هاری یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های ویروسی مشترک بین انسان و حیوان است که در صورت عدم درمان به موقع و پس از بروز علائم جدی معمولا همیشه منجر به مرگ میشود. ویروسی که از طریق گازگرفتگی یا ایجاد خراش توسط حیوان آلوده به بدن انسان ورود می‌کند، پس از حمله به سیستم عصبی مرکزی به سرعت گسترش می‌یابد. خوشبختانه در حال حاضر با تزریق واکسن هاری به صورت پیشگیرانه یا بعد از گازگرفتگی مشکوک، می‌توان از ابتلا به بیماری هاری جلوگیری کرد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با مزایا، انواع و نحوه تزریق واکسن هاری بیشتر آشنا کنیم.
فهرست محتوا
- واکسن هاری چیست؟
- اطلاعات دارویی واکسن هاری
- اهمیت واکسن هاری برای انسان
- واکسن هاری چند نوبت باید تزریق شود؟
- نحوه تزریق واکسن هاری
- واکسن هاری کجا تزریق میشود؟
- اگر واکسن هاری نزنیم چه میشود؟
- موارد احتیاط و منع مصرف واکسن هاری
- مراقبت بعد از واکسن هاری چگونه است؟
- عوارض واکسن هاری
- واکسن هاری با چه داروهایی تداخل دارد؟
- راهنمای مراجعه به پزشک
- سوالات متداول
واکسن هاری چیست؟
هاری و کزاز، ۲ بیماری خطرناک هستند که از طریق گازگرفتگی و ایجاد خراش توسط حیوانات ایجاد می‌شوند و تنها راه‌حل پیشگیری، تزریق واکسن است. برای پیشگیری از ابتلا به بیماری هاری، باید واکسن هاری تزریق کنید. واکسن هاری (Rabies vaccine) یک واکسن بسیار حیاتی و نجات‌بخش برای ایجاد ایمنی بر علیه بیماری هاری است. این بیماری نوعی عفونت ویروسی خطرناک به‌شمار می‌آید که از طریق تماس مستقیم با بزاق حیوان آلوده مانند لیس زدن عفونت زخم باز یا گاز گرفتن و ایجاد خراش توسط حیواناتی همچون گربه، سگ، روباه، خفاش و راکون به انسان منتقل میشود.
زمانی که علائم بالینی هاری ظاهر شوند، هیچ درمانی برای بیماری وجود ندارد و منجر به مرگ میشود، از همین‌رو پیشگیری از بیماری و تزریق واکسن هاری تنها راه نجات‌بخش است و اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
واکسن هاری به ۲ دسته تقسیم میشود که شامل موارد زیر هستند:
- پیشگیری قبل از تماس: برای افرادی توصیه میشود که در معرض خطر بالای تماس با ویروس هاری هستند.
- پیشگیری بعد از تماس: برای افرادی توصیه میشود که توسط حیوان مشکوک به هاری گاز گرفته شده‌اند یا در تماس مستقیم با بزاق حیوان آلوده بوده‌اند.
اطلاعات دارویی واکسن هاری
در جدول زیر می‌توانید با اطلاعات دارویی این واکسن بیشتر آشنا شوید:
| شناسنامه دارویی | توضیحات |
| نام عمومی دارو | واکسن هاری |
| نام تجاری واکسن هاری | Imovax و RabAvert |
| نوع دارو | واکسن غیر فعال‌شده ویروسی |
| اشکال دارویی واکسن هاری | واکسن زیرجلدی یا عضلانی |
| ترکیبات | حاوی ویروس ضعیف‌شده بیماری هاری |
| واکسن‌های هم‌گروه | واکسن خوراکی فلج اطفال، واکسن حصبه، واکسن زونا، واکسن حصبه و کزاز |
| مکانیسم اثر | این واکسن با تحریک سیستم ایمنی بدن، آنتی‌بادی‌های محافظ ایجاد می‌کند و مانع از تکثیر و گسترش ویروس در بدن میشود. |
| نیمه عمر واکسن | ایمنی حاصل از واکسن به مدت ۵ تا ۱۰ سال باقی می‌ماند. |
| شرایط نگهداری واکسن هاری | این واکسن باید در یخچال استاندارد (دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد) نگهداری شود. |
اهمیت واکسن هاری برای انسان
واکسن هاری همچون واکسن کزاز یکی از مهم‌ترین واکسن‌های ساخته‌شده دست بشر به‌شمار می‌آید که سلامت انسان را در برابر ویروس هاری که معمولا همیشه کشنده است، حفظ می‌کند. این واکسن نه تنها به عنوان یک اقدام اورژانسی پس از گازگرفتگی یا تماس با حیوان مشکوک، جان فرد را نجات می‌دهد، بلکه برای گروه‌های پرخطر مانند دامپزشکان، دامپروران و جنگلبانان به عنوان یک اقدام ایمنی پیشگیرانه عمل می‌کند.
