با دستور مقامات بهداشتی مصرف شود. سازمان بین‌المللی بهداشتی WHO و CDC برای مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای زمان خاصی را در نظر گرفته‌اند. بهترین زمان مصرف قرص ید، ۶ ساعت قبل تا حداکثر ۱۲ ساعت پس از تماس با ید رادیواکتیو است. این قرص باید در دوز مناسب و با توجه به سن و شرایط فیزیکی فرد مصرف شود؛ بنابراین قبل از استفاده از آن حتما با پزشک مشورت کنید.
دوز و نحوه مصرف قرص ید
قرص پتاسیم یدید باید در شرایط اضطراری مانند حملات هسته‌ای و نشت تشعشعات ید رادیواکتیو طبق دستور مقامات بهداشتی و زیر نظر پزشک مصرف شود. مصرف خودسرانه این قرص خطرناک است و عوارض جانبی به همراه دارد. همچنین مصرف بیش از حد قرص ید در تشعشعات هسته‌ای نه تنها حفاظت بیشتری ایجاد نمی‌کند، بلکه می‌تواند موجب بیماری و حتی مرگ شود.
هر دوز از قرص پتاسیم یدید از غده تیروئید به مدت ۲۴ ساعت محافظت می‌کند و در صورت تداوم آلودگی، نیاز به مصرف قرص جدید است. حواس‌تان باشد، تکرار دوز مصرفی قرص ید باید با دستور مستقیم مقامات بهداشتی انجام شود؛ زیرا مصرف بیش از حد و خودسرانه آن می‌تواند در عملکرد تیروئید اختلال ایجاد کند.
دوز مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای بر اساس گروه سنی و توصیه‌های FDA به شرح زیر است:
- نوزادان یک روزه تا یک ماهه: ۱۶ میلی‌گرم
- نوزادان یک ماه تا سه ساله: ۳۲ میلی‌گرم
- کودکان سه تا ۱۸ سال: ۶۵ میلی‌گرم
- جوانان بالغ ۱۸ تا ۴۰ سال: ۱۳۰ میلی‌گرم
- زنان باردار و شیرده: ۱۳۰ میلی‌گرم
- بزرگسالان بالای ۴۰ سال: توصیه به مصرف فقط با دستور مقامات بهداشتی
لازم به ذکر است، زنان باردار، شیرده و نوزادان معمولا نیاز به تکرار دوز ندارند و باید این قرص را با احتیاط و زیر نظر پزشک مصرف کنند. همچنین افرادی که سابقه بیماری تیروئید و حساسیت به ید دارند، بهتر است قبل از مصرف قرص پتاسیم یدید با پزشک مشورت کنند. ما در وبسایت درمانکده مقالاتی در مورد کم کاری تیروئید در بارداری و علائم تیروئید در کودکان داریم که با خواندن آن‌ها می‌توانید اطلاعات مفیدی در این زمینه کسب کنید.
هشدار مصرف قرص پتاسیم یدید
مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای برای افرادی که در معرض آن قرار دارند، ضروری است، اما دوز و نحوه مصرف آن باید حتما طبق دستور مقامات بهداشتی مشخص شود. چرا که مصرف بیش از حد این قرص می‌تواند عوارضی همچون موارد زیر به همراه داشته باشد:
- پرکاری یا کم‌کاری تیروئید
- التهاب دستگاه گوارشی و حالت تهوع
- حساسیت و بروز بثورات پوستی
- افزایش خطر بیماری‌های خودایمنی
قبل از وقوع حادثه هسته‌ای چه باید کرد؟
اگر در نزدیکی تاسیسات هسته‌ای زندگی می‌کنید یا ممکن است در معرض حملات اتمی قرار بگیرید، انجام اقدامات زیر قبل از وقوع حادثه اهمیت زیادی دارد:
- پناهگاه‌های امن نزدیک خود مانند زیرزمین خانه یا محل کارتان را شناسایی کنید.
