گروه درمانی چیست و چه کاربردی دارد؟ + نمونه‌ای از جلسات

در سال‌های اخیر روش‌های درمانی مختلفی برای اختلالات روانشناختی روی کار آمدند که نقش موثری در بهبود کیفیت زندگی فرد بیمار دارند. گروه درمانی یکی از این روش‌هاست که در آن، افراد با مشکلات مشابه زیر نظر یک درمانگر و به طور همزمان تحت درمان قرار می‌گیرند. در این رویکرد، افراد با بهره‌گیری از حمایت اجتماعی و تعامل با یکدیگر، می‌توانند به شفاف‌سازی افکار و احساسات خود پرداخته و راه‌کارهای موثری برای مقابله با مشکلات‌شان پیدا کنند. 

اگر کنجکاوید بدانید گروه درمانی برای کدام اختلالات روانشناختی به کار گرفته می‌شود و روند درمان با آن چگونه است، در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید.

گروه درمانی چیست؟

گروه درمانی همچون رفتار درمانی یکی از شیوه‌های رایج روان‌درمانی است. در این روش، افراد با مشکلات و نگرانی‌های مشابه به صورت گروهی تحت راهنمایی یک درمانگر حرفه‌ای قرار می‌گیرند. گروه‌درمانی به افراد فرصت می‌دهد تا در یک فضای امن و حمایتگر، احساسات، تجربیات و چالش‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و از بازخورد و تجربه سایر اعضای گروه استفاده کنند.

در این روش درمانی، حس تعلق به جمع، درک متقابل و مشاهده تجربیات دیگران به فرد انگیزه می‌دهد و موجب کاهش حس انزوا در او می‌شود. این نوع روان‌درمانی می‌تواند در مراکز درمانی خصوصی، بیمارستان‌ها، کلینیک‌های سلامت روان و مراکز اجتماعی برگزار شود. اگر برای شما سوال پیش آمده که روان درمانی چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.

انواع گروه درمانی

درمان گروهی را می‌توان بسته به وضعیت سلامت روان اعضا و شیوه اجرا در انواع مختلفی دسته‎بندی کرد که شامل موارد زیر می‌شوند:

۱- گروه درمانی حمایتی

این نوع درمان گروهی معمولا برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که تجربیات مشابهی مثل سوگ، بیماری‌های مزمن یا اعتیاد دارند. همان‌طور که هنر درمانی موجب پردازش احساسات می‌شود، در این روش درمانی اعضا با به اشتراک گذاشتن تجربیات و احساسات خود از یکدیگر حمایت عاطفی دریافت می‌کنند.

۲- گروه درمانی شناختی رفتاری

در این گروه‌ها، از تکنیک‌های درمان شناختی رفتاری (CBT) برای تغییر افکار و رفتارهای ناسازگار استفاده می‌شود. به کمک درمان گروهی شناختی رفتاری می‌توان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و استرس شدید را بهبود بخشید.

۳- گروه درمانی تحلیلی

این نوع درمان گروهی بر پایه نظریه‌های روانکاوی شکل گرفته و بر کشف تعارضات ناخودآگاه، ریشه مشکلات روانی و تاثیر آ‌ن‌ها بر رفتارهای فعلی تمرکز دارد. فرآیند درمان در این گروه‌ها معمولا عمیق و طولانی مدت است.

۴- گروه درمانی روان آموزشی

هدف درمان گروهی روان آموزشی، آموزش اطلاعات روانشناختی به اعضای گروه است. به عنوان مثال، درمانگر اطلاعات کاملی درباره افسردگی، اضطراب یا راه‌های مقابله سالم برای غلبه بر استرس را با اعضا به اشتراک می‌گذارد تا آگاهی آن‌ها افزایش یابد و بتوانند بهتر با مشکلات‌شان کنار بیایند.

۵- گروه درمانی مهارت‌آموزی

هدف این گروه‌ها، آموزش مهارت‌های خاص مثل مهارت اجتماعی، حل مسئله، مهارت‌های مقابله‌ای یا مدیریت خشم و استرس است. این نوع درمان گروهی بیشتر به صورت آموزشی و تمرینی برگزار می‌شود.

۶- گروه درمانی میان فردی

درمان گروهی مبتنی بر فرآیند بر روابط بین اعضا و تعامل گروه تمرکز دارد. اعضای گروه از طریق ارتباط مستقیم و بازخورد گرفتن، مشکلات خود را کشف و اصلاح می‌کنند.

