لخته خون پس از جراحی،که با عنوان انعقاد خون هم از آن یاد می‌شود، به مثابه واکنش طبیعی بدن به شرایطی خاص تلقی می‌شود. به عنوان مثال، اگر دست یا انگشتتان را ببرید، یک لخته خون در ناحیه بُریدگی ایجاد می‌شود تا ضمن متوقف شدن خونریزی، به ترمیم ناحیه بُریده شده کمک بکند. این نوع لخته‌های خون نه تنها مفید هستند، بلکه در هنگام مصدومیت‌های شدید، از خونریزی بیش از حد جلوگیری می‌کنند.
انجام جراحی‌های بزرگ، منجر به آسیب پذیری فرد در قبال تشکیل لخته‌های خونی خطرناک می‌شوند. این لخته‌ها در نواحی همچون ریه‌ها یا مغز پدید می‌آیند.
لخته خون چیست؟
پلاکت‌ها، که یکی از انواع سلول‌های خونی هستند، بعلاوه پلاسما، که جز مایع خون از آن تشکیل می‌شود، دست در دست هم می‌دهند تا خونریزی را متوقف نمایند. بدین ترتیب یک لخته خونی در ناحیه آسیب دیده ظاهر می‌شود.
احتمالاً آشنایی کافی را با لخته‌های خونی، تشکیل شده روی سطح پوست دارید. معمولاً از آن‌ها تحت عنوان خراش سطحی یاد می‌شود. معمولاً با التیام یافتن ناحیه آسیب دیده، بدن به صورت طبیعی لخته خونی را تجزیه می‌کند.
اما شرایط دیگری وجود دارند که طی آن‌ها، لخته‌های خونی داخل رگ‌های بدن ایجاد می‌شوند. البته ممکن است فرد هیچگونه مصدومیتی نداشته باشد. این لخته‌ها به صورت طبیعی تجزیه نمی‌شوند، و یک عارضه خطرناک تلقی می‌شوند.
لخته‌های داخل رگ‌ها، مانع از برگشت خون به قلب می‌شوند. بدین ترتیب جمع شدن خون پشت لخته خونی، منجر به ایجاد درد، و التهاب می‌شود.
بیشتر بدانید: پیکر‌تراشی چیست؟ کاربرد، عوارض و مراقبت‌های بعد از عمل
پیشگیری از تشکیل لخته‌های خونی پس از جراحی
اقدامات متعددی برای پیشگیری از ایجاد لخته خونی، پس از انجام جراحی در دسترس هستند. مهم‌ترین کاری که قادر به انجام آن هستید، در میان گذاشتن سابقه پزشکی‌تان با پزشک است. اگر در گذشته دچار لخته خونی بودید، یا اکنون داروهای خاصی را مصرف می‌کنید، حتماً موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
برخی بیماری‌های خونی، منجر به بروز مشکل در حین لخته شدن می‌شوند. لذا عوارضی را پس از جراحی به دنبال خواهند داشت. بررسی‌ها نشان می‌دهند که مصرف آسپرین، می‌تواند به کاهش تشکیل لخته‌های خونی کمک بکند. لذا تهیه برنامه‌ای برای مصرف آسپرین، قطعاً برای پیشگیری از لخته‌های خونی مفید و مؤثر واقع خواهد شد.
از طرفی دیگر، ممکن است پزشک داروهای وارفارین (کومادین) و هپارین را تجویز بکند. این داروها، از جمله متداول‌ترین داروهای رقیق کننده خون هستند. داروهای رقیق کننده، یا ضد انعقاد، برای درمان لخته شدن شدید خون بکار می‌روند. ضمناً کمک کرده تا لخته‌های موجود، بزرگ‌تر از حالت فعلی نشوند.
قبل از انجام جراحی، پزشک تمامی تدابیر احتیاطی لازم را لحاظ می‌کند، تا از تشکیل لخته‌های خونی جلوگیری بکند. آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که دست‌ها و پاهای بیمار، پس از جراحی در ارتفاع بالاتری از سطح بدن قرار بدهند. این رویکرد به گردش خون بهتر کمک می‌نماید.
اگر خطر تشکیل لخته‌های خونی در شما بالا باشد، ممکن است پزشک بوسیله اسکن‌های داپلکس فراصوت، وضعیت بدن را مورد نظارت و پایش قرار بدهد. داروهای رفع انعقاد خون، تحت عنوان ترومبولیتیک، در صورت بالا بودن خطر وقوع آمبولی ریوی (PE)، یا ترومبوز وریدی عمیق (DVT)، در دستور کار قرار می‌گیرند. این داروها مستقیماً در جریان خون تزریق می‌شوند.
تغییرات در سبک زندگی، قبل از انجام جراحی نیز به نوبه خود مفید واقع می‌شوند. ترک سیگار، یا روی آوردن به یک برنامه تمرینات ورزشی از جمله این اقدامات محسوب می‌شوند.
پس از جراحی و هنگامی که پزشک مجوز لازم را صادر کرد، سعی کنید تحرک بدنی خود را به بالاترین حد ممکن برسانید. حرکت و جنب و جوش بدنی، شانس ایجاد لخته خونی را کاهش می‌دهد. همچنین پزشک استفاده از لباس‌های فشاری را تجویز می‌کند. این تجهیزات مانع از ورم کردن پا می‌شوند.