- کیف اضطراری شامل آب آشامیدنی، مواد غذایی کنسروی، رادیو باتری‌دار یا شارژی، چراغ قوه، شارژر، لوازم بهداشتی اولیه و ماسک آماده کنید.
- داروهای شخصی و قرص پتاسیم یدید به همراه داشته باشید.
- کمی پول نقد و مدارک شناسایی ضروری را درون کیف اضطراری بگذارید.
- با اعضای خانواده هماهنگ شوید تا در صورت قطعی راه‌های ارتباطی، بدانید کجا همدیگر را پیدا کنید.
- پناهگاه‌های عمومی را از قبل شناسایی کنید تا در صورت لزوم به آن‌جا بروید.
- مسیرهای خروج از شهر یا منطقه را بررسی کنید تا در صورت دستور تخلیه، گم نشوید.
در زمان پخش تشعشعات هسته ای چکار کنیم؟
در پی حملات اخیر به تاسیسات هسته‌ای ایران، افراد زیادی به دنبال جواب این سوال بودند که در حین وقوع حادثه هسته‌ای چه باید کرد. آیا راهی وجود دارد که شانس زنده ماندن انسان در چنین شرایطی افزایش یابد؟ در حین وقوع حادثه هسته‌ای، اقدامات سریع و درست می‌توانند جان شما و اطرافیا‌ن‌تان را نجات دهند و میزان آسیب ناشی از تشعشعات را به حداقل برسانند. در ادامه مهم‌ترین کارهایی که باید در زمان وقوع حادثه هسته‌ای انجام دهید، آورده‌ایم:
- به سرعت به پناهگاه امن (زیرزمین یا اتاقی بدون پنجره) بروید.
- زیر یک وسیله محکم پناه بگیرید، سر و صورت خود را با دست بپوشانید.
- اگر بیرون از خانه هستید، فرار نکنید و برای پناه گرفتن به سمت ساختمان مستحکم، زیر یک پل هوایی یا پشت یک خاکریز بروید.
- از پنجره‌ها فاصله بگیرید و برای در امان ماندن از ذرات ید رادیواکتیو، در محیط بسته بمانید.
- درها، پنجره‌ها، و هر منفذی که هوا از آن وارد می‌شود را تا حد امکان ببندید.
- پنکه، کولر آبی یا هر وسیله تهویه‌ای که هوا را از بیرون به داخل وارد می‌کند، خاموش کنید.
- تا زمان تشخیص خطرات تشعشع و اعلام خروج از سوی مقامات رسمی، در پناهگاه بمانید.
- در صورت امکان، لباس‌تان را از تن خارج کرده و از مواد ضدعفونی‌کننده استفاده کنید.
- به شایعات و اخبار غیر رسمی توجهی نکنید.
- قرص ید در تشعشعات هسته ای را فقط در صورت اعلام مقامات رسمی مصرف کنید.
آیا باید از ماسک استفاده کنیم؟
بله. استفاده از ماسک هنگام وقوع حادثه هسته‌ای می‌تواند تا حدودی از ورود ذرات رادیواکتیو معلق در هوا به دستگاه تنفسی جلوگیری کند.
چگونه می‌توان از تشعشعات هسته‌ای در امان ماند؟
زمانی که پس از حمله هسته‌ای به پناهگاه و منطقه امنی رسیدید، برای کاهش آسیب‌های احتمالی در ۲۴ ساعت اول، نکات زیر را به دقت رعایت کنید:
- تمامی لباس‌ها و حتی کفش خود را عوض کرده و در کیسه‌ای قرار دهید.
- پوست و موهایتان را با آب و صابون بشویید تا آلودگی سطحی از بین برود.
- تا حد امکان پوست‌تان را نخارانید و برای شستشوی موها از نرم‌کننده استفاده نکنید.
- حیوانات خانگی را حمام کنید و موهای بدن‌شان را برس بکشید.