۷- گروه درمانی وجودی

گروه درمانی با رویکرد وجودی بر مسائل عمیق و بنیادی مثل مرگ، آزادی، تنهایی و به طور کلی معنای زندگی تمرکز دارد. در این روش، هدف اصلی صرفا کاهش علائم بیماری روانی نیست، بلکه افراد با واقعیت‌های اجتناب‌ناپذیر زندگی مواجه می‌شوند و یاد می‌گیرند مسئولیت انتخاب‌هایشان را بپذیرند. موضوع جلسات گروهی وجودی حول محور شناخت فردی است و اعضا معمولا ضمن بحث‌های فلسفی، مدیتیشن یا تمرین‌های خودآگاهی انجام می‌دهند. اگر علاقه‌مند شده‌اید درباره درمان وجودی بیشتر بدانید و به دنبال پاسخ این سوال هستید که در درمان وجودی دست کشیدن از آزادی چه پیامدی دارد، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.

۸- گروه درمانی سایکودراما

سایکودراما (Psychodrama) یکی از شیوه‌های خلاقانه گروه‌درمانی است که افراد به‌جای صحبت کردن درباره مشکلات خود، آن را در قالب نمایش ساختگی و طبق سناریو بازی می‌کنند. این روش کمک می‌کند تا احساسات، تعارضات، رویدادهای گذشته و موقعیت‌های اضطراب‌آور به شکلی زنده و دراماتیک به تصویر کشیده شوند. مهم‌ترین اهداف درمان گروهی سایکودراما شامل تخلیه هیجانی، افزایش خودآگاهی، کشف الگوهای پنهان‌شده و تمرین مهارت‌های جدید در ارتباط با دیگران است.

۹- گروه درمانی طرحواره

گروه درمانی با رویکرد طرحواره بر طرحواره‌های ناسازگار اولیه تمرکز دارد. طرحواره‌ها، الگوهای عمیق و ریشه‌داری از احساسات، افکار و رفتار هستند که در دوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفته‌اند و در بزرگسالی باعث بروز مشکلات هیجانی مانند احساس بی‌ارزشی، ترس از طرد شدن یا عدم کنترل احساسات می‌شوند. در طرحواره درمانی گروهی، اعضا طرحواره‌های ناسالم خود را می‌شناسند و آن‌ها را در یک فضای امن و حمایتگر مورد بررسی قرار می‌دهند. اعضا در طول این جلسات، با هدایت درمانگر تمرین می‌کنند تا نیازهای هیجانی برآورده نشده خود را به شیوه‌های سالمی ابراز کنند.

۱۰- گروه درمانی پیشگیری از عود

این نوع درمان گروهی یکی از مهم‌ترین اشکال درمانی در زمینه اعتیاد است که با هدف جلوگیری از برگشت فرد به مصرف مواد مخدر یا رفتارهای اعتیادآور انجام می‌شود. گروه‌درمانی به فرد کمک می‌کند تا پس از ترک اولیه، مهارت‌های لازم برای مقابله با وسوسه‌ها، مدیریت استرس، شناسایی نشانه‌های هشداردهنده و جلوگیری از بازگشت به الگوهای ناسالم را بیاموزد. در گروه‌درمانی پیشگیری از عود، اعضا در فضای حمایتی و امن، تجربیات خود را درباره چالش‌های پس از ترک مواد یا رفتار اعتیادآور به اشتراک می‌گذارند و تکنیک‌های موثر را تمرین می‌کنند.

فواید گروه درمانی

گروه درمانی همچون موسیقی درمانی فواید زیادی دارد. در این روش، فرد با افراد دیگری که مشکلات مشابهی دارند، ارتباط برقرار می‌کند و از تجربیات و حمایت آن‌ها بهره‌مند می‌شود. در واقع، افرادی که در یک گروه تحت درمان قرار می‌گیرند از طریق مشاهده و مشارکت در تجربیات یکدیگر، به دیدگاه جدید در مورد مشکلات خود دست پیدا می‌کنند و دیگر حس انزوا و تنهایی نخواهند داشت. 

