هورمون رشد چیست؟ بهترین سن برای تزریق این هورمون + عوارض

وقتی اسم هورمون رشد را می‌شنویم، اولین چیزی که به ذهن‌مان می‌رسد، بلند شدن قد در دوران کودکی و نوجوانی است. در حالی که این هورمون علاوه بر افزایش قد، نقش مهمی در سلامت کلی بدن دارد. از انرژی روزانه گرفته تا رشد عضلات و حتی ترمیم بافت‌ها بعد از آسیب، همگی تا حد زیادی تحت تاثیر هورمون رشد هستند. بدن ما این هورمون را به طور طبیعی در طول زندگی ترشح می‌کند، با این حال اگر سطح آن از حد طبیعی کمتر باشد، پزشکان هورمون رشد مصنوعی تزریق می‌کنند. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با این هورمون و تاثیرات آن بیشتر آشنا کنیم.

هورمون رشد چیست؟

اسم هورمون رشد در انگلیسی Growth Hormone (به اختصار GH) است که با نام سوماتوتروپین هم شناخته می‌شود. این هورمون، یک هورمونی طبیعی به‌شمار می‌آید که ساختار پروتئینی دارد و غده هیپوفیز مسئول تولید و آزاد کردن آن است. غده هیپوفیز از ۲ بخش به نام‌های لوب جلویی (قدامی) و لوب پشتی (خلفی) تشکیل می‌شود. لوب جلویی مسئول تولید هورمون رشد است. این هورمون نقش مهمی در سلامت کلی بدن دارد و رشد کودکان را تقویتی می‌کند.

با بسته شدن صفحات رشد در استخوان یا همان اپی‌فیزها، هورمون GH دیگر باعث بلندتر شدن قد نمی‌شود، اما همچنان برای بدن مورد نیاز است. در واقع، پس از اتمام دوره رشد، این هورمون به حفظ ساختار و متابولیسم طبیعی بدن، از جمله نگه داشتن حفظ سطح قند خون (گلوکز) در محدوده سالم کمک می‌کند. 

هورمون GH به ۲ شکل وجود دارد. نوعی که بدن به طور طبیعی آن را تولید می‌کند و یک نوع مصنوعی. پزشکان GH مصنوعی را که گاهی‌اوقات تحت عنوان «هورمون رشد انسانی نوترکیب» یاد می‌شود، برای درمان بیماری‌های خاص تجویز می‌کنند. شما هیچ‌وقت نباید بدون تجویز مستقیم پزشک از GH مصنوعی استفاده کنید.

مکانیسم ترشح و تنظیم هورمون رشد

غده هیپوفیز در طول روز هورمون رشد را به صورت پالس‌هایی (ضربانی) آزاد می‌کند. آزادسازی هورمون GH توسط ۲ هورمون به نام‌های هورمون آزادکننده هورمون رشد یا GHRH (ترشح هورمون GH را تحریک می‌کند) و سوماتوستاتین (ترشح HG را مهار می‌کند) کنترل می‌شود. این هورمون‌ها از طریق هیپوتالاموس ترشح می‌شوند. چندین هورمون غدد درون‌ریز دیگر، از جمله فاکتور رشد شبه انسولینی یک (IGF-1) در تنظیم هورمون رشد نقش دارند. IGF-1 یک مهارکننده اصلی تولید GH است، در حالی که هورمون‌هایی مانند تیروکسین، گلوکوکورتیکوئیدها و گرلین ترشح GH را تحریک می‌کنند.

در واقع، IGF-1 که توسط کبد آزاد می‌شود، یکی از شناخته‌شده‌ترین اثرات فعالیت GH است. این ماده نقش مهمی در مهار ترشح هورمون رشد دارد، بدین شکل که با تحریک ترشح سوماتوستاتین و مهار GHRH (هورمون آزادکننده GH) یک حلقه بازخورد منفی ایجاد می‌کند. در افراد سالم، ترشح GH توسط هایپرگلیسمی (قند خون بالا) مهار و از طریق خواب، استرس، ورزش، هیپوگلیسمی (قند خون پایین) و اسیدهای آمینه تحریک می‌شود.