علایم تشکیل لخته خون پس از جراحی
هر جراحی، با مخاطرات خاص خودش همراه است. آمبولی ریوی، و ترومبوز وریدی عمیق، از جمله شایع‌ترین عارضه‌هایی هستند که باید به آن‌ها توجه بکنید.
بسیاری از افراد، درک درستی از علایم، و عوامل خطرساز مربوط به لخته خونی ندارند.
متداول‌ترین علایم لخته خونی عبارتند از :
| محل تشکیل لخته | علامت |
| قلب | احساس درد یا فشار روی قفسه سینه، بی حسی بازو، حس ناخوشایند در سایر اندام‌های بالاتنه، تنگی نفس، عرق کردن، تهوع، سبکی سر |
| مغز | ضعیف شدن عضلات صورت، بازوها، پاها، مشکل تکلم یا بیان جملات ناموزون، مشکل بینایی، سردرد شدید و ناگهانی، سرگیجه |
| دست یا پا | درد ناگهانی یا تدریجی در اندام‌ها، ورم کردن، حساسیت بیش از حد، گرم شدن غیرعادی اندام‌ها |
| ریه | درد شدید در قفسه سینه، تپش قلب شدید یا نفس نفس زدن بیش از حد، تنگی نفس، تعرق، تب، سرفه با خون |
| شکم | درد شدید در ناحیه شکم، استفراغ، اسهال |
اگر گمان می‌کنید که دچار لخته خونی هستید، بلافاصله با پزشکتان تماس بگیرید. بدین ترتیب روند درمانی در سریع‌ترین زمان ممکن در دستور کار قرار خواهد گرفت. در صورتی که در آستانه جراحی هستید، پزشک تمامی عوامل مخاطره ساز را بررسی می‌کند، و بهترین روش‌های آماده سازی را در اختیارتان قرار می‌دهد.
این مطلب راهم مطالعه کنید: علائم لخته خون در بدن چیست؟
عوامل مخاطره آمیز ناشی از جراحی
خطر تشکیل لخته خونی پس از جراحی افزایش می‌یابد. یکی از انواع لخته که احتمال ابتلا به آن بالا است، چیزی نیست جز ترومبوز وریدی عمیق (DVT). DVT اشاره به تشکیل لخته‌های خونی در سیاهرگ‌های عمیق بدن، از جمله سیاهرگ‌های پا، بازو، یا لگن دارد.
این احتمال وجود داشته که لخته‌های خونی از DVT جدا بشوند، و به قسمت‌های دیگر بدن از جمله قلب، ریه‌ها، مغز بروند. بدین ترتیب از خون رسانی کافی به این اندام‌ها جلوگیری می‌شود.
اصلی‌ترین دلیل افزایش خطر ابتلا به DVT پس از جراحی، این است که در حین جراحی و پس از آن، یک دوره سکون و عدم فعالیت را طی می‌کنید. به منظور پمپاژ دائمی خون به قلب، حرکت عضلات ضروری می‌باشد.
این بی تحرکی منجر به انباشت خون در قسمت پایینی بدن، علی الخصوص ناحیه پا و ران می‌شود. این شرایط، احتمال بروز لخته را افزایش می‌دهند. در صورتی که خون آزادانه در بدن جریان نیابد، و با مواد ضد انعقاد ترکیب نشود، آنگاه خطر ایجاد لخته خونی افزایش می‌یابد.
علاوه بر بی تحرکی، جراحی نیز به نوبه خود احتمال تشکیل لخته خونی را افزایش می‌دهد. علت این است که جراحی منجر به ورود عوامل خارجی در جریان خون می‌شود. بافت‌های تخریب شده، کلاژن و چربی، از جمله رایج‌ترین ذرات وارد شده به جریان خون پس از جراحی هستند.
هنگامی که خون در تماس با ذرات خارجی قرار می‌گیرد، با ضخیم شدن (افزایش لایه مقاومتی) به آن‌ها واکنش نشان می‌دهد. همین وضعیت منجر به ایجاد لخته خونی می‌شود.علاوه بر این، بدن در واکنش به جابه جایی یا جداسازی بافت‌های نرم در طول جراحی، یک سری ترکیبات طبیعی را ترشح می‌کند که به لخته شدن خون کمک می‌کنند.
خلاصه بحث
تشکیل لخته خون، پس از انجام جراحی، یک خطر مهم و جدی است. پزشک وظیفه دارد عوامل مخاطره آمیز را قبل از جراحی بررسی بکند. وی توصیه‌هایی را برای پیشگیری از DVT یا PE ارائه می‌دهد. حتی پس از دسترسی به این توصیه‌ها، آشنایی با علایم رایج لخته خون موضوع مهمی محسوب می‌شود.
در صورتی که هرگونه مشکلی بابت تشکیل لخته خون پس از جراحی دشاتید حتما با متخصص خون و آنکولوژی تماس بگیرید.
[sibwp_form id=5]
