دوران کودکی پر از خاطرات شیرین و گاهی تلخ است. برخی افراد تجربه‌های تلخ و آزاردهنده‌ای از دوران کودکی خود دارند که پس از سال‌ها همچنان فراموش نشده‌اند. این تجربه‌های تلخ کودکی که تحت عنوان «ترومای کودکی» شناخته می‌شوند، می‌توانند به شدت بر ذهن و دنیای درونی کودک تاثیر منفی بگذارند و احساس امنیت، آرامش و اعتماد او به محیط اطراف را متزلزل کنند.
از طرفی، این تجربه‌های تلخ، تاثیرات ماندگاری دارند و به شکل زخم عاطفی بر ذهن و احساس فرد تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند. اگر شما هم تجربه‌های آزاردهنده و تلخی از دوران کودکی خود دارید، در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا ضمن بررسی علائم ترومای کودکی، درباره تاثیرات و روش درمان آن بیشتر صحبت کنیم.
فهرست محتوا
ترومای کودکی چیست؟
برای درک ترومای کودکی (Childhood Trauma)، باید ابتدا بدانید تروما چیست. تروما یا روان زخم نوعی زخم در روان انسان است که به دلیل تجربه اتفاقات ناخوشایند زندگی رخ می‌دهد و میتواند علاوه بر مشکلات روحی، باعث آسیب فیزیکی هم شود.
ترومای کودکی هم به تجربه‌های آسیب‌زا، تلخ و آزاردهنده‌ای گفته می‌شود که در سال‌های اولیه زندگی کودک رخ می‌دهد و معمولا شامل حوادثی مانند آزار جسمی یا جنسی، بی‌توجهی والدین، حوادث ناگهانی، طلاق، مرگ یکی از عزیزان، فقر شدید یا خشونت خانگی می‌شود. این تجربه‌ها فراتر از توانایی و ظرفیت کودک برای درک موقعیت هستند و باعث می‌شوند احساس امنیت و اعتماد او نسبت به دنیا و اطرافیانش خدشه‌دار شود.
به بیانی دیگر، ترومای کودکی را می‌توان مجموعه‌ای از تجربه‌های تلخ دانست که موجب آسیب روانی، عاطفی و حتی جسمی به کودک می‌شوند. کودک در چنین شرایطی اضطراب، ترس و سردرگمی را تجربه می‌کند و ممکن است نتواند اتفاقات پیش آمده را به درستی پردازش کند. این احساسات گاهی آن‌قدر شدید هستند که جلوی رشد سالم فیزیکی و هیجانی کودک را می‌گیرند.
انواع ترومای کودکی
انواع مختلفی از آسیب‌های دوران کودکی وجود دارند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- خشونت خانگی
- بلایای طبیعی
- آزار جسمی و جنسی
- رویدادهای ناگهانی مانند تصادف
- تماشای آسیب جدی دیگران از نزدیک
- بی‌توجهی و غفلت والدین
- مرگ یکی از عزیزان
- هدف قلدری و زورگویی قرار گرفتن
- طلاق والدین
- تجربه استرس مدام به دلیل زندگی در یک محله خطرناک
ترومای دوران کودکی حتی میتواند شامل تجربیاتی باشد که غیر مستقیم برای کودک اتفاق افتاده است. به عنوان مثال، تماشای یک عزیز که از مشکل سلامتی بزرگ رنج می‌برد، میتواند برای کودکان بسیار آسیب‌زا باشد. حتی رسانه‌ها که برنامه خشونت‌آمیز پخش می‌کنند، می‌توانند این تاثیر را داشته باشند.
برای کمک به درمان ترومای کودکیت همین امروز اقدام کن
بدون نیاز به مراجعه حضوری، از پزشک نوبت بگیرنوع خاصی از آسیب دوران کودکی، تحت عنوان ترومای پیچیده وجود دارد که به معنی قرار گرفتن کودک در معرض چند تجربه آسیب‌زا به طور همزمان یا در طول زمان است. به عنوان مثال، کودکی که به دلیل غفلت و بی‌توجهی والدین، مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته، در معرض ترومای کودکی پیچیده قرار دارد. این نوع تروما دارای اثر طولانی‌مدت و گسترده‌تری است و بسیاری از جنبه‌های رشد کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد و حتی میتواند باعث ایجاد طرحواره منفی شود. اگر کنجکاوید بدانید طرحواره چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.