اگه قد کودکت خوب رشد نمی‌کنه، با دکتر در میون بذار

بدون نیاز به مراجعه حضوری، از پزشک نوبت بگیر

بهترین دکتر رشد قد کودکان

نقش هورمون رشد در بدن انسان

کاربرد اصلی هورمون رشد، تحریک رشد در کودکان و تاثیر بر متابولیسم (نحوه تبدیل غذای مصرفی به انرژی در بدن) است. در ادامه بیشتر در مورد این کاربردها توضیح می‌دهیم:

۱- تاثیر هورمون GH بر رشد

هورمون رشد تقریبا در هر بافت و اندامی از بدن باعث رشد می‌شود. با این حال، بیشتر به دلیل تاثیر آن بر رشد غضروف و استخوان، به‌ویژه در سال‌های نوجوانی و در دوران بلوغ، شناخته‌شده است. هورمون GH سیگنال‌هایی را به سمت سلول‌های غضروفی به نام کندروسیت‌ها و سلول‌های استخوان‌ها به نام استئوبلاست‌ها می‌فرستد تا تکثیر را افزایش دهند و باعث بلندتر شدن قد شوند. پس از اتمام دوره رشد و بسته شدن صفحات رشد استخوانی، هورمون GH دیگر کمکی به بلندتر شدن قد نمی‌کند، اما همچنان نقش مهمی در حفظ ساختار طبیعی بدن در بقیه طول عمر دارد.

۲- تاثیر هورمون GH بر متابولیسم

متابولیسم همان واکنش‌های شیمیایی در بدن است و کمک می‌کند تا غذایی را که می‌خورید به انرژی تبدیل شود. تمام سلول‌های بدن برای عملکرد صحیح به انرژی نیاز دارند. هورمون GH در درجه اول با افزایش تولید فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (IGF-1) و تاثیر آن بر سلول‌های بدن، بر متابولیسم تاثیر می‌گذارد. همان‌طور که پیشتر گفتیم IGF-1 هورمونی است که از نظر ساختار شباهت زیادی به انسولین دارد و می‌تواند اثرات GH را در بدن مدیریت کند. انسولین یک هورمون ضروری است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و با کاهش سطح قند خون (گلوکز) به تنظیم آن کمک می‌کند. IGF-1 مانند انسولین، اثرات کاهش‌دهنده گلوکز (سطح قند خون) دارد.

“Healthcare providers use a synthetic form of HGH (sometimes called recombinant HGH) to treat certain health conditions, including growth hormone deficiency. You should never take synthetic HGH without a prescription from your provider.”

ارائه‌دهندگان خدمات درمانی از یک فرم مصنوعی HGH (که گاهی‌اوقات HGH نوترکیب نامیده می‌شود) برای درمان برخی از بیماری‌ها، از جمله کمبود هورمون رشد، استفاده می‌کنند. شما هرگز نباید HGH مصنوعی را بدون نسخه پزشک خود مصرف کنید.
به نقل از سایت: clevelandclinic

محدوده طبیعی هورمون رشد

غده هیپوفیز هورمون رشد را به صورت پالس‌ آزاد می‌کند که اندازه و طول آن‌ها بسته به عواملی مانند زمان روز، سن و جنس متفاوت هستند. به همین دلیل اگر اندازه‌گیری‌ سطح GH در آزمایش هورمون رشد به طور تصادفی انجام شود، ممکن است نتایج معتبر نباشند. همچنین این امکان وجود دارد که محدوده نرمال هورمون GH از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد. از همین‌رو بهتر است برای تفسیر نتیجه آزمایش از دکتر غدد مشورت بگیرید.

در جدول زیر می‌توانید محدوده طبیعی و نرمال هورمون رشد را مشاهده کنید:

محدوده طبیعی هورمون GH	مقدار
مردان بالغ	۰.۴ تا ۱۰ نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) یا ۱۸ تا ۴۴ پیکومول در لیتر (pmol/L)
زنان بالغ	1 تا 14 نانوگرم در میلی‌لیتر یا ۴۴ تا ۶۱۶ پیکومول در لیتر (pmol/L)
کودکان	۱۰ تا ۵۰ نانوگرم در میلی‌لیتر یا ۴۴۰ تا ۲۲۰۰ پیکومول در لیتر (pmol/L)

آیا هورمون رشد قد را بلندتر می‌کند؟

هورمون رشد (GH) نقش مهمی در رشد عمودی قد کودکان دارد. اما زمانی که صفحات رشد استخوانی پس از اتمام دوره رشد بسته شوند، هورمون GH دیگر به بلندتر شدن قد کمک نمی‌کند. از این دوره به بعد، هورمون رشد برای حفظ ساختار بدن و تنظیم متابولیسم مورد نیاز است.

