حواس انسان یک سیستم بیولوژیکی پیچیده است که از آن برای جمع‌آوری و پردازش اطلاعات در مورد خودتان و محیط اطراف‌تان استفاده می‌کنید. هر چیزی که در طول زندگی خود تجربه می‌کنید به لطف حواس انسانی شما است. برای مثال، با استفاده از حس چشایی طعم‌های مختلف را درک می‌کنید یا با استفاده از گیرنده‌های حسی در چشم می‌توانید حضور نور را تشخیص دهید.
برای مدت طولانی تصور می‌شد که بدن انسان فقط پنج حس دارد، شامل: بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه. اما تحقیقات نشان دادند که آن‌ها تنها حواس انسان نیستند. در مقاله امروز مجله درمانکده تصمیم داریم نگاه دقیق‌تری به حواس انسان بیندازیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
فهرست محتوا
انواع حس انسانی
سیستم‌های حسی انسان را می‌توان به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم کرد:
| انواع حواس انسانی | ویژگی‌ها |
| حواس بیرونی | از حواس بیرونی خود (بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه) برای تعامل با دنیای اطراف‌تان استفاده می‌کنید. |
| حواس درونی | حواس درونی (مثل تشنگی، گرسنگی و دفع) محرک‌های اندام‌ها و بافت‌های داخلی را تشخیص می‌دهند. |
بیشترر بدانید: فوت فتیش چیست؟
ذکر این نکته ضروری است که حواس انسان با یکدیگر در ارتباط و تعامل هستند. به عنوان مثال، همین ارتباط بین حس‌ها باعث می‌شود که در حین غذا خوردن از حواس مختلف خود، از جمله بینایی، بویایی و چشایی، استفاده کنید. علاوه بر این، وقتی غذا را در دهان قرار می‌دهید مجموعه‌ای از حسگرها به شما اطلاعاتی در مورد دما ارائه می‌دهند و مجموعه دیگری از اعصاب به نام گیرنده‌های درد به سرعت هشدار می‌دهند که دمای غذا به طور خطرناکی گرم یا سرد است.
از سوی دیگر، وقتی معده شما شروع به پر شدن می‌کند، حسگرهای کششی آن مغز را تحریک می‌کنند تا غذا خوردن را کاهش دهید و هنگامی غذای نیمه هضم شده وارد روده کوچک می‌شود، حسگرها باعث تولید هورمونی می‌شوند که به شما می‌گوید به اندازه کافی غذا خورده‌اید.
در نهایت، انباشته شدن مواد زائد هم به دقت بررسی می‌شود و مدتی پس از صرف وعده غذایی، حسگرها به شما اطلاع می‌دهند که زمان خلاص شدن از شر باقیمانده‌های غذا فرا رسیده است.
حواس انسان و وظایف هر یک از آن‌ها
در مورد تعداد حواس انسان بین متخصصان اتفاق نظر وجود ندارد. با این حال، سعی می‌کنیم در این بخش به معرفی مهم‌ترین حس‌ها بپردازیم.
1. حس بینایی
فرآیند بینایی زمانی شروع می‌شود که نور از بخش جلویی کر‌ه چشم (قرنیه) عبور می‌کند. سپس از طریق مردمک وارد چشم شده و به شبکیه چشم می‌رسد. وقتی نور روی شبکیه قرار می‌گیرد، به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌شود که از طریق عصب بینایی به مغز می‌روند. در آنجا است که مغز این سیگنال‌ها را به تصاویری که هر روز می‌بینید تبدیل می‌کند.
2. حس شنوایی
شنوایی یکی از مهم‌ترین حواس انسان است. امواج صوتی وارد گوش شده و به سمت پرده گوش حرکت می‌کنند. آن‌ها باعث ارتعاش پرده گوش و استخوانچه‌های گوش میانی می‌شوند. گوش داخلی این ارتعاش‌ها را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند که توسط عصب شنوایی مستقیما به مغز می‌رسند. در نهایت، مغز این سیگنال‌ها را به عنوان صدا تفسیر می‌کند.
