خواب رفتن دست و پا یکی از احساسات شایعی است که احتمالا همه ما حداقل یک بار در طول زندگی خود تجربه کرده‌ایم. این حالت در بیشتر موارد بی‌خطر است و زمانی رخ می‌دهد که روی بازوی خود بخوابیم یا مدت زیادی پاهایمان را روی هم بیندازیم. اما اگر برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، ممکن است نشانه یک مشکل جدی‌تر باشد. عوامل مختلفی از جمله کمبود ویتامین، دیابت، عفونت، اختلالات خود ایمنی، مصرف بعضی داروها و حتی اضطراب می‌توانند باعث بروز این احساس شوند.
در این مقاله از مجله درمانکده، به بررسی علت زیاد خواب رفتن دست و پا می‌پردازیم و راه‌های درمان و پیشگیری از آن را معرفی می‌کنیم تا دید کاملی از این وضعیت پیدا کرده و به موقع به پزشک مراجعه کنید.
فهرست محتوا
- علت خواب رفتن دست و پا چیست؟
- ۱. نوروپاتی دیابتی
- ۲. کمبود ویتامین
- ۳. گیرافتادگی عصب
- ۴. سندرم تونل کارپال
- ۵. نارسایی کلیه
- ۶. بارداری
- ۷. مصرف دارو
- ۸. روماتیسم
- ۹. بیماری ام‌اس (MS)
- ۱۰. لوپوس
- ۱۱. بیماری سلیاک
- ۱۲. بیماری لایم
- ۱۳. زونا
- ۱۴. هپاتیت B و C
- ۱۵. ایدز
- ۱۶. بیماری هانسن
- ۱۷. کم‌کاری تیروئید
- ۱۸. مواجهه با سموم
- ۱۹. فیبرومیالژیا
- ۲۰. کیست گانگلیون
- ۲۱. اسپوندیلوز گردنی
- ۲۲. پدیده رینود
- ۲۳. نوروپاتی مرتبط با الکل
- ۲۴. اضطراب
- ۲۵. واسکولیت
- ۲۶. سندرم گیلن-باره
- آیا خواب رفتن دست خطرناک است؟
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- برای درمان خواب رفتن دست و پا به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
- پزشک چگونه علت خواب رفتن دست و پا را تشخیص می‌دهد؟
- درمان خواب رفتن دست و پا
- پیشگیری از خواب رفتن دست و پا
- کلام پایانی
- سوالات متداول
علت خواب رفتن دست و پا چیست؟
عوامل مختلفی در بروز این حالت نقش دارند، از جمله:
۱. نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی در اثر آسیب‌دیدگی اعصاب رخ می‌دهد. انواع مختلفی از نوروپاتی وجود دارد که از بین آنها نوروپاتی محیطی می‌تواند دست‌ها و پاها را تحت تاثیر قرار دهد. اگر این بیماری ناشی از دیابت باشد، به آن نوروپاتی دیابتی گفته می‌شود.
در نوروپاتی دیابتی، آسیب عصبی به دلیل افزایش قند خون ایجاد می‌شود. علاوه بر آسیب‌دیدگی اعصاب، رگ‌های تامین‌کننده اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز اعصاب نیز آسیب می‌بینند. وقتی اعصاب اکسیژن کافی دریافت نکنند، عملکرد آنها مختل می‌شود.
۲. کمبود ویتامین
کمبود ویتامین به دلیل پیروی از رژیم غذایی نامناسب یا سوءجذب اتفاق می‌افتد. ویتامین‌های زیر برای حفظ سلامت اعصاب اهمیت زیادی دارند و کمبود آنها می‌تواند علت زود خواب رفتن دست و پا باشد:
- ویتامین B12
- فولات (ویتامین B9)
- ویتامین B6
- ویتامین B1
- ویتامین E
۳. گیرافتادگی عصب
گیرافتادگی عصب زمانی رخ می‌دهد که فشار زیادی از بافت‌های اطراف روی عصب وارد شود. عواملی مانند جراحت، انجام حرکات تکراری و التهاب همگی می‌توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند.
گیرافتادگی عصب بخش‌های مختلف بدن از جمله دست‌ها و پاها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث سوزن‌سوزن شدن، بی‌حسی یا درد می‌شود. در صورتی که این اتفاق در پایین ستون فقرات رخ دهد، ممکن است علائم را در پشت و کف پای خود احساس کنید.
۴. سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال یک مشکل شایع است که در اثر فشرده شدن عصب در ناحیه مچ دست ایجاد می‌شود. این عارضه می‌تواند به دلیل آسیب، حرکات تکراری یا شرایط التهابی رخ دهد و باعث بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن انگشتان دست شود.