هورمون رشد تا چه سنی ترشح می‌شود؟

هورمون رشد در تمام طول عمر ترشح می‌شود، اما مقدار آن بسته به سن تغییر می‌کند. در دوران کودکی، به‌ویژه سنین رشد و بلوغ، ترشح این هورمون در بالاترین سطح قرار دارد تا به افزایش قد، رشد استخوان‌ها و عضلات کمک کند. پس از پایان بلوغ و بسته شدن صفحات رشد استخوانی (معمولا پس از ۲۱ تا ۲۵ سالگی) ترشح هورمون GH کاهش می‌یابد و در دوره میانسالی به کمترین میزان خود می‌رسد.

علائم و علت پایین بودن هورمون رشد

به وضعیتی که سطح هورمون رشد از محدوده نرمال پایین‌تر است، کمبود هورمون رشد می‌گویند. این عارضه معمولا به دلیل مشکل یا آسیب غده هیپوفیز رخ می‌دهد و منجر به کم‌کاری هیپوفیز می‌شود. از دیگر علل کمبود این هورمون می‌توان به عوامل ژنتیکی، تومورهای خوش‌خیم، آسیب به هیپوفیز یا هیپوتالاموس اشاره کرد. کمبود هورمون GH بزرگسالان و کودکان را به طور متفاوتی تحت تاثیر قرار می‌دهد.

علائم کمبود هورمون رشد در کودکان

کمبود هورمون رشد در کودکان باعث رشد ضعیف می‌شود. نشانه اصلی کمبود آن، رشد آهسته قد در هر سال و پس از ۳ سالگی کودک است. بدین معنی که کودک سالانه کمتر از حدود ۳/۵ سانتی‌متر رشد قدی دارند. دیگر علائم کمبود GH در کودکان شامل موارد زیر هستند:

• چهره جوان‌تر و کودکانه‌تر نسبت به سن واقعی
• اختلال در رشد مو
• تاخیر در بلوغ
• چربی بیشتر بدن

علائم کمبود هورمون رشد در بزرگسالان

• کاهش حس خوشبختی
• افزایش چربی بدن، به‌ویژه در شکم
• افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی
• ضعف و کاهش توده عضلانی
• پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی
• افسردگی و اضطراب شدید
• عملکرد ضعیف در فعالیت روزانه و ورزش
• کاهش انرژی و بی‌حالی

نمی‌دونی چه عواملی بر ترشح هورمون رشد تاثیر می‌ذارن؟

همین حالا برای مشاوره با پزشک، از متخصص نوبت بگیر

متخصص غدد ویزیت آنلاین دکتر غدد

علائم و علت بالا بودن هورمون رشد

آکرومگالی در بزرگسالان و ژیگانتیسم در کودکان بیماری‌های اصلی مرتبط با بالا بودن سطح GH هستند. این بیماری در بزرگسالان و کودکان به طور متفاوتی بروز می‌کنند.

آکرومگالی در بزرگسالان

بزرگسالان مبتلا به آکرومگالی معمولا دست‌ها و پاهای بزرگ یا متورم، همراه با ویژگی‌های صورت تغییریافته دارند. همچنین می‌توانند استخوان‌های ضخیم و اندام‌های بزرگ داشته باشند. احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا (هیپرتانسیون)، دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی در بزرگسالان مبتلا به آکرومگالی بیشتر است. 