علائم ترومای کودکی
علائم این عارضه میتواند بسته به شدت تجربه و شرایط فردی متفاوت باشد. برخی از نشانه‌های رایج شامل موارد زیر هستند:
۱- نشانه‌های رفتاری
معمولا رفتارهایی نشان می‌دهند که در سن آن‌ها دیده نمی‌شود:
- پرخاشگری و عصبانیت شدید
- واکنش‌های افراطی به مسائل کوچک
- انزواطلبی و گوشه‌گیری
- تمایل برای خواب مکرر
- بیش فعالی در کودکان و بی‌قراری (مشکلاتی در توجه و تمرکز و رفتارهایی که به سختی قابل کنترل است.)
۲- نشانه‌های روانی و عاطفی
احساسات خود را به درستی نمی‌شناسند و نمی‌توانند مدیریت کنند:
- احساس غم و اندوه شدید
- نگرانی‌های بی‌دلیل درباره مسائل کوچک و ساده
- افسردگی
- اضطراب جدایی در کودکان
- ترس و وحشت بی‌دلیل
- کابوس شبانه
- احساس گناه و بی‌ارزشی
- نگرانی از قضاوت شدن
۳- نشانه‌های جسمی
علائم جسمی ترومای کودکی بدون دلیل پزشکی ایجاد می‌شوند:
- سردرد
- دل درد
- حالت تهوع
- اختلال در خواب (کم‌خوابی یا پرخوابی)
- ترس از خوابیدن
- تغییر در اشتها بدون دلیل
“Children experiencing traumatic events may also have a reduced ability to parent their own kids later in life.”
کودکانی که وقایع آسیب‌زا را تجربه می‌کنند، ممکن است در مراحل بعدی زندگی، توانایی کمتری در تربیت فرزندان خود داشته باشند.
به نقل از سایت: verywellmind
توجه داشته باشید که علائم ترومای کودکی ممکن است بسته به سن و سطح رشد کودک متفاوت باشد. اگر والدین پس از اینکه کودک‌شان تجربه تلخ و آزاردهنده‌ای را پشت سر گذاشت، نسبت به تغییرات رفتاری، الگوی خواب و عملکرد تحصیلی او آگاه باشند و به موقع به روانشناس مراجعه کنند، می‌توانند جلوی تاثیرات منفی آسیب دوران کودکی را بگیرند.
در جدول زیر شما را با مهم‌ترین نشانه‌های ترومای کودکی در سنین مختلف آشنا می‌کنیم:
| کودکان پیش دبستانی | کودکان دبستانی | کودکان راهنمایی و دبیرستان |
| پس‌رفت در مهارت‌های به دست آمده قبل مانند شب‌ادراری و مکیدن شست | داشتن افکار مزاحم دائمی در مورد رویداد آسیب‌زا | احساس گناه و شرم مداوم و سرزنش خود |
| اختلال در خواب و کابوس شبانه | بازآفرینی رویداد آسیب‌زا موقع نقاشی یا بازی | نوسانات خلقی، ناامیدی، بی‌انگیزگی و بی‌ثباتی عاطفی |
| ترس بیش از حد و اضطراب مداوم | گوشه‌گیری و انزوای اجتماعی | کناره‌گیری و اضطراب اجتماعی و دوری از گروه همسالان |
| وابستگی شدید به والدین و مراقبان | عدم تمرکز کافی و مشکل در توجه داشتن در مدرسه | اجتناب از انجام فعالیت‌ها و حضور در مکان‌های مرتبط با رویداد آسیب‌زا |
| پریشانی شدید هنگام مواجهه با علت یا یادآوری رویداد آسیب‌زا | شکایت مداوم از مشکلات جسمی مانند دل درد و سردرد بدون علت پزشکی | تمایل به استفاده از مواد مخدر و انجام رفتارهای خودتخریبی |
| بروز رفتار پرخاشگرانه و مخرب | تغییر در اشتها و عادات غذایی | عزت‌نفس پایین و تصویر ذهنی نامناسب از خود |
| تاخیر در رشد زبان و حرف زدن | افت تحصیلی و علاقه نداشتن به مشارکت در فعالیت‌های درسی | اختلالات خواب همچون بی‌خوابی یا کابوس شبانه |