People with carpal tunnel may feel numbness or tingling in the first four fingers of their hand.
افراد مبتلا به تونل کارپال ممکن است بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن را در چهار انگشت اول دست احساس کنند.
۵. نارسایی کلیه
این بیماری به دلیل پرفشاری خون یا دیابت رخ می‌دهد و باعث مختل شدن عملکرد کلیه‌ها می‌شود. وقتی کلیه‌ها به درستی کار نکنند، مایعات و مواد زائد در بدن تجمع می‌یابند و به اعصاب آسیب می‌زنند. علائم این آسیب‌دیدگی اغلب در پاها مشاهده می‌شود.
۶. بارداری
خواب رفتن دست و پا در بارداری شایع است. چون تورم بدن در این دوران می‌تواند روی بعضی اعصاب فشار وارد کند. این علائم معمولا بعد از بارداری از بین می‌روند.
۷. مصرف دارو
داروهای زیر ممکن است به اعصاب آسیب بزنند و باعث گزگز دست و پا شوند:
- داروهای شیمی‌درمانی
- داروهای HIV
- داروهای تجویزشده برای پرفشاری خون یا مشکلات قلبی (مانند آمیودارون و هیدرالازین)
- داروهایی که درمان عفونت کمک می‌کنند (مانند مترونیدازول و داپسون)
- داروهای ضد تشنج (از جمله فنی‌توئین)
۸. روماتیسم
آرتریت روماتوئید یا روماتیسم یک بیماری خود ایمنی است که باعث تورم و درد مفاصل می‌شود. این بیماری اغلب در دست و مچ دست رخ می‌دهد، اما می‌تواند سایر بخش‌های بدن از جمله پا را نیز درگیر کند. التهاب ناشی از روماتیسم روی اعصاب فشار وارد کرده و باعث خواب رفتن اندام‌ها می‌شود.
۹. بیماری ام‌اس (MS)
مولتیپل اسکلروزیس یا ام‌اس یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به میلین (پوشش محافظ اعصاب) حمله می‌کند و باعث آسیب عصبی می‌شود. بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن بازوها، پاها و صورت از علائم شایع این بیماری است.
۱۰. لوپوس
در بیماری لوپوس، سیستم ایمنی به اشتباه به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند و بخش‌های مختلف آن از جمله سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خواب رفتن دست و پا ناشی از فشرده شدن اعصاب به دلیل التهاب یا تورم ناشی از لوپوس است.
۱۱. بیماری سلیاک
بیماری سلیاک هم یک بیماری خود ایمنی است که روی روده کوچک تاثیر می‌گذارد. وقتی فرد مبتلا به سلیاک از غلات حاوی گلوتن (گندم، جو و چاودار) استفاده می‌کند، یک واکنش خود ایمنی در بدن او رخ می‌دهد. بعضی از افراد مبتلا به این بیماری علائم نوروپاتی از جمله سوزن‌سوزن شدن یا خواب رفتن دست و پا را تجربه می‌کنند. این علائم ممکن است در افرادی که علامت گوارشی ندارند هم رخ دهند.
۱۲. بیماری لایم
بیماری لایم یک عفونت باکتریایی است که از طریق گزش کنه منتقل می‌شود. در صورتی که این بیماری به موقع درمان نشود، عفونت می‌تواند سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار دهد و باعث خواب رفتن دست و پا شود.
۱۳. زونا
زونا به دلیل فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر ایجاد می‌شود؛ ویروسی که در اعصاب افراد مبتلا به آبله‌مرغان به صورت خاموش باقی می‌ماند. این بیماری معمولا بخش کوچکی از یک سمت بدن را درگیر می‌کند که می‌تواند شامل دست‌ها، بازوها، پاها و ساق پاها باشد. در ناحیه درگیر ممکن است سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی احساس شود.
۱۴. هپاتیت B و C
هپاتیت B و C هر ۲ بیماری ویروسی هستند و باعث التهاب کبد می‌شوند که در صورت درمان نشدن می‌تواند به سیروز یا سرطان کبد منجر شود. هپاتیت C ممکن است در ابتلا به نوروپاتی محیطی نیز نقش داشته باشد.
گاهی‌اوقات هپاتیت B یا C به وضعیتی به نام کریوگلوبولینمی منجر می‌شود. در این حالت، بعضی از پروتئین‌های خون در دمای پایین رسوب کرده و التهاب ایجاد می‌کنند. یکی از علائم این بیماری، بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن اندام‌ها است.