در بیش از ۹۹٪ موارد، آکرومگالی به دلیل آدنوم‌های هیپوفیز، تومورهای غیر سرطانی (خوش‌خیم) در غده هیپوفیز بروز می‌کند. این تومورها باعث تولید هورمون رشد بیش از حد می‌شوند. آکرومگالی در بزرگسالان پس از میانسالی شایع‌تر است. در واقع، آن‌ها به دلیل اینکه دوره رشد تمام شده، قد بلندتر نمی‌شوند، اما استخوا‌ن‌هایشان به مرور ضخیم‌تر می‌شود.

ژیگانتیسم در کودکان

ژیگانتیسم در کودکان یا غول پیکری زمانی رخ می‌دهد که ترشح هورمون GH قبل از بسته شدن صفحات رشد کودک، بیش از حد افزایش یابد و منجر به رشد غیر عادی قد کودک شود. علاوه بر قد، ممکن است بافت نرم بدن رشد غیر عادی داشته باشند، اعضای صورت حالت ضخیم پیدا کنند، دست‌ها و پاها بیش از حد رشد کنند و صدای کودک دچار تغییر شود. این افزایش هورمونی معمولا به‌ دلیل آدنوم سلول‌های سوماتوتروپ در هیپوفیز رخ می‌دهد. کودکان مبتلا به ژیگانتیسم ممکن است ضعف عمومی، بلوغ دیررس و سردرد داشته باشند.

هورمون رشد چه زمانی ترشح می‌شود؟

هورمون رشد به صورت یکنواخت در طول روز ترشح نمی‌شود، بلکه ترشح آن حالت پالسی و دوره‌ای دارد. بیشترین مقدار هورمون رشد در طول شب و هنگام خواب عمیق شبانه (مرحله REM) ترشح می‌شود. به همین دلیل بسیار مهم است که کودکان تا قبل از ساعت ۱۱ شب بخوابند. اگر کودک در نیمه شب که اوج زمان ترشح هورمون GH است، بیدار باشند، این هورمون به میزان کافی ترشح نمی‌شود.

چه زمانی نیاز به تزریق آمپول هورمون رشد است؟

آمپول هورمون رشد، نسخه مصنوعی این هورمون به‌شمار می‌آید. سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) فرم مصنوعی GH را برای درمان برخی بیماری‌ها تایید کرده است. فرم مصنوعی هورمون رشد فقط باید نسخه پزشک تزریق شود.

تزریق هورمون GH در کودکان، کوتاهی قد با علت ناشناخته و رشد ضعیف ناشی از برخی دلایل پزشکی، مانند موارد زیر را درمان می‌کند:

• کمبود هورمون رشد
• تولد نوزاد زودتر از موعد
• سندرم ترنر (یک اختلال ژنتیکی که بر رشد دختران تاثیر می‌گذارد.)
• سندرم پرادر-ویلی (یک اختلال ژنتیکی نادر که باعث ضعف عضلات، سطح پایین هورمون‌های جنسی و احساس گرسنگی مداوم می‌شود.)
• بیماری مزمن کلیه

هورمون GH برای بزرگسالان در شرایط زیر تزریق می‌شود:

• کمبود هورمون رشد به دلیل تومورهای نادر هیپوفیز
• بیماری تحلیل عضلانی ناشی از HIV
• سندرم روده کوتاه (وضعیتی که در آن مواد مغذی به دلیل بیماری شدید روده یا برداشتن بخش بزرگی از روده کوچک از طریق جراحی به درستی جذب نمی‌شوند.)

آیا تزریق آمپول هورمون رشد قد بعد از بلوغ موثر است؟

آمپول هورمون رشد بعد از اتمام بلوغ و بسته شدن صفحات رشد استخوانی، دیگر تاثیری در افزایش قد ندارد. این هورمون زمانی می‌تواند باعث بلندتر شدن قد شود که صفحات رشد استخوان باز باشند. پس از این دوره، هورمون GH مصنوعی فقط در شرایطی مانند کمبود هورمون رشد بزرگسالان و درمان علائم متابولیک استفاده می‌شود. لازم به ذکر است، استفاده خودسرانه از آمپول هورمون رشد بعد از بلوغ می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. در مواردی که صفحات رشد بسته شده‌اند، پزشک ممکن است براساس شرایط فرد دیگر راه‌کارهای موجود مانند عمل افزایش قد را پیشنهاد بدهد.