| وابستگی بیش از حد و اجتناب از تعاملات اجتماعی | پرخاشگری و افزایش رفتارهای پرخطر | ناتوانی در حفظ روابط و مشکل در اعتماد کردن به دیگران |
تاثیر ترومای کودکی در بزرگسالی
محققان معتقدند، ترومای کودکی میتواند بر نحوه رشد مغز کودک تاثیر بگذارد و اثرات جسمی، روانی و اجتماعی آن ممکن است تا بزرگسالی باقی بماند. تحقیقی که در سال ۲۰۱۵ انجام شد، نشان داده هر چقدر کودک بیشتر در معرض آسیب‌های دوران کودکی قرار بگیرد، خطر ابتلا به بیماریهای مزمن در بزرگسالی‌اش بیشتر می‌شود. ان مطالعه به طور خاص، نشان می‌دهد قرار گرفتن کودک در معرض ترومای مکرر باعث افزایش خطر ابتلا به بیماریهای زیر می‌شود:
- آسم
- بیماری عروق کرونر قلب
- دیابت
- سکته مغزی
همچنین محققان پژوهشی را در سال ۲۰۱۹ انجام دادند و پس از بررسی ۱۳۴ مقاله به این نتیجه رسیدند که قرار گرفتن در معرض آسیب‌های دوران کودکی، خطر ابتلا به بیماریهای مختلف همچون موارد زیر را در بزرگسالی افزایش می‌دهند:
- بیماریهای خودایمنی
- بیماریهای ریوی
- بیماریهای قلبی عروقی
- سرطان
تاثیر ترومای کودکی بر سلامت روان
تجربه‌های تلخ دوران کودکی می‌توانند بر سلامت روان کودک تاثیر منفی بگذارند. کودکانی که سابقه تجربه تروما دارند بیشتر در معرض عوارض زیر قرار می‌گیرند:
- مشکلات کنترل خشم
- افسردگی
- پریشانی عاطفی
- سطح بالای استرس
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلالات روان‌پریشی
این احتمال وجود دارد، کودکانی که ترومای شدید را تجربه کرده‌اند، دچار گسستگی شوند. بدین معنی که کودک پس از تجربه آسیب شدید، خود را جدای از آسیبی که تجربه کرده احساس می‌کند و ممکن است هرگونه اطلاعات یا احساسات در مورد رویداد آسیب‌زا را از ذهنش دور کند. در چنین شرایطی کودک مانند یک ربات، خود را خالی از احساس می‌کند.
تحقیقات منتشرشده در نشریه Psychiatric Times خاطر نشان می‌کند که شیوع اقدام به خودکشی در بزرگسالانی که در کودکی آسیب‌هایی مانند سوءاستفاده جسمی، سوءاستفاده جنسی و خشونت خانگی والدین را تجربه کرده‌اند، به طور قابل توجهی بیشتر است.
“Trauma can leave a stamp at any age. But children who experience an adverse event before the age of 8 may be particularly vulnerable.”
تروما میتواند در هر سنی اثرات خود را بر جای بگذارد. اما کودکانی که قبل از ۸ سالگی یک اتفاق ناگوار را تجربه می‌کنند، ممکن است به طور ویژه آسیب‌پذیر باشند.
به نقل از سایت: clevelandclinic
روش‌های درمان ترومای کودکی
درمان ترومای کودکی فرآیندی تدریجی است و اغلب نیاز به مداخلات روانشناختی، حمایتی و گاهی پزشکی دارد تا فرد بتواند تجربه‌های آسیب‌زا را پردازش کند و الگوهای سالم‌تری بسازد. گزینه‌های درمان اغلب شامل موارد زیر هستند:
۱- درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای کمک به افراد آسیب‌دیده از ترومای کودکی است. در این رویکرد، درمانگر به کودک یا بزرگسال کمک می‌کند تا الگوی افکار منفی را شناسایی و تغییر دهد. همچنین CBT بر مهارت‌آموزی برای مدیریت استرس، اضطراب، واکنش‌های هیجانی و جلوگیری از کابوس دیدن تمرکز دارد.