۱۵. ایدز
ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) به سلول‌های سیستم ایمنی حمله می‌کند و خطر ابتلا به عفونت و سرطان را افزایش می‌دهد. در صورت درمان نشدن این بیماری، عفونت به ایدز تبدیل می‌شود که در آن سیستم ایمنی به شدت آسیب می‌بیند. HIV سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در بعضی موارد با درگیر کردن اعصاب دست‌ها و پاها به سوزن‌سوزن شدن، بی‌حسی و درد منجر می‌شود.
۱۶. بیماری هانسن
بیماری هانسن یا جذام نیز ممکن است باعث خواب رفتن دست و پا شود. جذام یک عفونت باکتریایی است که پوست، اعصاب و دستگاه تنفس را درگیر می‌کند. وقتی سیستم عصبی تحت تاثیر قرار می‌گیرد، در ناحیه درگیر از جمله دست‌ها و پاها، سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی احساس می‌شود.
۱۷. کم‌کاری تیروئید
کم کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید هورمون کافی تولید نکند. در موارد نادر، کم‌کاری شدید این غده باعث آسیب اعصاب می‌شود و سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی ایجاد می‌کند. مکانیسم دقیق این اتفاق هنوز مشخص نیست.
۱۸. مواجهه با سموم
بعضی سموم و مواد شیمیایی به عنوان نوروتوکسین شناخته می‌شوند؛ به این معنی که برای سیستم عصبی مضرند. مواجهه با این سموم می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند که یکی از آنها خواب رفتن دست و پا است. نمونه‌هایی از این سموم شامل موارد زیر هستند:
- فلزات سنگین مانند جیوه، سرب و آرسنیک
- آکریل‌آمید (یک ماده شیمیایی با کاربردهای صنعتی)
- اتیلن گلیکول (موجود در ضد یخ)
- هگزاکربن‌ها (موجود در بعضی از حلال‌ها و چسب‌ها)
۱۹. فیبرومیالژیا
فیبرومیالژیا با طیف وسیعی از علائم از جمله درد عضلانی گسترده، خستگی و تغییرات خلقی همراه است. بعضی از افراد مبتلا به این بیماری ممکن است علائم دیگری مانند سردرد، مشکلات گوارشی و خواب رفتن دست و پا را نیز تجربه کنند. علت فیبرومیالژیا ناشناخته است.
۲۰. کیست گانگلیون
کیست گانگلیون یک کیسه پر از مایع است که اغلب در مفاصل، به‌ویژه مچ دست، ایجاد می‌شود. این کیست معمولا بدون درد است، اما می‌تواند به اعصاب مجاور فشار وارد کند و باعث سوزن‌سوزن شدن دست یا انگشتان شود. علت ایجاد کیست گانگلیون مشخص نیست، اما تحریک مفصل ممکن است در شکل‌گیری آن نقش داشته باشد.
۲۱. اسپوندیلوز گردنی
به تغییرات مرتبط با سن در ناحیه گردنی ستون فقرات، اسپوندیلوز گردنی گفته می‌شود. این تغییرات می‌توانند شامل بیرون‌زدگی دیسک، تحلیل رفتن ساختارها و آرتروز باشند. گاهی‌اوقات نیز روی نخاع فشار وارد می‌کنند که این اتفاق علاوه بر تشدید گردن‌درد، باعث علائمی مانند سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی بازوها و پاها می‌شود.
۲۲. پدیده رینود
پدیده رینود بر جریان خون دست‌ها و پاها تاثیر می‌گذارد. رگ‌های خونی در این نواحی در واکنش به سرما یا استرس منقبض می‌شوند. در نتیجه، جریان خون کاهش می‌یابد و فرد در انگشتان دست و پای خود احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن می‌کند.
۲۳. نوروپاتی مرتبط با الکل
مصرف طولانی‌مدت الکل به نوروپاتی محیطی منجر می‌شود که با سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها همراه است. این وضعیت به طور تدریجی پیشرفت می‌کند. مکانیسم دقیق آن ناشناخته است، اما کمبود ویتامین ممکن است در بروز آن نقش داشته باشد.
۲۴. اضطراب
اضطراب هم یکی از عواملی است که می‌تواند باعث بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن دست‌ها، پاها و صورت شود. زمانی که اضطراب به مشکلات جسمی منجر می‌شود یا کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ضروری است در مورد راه‌های کنترل آن با روانشناس یا روانپزشک آنلاین مشورت کنید.
۲۵. واسکولیت
واسکولیت زمانی رخ می‌دهد که رگ‌های خونی ملتهب می‌شوند. انواع مختلفی از واسکولیت وجود دارد، اما علت دقیق آنها به طور کامل مشخص نیست. التهاب می‌تواند باعث تغییر رگ‌ها شود و خون‌رسانی به ناحیه درگیر را کاهش دهد. در بعضی از انواع واسکولیت، این امر به مشکلات عصبی مانند سوزن‌سوزن شدن، بی‌حسی و ضعف منجر می‌شود.