یه واکسن ساده می‌تونه زندگیت رو نجات بده، پس دیر نکن
بدون نیاز به مراجعه حضوری، با پزشک مشورت کناین واکسن با تحریک سیستم ایمنی، بدن را در برابر ویروس مقاوم کرده و از پیشرفت آن به سمت مغز و بروز علائم مرگ‌بار جلوگیری می‌کند؛ به همین دلیل آگاهی از اهمیت واکسن هاری برای انسان و دسترسی به این واکسن نقش اساسی در حفظ سلامت جامعه دارد. بنابراین در صورت آسیب‌دیدگی توسط حیوانات غیر اهلی حتما در مورد دریافت دوز مناسب واکسن هاری با دکتر عمومی مشورت کنید.
واکسن هاری چند نوبت باید تزریق شود؟
تعداد دفعات و زمان تزریق واکسن هاری در انسان به شرایط فرد بستگی دارد.
۱- گروه‌های پرخطر قبل از مواجهه
برای افرادی که به دلیل شغل‌شان ممکن است در معرض گازگرفتگی حیوانات قرار بگیرند، معمولا ۳ دوز تزریق میشود:
- دوز اول روز صفر
- دوز دوم هفت روز بعد از نوبت اول
- دوز سوم روز ۲۱ تا ۲۸
این افراد هر ۳ تا ۵ سال باید پس از اندازه‌گیری آنتی‌بادی در خون، یک دوز یادآور تزریق کنند.
۲- بعد از گازگرفتگی یا ایجاد خراش توسط حیوان مشکوک
اگر فرد قبلا واکسن نزده باشد، نیاز به ۴ دوز واکسن دارد:
- دوز اول روز صفر (همان روز حادثه)
- دوز دوم روز ۳
- دوز سوم روز ۷
- دوز چهار روز ۱۴
اگر فرد قبلا واکسن هاری زده باشد، دیگر نیازی به ۴ دوز واکسن نیست و فقط باید ۲ دوز در روز صفر و روز دوم تزریق کند.
نحوه تزریق واکسن هاری
مقدار و روش مصرف واکسن هاری به هدف تزریق آن بستگی دارد. بدین معنی که باید مشخص شود، این واکسن قرار است پیش از تماس با ویروس تزریق شود یا پس از گازگرفتگی یا تماس مستقیم با حیوان آلوده. همان‌طور که در بخش قبل گفتیم، این واکسن برای برای دامپزشکان، جنگلبانان، غارنوردان، کارکنان آزمایشگاه‌های ویروسی و مسافرانی که به مناطق پرخطر می‌روند، در ۳ نوبت (روزهای صفر، روز هفتم، روز بیست و یکم یا بیست و هشتم) تزریق میشود و هر ۵ سال نیاز به دوز یادآور دارد.
در برنامه واکسیناسیون هاری پس از تماس رعایت موارد زیر به ترتیب ضروری است:
- شستشوی فوری زخم: اولین و مهم‌ترین اقدام، شستشوی کامل و عمیق محل زخم با آب و صابون به مدت حداقل ۱۵ دقیقه است. این کار باعث میشود بخش بزرگی از ویروس به صورت مکانیکی حذف شود.
- تزریق واکسن: واکسیناسیون توسط کادر درمان انجام میشود. برنامه تزریق برای افرادی که قبلا واکسن هاری نزده‌اند، همان‌طور که در بالاتر توضیح دادیم، شامل ۴ نوبت تزریق است که روزهای صفر، سوم، هفتم و چهاردهم انجام میشود.
- تزریق ایمونوگلوبولین هاری (RIG): افرادی که قبلا واکسن نزده‌اند، باید علاوه بر واکسن، تزریق ایمونوگلوبولین (آنتی‌بادی‌های آماده) انجام دهند. این ماده در روز اول و در داخل و اطراف محل زخم برای ایجاد ایمنی فوری و موقت تزریق میشود.
