به عنوان یک پدر یا مادر آیا تا کنون به این موضوع فکر کرده‌اید که چگونه می توان تکنیک نظم و انضباط را به گونه ای به فرزندانتان بیاموزید که عملکرد خوبی در خانه و اجتماع داشته باشند؟
هر پدر و مادری دوست دارد فرزندشان شایسته، محترم ، مودب و مورد احترام دیگران باشد و بتواند جایگاه خود را در دنیا به عنوان یک فرد بالغ خوش رفتار پیدا کند. هیچ کس دوست ندارد به پرورش یک بچه لوس و بی‌تربیت متهم شود.
اما گاهی اوقات به نظر می رسد که این اهداف فرسنگ ها با رفتار فعلی فرزند شما فاصله دارند. در مورد موانع رفتار خوب، روش های مؤثر آموزش تکنیک نظم و زمان اقدام برای کمک به الگوهای رفتاری خطرناک بهتر است با یک مشاور صحبت کنید.
تکنیک نظم چیست؟
تکنیک نظم فرآیندی است که به کودک می آموزد چه نوع رفتاری قابل قبول، و چه نوع قابل قبول نیست. به عبارت دیگر، نظم به کودک می آموزد که از قوانین پیروی کند.
تکنیک نظم و انضباط مؤثر از ابزارهای مختلفی مانند تقویت مثبت، الگوسازی و یک خانواده خوب و حامی بهره می جوید. گاهی اوقات استفاده از مجازات نیز ابزاری مؤثر هستند.
اما این بدان معنا نیست که انضباط خوب عمدتاً ناشی از مجازات است. این کار بسیار ساده به نظر می‌رسد، با این حال هر پدر و مادری یک زمانی در مورد مسائل مربوط به کودکان و نظم و انضباط آنها ناامید می شود.
نقش والدین در آموزش تکنیک نظم به فرزندان
والدین در تلاش برای آموزش رفتار خوب به برخی کودکان با موانعی مواجه می شوند. زیرا برخی از کودکان در برابر راهنمایی‌های آنها رفتارهای زیر را از خود بروز می‌دهند:
- بی احترامی می کنند و گوش نمی دهند. در چنین مواقعی والدین معمولا چنین واکنشی از خود نشان می‌دهند: “حتماً یک چیز را باید هزار بار بهت گفت؟!…”
- گوش می دهند، اما تمرد می کنند یا عمداً با درخواست شما برای رفتار خوب مقابله می کنند.
مسئولیت شما به عنوان والدین این است که به فرزندتان کمک کنید تا اعتماد به نفس، احترام و خویشتن داری داشته باشد. هر چند در این میان اقوام، مدرسه، معلم‌ها، درمانگران، متخصصان مراقبت های بهداشتی و دیگران نیز می توانند به شما کمک کنند. اما مسئولیت اصلی آموزش تکنیک نظم و انضباط به فرزندان بر عهده والدین است.
انجمن بهداشت روا کودکان سه سبک فرزندپروری را توصیف می کند. در ادامه به بررسی این سبک‌ها می‌پردازیم:
- والدین مقتدر
یک والد مقتدر انتظارات و عواقب را روشن کرده و نسبت به فرزند خود مهربان است. والد مقتدر در زمان مواجهه با چالش های رفتاری، امکان انعطاف پذیری و حل مسئله مشارکتی با کودک را فراهم می کند. این رویکرد مؤثرترین شکل فرزندپروری است. - والدین مستبد
پدر و مادر مستبد انتظارات و و عواقب را روشن کرده اند، اما نسبت به فرزند خود علاقه چندانی نشان نمی دهد. والدین ممکن است جملاتی از قبیل “چون من مادرم، دلیلش اینه.” را بیان کند. این نوع تربیت تأثیر کمتری دارد. - والدین سهل انگار
پدر یا مادر سهل انگار نسبت به فرزند خود علاقه زیادی نشان می دهند اما نظم کمی دارند. این نوع تربیت تأثیر کمتری دارد.
بیشتر بدانید: روانشناسی کودکان چیست؟
تکنیک های نظم و انضباط
انتخاب تکنیک‌های نظم و انضباط ممکن است به نوع رفتار نامناسبی که کودک نشان می دهد، سن کودک، خلق و خوی کودک و سبک فرزندپروری شما بستگی داشته باشد. اما در ادامه برخی از مهم‌ترین این تکنیک‌ها را عنوان می‌کنیم:
۱) پاداش رفتار خوب
تأیید رفتار خوب بهترین راه برای تشویق فرزندتان به ادامه آن است. به عبارت دیگر وقتی فرزندتان رفتاری را که به دنبال آن بوده‌اید را نشان می دهد، از او تعریف کنید.
۲) عواقب طبیعی
فرزند شما کار اشتباهی انجام می دهد و شما اجازه می دهید کودک نتیجه چنین رفتاری را تجربه کند. دیگر نیازی نیست سخنرانی کنید. کودک نمی‌تواند شما را به خاطر اتفاقی که افتاده سرزنش کند. به عنوان مثال، اگر كودكی عمداً اسباب بازی خود را بشكند، دیگر آن اسباب بازی را ندارد که با آن بازی کند.
