هورمون دوپامین چیست؟ چگونه و از کجا ترشح می‌شود؟

هورمون دوپامین، یک انتقال‌دهنده عصبی و از اجزای اصلی سیستم پاداش مغز است. این ماده شیمیایی که به عنوان هورمون شادی هم شناخته می‌شود، علاوه بر ایجاد احساس لذت، اثربخشی بالایی در فرآیندهای مهم دیگر همچون توانایی حافظه، حرکت، انگیزه، خلق و خو، توجه و… دارد. 

در واقع دوپامین به عنوان نوروترانسمیتر عمل می‌کند و مسئول انتقال پیام بین نورون‌ها است؛ از همین‌رو افزایش یا کاهش آن می‌تواند در بروز اختلالات مرتبط با سلامت روان و بیماری‌هایی مانند افسردگی، پارکینسون، بیش‌فعالی (ADHD)، اختلال اضطرابی و سندروم پای بی‌قرار موثر باشد. 

اگر برای شما هم سوال پیش آمده هورمون دوپامین کی ترشح میشه و عملکرد آن چگونه است، در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا به تمامی سوالات شما درباره هورمون دوپامین پاسخ دهیم.

هورمون دوپامین چیست؟

دوپامین نوعی انتقال‌دهنده عصبی است که بدن شما آن را می‌سازد و سیستم عصبی از آن برای ارسال پیام بین سلول‌های عصبی استفاده می‌کند. نقش موثر این هورمون در سیستم پاداش مغز باعث می‌شود تا هنگام انجام فعالیت خاص، احساس لذت بالایی داشته باشیم. سیستم پاداش مغز، نقش مهمی در تقویت انگیزه ما دارد تا بتوانیم کارهایی مانند غذا خوردن یا تعاملات اجتماعی که برای بقا مفید هستند را بدون خستگی انجام دهیم. 

حال با درک سیستم پاداش مغز، می‌توانید متوجه شوید هورمون دوپامین در تقویت آن چه نقشی دارد. در واقع هر بار که ما فعالیت لذت‌بخش مهمی مانند غذا خوردن را برای بقای وجودمان انجام می‌دهیم، مغز مقدار مشخصی دوپامین ترشح می‌کند تا این رفتار تقویت شود. از طرفی، دوپامین نقش مهمی در افزایش توانایی فرد هنگام تفکر و برنامه‌ریزی دارد. به همین دلیل می‌توان ترشح به اندازه آن را در افزایش تمرکز و تلاش فرد برای رسیدن به اهدافش موثر دانست. 

به عبارت دیگر، دوپامین به مغز نشان می‌دهد بدن از انجام کدام فعالیت لذت می‌برد. با این حال، باید مراقب باشید فعالیت شما یک رفتار سالم باشد تا تاثیر مثبتی به جا بگذارد. به عنوان مثال، هنگام مصرف مواد مخدر یا الکل هم احساس لذت ایجاد می‌شود اما این رفتارها ناسالم هستند و تاثیر منفی می‌گذارند.

بیشتر بخوانید:کاربرد هورمون آدرنالین در بدن

هورمون دوپامین چگونه ترشح میشود؟

آمینواسید تیروزین که معمولا از طریق رژیم غذایی وارد بدن می‌شود، مسئول ساخت هورمون دوپامین است. به طور کلی می‌توان گفت، فرآیند ساخت دوپامین در مغز طی ۲ مرحله انجام می‌شود. در مرحله اول، تیزورین به ال‌دوپا (L-DOPA) و سپس ال‌د‌وپا به دوپامین (Dopamine) تبدیل خواهد شد. 

دوپامین تا قبل از آزادسازی در پایانه‌های پیش‌سیناپسی ذخیره می‌شود و پس از آزادسازی، توسط یک سیگنال عصبی به فضای سیناپسی می‌رود. در واقع هورمون دوپامین به عنوان یک انتقال‌دهنده عصبی، پس از آزاد شدن به گیرنده خاصی در نورون پیش‌سیناپسی متصل می‌شود تا بتواند پیام‌هایی را انتقال دهد.