بیشترر بدانید: با خیانت همسر چه کنیم؟
3. حس چشایی
بزرگسالان 2000 تا 4000 جوانه چشایی دارند. بیشتر جوانه‌های چشایی روی زبان هستند، اما در سایر نقاط مثل پشت گلو و مری هم یافت می‌شوند. هدف از چشیدن فقط لذت بردن از طعم غذا نیست. حس چشایی برای بقا مهم است و به شما کمک می‌کند که غذاها یا مایعات فاسد را تشخیص دهید.
4. حس بویایی
حس بویایی به شما اجازه می‌دهد با تجزیه و تحلیل مواد موجود در هوا اطلاعات زیادی در مورد محیط پیرامون خود به دست آورید. بویایی اشتها را تحریک می‌کند، باعث تقویت حس چشایی می‌شود، از شما در برابر خطرات احتمالی محافظت می‌کند (بوی نشت گاز) و تداعی‌کننده احساسات و خاطرات است.
5. حس لامسه
لامسه شامل چند حس متمایز است که از طریق نورون‌های پوست به مغز منتقل می‌شوند. فشار، دما، لرزش، درد و سایر احساسات بخشی از حس لامسه هستند. لامسه فقط برای تعامل با جهان استفاده نمی‌شود. بلکه به نظر می‌رسد که برای رفاه ذهنی، عاطفی و جسمی انسان هم بسیار مهم باشد. تحقیقات ثابت کرده‌اند که تماس فیزیکی یا پوست با پوست می‌تواند تنهایی و استرس را کاهش دهد.
6. حس تعادل
حس تعادل توسط سیستم دهلیزی در گوش داخلی کنترل می‌شود. در داخل گوش سه مجرای نیم‌دایره‌ای وجود دارد که با مایع پر شده‌اند و در انتهای هر مجرا یک برآمدگی با تعدادی مژک حساس دیده می‌شود. هنگامی که سر خود را حرکت می‌دهید، مایع و مژک‌ها هم حرکت می‌کنند و اطلاعات مربوط به چرخش سر را به مغز می‌فرستند. همچنین دو اندام به نام اتولیت (otolith) در هر طرف سر وجود دارد که حاوی مژک‌ها حسی هستند و به شما در تشخیص جهت بالا و پایین کمک می‌کنند.
در صورت داشتن احتیاج به پزشک می توانید مشاوره با روانپزشک آنلاین داشته باشید و در صورت لزوم می توانید به صورت حضوری به روانپزشک مراجعه کنید.
به کمک گوش داخلی می‌توانید بدون اینکه زمین بخورید بایستید، راه بروید و روی صندلی بنشینید. وقتی چیزی تعادل شما را از بین می‌برد، ممکن است دچار سرگیجه و حالت تهوع شوید. یک مثال معمول از این مشکل، بیماری حرکت است که به دلیل سفر با هواپیما یا کشتی رخ می‌دهد.
7. حس حرکتی
حس حرکتی به شما این امکان را می‌دهد که بدون نگاه کردن، موقعیت بدنتان را در فضا پیدا کنید، فاصله بین گام‌های خود را تخمین بزنید و حرکات پیچیده مانند نواختن پیانو را به طور هماهنگ انجام دهید. به کمک همین حس حرکتی است که می‌توانید با چشم‌های بسته قسمت‌های مختلف بدن خود را پیدا کنید یا بدون اینکه به پایتان نگاه کنید آن را بخارانید.
گیرنده‌های حس حرکتی در عضلات، مفاصل، تاندون‌ها و پوست قرار دارند. وقتی حرکت می‌کنید، این گیرنده‌ها اطلاعات مربوط به زاویه و موقعیت هر مفصل و میزان کشش عضلات و تاندون‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به مغز بازخورد می‌دهند.
8. حس زمان
برای کارهای طولانی و کوتاه‌مدت زمان‌سنج‌های مختلفی در بدن وجود دارد. به نظر می‌رسد که فعالیت‌های طولانی توسط هسته‌های سوپراکیاسماتیک (suprachiasmatic) و فعالیت‌های کوتاه‌‌تر توسط سایر سیستم‌های سلولی تنظیم می‌شوند.
هسته‌های سوپراکیاسماتیک در مغز یک زمان‌سنج 24 ساعته هستند که چرخه روزانه یا ریتم شبانه‌روزی بدن را کنترل می‌کنند. برای مثال، سطح هورمون‌ها را تنظیم می‌کنند و روی بسیاری از رفتارها، از غذا خوردن گرفته تا خوابیدن، تاثیر می‌گذارند.