عواقب طبیعی در زمانی که کودکان به هشدارهای شما در مورد نتیجه احتمالی رفتار خود توجهی نمی‌کنند، می تواند به خوبی جواب دهد. با این حال مطمئن باشید نتیجه ای که کودک ممکن است با آن روبه‌رو شود خطرناک نیست.
۳) عواقب منطقی
این تکنیک مشابه عواقب طبیعی است. اما شامل توضیح عواقب ناشی از رفتارهای غیرقابل قبول برای کودک است. نتیجه مستقیماً با رفتار ارتباط دارد. به عنوان مثال، شما به کودکتان می گویید که اگر اسباب بازی هایش را جمع نکند، آن ها به مدت یک هفته توقیف می شوند.
۴) گرفتن امتیازات
گاهی اوقات عواقب منطقی یا طبیعی برای یک رفتار بد وجود ندارد و یا وقت ندارید که به آن فکر کنید. در این حالت، نتیجه رفتار غیرقابل قبول ممکن است سلب یک امتیاز باشد.
به عنوان مثال، اگر یک دانش آموز متوسطه تکالیف خود را به موقع انجام ندهد، می توانید امتیاز تماشا کردن تلویزیون را برای عصر از او سلب کنید. این تکنیک انضباطی بهترین نتیجه را در پی خواهد داشت اگر امتیاز:
- به نوعی با رفتار ارتباط داشته باشد.
- چیزی باشد که کودک برای آن ارزش قائل است.
- در اسرع وقت پس از رفتار نامناسب سلب شود. (مخصوصاً برای کودکان خردسال)
۵) تکنیک تایم اوت (Time Out)
این تکنیک زمانی که دقیقاً بدانید کودک چه اشتباهی مرتکب شده است یا شما نیاز به خلاص شدن از رفتار کودک داشته باشید، جواب می دهد. دقت کنید که قبل از تعیین زمان، موقعیت تایم اوت مشخصی داشته باشید. این مکان باید یک محیطی آرام و خسته کننده باشد.
احتمالاً اتاق خواب (جایی که کودک می تواند در آن بازی کند) یا مکان خطرناکی مانند حمام نباشد. این تکنیک در مورد کودکانی که به اندازه‌ای بزرگ شده باشد که بتوانند هدف تایم اوت را بفهمند، معمولاً بعد از 2 سالگی و حدود یک دقیقه وقت تایم اوت برای ازای هر سال سن کودک، به خوبی جواب می دهد.
تکنیک تایم اوت اغلب در بچه های کوچکی که جدایی از والدین برای آنها به عنوان محرومیت تلقی می شود، بهترین نتیجه را در پی خواهد داشت.
تنبیهات بدنی و جسمی، مانند کتک زدن به هبچ عنوان توصیه نمی شود. زیرا در درجه اول تکنیک های انضباطی غیر فیزیکی نتایج بهتری و عواقب منفی کمتری دارند. از طرفی نیز کتک زدن ممکن است:
- کودکان را پرخاشگرتر کند.
- خشونت را بیشتری کرده و منجر به آسیب به کودک شود.
- باعث شود کودکان تصور کنند صدمه زدن به شخصی که دوستش دارید اشکالی نداشته باشد.
نکاتی برای حفظ نظم و انضباط
- شما به عنوان والدین باید تکنیک نظم و انضباطی خود را به گونه‌ای مدیریت کنید که با خلق و خوی فرزندتان به خوبی تناسب داشته باشد.
- کلید نظم و انضباط مؤثر این است که بفهمید فرزند شما، خصوصاً سبک رفتار مزاجی او چگونه است؟ سپس از نظم و انضباط خود برای کمک به او در رسیدن به تمایلات و استعدادهای خدادادی احتمالی استفاده کنید.
- هدف شما نباید این باشد که او را به شخصی که نیست، تبدیل کنید. به عنوان مثال، تبدیل یک کودک شدید و پر شور و پر هیاهو به یک کودک آرام و خونسرد عملا غیر منطقی و غیر ممکن است.
- برنامه انضباطی خود را اعلام کنید. اما توجه کنید که تکنیک های نظم و انضباط نباید “بی مقدمه” مطرح شوند. به خصوص اگر در حال امتحان چیز جدیدی هستید. برای کودکانی که به اندازه ای بزرگ شده‌اند که متوجه شوند، این تکنیک را طی یک گفتگوی برنامه ریزی شده توضیح دهید و بگویید چرا از آن استفاده می کنید. همچنین عنوان کنید که امیدوارید چه نتیجه ای از این کار حاصل شود. کودکان بزرگتر ممکن است در انتخاب این که چه پاداش و نتیجه ای برای این تکنیک مناسب است، به شما کمک کنند.
- به فرزند خود احترام بگذارید. اگر به فرزند خود احترام بگذارید، احتمالاً فرزندتان به شما، سایر اعضای خانواده و سایر افراد زندگی احترام خواهد گذاشت.