هورمون دوپامین از کجا ترشح میشود؟

دوپامین از پیش‌سازهایش در مغز و کلیه سنتز می‌شود. در واقع، وزیکول‌های نورون دوپامینرژیک و غدد آدرنال محل اصلی ذخیره دوپامین هستند. بدن این ماده را از طریق چهار مسیر دوپامین در مغز که به عنوان مسیرهای دوپامینرژیک (مجموعه‌ای از نورون‌ها در مغز که ترکیب و آزادسازی انتقال‌دهنده‌های عصبی دوپامین برعهده آن‌هاست) شناخته می‌شوند، پخش می‌کند. 

دوپامین چه زمانی ترشح میشود؟

زمانی که ما یک فعالیت لذت‌بخش مانند غذا خوردن، رابطه جنسی یا حتی مصرف مواد مخدر را تجربه می‌کنیم، مغز شروع به ترشح دوپامین می‌کند. به همین دلیل مغز، ترشح دوپامین را با انجام یک عمل لذت‌بخش مرتبط می‌داند و آن را به عنوان یک سیستم پاداش در نظر می‌گیرد. در واقع، هنگام انجام فعالیت آرام‌بخش و توام با لذت فراوان مانند خوردن غذای مورد علاقه‌تان، دوپامین توسط مغز ترشح می‌شود تا شما احساس خوبی داشته باشید.

بیشتر بخوانید:هورمون پرولاکتین چیست؟ + راهنمایی کامل

نقش دوپامین در بدن

دوپامین که در مغز نقش ناقل عصبی و در خون نقش هورمونی دارد، بر روی بسیاری از عملکردهای بدن تاثیر می‌گذارد.

به عنوان انتقال‌دهنده عصبی در موارد زیر موثر است:

• حافظه
• توجه
• حرکت
• رفتار
• شناخت
• پاداش و انگیزه
• خواب و بیداری
• ضربان قلب
• عملکرد کلیه
• یادگیری
• خلق و خو
• عملکرد عروق خونی
• پردازش درد
• هضم
• کنترل تهوع
• شیردهی
• پاسخ به استرس
• عملکرد لوزالمعده
• ترشح انسولین

ترشح هورمون دوپامین در خون ارتباط مستقیمی با موقعیت جنگ و گریز دارد. زمانی که بدن ما در یک موقعیت تنش‌زای واقعی یا خیالی (مانند نیاز به فرار از خطر)، واکنش نشان می‌دهد، از آن به عنوان موقعیت جنگ و گریز یاد می‌کنند.

بیشتر بخوانید:هورمون های زنانه و اثرات آن ها

هورمون دوپامین و عشق

هورمون دوپامین باعث تجربه احساس خوب و و ایجاد حس لذت در فرد می‌شود. در واقع این هورمون ارتباط نزیکی با تجربه عشق دارد. زمانی که شما لذت، رضایت و شادی را تجربه می‌کنید، سطح دوپامین در مغز افزایش می‌یابد. از طرفی، نقش اثرگذار دوپامین در فرآیندهایی که با پاداش و لذت مرتبط هستند (مانند تجربه عشق و ارتباطات انسانی)، بسیار پررنگ است. بنابراین، دوپامین می‌تواند تاثیر مستقیمی بر احساساتی همچون عشق، ارتباط مثبت و حتی وابستگی عاطفی داشته باشد.

هورمون دوپامین و شادی

هورمون دوپامین به عنوان هورمون شادی‌آور شناخته می‌شود و می‌تواند با ایجاد حس لذت، انگیزه را افزایش دهد. در واقع، مغز برای انجام کارهای مرتبط با بقا مثل، خوردن، نوشیدن، تولید مثل و رقابت به شما پاداش می‌دهد. 