۲- رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)
در این روش، رویکرد CBT با تکنیک ذهن‌آگاهی (آگاهی از لحظه حال) ترکیب می‌شود. در واقع روش DBT به افزایش مهارت‌های تنظیم هیجانی، کنترل تکانه و مدیریت روابط بین‌فردی افرادی که تجربه آسیب‌زا دوران کودکی دارند، کمک می‌کند.
۳- حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR)
حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR) یکی دیگر از روش‌های درمان ترومای کودکی در بزرگسالی است. این روش به‌ویژه در درمان اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD ناشی از تجربه رویداد آسیب‌زا اثربخشی مطلوبی دارد. تکنیک EMDR شامل هشت مرحله از جمله ارزیابی، آماده‌سازی، پردازش خاطرات، و ارزیابی نتایج است که با هدف کاهش شدت خاطرات آسیب‌زا و با استفاده از حرکات چشم انجام می‌شود.
۴- درمان شناختی رفتاری متمرکز بر تروما (TF-CBT)
این روش، نوعی درمان شناختی رفتاری است و به طور ویژه برای کودکانی طراحی شده که تجربه رویداد آسیب‌زا داشته‌اند. درمانگر در این روش به کودک کمک می‌کند تا افکار و احساسات مربوط به تروما را شناسایی و پردازش کند، مهارت‌های آرام‌سازی و تنظیم هیجانی را بیاموزد و در نهایت بتواند رویداد آسیب‌زا را بدون اضطراب شدید به یاد بیاورد. همچنین این روش به برداشتن ترس از بدن کودک کمک می‌کند.
۵- درمان پردازش شناختی (CPT)
درمان پردازش شناختی (CPT) یکی از روش‌های تخصصی درمان تروما است که بر تغییر افکار منفی و باورهای ناکارآمد ناشی از تجربه رویداد آسیب‌زا تمرکز دارد. در واقع، این روش کمک می‌کند تا افکار منفی که پس از رویداد آسیب‌زا مانع از بهبودی و شکوفایی فرد می‌شوند، کاهش پیدا کنند.
۶- بازی درمانی
بازی درمانی یکی از روش‌های موثر برای درمان تروما در کودکان است. کودکان خردسالی که توانایی کلامی کافی برای بیان احساسات پیچیده ناشی از رویداد آسیب‌زا ندارند، می‌توانند زیر نظر درمانگر و به کمک ابزارهایی مانند اسباب‌بازی، نقاشی، عروسک و قصه‌گویی به طور غیر مستقیم احساسات خود را بیان کنند. این روش کمک می‌کند تا کودک هیجانات سرکوب‌شده خود را تخلیه کند.
۷- مواجهه‌درمانی روایتی (NET)
این روش، به‌ویژه برای کودکانی که در معرض رویدادهای خشونت‌آمیز، جنگ یا سوءاستفاده قرار گرفته‌اند، کاربرد دارد. در روش NET فرد آسیب‌دیده زیر نظر درمانگر داستان رویداد آسیب‌زا را در بستر یک روایت کامل و منسجم بازگو می‌کند. روایت رویداد تروماتیک باعث می‌شود تا فرد بتواند شدت هیجانات منفی را کاهش دهد.
۸- درمان گروهی
درمان گروهی فرصتی را فراهم می‌کند تا کودک یا بزرگسالی که تجربه مشابهی از تروما دارند، در فضایی امن دور هم جمع شوند و احساسات، خاطرات و چالش‌هایشان را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. حضور در گروه باعث ایجاد حس همدلی، کاهش احساس تنهایی و افزایش حمایت اجتماعی می‌شود.