بهترین سن برای تزریق هورمون رشد 

قبل از بلوغ یا در ابتدای شروع بلوغ سن مناسب تزریق هورمون GH در دختران و پسران است. در این زمان، صفحات رشد استخوانی هنوز بسته نشده‌اند و امکان افزایش قد وجود دارد. در واقع، بهترین سن تزریق هورمون رشد ممکن است در دختران و پسران کمی متفاوت باشد. پزشک براساس ویژگی‌های فردی و پایه سن استخوانی در مورد زمان مناسب تصمیم‌گیری می‌کند.

“Synthetic HGH, which you can get by prescription, treats conditions like short stature in children and muscle-wasting diseases in adults. It’s not FDA-approved for anti-aging or performance enhancement.”

هورمون رشد مصنوعی (HGH) که می‌توانید با نسخه پزشک تهیه کنید، بیماری‌هایی مانند کوتاهی قد در کودکان و بیماری‌های تحلیل عضلانی در بزرگسالان را درمان می‌کند. این هورمون برای جلوگیری از پیری یا افزایش عملکرد، مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیست.
به نقل از سایت: webmd

عوارض جانبی هورمون رشد مصنوعی

برخی افراد، به‌ویژه ورزشکاران و بدنسازان برای افزایش حجم توده عضلانی خود، آمپول هورمون رشد تزریق می‌کنند. این کار معمولا بدون مشورت با پزشک و در دوزهای غیر مجاز انجام می‌شود و می‌تواند عوارض جانبی به همراه داشته باشد. مهم‌ترین عوارض احتمالی مصرف خودسرانه هورمون GH عبارت‌اند از:

• سندرم تونل کارپال
• افزایش مقاومت به انسولین
• ابتلا به دیابت نوع ۲
• تورم در بازوها و پاها (ادم)
• درد مفاصل و عضلات
• بی‌حسی و سوزن سوزن شدن پوست
• سطح کلسترول بالا
• بزرگ شدن بافت سینه (ژنیکوماستی) در مردان
• افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها

چه زمانی باید در مورد سطح هورمون رشد (GH) به پزشک مراجعه کنم؟

اگر شما یا فرزندتان علائمی مربوط به کمبود یا افزایش هورمون GH دارید، حتما از دکتر غدد انلاین فوری برای مشورت کمک بگیرید. همچنین در صورتی که تحت درمان برای سطح غیرطبیعی GH هستید، مهم است که به طور منظم به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که درمان شما موثر است.

آیا می‌توان از قرص هورمون رشد به جای آمپول استفاده کرد؟

در حال حاضر، تنها نوع هورمون رشد مصنوعی که FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) تایید می‌کند، فرم تزریقی آن است که باید حتما با نسخه پزشک تهیه شود. برخی شرکت‌ها محصولاتی به شکل قرص یا اسپری تولید می‌کنند و مدعی هستند که موجب افزایش هورمون رشد در بدن می‌شوند و نتایجی همچون کاهش چربی، تقویت عضلات، تنظیم قند خون، افزایش انرژی و بهبود عملکرد جنسی به همراه دارند. این ادعا کذب است و باید بدانید که فرم قرص یا اسپری هورمون رشد مورد تایید FDA نیست، زیرا هیچ مدرک معتبری مبنی بر اینکه محصولات جدید اثرات مشابهی یا هورمون GH دارند، وجود ندارد. بنابراین می‌توان گفت، تنها نوع موثر هورمون رشد، فرم تزریقی آن است. چرا که تحقیقات نشان داده‌اند فرم خوراکی قبل از جذب توسط بدن، در معده تجزیه می‌شود.

روش تشخیص کمبود هورمون رشد

پزشک ابتدا معاینه بالینی انجام می‌دهد و قد و وزن کودک را در طول زمان اندازه‌گیری می‌کند. سپس با بررسی نمودار ترشح هورمون رشد و انجام یک سری آزمایش‌های هورمونی نشانه‌های اختلال در رشد، عوامل خطر کمبود هورمون رشد و دیگر بیماری‌های تأثیرگذار بر رشد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. برای آشنای با لیست کامل آزمایش‌ های هورمونی می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده بخوانید. 