بنابراین مغز ما به طور خودکار هنگام انجام این کارها، مقدار زیادی دوپامین ترشح می‌کند که نتیجه آن تجربه احساس لذت و خوشحالی است. به همین دلیل مصرف تنقلات، شیرینی و هله هوله اعتیادآور هستند. با خوردن این خوراکی‌ها، مغز مقدار زیادی دوپامین ترشح می‌کند؛ در نتیجه شما غرق احساس شادی و لذت می‌شوید و دل‌تان می‌خواهد دائما این تجربه تکرار شود.

ترشح دوپامین متعادل در بدن چه احساسی ایجاد می‌کند؟

اگر میزان دوپامین در بدن متعادل باشد، شما موارد زیر را تجربه می‌کنید:

• انگیزه بالا
• خوشحالی
• هوشیاری
• تمرکز بهتر

علائم کمبود هورمون دوپامین

میزان دوپامین پایین، باعث ایجاد احساسات منفی و اختلال در عملکرد بخش‌های مختلف بدن می‌شود؛ از جمله:

• خستگی
• بی‌انگیزه بودن
• ناراحتی
• اختلال در خواب
• مشکل در تمرکز
• کاهش میل جنسی
• ضعف حافظه
• نوسانات خلقی

تاثیر سطح بالای هورمون دوپامین بر بدن چیست؟

اگر میزان دوپامین در بدن بیش از حد بالا باشد، دچار عوارضی همچون موارد زیر می‌شوید:

• سرخوشی
• انرژی بسیار زیاد
• میل جنسی بالا
• بی‌خوابی
• پرخاشگری
• اختلال کنترل تکانه

بیشتر بخوانید:آزمایش هورمون تستوسترون چیست؟

اثربخشی هورمون دوپامین در زنان، مردان و کودکان چگونه است؟

دوپامین نقش مهمی در ارتباطات اجتماعی، لذت بردن از رویدادهای مثبت و حفظ روابط عاطفی زنان دارد. در واقع، افزایش سطح هورمون دوپامین می‌تواند باعث تقویت احساسات مثبت، اشتیاق بیشتر برای برقراری ارتباطات انسانی و رضایت بالاتر از روابط عاطفی در زنان شود.

همچنین تاثیر هورمون دوپامین در مردان را نمی‌توان دست کم گرفت. این هورمون در تنظیم خلق و خو، احساسات، تجربه لذت و شادی نقش مهمی دارد. در واقع ترشح متعادل دوپامین باعث بالا رفتن انگیزه آقایان برای دست‌یابی به اهداف، افزایش تمرکز، توجه، تنظیم رفتارهای پاداش‌محور مغز و تجربه لذت‌بخش از فعالیت‌های مثبت می‌شود.

از تاثیرات مثبت هورمون دوپامین در کودکان، می‌توان به توسعه سیستم عصبی و اولین تجربه‌های مثبت آن‌ها اشاره کرد. دیگر فواید افزایش سطح دوپامین در کودکان شامل موارد زیر می‌شوند:

• افزایش اشتیاق کودک برای یادگیری
• تجربه لذت از بازی و فعالیت‌های سرگرم‌کننده
• توسعه مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی

نقش هورمون دوپامین در ورزش چیست؟

انجام فعالیت بدنی و ورزش می‌تواند سطح دوپامین را در مغز افزایش دهد. افزایش سطح دوپامین، باعث لذت بردن و ایجاد احساس خوشایند هنگام ورزش می‌شود و شما را به ادامه فعالیت ورزشی تشویق می‌کند. 

از طرفی، دوپامین باعث افزایش‌ انرژی و بهبود تمرکز حین ورزش می‌شود. بدین شکل، شما کمتر احساس خستگی می‌کنید و از تمرینات بدنسازی لذت می‌برید. به طور کلی می‌توان گفت، دوپامین تاثیر مثبتی بر عملکرد ورزشی و رضایت شما از فعالیت بدنی دارد. 