- از مصرف غذاهای باز خودداری کرده و فقط از مواد غذایی بسته‌بندی شده استفاده کنید.
- رادیو را در نزدیکی خود قرار دهید تا به موقع از دستور تخلیه یا نکات ایمنی ذکرشده توسط مقامات رسمی باخبر شوید.
- تا زمانی که مقامات رسمی دستور خروج از پناهگاه نداده‌اند و مسیرهای پاکسازی‌شده را مشخص نکرده‌اند، در پناهگاه بمانید.
معرفی غذاهای مفید برای مقابله با اثرات تشعشعات هسته‌ای
همان‌طور که گفتیم، مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای برای افرادی که در معرض آن قرار گرفتند، ضروری است. یک تئوری وجود دارد که مصرف مواد غذایی ید حاوی می‌تواند موجب ذخیره ید در بدن شود و به دفع ید رادیواکتیو از طریق کلیه‌ها کمک کند.
در حال حاضر، هیچ منبع موثقی این تئوری را تایید نمی‌کند؛ بنابراین بهتر است مواد غذایی حاوی ید جایگزین اقدامات پزشکی نشوند. اما از آن جایی که برخی مواد غذایی به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند و موجب کاهش آسیب اکسیداتیو و حمایت از سلول‌ها می‌شوند، مصرف آن‌ها در تشعشعات هسته ای می‌تواند مفید باشد. این مواد غذایی عبارت‌اند از:
- مواد غذایی یددار مانند جلبک دریایی، ماهی تن، میگو، نمک‌های یددار، لبنیات، تخم مرغ و جگر گاو
- مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان مانند توت‌ها، بلوبری، پرتقال، کیوی، هویج، اسفناج، بروکلی و گوجه فرنگی
- مواد غذایی غنی از سلنیوم مانند ماهی، گوشت، تخم مرغ و غلات کامل
راهنمای مراجعه به پزشک
مصرف قرص ید در تشعشعات هسته ای یکی از مهم‌ترین اقدامات برای کاهش آسیب در حملات اتمی است. این قرص با اشباع غده تیروئید از ید پایدار، مانع از جذب ید رادیواکتیو می‌شود و احتمال خطر بروز سرطان تیروئید را کاهش می‌دهد. البته همه افراد نیازی به مصرف قرص پتاسیم یدید ندارند، این قرص توسط مقامات بهداشتی برای افرادی که در معرض تشعشعات هسته‌ای قرار دارند، تجویز می‌شود. همچنین اگر به دکتر تیروئید نیاز داشتید، می‌توانید از طریق وبسایت ما نوبت بگیرید.
ما در این مقاله به طور مفصل در مورد اثرات، نحوه مصرف و میزان دوز قرص ید در تشعشعات هسته ای صحبت کردیم. اگر در نزدیکی تاسیسات هسته‌ای زندگی می‌کنید و به دلیل شرایط خاص سلامت خود نگران مصرف این قرص هستید، به وبسایت درمانکده سر بزنید و از بهترین متخصص داخلی مشورت بگیرید. همچنین درمانکده امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری دکتر آنلاین داخلی را برای شما فراهم کرده است.
سوالات متداول
زنان باردار و شیرده، نوزادان، کودکان و نوجوانان، بزرگسالان زیر ۴۰ سال و دیگر افرادی که در معرض مستقیم تشعشعات هسته‌ای هستند، بالاترین اولویت را برای مصرف قرص ید دارند.
هنگام وقوع حمله هسته‌ای و نشت تشعشعات باید به مکان سرپوشیده و امن بروید و از پنجره‌ها دور بمانید. بهترین گزینه، زیرزمین یا طبقات میانی ساختمان‌های مستحکم است.
قرصی تحت عنوان ید رادیواکتیو وجود ندارد و منظور از قرص ید رادیواکتیو همان قرص پتاسیم یدید پایدار است که برای مقابله با ید رادیواکتیو تجویز می‌شود.