خانواده در کاهش اثرات ترومای کودکی چه نقشی دارند؟
خانواده نقش بسیار پررنگی در کاهش اثرات آسیب‌های دوران کودکی دارند. چرا که خانواده اولین و امن‌ترین منبع حمایت عاطفی برای کودک محسوب می‌شود. حضور والدین میتواند احساس امنیت از دست رفته کودک را بازگرداند و به او اطمینان دهند که تنها نیست. چند اقدام مهم و کاربردی که خانواده می‌توانند در مسیر درمان ترومای کودکی انجام دهند، شامل موارد زیر هستند:
- به احساسات و صحبت‌های فرزندتان بدون قضاوت و سرزنش گوش دهید.
- فضایی امن و باثباتی در خانه ایجاد کنید تا کودک حس امنیت داشته باشد.
- روتین روزانه مانند زمان خواب، غذا و بازی را برای کاهش اضطراب کودک حفظ کنید.
- محبت و حمایت عاطفی خود را از طریق در آغوش گرفتن، تماس چشمی و توجه مثبت نشان دهید.
- در جلسات مشاوره و روان‌درمانی کودک مشارکت کنید و با درمانگر همکاری داشته باشید.
- مهارت‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق یا نقاشی کردن برای بیان احساسات را زیر نظر درمانگر بیاموزید.
- از صحبت در مورد رفتارهایی که خاطرات تروما را یادآوری می‌کنند، بدون مشورت با درمانگر خودداری کنید.
- کودک را به انجام فعالیت‌های سالم مانند ورزش، بازی گروهی و کارهای هنری تشویق کنید.
- صبور باشید و بدانید که روند درمان تدریجی است و نیاز به زمان دارد.
- از دریافت کمک حرفه‌ای و مراجعه به روانشناس غافل نشوید. این کار به کاهش اثرات ترومای کودکی و انتقال آن‌ها به بزرگسالی کمک می‌کند. برای این منظور می‌توانید از روانشناس آنلاین کمک بگیرید.
معرفی کتاب برای ترومای کودکی
اگر به خواندن کتاب درباره پدیده ترومای کودکی و شیوه درمان آن علاقه‌مندید، پیشنهاد ما به شما کتاب‌هایی هستند که در ادامه معرفی می‌کنیم:
- کتاب «رهایی از خاطرات بد دوران کودکی» اثر دکتر گلن آر شیرالدی و ترجمه مهران داور
- کتاب «بدن هرگز دروغ نمی‌گوید» اثر آلیس میلر و ترجمه کتایون زاهدی
- کتاب «بدن فراموش نمی‌کند» اثر دکتر بسل ون در کولک و ترجمه اکبر درویشی
- کتاب «برایت چه اتفاقی افتاد» اثر اپرا وینفری و دکتر بروس پری و ترجمه مریم خطیبی
راهنمای مراجعه به پزشک
ترومای کودکی تجربه رویداد آسیب‌زا است که میتواند بر رشد روانی، عاطفی و حتی جسمانی کودک تاثیر بگذارد. عوامل مختلفی مانند آزار جسمی یا جنسی، غفلت و بی‌توجهی والدین، خشونت خانگی، جدایی والدین یا مرگ یکی از عزیزان می‌توانند زمینه‌ساز شکل‌گیری این آسیب دوران کودکی باشند. ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را به طور مفصل با علائم و روش‌های درمان ترومای دوران کودکی آشنا کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان متخصص همچون دکتر روانشناس مشاوره بگیرید. همچنین درمانکده امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری را برای شما فراهم کرده است.
سوالات متداول
برخی تحقیقات نشان داده‌اند، قرار گرفتن در معرض آسیب‌های دوران کودکی، خطر ابتلا به بیماریهای مختلف همچون بیماریهای خودایمنی، بیماریهای قلبی عروقی، بیماریهای ریوی و سرطان را در بزرگسالی افزایش می‌دهند.
آسیب‌های دوران کودکی می‌توانند با علائم جسمانی مانند سردرد، درد شکمی، حالت تهوع و مشکلات خواب بدون دلیل پزشکی همراه شوند.
عواملی مانند آزار جسمی یا جنسی، خشونت خانگی، بی‌توجهی والدین، حوادث ناگهانی مانند تصادف، بلایای طبیعی، طلاق پرتنش والدین و مرگ یکی از عزیزان می‌توانند موجب این عارضه شوند.
منابع: verywellmind | kidshealth | choosingtherapy | clevelandclinic