هورمون دوپامین بر سلامت روان و جسم چه تاثیری می‌گذارد؟

این هورمون نقش مهمی در سلامت روان و درمان برخی بیماری‌ها دارد و از آن‌جایی که به عنوان هورمون لذت و هیجان شناخته می‌شود، در فرآیندهای مغزی زیر اثرگذار است:

• افسردگی: دوپامین یک هورمون مهم برای تنظیم خلق و خو و احساسات به‌شمار می‌آید که اختلال در سطح ترشح آن می‌تواند منجر به افسردگی یا سایر اختلالات خلقی شود.
• اختلالات اضطرابی: برهم خوردن تعادل و تنظیم دقیق سطح دوپامین در مغز می‌تواند باعث تحریک و ایجاد احساس اضطراب در فرد شود. معمولا برای درمان اختلالات اضطرابی از رویکردهایی برای تنظیم سطح دوپامین کمک می‌گیرند.
• اختلال بیش‌فعالی/نقص توجه (ADHD): برخی تحقیقات نشان داده‌اند، کمبود سطح دوپامین در مغز می‌تواند منجر به بروز اختلال ADHD شود.
• بیماری پارکینسون: این اختلال پیش‌رونده عصبی به دلیل کاهش نورون‌های دوپامینرژیک ایجاد می‌شود و سطح پایین ترشح دوپامین می‌تواند باعث بروز علائم جسمی در بیماران مبتلا به پارکینسون شود.
• چاقی: افراد دارای اضافه وزن در سیستم پاداش مغز خود دچار مشکل هستند و این موضوع باعث می‌شود تا کمتر احساس سیری کنند. در واقع متخصصان معتقدند مغز افراد چاق، دوپامین و سروتونین کافی آزاد نمی‌کند.

بیشتر بخوانید:هورمون‌ درمانی در یائسگی و حقایقی که باید بدانید

راه‌های افزایش سطح دوپامین

بهترین راه‌کار برای افزایش طبیعی سطح هورمون دوپامین شامل موارد زیر است:

• تغذیه سالم شامل مصرف مواد غذایی مانند مرغ، ماهی، بوقلمون، آجیل، مغزیجات، لوبیا و تخم مرغ
• فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی، دویدن و شنا
• مصرف متعادل کافئین مانند چای سبز و قهوه
• خواب کافی و با کیفیت
• قرار گرفتن در معرض نور خورشید
• انجام تمریناتی برای آرامش ذهن مانند یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق
• مصرف به اندازه آنتی‌اکسیدان‌ها مانند میوه، سبزیجات، سیر و زردچوبه
• اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر
• گوش دادن به موسیقی مورد علاقه‌تان
• مصرف مکمل‌های دارویی مانند آهن، نیاسین، فولات و ویتامین B6 زیر نظر پزشک متخصص
• کاهش مصرف چربی‌های اشباع‌شده مانند چربی‌های حیوانی، کره و لبنیات پرچرب

هورمون دوپامین در یک نگاه

هورمون دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی مهم است که به عنوان بخشی از سیستم پاداش مغز در ایجاد احساس لذت، شادی، تنظیم خلق و خو، توجه، انگیزه، تمرکز و حرکت نقش مهمی دارد. در واقع، افزایش یا کاهش سطح دوپامین در مغز و بدن می‌تواند باعث بروز اختلال در سلامت روان و برخی بیماری‌های جسمی شود. 

بنابراین با مشاهده علائم رفتاری و فیزیکی غیر عادی که به طور مفصل در این مقاله از مجله درمانکده در مورد آن‌ها حرف زدیم، به روانشناس یا روانپزشک مراجعه و یا با مشاوره آنلاین روانپزشک مشورت کنید.

برای این منظور می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از طریق سیستم نوبت‌دهی آنلاین این مجموعه برای مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: clevelandclinic | webmd