9. حس گرسنگی و تشنگی
از گرسنگی و تشنگی هم می‌توان به عنوان حواس انسان نام برد. گیرنده‌های خاصی در بدن وجود دارند که به شما می‌گویند چه زمانی گرسنه و چه زمانی تشنه هستید. توانایی تشخیص این حس‌ها برای بقا بسیار مهم است. وقتی سطح آب بدن کاهش پیدا می‌کند یا مواد مغذی مورد نیاز سلول‌ها تامین نمی‌شود، عملکرد اندام‌ها مختل می‌شود.
اسمورسپتورها (osmoreceptors) که در مغز وجود دارند، سطح آب بدن را تشخیص می‌دهند و باعث تشنگی می‌شوند. در نتیجه، بدن هورمونی به نام وازوپرسین ترشح می‌کند که با تاثیر روی کلیه‌ها از خروج آب به شکل ادرار جلوگیری می‌کند.
بیشترر بدانید: راهکارهای حفظ سلامت چگونه است؟
گرسنگی توسط بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس کنترل می‌شود. وقتی برای مدتی غذا نمی‌خورید، قسمت بالایی معده مولکولی به نام گرلین تولید می‌کند که با تاثیر روی هیپوتالاموس باعث می‌شود احساس گرسنگی کنید و غذا بخورید. بعد از صرف غذا، گیرنده‌های کششی معده سیگنال سیری را ارسال می‌کنند و وقتی چربی و پروتئین وارد قسمت اول روده کوچک می‌شوند، مولکولی به نام کوله سیستوکینین (CCK) ترشح می‌شود که گرسنگی را کاهش می‌دهد.
10. حس دفع
حذف مواد زائد از بدن ضروری است و چند سیستم داخلی مختلف مسئول سنجش، پردازش و حذف مواد زائد هستند. مواد زائد از طریق ریه‌ها، روده و مثانه از بدن خارج می‌شوند.
سوالات متداول
به طور سنتی، فقط پنج حس انسانی شناخته شده وجود دارد که عبارتند از: بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه. اما تحقیقات جدید نشان داده‌اند که حواس انسانی بسیار متنوع‌تر هستند. در مورد تعداد دقیق این حواس بین دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد. نتیجه‌گیری در این مورد به این بستگی دارد که هر حس را چگونه تعریف کنید. برای مثال، می‌توانید بینایی را یک حس در نظر بگیرید یا آن را به 2 بخش نور و رنگ تقسیم کنید.
حواس بیرونی به شما اجازه می‌دهند دنیای اطراف خود را بشناسید، در حالی که حواس درونی به شما کمک می‌کنند دنیا و محرک‌های درون خود را درک کنید.
تست سلامت حواس انسانی به تشخیص به موقع مشکلات کودکان کمک می‌کند. اینکه از چه تستی برای این کار استفاده شود، به سن کودک و وضعیت سلامتی او بستگی دارد.
چشم کودکان باید اولین بار در زمان نوزادی، یک بار بین 6 تا 12 ماهگی، یک بار بین 12 ماهگی تا سه سالگی، یک بار بین سه تا پنج سالگی و بعد از پنج سالگی هر یک تا 2 سال یک‌بار معاینه شود. شنوایی تمام نوزادان قبل از ترخیص از بیمارستان بررسی می‌شود. تست‌های دقیق‌تر باید در سنین چهار، پنج، 6، هشت و 10 سالگی انجام شوند.
کلام پایانی درباره حواس انسان
بیشتر مردم توانایی خود را برای چشیدن غذای مورد علاقه‌ا‌شان یا گوش دادن به آهنگی که دوست دارند، یک امر بدیهی می‌دانند. اما هیچ‌یک از این‌ها بدون استفاده از حواس انسانی امکان‌پذیر نیست. حواس مختلف به شما اجازه می‌دهند که با محیط بیرونی و درونی خود ارتباط برقرار کنید. در این مقاله سعی کردیم مهم‌ترین حواس انسان را معرفی کنیم. اگر در این مورد سوالی دارید، می‌توانید آن را با درمانکده در میان بگذارید.
منابع: betterup, livescience, howitworksdaily