آزمایشاتی که برای تشخیص کمبود هورمون GH انجام می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

• عکس رادیوگرافی
• آزمایش خون
• تست تحریک هورمون رشد
• MRI

چگونه هورمون رشد را به طور طبیعی افزایش دهیم؟

برخی تحقیقات علمی نشان داده‌اند، راه‌هایی برای افزایش یا حفظ طبیعی سطح هورمون GH وجود دارند. این راه‌کارها شامل موارد زیر هستند:

۱- ورزش کردن

ورزش منظم برای تغییر سطح هورمون رشد مفید است و به کاهش شدید آن، به‌ویژه در سنین بالا کمک می‌کند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند ورزش‌های هوازی و تناوبی با شدت بالا (HITT) مانند دوچرخه‌سواری، دوچرخه ثابت، دویدن، شنا و پیاده‌روی سریع باعث افزایش هورمون GH می‌شوند.

۲- خواب کافی و باکیفیت

بیشترین میزان ترشح هورمون رشد در شب و هنگام خواب عمیق رخ می‌دهد. کمبود خواب می‌تواند باعث اختلال و کاهش در ترشح این هورمون شود و بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد. به همین دلیل بسیار مهم است که نوجوانان بین ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه داشته باشند.

۳- کاهش مصرف قند

مصرف قند و شیرینی‌جات مصنوعی میزان انسولین بدن را افزایش می‌دهد و موجب افت هورمون رشد در بدن می‌شود. برخی تحقیقات نشان داده‌اند، میزان ترشح هورمون GH در افراد دیابتی که از اختلال انسولینی رنج می‌برند، چهار برابر نسبت به افراد سالم کمتر است.

۴- کاهش چربی بدن

چاقی یکی از عوامل اصلی کاهش سطح هورمون رشد است. کم کردن درصد چربی بدن و حفظ وزن سالم می‌تواند به افزایش ترشح این هورمون و جلوگیری از بروز عوارض ناشی از کمبود آن کمک کند.

۵- مکمل‌های آرژنین

محققان به گروهی از آقایان مکمل اسیدآمینه‌ای به نام آرژنین دادند تا ببینند چگونه بر هورمون‌های آن‌ها تاثیر می‌گذارد. نتیجه‌ای که به دست آمد، نشان داد که آرژنین می‌تواند هورمون رشد را افزایش دهد. البته این تحقیق هنوز به طور کامل تایید نشده و نیاز به مطالعات بیشتری دارد.

۶- روزه‌داری متناوب

برخی تحقیقات نشان می‌دهند، کاهش سطح انسولین خون در زمان روزه‌داری کوتاه‌مدت یا متناوب و پرهیز از خوردن وعده‌های مکرر می‌تواند به افزایش سطح GH کمک کند. البته این روش برای همه افراد مناسب نیست. افراد کم‌وزن، مبتلایان به دیابت، اختلالات خوردن، زنان باردار یا شیرده و کودکان بدون مشورت با پزشک نباید روزه‌داری کنند.

۷- کاهش استرس

استرس مزمن و افزایش ترشح هورمون کورتیزول می‌توانند میزان تولید هورمون GH را کاهش دهند. برای مدیریت استرس می‌توانید از تمرینات آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق استفاده کنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

هورمون رشد (GH) یکی از مهم‌ترین هورمون‌های بدن است که نقش مهمی در رشد قدی، تقویت عضلات، سلامت استخوان‌ها و متابولیسم بدن دارد. ترشح آن به صورت پالسی (ضربانی) و عمدتا در خواب شبانه رخ می‌دهد. کمبود یا افزایش غیر طبیعی این هورمون در بدن می‌تواند منجر به مشکلات مختلفی از جمله قد کوتاه، ضعف عضلانی، افزایش چربی بدن یا برعکس، آکرومگالی و ژیگانتیسم شود.

ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل در مورد هورمون GH و تاثیر آن بر بدن صحبت کردیم. اگر سوالات بیشتری در این مورد دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان متخصص همچون دکتر متخصص غدد مشورت بگیرید. همچنین درمانکده امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری را برای شما فراهم کرده است.

سوالات متداول

منابع: clevelandclinic | webmd | ncbi | pubmed