۲۶. سندرم گیلن-باره
سندرم گیلن-باره یک بیماری نادر است که در آن سیستم ایمنی به بخشی از سیستم عصبی حمله می‌کند. علت دقیق این سندرم هنوز مشخص نیست، اما گاهی‌اوقات پس از یک بیماری ایجاد می‌شود. سوزن‌سوزن شدن و درد دست‌ها و پاها یکی از اولین علائم سندرم گیلن-باره است.
آیا خواب رفتن دست خطرناک است؟
در بیشتر موارد، خواب رفتن دست و پا موقتی و بی‌خطر است. اما اگر برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، ممکن است نشانه آسیب عصبی باشد که اغلب به دلیل جراحت، عفونت، مواجهه با سموم یا انواع دیابت رخ می‌دهد.
این نوع آسیب عصبی به نوروپاتی محیطی معروف است. چون اعصابی که دور از مغز و نخاع هستند را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اغلب در دست‌ها و پاها دیده می‌شود. با گذشت زمان، این وضعیت می‌تواند بدتر شود و تحرک شما را کاهش دهد. به همین دلیل، مهم است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید و به موقع تحت درمان قرار بگیرید. در غیر این صورت ممکن است با عوارض طولانی‌مدت یا دائمی مواجه شوید.
نگران خوابرفتگی طولانی دست‌ها و پاهات هستی؟
بدون مراجعه حضوری از پزشک وقت بگیر و باهاش مشورت کنچه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی دست و پا هنگام انجام حرکات تکراری رخ می‌دهد، کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار داده یا با ضعف عضلانی همراه است، به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر به دنبال درمان اورژانسی باشید:
- تغییر در گفتار، بینایی یا تنفس
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن کل دست، پا یا ناحیه دیگری از بدن یا گسترش سریع آن در سراسر بدن
- فلج یا از دست دادن حس در صورت یا قفسه سینه
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
- شروع ناگهانی ضعف یا بی‌حسی
- گیجی یا از دست دادن هوشیاری
- ایجاد علائم در ران‌ها، ناحیه تناسلی یا باسن
برای درمان خواب رفتن دست و پا به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای درمان خوابرفتگی دست و پا بهتر است ابتدا به پزشک عمومی، متخصص داخلی یا دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید تا ارزیابی اولیه انجام شود. در صورت نیاز، پزشک ممکن است شما را به متخصص دیگری ارجاع دهد. به عنوان مثال، اگر مشخص شود این مشکل به عوامل روانی مانند اضطراب یا استرس مرتبط است، مراجعه به روانشناس یا دکتر اعصاب و روان می‌تواند مفید باشد.
پزشک چگونه علت خواب رفتن دست و پا را تشخیص می‌دهد؟
پزشک معاینه بدنی انجام می‌دهد و علائم، محیط کار، عادات اجتماعی (از جمله مصرف الکل) و سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی شما را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است آزمایش‌های زیر را توصیه کند:
| تست‌های مورد نیاز | توضیحات |
| آزمایش خون | برای بررسی دیابت، کمبود ویتامین، اختلال عملکرد کبد یا کلیه، اختلالات متابولیک و فعالیت غیر طبیعی سیستم ایمنی |
| بررسی مایع مغزی-نخاعی | برای شناسایی آنتی‌بادی‌های مرتبط با نوروپاتی محیطی |
| الکترومیوگرام (EMG) | برای بررسی فعالیت الکتریکی عضلات |
| سرعت هدایت عصبی (NCV) | برای بررسی نحوه انتقال سیگنال‌ها در عصب |
سایر تست‌هایی که ممکن است ضروری باشند عبارت‌اند از:
- سی‌تی اسکن
- ام‌آرآی (MRI)
- بیوپسی عصب
- بیوپسی پوست برای بررسی پایانه‌های عصبی
درمان خواب رفتن دست و پا
درمان این عارضه به علت بروز آن بستگی دارد. اگرچه برای نوروپاتی محیطی ارثی هیچ درمانی وجود ندارد، اما بسیاری از نوروپاتی‌های اکتسابی را می‌توان درمان کرد. به عنوان مثال، کنترل قند خون در بیماران دیابتی از بدتر شدن نوروپاتی جلوگیری می‌کند یا مکمل‌های غذایی می‌توانند نوروپاتی ناشی از کمبود ویتامین را اصلاح کنند.