- اگر “او را گم کردید” یا با واکنش بیش از حدی همراه با بی احترامی نشان دادید، عذرخواهی کنید. طوری رفتار کنید که دوست دارید رفتار فرزندتان این گونه باشد.
- ثابت قدم باشید. هر تکنیکی اگر به طور مداوم پیگیری یا رعایت نشود، شکست می خورد. برای مثال اگر گفتید اسباب بازی ها به مدت یک هفته توقیف می شوند، در صورت ادامه رفتار نادرست، آنها را بردارید.
- هیچ قانونی را به دلیل اینکه فرزندتان بهانه گیری می کند، زیر پا نگذارید. اگر به خواسته های کودک تن دهید، بهانه گیری همچنان ادامه خواهد داشت.
- سعی کنید اهداف و تکنیک های خود را با گذشت زمان ثابت نگه دارید. اگر بیش از یک بزرگسال مسئولیت انضباطی کودک را بر عهده دارد، از اینکه در مورد رویکردهای مورد استفاده اتفاق نظر دارید، اطمینان حاصل کنید.
- وقتی چیزی تمام شد، تمام شده است. پس از پایان تنبیه یا گذشت زمان، در مورد آن رفتار عذرخواهی نکرده یا به سخنرانی ادامه ندهید. به فرزندتان کمک کنید به فعالیت مناسب بازگردد.
- ببینید چه چیزی برای رشد کودک شما مناسب است. قبل از تربیت کودک، مطمئن شوید کودک واقعاً متوجه آنچه از او چه خواسته اید، شده است. بعضی اوقات والدین خواستار رفتاری هستند که توانایی تحقق آن بیش از توان کودک است. درست مانند سایر مهارت های زندگی، رفتارها نیز اغلب باید “رشد و ترقی” شوند.
- در پس رفتارهای کودک خود به دنبال “چرا” باشید. اگر شاهد الگوهای رفتاری نامناسب بودید، بخشی از راه حل، جستجوی “چرا” است. به عنوان مثال، شاید فرزند شما از چیز دیگری، مانند مهاجرت دوستش ناراحت باشد. شاید فرزندتان روز بدی در مدرسه داشته باشد. شاید فرزند شما نسبت به مشکلات خانوادگی احساس استرس داشته باشد. شاید خسته یا گرسنه باشد.
البته ناگفته نماند که این توضیحات بهانه ای برای نادیده گرفتن این رفتارها نیست، اما تلاش برای فهمیدن دلیل وقوع آن ها می تواند به شما و فرزندتان کمک کند راه هایی برای جلوگیری از تکرار دورباره و دوباره آن ها پیدا کنید. برای آگاهی بیشتر در این زمینه شاید بهتر باشد از راهنمایی‌های یک روانشناس یا روانپزشک استفاده کنید.
آگاهی از زمان و مکان مناسب برای بهره‌گیری از تکنیک
به خودتان یک فرصت بدهید. حتی اگر بهترین تکنیک نظم و انضباطی و سبک فرزندپروری را هم داشته باشید، بعضی روزها هستند که گویی هیچ چیزی جواب نمی دهد.
شاید شما هم روز بدی داشته اید. مهارت یافتن در انضباط مثبت، مستلزم تمرین زیاد و زمان زیادی است. اگر احساس می کنید مرتکب اشتباهی شده اید، صادق باشید. از فرزندتان عذرخواهی کنید و توضیح دهید دفعه بعد برنامه شما برای تغییر واکنشتان چگونه خواهد بود.
شاید مواقعی پیش آمده باشد که شما ندانید می خواهید درآینده چکار کنید. یا شاید ندانید چگونه از اقدام کنونی خود به رویکردی که مؤثرتر باشد، تغییر کنید.
هر زمان در مورد رفتار و انضباط فرزندتان سؤال داشتید، با پزشک کودکتان مشورت کنید. وقتی شاهد مواردی چون گزینه های زیر باشید، احتمالاً زمان آن است که درصدد دریافت کمک از سوی یک متخصص سلامت روان باشید:
- بی احترامی مداوم به همه بزرگان اعم از والدین، معلمان و سایر بزرگسالان.
- رفتار پرخاشگرانه یا مخرب.
- علائم افسردگی، مانند بدخلقی طولانی مدت، نداشتن هیچ دوستی یا تهدید به خودکشی.
- مصرف مواد مخدر یا الکل توسط فرزندتان یا سایر اعضای خانواده برای مقابله با استرس یا سایر مشکلات زندگی.
- مشکل بودن برقراری روابط متعدد در خانواده.
در این مطلب به بررسی راه‌های آموزش تکنیک نظم به کودکان پرداختیم. برای کسب اطلاعات در این زمینه بهتر است از راهنمایی‌های مشاور یا روانشناس بهره بگیرید. برای رزرو آنلاین نوبت می‌توانید از طریق درمانکده اقدام کنید. کسب اطلاعات اعم از شماره تلفن و آدرس مطلب روانشناسان برجسته نیز در سایت درمانکده موجود است.