به طور کلی، می‌توان فواید و مزایای گروه‌درمانی را شامل موارد زیر دانست:

• ایجاد حس تعلق و همدلی: این روش به افراد نشان می‌دهد که در مشکلات خود تنها نیستند. شنیدن تجربیات مشابه از سمت دیگران، احساس انزوا را کاهش داده و نوعی همبستگی و همدلی میان اعضا ایجاد می‌کند.
• یادگیری از دیگران: اعضا می‌توانند از راهبردهای مقابله‌ای و تجربیات همدیگر درس بگیرند. مشاهده چگونگی مواجهه افراد دیگر با مشکلات مشابه، می‌تواند دیدگاه‌های جدیدی برای حل مسئله فردی ایجاد کند.
• بهبود مهارت‌های ارتباطی: گروه درمانی محیطی امن برای تمرین مهارت‌های اجتماعی فراهم می‌کند. اعضا می‌توانند بدون ترس از قضاوت، نحوه بیان احساسات، گوش دادن فعال و ابراز نیازهای خود را تمرین کنند تا در زندگی واقعی، روابط بین فردی بهتری داشته باشند.
• دریافت بازخورد واقعی: در فضای گروهی، اعضا می‌توانند از رفتارها و نگرش‌های خود بازخورد صادقانه و حمایتی دریافت کنند. این بازخورد به افزایش خودآگاهی و اصلاح الگوهای ناکارآمد کمک می‌کند.
• تقویت انگیزه برای تغییر: مشاهده پیشرفت دیگران در گروه می‌تواند انگیزه فردی برای تغییر را افزایش دهد. اعضای با دیدن نمونه‌های موفق، باور به امکان تغییر را در خود تقویت می‌کنند.
• دریافت حمایت عاطفی: در لحظاتی که فرد دچار اضطراب، افسردگی یا ناامیدی می‌شود، حمایت عاطفی گروه می‌تواند نقش مهمی در کاهش درد روانی و افزایش حس ارزشمندی ایفا کند.
• تسهیل فرآیند درمان: درمانگر در محیط گروهی می‌تواند با مشاهده تعاملات واقعی اعضا، به نتیجه درست‌تری درباره مشکلات فردی هر یک از افراد دست پیدا کند و مداخلات موثرتری داشته باشد.
• پیروی از الگوهای برنده: اعضا می‌توانند در خصوص یک مشکل مشابه، الگوهای شکست‌خورده خود را کنار گذاشته و از تصمیمات موفق دیگران استفاده کنند.

برای بهره‌مندی از مزایای گروه درمانی، انتخاب درمانگر متخصص و باتجربه در این زمینه اهمیت زیادی دارد. درمانگر ماهر می‌تواند فضای امن، حمایتی و بدون قضاوت ایجاد کند، تعاملات گروهی را به سمت درستی ببرد و به شکل موثر به مدیریت چالش‌ها و تعارض‌های احتمالی بپردازد. اگر قصد شرکت در دوره‌های درمان گروهی را دارید اما نمی‌دانید باید به مشاور مراجعه کنید یا روانشناس، مقاله «فرق مشاور و روان درمانگر» را در درمانکده بخوانید. 

کاربرد گروه درمانی چیست؟

گروه‌درمانی کاربردهای مختلفی دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

۱- گروه درمانی اعتیاد

این روش به ترک اعتیاد کمک می‌کند. در گروه‌درمانی افراد متوجه می‌شوند که تنها نیستند و دیگران هم مشکلات مشابهی دارند. شنیدن تجربیات موفقیت‌آمیز دیگران انگیزه فرد معتاد را برای ترک بالا می‌برد. همچنین آن‌ها با شنیدن تجربیات دیگران یاد می‌گیرند چگونه با وسوسه و لغزش‌ها مقابله کنند و در این زمینه از حمایت گروهی برخوردار می‌شوند.

۲- گروه درمانی اضطراب

این روش به افراد درگیر اضطراب، به‌ویژه اضطراب اجتماعی کمک می‌کند تا در یک محیط امن درباره ترس‌ها و نگرانی‌های خود صحبت کنند. تمرین تعامل اجتماعی در جمع باعث می‌شود فرد اضطراب کمتری را تجربه کند و اعتمادبه‌نفسش افزایش یابد. با این حال، گروه‌درمانی باید با صلاحدید متخصص سلامت روان برای اضطراب به کار گرفته شود؛ زیرا برخی از اختلالات اضطرابی جدی هستند و فرد باید برای کاهش علائم دارو مصرف کند.