All cases of suspected rabies exposure should be treated immediately to prevent the onset of clinical symptoms and death. Post-exposure prophylaxis (PEP) consists of wound treatment, the administration of rabies vaccines based on WHO recommendations, and if indicated, the administration of rabies immunoglobulin.
تمام موارد مشکوک ابتلا به هاری باید فوری درمان شوند تا از بروز علائم بالینی و مرگ جلوگیری شود. پیشگیری پس از تماس شامل درمان زخم، تجویز واکسن هاری بر اساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و در صورت لزوم، تجویز ایمونوگلوبولین هاری است.
به نقل از سازمان بهداشت جهانی (WHO)
واکسن هاری کجا تزریق میشود؟
این واکسن معمولا به صورت عضلانی تزریق میشود. بهترین محل تزریق برای بزرگسالان، عضله دلتوئید بازو و برای کودکان خردسال، قسمت قدامی ران است.
اگر واکسن هاری نزنیم چه میشود؟
اگر بعد از گازگرفتگی یا ایجاد خراش توسط حیوان مشکوک به هاری، واکسن نزنید، ویروس به تدریج از طریق اعصاب محیطی به سمت سیستم اعصاب مرکزی یعنی مغز و نخاع حرکت می‌کند و موجب بروز علائم بیماری هاری میشود. این دوره که به آن دوره نهفتگی بیماری می‌گویند، می‌تواند چند هفته تا چند ماه طول بکشد، اما با ورود ویروس به مغز، علائم بیماری همچون تب، سردرد، اضطراب، بیقراری، ترس از آب (هیدروفوبیا) شروع میشود و با بروز نشانه‌هایی مانند توهم، تشنج و فلج عضلات پیشرفت می‌کند.
زمانی که علائم هاری بروز پیدا کنند، بیماری قطعا موجب مرگ میشود و هیچ درمان موثری ندارد. بیمار به مرور زمان دچار فلج سیستم تنفسی میشود و در نهایت پس از به اغماء رفتن جان خود را از دست می‌دهد. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند تزریق فوری واکسن هاری پس از تماس و در صورت نیاز سرم ضد هاری تنها راه قطعی نجات از مرگ است. اگر به واسطه شغل‌تان در معرض گازگرفتگی حیوانات هستید یا توسط حیوان مشکوک دچار خراش و زخم شده‌اید، حتما در مورد دوز مناسب واکسن هاری با دکتر عمومی انلاین مشورت کنید.
موارد احتیاط و منع مصرف واکسن هاری
این واکسن در برخی شرایط و بیماری‌ها باید با احتیاط استفاده شود و ممکن است در مواردی منع مصرف داشته باشد:
- سابقه واکنش آلرژیک به دوز قبلی واکسن یا اجزای آن
- بارداری و شیردهی
- ابتلا به تب بالا در چند روز گذشته
- ضعف سیستم ایمنی بدن به دلیل ابتلا به سرطان یا ایدز
لازم به ذکر است، پس از تزریق واکسن هاری این احتمال وجود دارد که دچار سردرد و سرگیجه شوید؛ بنابراین تا چند ساعت بعد از تزریق از انجام کارهایی که به هوشیاری کامل نیاز دارند، مانند رانندگی خودداری کنید.
مراقبت بعد از واکسن هاری چگونه است؟
مراقبت‌های بعد از واکسن هاری اهمیت زیادی دارند، زیرا موجب اثرگذاری بهتر واکسن و جلوگیری از بروز عوارض احتمالی میشود. نکات مراقبتی شامل موارد زیر هستند:
مراقبت‌های عمومی
- بعد از تزریق، کمی قرمزی، درد یا تورم در محل واکسن طبیعی است و معمولا پس از چند روز برطرف میشود.
- از ماساژ دادن محل تزریق بپرهیزید.
- محل تزریق واکسن را خشک و تمیز نگه دارید.
- استراحت کافی داشته باشید.
- مایعات به اندازه کافی مصرف کنید.
مواردی که باید پرهیز شود
- از مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی در زمان تزریق واکسن خودداری کنید؛ مگر با تجویز مستقیم پزشک.
- تا پایان دوره تزریق واکسن از مصرف الکل و دخانیات بپرهیزید.