گاهی‌اوقات علائم نوروپاتی محیطی با داروهایی که برای درمان تشنج و افسردگی تجویز می‌شوند، کاهش پیدا می‌کنند. در بعضی موارد نیز فیزیوتراپی یا جراحی توصیه می‌شود.
۱. برای خواب رفتن دست چه قرصی بخوریم؟
انتخاب داروی مناسب به علت زمینه‌ای خواب رفتن دست و پا و نظر پزشک بستگی دارد. از داروهایی که ممکن است برای رفع این مشکل تجویز شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مکمل‌های غذایی برای درمان کمبود ویتامین
- داروهایی که به درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، عفونت، روماتیسم یا لوپوس کمک می‌کنند
- مسکن‌های بدون نسخه برای کاهش درد
- داروهای تجویزی برای کنترل درد و سوزن‌سوزن شدن در صورت موثر نبودن داروهای بدون نسخه
۲. درمان خانگی خواب رفتن دست و پا
در بسیاری از موارد با ایجاد تغییرات کوچک در سبک زندگی می‌توان علائم را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. موارد زیر از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه هستند:
- استراحت کافی: خواب کافی برای بازسازی اعصاب ضروری است. وقتی بدن فرصت ترمیم پیدا کند، فشار عصبی کاهش یافته و علائم کمتر می‌شود.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش گردش خون را بهبود می‌بخشد و فشار واردشده بر اعصاب را کاهش می‌دهد. تمرینات کششی نیز قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات را افزایش می‌دهند و از خوابرفتگی در دست‌ها و پاها جلوگیری می‌کنند.
- رژیم غذایی سالم: مصرف خوراکی‌های غنی از ویتامین E و ویتامین‌های گروه B نقش مهمی در حفظ سلامت اعصاب دارد. این خوراکی‌ها در ماهی، مرغ، لبنیات، مغزیجات و غلات کامل به وفور یافت می‌شوند.
- کنترل استرس: استرس باعث تشدید علائم می‌شود. با استفاده از مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا می‌توانید به کنترل آن کمک کنید.
پیشگیری از خواب رفتن دست و پا
اگر به یک بیماری زمینه‌ای مانند دیابت یا نوروپاتی محیطی مبتلا هستید، ضروری است با رعایت نکات زیر از سلامت سیستم عصبی خود محافظت کنید:
- کنترل وزن
- پیروی از رژیم غذایی سالم و متعادل
- اجتناب از مصرف الکل
- داشتن برنامه ورزشی منظم تحت نظر پزشک
- جلوگیری از تماس با سموم
- ترک سیگار
کلام پایانی
خواب رفتن دست و پا ممکن است در بسیاری از مواقع بی‌ضرر و موقتی باشد. اما اگر برای مدت طولانی ادامه یابد یا با علائمی مانند ضعف عضلانی، بی‌حسی و مشکلات بینایی همراه باشد، باید حتما توسط پزشک بررسی شود. در چنین شرایطی توصیه می‌شود از طریق سایت درمانکده برای مشورت با پزشک وقت بگیرید. پزشکان درمانکده با بررسی دقیق علائم شما می‌توانند علت اصلی این مشکل را شناسایی کرده و بهترین روش درمان را انتخاب کنند.
سوالات متداول
این عارضه علامت چند بیماری مختلف است که از شایع‌ترین آنها می‌توان به دیابت، گیرافتادگی عصب، سندرم تونل کارپال، نارسایی کلیه و روماتیسم اشاره کرد.
در پاسخ به این سوال که کمبود چه چیزی باعث خواب رفتن دست می‌شود، می‌توان به ویتامین‌های B1، B6 و B12، فولات و ویتامین E اشاره کرد.
این عارضه به دلیل قرارگیری وزن بدن روی بازو ایجاد می‌شود و معمولا با برداشته شدن فشار از بین می‌رود.
این عارضه می‌تواند به دلایل مختلف از جمله نوروپاتی دیابتی، روماتیسم یا کیست گانگلیون رخ دهد. برای تشخیص و درمان لازم است به پزشک مراجعه کنید.
اگر این علامت بعد از مدتی از بین نرفت، به پزشک مراجعه کنید. هرچقدر تشخیص و درمان سریع‌تر انجام شود، شانس پیشگیری از آسیب‌های دائمی بیشتر است.
خوابرفتگی دست و پا در طب سنتی به غلبه سودا یا بلغم نسبت داده می‌شود. متخصصان طب سنتی ماساژ، ورزش منظم، مصرف انواع آش و اجتناب از مصرف فست‌فود را برای رفع این مشکل مفید می‌دانند.
منابع: webmd | healthline