۳- گروه درمانی وسواس

وسواس فکری عملی (OCD) را می‌توان به کمک گروه درمانی بهبود بخشید. افراد پس از شرکت در درمان گروهی و مشاهده اینکه دیگران هم افکار یا رفتارهای اجباری دارند، احساس شرم کمتری می‌کنند. در این گروه‌ها ضمن دریافت حمایت روانی، روش‌های مختلف مدیریت وسواس همچون مواجهه و جلوگیری از پاسخ تمرین می‌شوند.

۴- گروه درمانی افسردگی

فرد افسرده معمولا خود را تنها می‌داند و حس می‌کند در میان احساساتش گم شده است. گروه‌درمانی می‌تواند حس انزوا و تنهایی را از بین ببرد. فرد افسرده پس از شنیدن سخنان دیگران که در شرایط مشابهی هستند، متوجه می‌شود که احساساتش طبیعی است و می‌تواند از تجربه مقابله‌ای آن‌ها استفاده کند.

۵- گروه درمانی چاقی

در درمان گروهی اضافه وزن می‌توان تجربیات موفق یا ناموفق در مورد انواع رژیم، ورزش و سبک زندگی را به اشتراک گذاشت. فضای گروهی باعث می‌شود تا فرد دچار اضافه وزن کمتر ناامید شود و در مسیر لاغری پایدارتر بماند. همچنین شنیدن تجربیات و توصیه‌های دیگران به کم شدن احساس گناه و سرزنش خود کمک می‌کند.

۶- گروه درمانی کنترل خشم

در گروه‌درمانی مدیریت خشم، افراد یاد می‌گیرند احساسات‌شان را بهتر بشناسند و راه‌های سالم‌تری برای بروز خشم خود پیدا کنند. در واقع، اعضا با استراتژی‌ها و روش‌های کاربردی جهت کنترل خشم آشنا می‌شوند و تمریناتی در این زمینه دریافت می‌کنند. همچنین فرد می‌تواند از بازخورد اعضای گروه نسبت به واکنش‌هایش درس بگیرد و رفتار جدید را در یک محیط امن تمرین کند.

۷- گروه درمانی ازدواج

گروه‌درمانی ازدواج همچون خانواده درمانی به داشتن روابط خانوادگی سالم کمک می‌کند. در چنین شرایطی، افراد مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض را یاد می‌گیرند. همچنین مشاهده مشکلات زوج‌های دیگر به آن‌ها کمک می‌کند تا دید واقع‌بینانه‌تری نسبت به رابطه خود داشته باشند. یادگیری راه‌کارهای عملی برای افزایش صمیمیت و درک متقابل از دیگر فواید این نوع گروه درمانی است. اگر کنجکاو شده‌اید بدانید خانواده درمانی چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.

اصول و قوانین گروه درمانی

گروه‌درمانی مانند روایت درمانی یکی از اشکال روان‌درمانی است و می‌تواند با تقویت ارتباطات و افزایش خودآگاهی به تسهیل فرآیند درمان کمک کند. رعایت قوانین مشخص در گروه‌درمانی برای ایجاد فضای امن، موثر و حمایتی ضروری است. مهم‌ترین اصولی که باید در این شیوه درمان رعایت شوند، شامل موارد زیر هستند:

• رازداری: تمامی اعضای گروه متعهد می‌شوند که اطلاعات مطرح‌شده در جلسات را محرمانه نگه دارند و از بازگو کردن جزئیات در خارج از گروه بپرهیزند.
• احترام متقابل: هر فرد باید به نظرات، احساسات و تجربیات دیگر اعضا احترام بگذارد و از قضاوت کردن، تمسخر یا تحقیر دیگران بپرهیزد.
• حضور منظم و فعال: حضور مستمر و به موقع در جلسات گروهی بسیار مهم است. مشارکت فعال در بحث‌ها به روند درمان فردی و گروهی کمک می‌کند.
• صداقت در بیان احساسات: اعضای گروه باید احساسات و افکار خود را حتی اگر دشوار باشد، به شکلی صادقانه و محترمانه بیان کنند.
• پرهیز از قطع صحبت دیگران: در زمان صحبت هر عضو، دیگران موظف به گوش دادن و خودداری از قطع حرف‌های او هستند. این امر به حفظ فضای گفتگو و دور نشدن از موضوع جلسه کمک می‌کند.
• حمایت متقابل: اعضای گروه باید از همدیگر در مسیر بهبود و تغییر حمایت کنند.
• همکاری با درمانگر: اعضای گروه باید در برابر راهنمایی‌ها و چارچوب‎های تعیین‌شده توسط درمانگر منعطف باشند و در فرآیند درمان، همکاری فعال داشته باشند.