- بین تزریق واکسن هاری و سایر واکسن‌ها چند روز فاصله در نظر بگیرید؛ مگر اینکه پزشک تزریق همزمان آن‌ها را ضروری بداند.
پیگیری پزشکی
- از تاخیر در واکسن هاری بپرهیزید و تمام نوبت‌های واکسن را در زمان مقرر تزریق کنید.
- در صورت بروز علائم غیر معمول مانند تب بالا، واکنش آلرژیک (تورم صورت، خارش شدید و تنگی نفس) یا ضعف بدنی شدید، فوری به پزشک مراجعه کنید.
- اگر پزشک همراه با واکسن، سرم ضد هاری تجویز کرده، تزریق آن را طبق دستورالعمل توصیه‌شده انجام دهید تا ایمنی کامل ایجاد شود.
عوارض واکسن هاری
این واکسن ممکن است مانند سایر داروهای ایمنی‌بخش، یک سری عوارض خفیف و موقتی داشته باشد. مهم‌ترین عوارض احتمالی عبارت‌اند از:
عوارض جانبی شایع
- قرمزی، تورم و درد در محل تزریق
- تب خفیف
- سردرد
- درد عضلانی
- حالت تهوع
- خستگی و بیحالی
عوارض جانبی جدی و نادر
علائم زیر جزو عوارض جانبی خطرناک واکسن هاری به‌شمار می‌آیند و معمولا به ندرت بروز پیدا می‌کنند. در صورت مشاهده هر یک از آن‌ها سریعا بیمار را به اورژانس بیمارستان برسانید:
- تشنج
- تنگی نفس و خس خس سینه
- بثورات پوستی شدید همراه با خارش
- تورم صورت، زبان، لب‌ها و گلو
- توهم و بروز رفتار غیر طبیعی
- افسردگی شدید و افکار خودکشی
- اختلالات عصبی مانند سندرم گلین‌باره (در موارد بسیار نادر)
واکسن هاری با چه داروهایی تداخل دارد؟
تداخل دارویی می‌تواند اثربخشی واکسن را کاهش دهد یا موجب افزایش احتمال بروز عوارض جانبی شود. از همین‌رو باید قبل از تزریق واکسن هاری، پزشک خود را در جریان داروهای مصرفی شیمیایی، گیاهی و حتی مکمل‌ها قرار دهید.
نگران تداخل دارویی واکسن هاری با داروهات هستی؟
بدون نیاز به مراجعه حضوری، با متخصص مشورت کنداروهایی که ممکن است پاسخ ایمنی بدن به واکسن را کاهش دهند، شامل موارد زیر هستند:
- داروهای شیمی‌درمانی
- کورتیکواستروئیدها
- داروهای ضد مالاریا
در صورت مصرف داروهای فوق، پزشک ممکن است برنامه واکسیناسیون هاری را تغییر دهد یا پس از تزریق، سطح آنتی‌بادی در خون بیمار را اندازه‌گیری کند.
راهنمای مراجعه به پزشک
واکسن هاری موثرترین راه نجات در برابر یکی از مرگ‌بارترین بیماری‌های ویروسی جهان یعنی هاری است. از آن جایی که بیماری هاری پس از بروز علائم هیچ درمان موثری ندارد، تزریق واکسن به صورت پیشگیرانه یا بلافاصله پس گازگرفتگی توسط حیوان مشکوک، اهمیت زیادی دارد. پایبندی به زمان دقیق تزریق واکسن و رعایت نکات مراقبتی پس از تزریق، می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و جان فرد را نجات دهد.
ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل در مورد واکسن هاری صحبت کردیم. اگر سوالات بیشتری در این زمینه دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان عمومی یا متخصص مشورت بگیرید.
سوالات متداول
واکسن پیشگیرانه (قبل از تماس) در ۳ نوبت تزریق میشود، اما واکسن درمانی (پس از تماس) برای افرادی که قبلا واکسینه نشده‌اند، ۴ نوبت و برای افرادی که دوزهای قبلی را زده‌اند، ۲ نوبت تزریق میشود.
بهترین محل تزریق برای بزرگسالان، عضله دلتوئید بازو و برای کودکان خردسال ران است.
ویروس به تدریج از طریق اعصاب محیطی به سمت مغز و نخاع حرکت می‌کند و موجب بروز علائم بیماری و در نهایت مرگ میشود.
منابع: who | medlineplus | clevelandclinic