نمونه‌ای از جلسات گروه درمانی

جلسات گروه‌درمانی به شکلی طراحی می‌شوند که اعضای گروه احساس رضایت داشته باشند. میزان دستاورد مثبت هر یک از اعضای گروه به میزان مشارکت آن‌ها و پیروی از قوانین گروه‌درمانی بستگی دارد. در ادامه مراحل و ساختار یک نمونه گروه درمانی اعتیاد را با شما به اشتراک می‌گذاریم:

محل گروه درمانی

یک اتاق ساده با صندلی‌های راحت که به شکل دایره‌وار چیده شده‌اند.

شروع جلسه

درمانگر با لحن آرام و صمیمی موضوع بحث را که در مورد وسوسه است، عنوان می‌کند. او کمی در مورد این حس و سختی مقاومت در برابر آن توضیح می‌دهد و از اعضای گروه می‌خواهد اگر در طول هفته گذشته تجربه مشابهی داشته‌اند، با دیگران به اشتراک بگذارند.

جریان جلسه

یکی از اعضای گروه در مورد دعوای روز گذشته با برادرش توضیح می‌دهد و عنوان می‌کند به دلیل خشم زیادی که داشته، نمی‌توانست جلوی وسوسه خود را بگیرد و دلش می‌خواست به سراغ مصرف مواد برود. یکی دیگر از اعضا در مورد وسوسه مصرف مواد موقع استرس شدید کاری می‌گوید و عنوان می‌کند در چنین مواقعی، مصرف مواد تنها راه آرام شدن به نظر می‌رسد.

تمرین گروهی

این لحظه، وقت شناسایی محرک‌ها و پاسخ‌های جایگزین است. درمانگر محرک‌های اصلی را شامل احساسات منفی شدید، استرس و درگیری خانوادگی می‌داند. سپس از اعضای گروه می‌خواهد که برای آرام کردن خود به‌جای مصرف مواد مخدر، راه‌کار سالم ارائه دهند. اعضای گروه پس از مشورت با یکدیگر راه‌حل‌هایی مانند پیاده‌روی، تماس با یکی از دوستان، تمرین تنفس عمیق و نوشتن احساسات در دفتر را بازگو می‌کنند.

بخش حمایتی جلسه

افرادی که در هفته گذشته شرایط سختی داشته‌اند و وسوسه شده‌اند تا مواد مصرف کنند اما جلوی خودشان را گرفته‌اند مورد تشویق گروه قرار می‌گیرند. همچنین افرادی که شکست خورده‌اند، ضمن دریافت حمایت عاطفی و همدلی متوجه می‌شوند این مسیر افت و خیز زیادی دارد و هیچ وقت برای جبران کردن دیر نیست.

پایان جلسه

درمانگر معمولا در پایان جلسه یک تمرین به اعضای گروه می‌دهد و از آن‌ها می‌خواهد تا جمله‌ای کوتاه مانند «من برای آرامش خودم تلاش می‌کنم» یا «من ارزش پاک بودن را دارم» به خودشان بگویند.

در بالا شاهد گفتگویی از یک نمونه گزارش گروه درمانی با موضوع اعتیاد بودید. این روش درمان گروهی با هدف کمک به افراد برای مقاومت در برابر وسوسه مصرف مواد مخدر انجام شد. روند هر جلسه ممکن است نسبت به هدف برگزاری آن کمی متفاوت باشد. نکته مهم این است که گروه‌درمانی زیر نظر درمانگر متخصص و باتجربه پیش برود.

راهنمای مراجعه به پزشک

گروه درمانی یکی از اشکال روان‌درمانی است و یک فرصت منحصربه‌فرد برای رشد فردی، بهبود مهارت‌های ارتباطی و تسریع روند درمان برخی مشکلات روانی به‌شمار می‌آید. در این روش، افراد با بهره‌گیری از حمایت متقابل، تبادل تجربیات و بازخورد سازنده می‌توانند در فضایی ایمن به درک عمیق‌تری از مشکلات خود دست پیدا کنند و راه‌کارهای موثری برای تغییر یا بهبود زندگی خود بیایند. 

ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با فواید، انواع و اصول گروه‌درمانی آشنا کردیم. اگر در این زمینه سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منابع: positivepsychology | verywellmind