ضربان ساز دستگاه کوچکی است که برای حفظ تعداد و ریتم مناسب ضربان قلب، تکانه های الکتریکی به عضله قلب می فرستد؛ علاوه بر این ممکن است برای درمان حملات غش (سنکوپ)، نارسایی احتقانی قلب و به ندرت، کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک نیز مورد استفاده قرار گیرد.
این دستگاه طی عمل جراحی مختصری در زیر پوست قفسه سینه کاشته می شود. قلب سالم ضربان ساز خاص خود را است که میزان ضربان قلب را تنظیم می کند.
اما بعضی از قلب ها ریتم منظمی ندارند، مشکلی که بنام آریتمی شناخته می شود. در اغلب موارد دستگاه ضربان ساز می تواند این مشکل را اصلاح کند.
بیشتر بخوانید: مهم‌ترین علائم ناراحتی قلبی
دستگاه ضربان ساز چگونه کار می کند؟
این دستگاه دو بخش دارد: لیدها و مولد پالس. مولد پالس، محتوی باتری و یک کامپیوتر کوچک است و دقیقاً زیر پوست سینه قرار می گیرد. لیدها سیم هایی هستند که از طریق وریدها به قلب می رسند و در عضله قلب کاشته می شوند. آنها تکانه هایی را از مولد پالس به عضله قلب می فرستند، و همچنین فعالیت الکتریکی قلب را دریافت می کنند.
هر تکانه موجب انقباض قلب می شود. بسته به نوع ضربان ساز مورد نیاز برای درمان بیماری قلبی مربوطه، ضربان ساز می تواند یک یا سه لید داشته باشد.
انواع ضربان سازها
ضربان سازهای مختلفی وجود دارد:
- ضربان ساز تک حفره ای از یک لید در حفره ی فوقانی (دهلیزها) یا حفره ی تحتانی (بطن ها) قلب استفاده می کنند.
- ضربان سازهای دوحفره ای از یک لید در دهلیزها و یک لید در بطن های قلب استفاده می کنند.
- ضربان ساز دوبطنی از سه لید استفاده می کند: یک لید در دهلیز راست، یک لید در بطن راست و دیگری در نزدیکی بطن چپ قرار می گیرد.
پزشک حداقل ضربان قلب را خواهد داد. هنگامی که ضربان قلب به پایین تر از حد تعیین شده برسد، ضربان ساز یک تکانه الکتریکی ایجاد می کند که از طریق لید به عضله قلب منتقل می شود. این امر موجب انقباض عضله قلب می شود که ایجاد ضربان قلب را در پی دارد.
چه کسی به ضربان ساز احتیاج دارد؟
در صورتی که قلب شما برای حفظ ریتم خود با مشکل روبرو است، ممکن است به یکی از آنها نیاز داشته باشید. پزشک شما آزمایشاتی را برای اظمینان از این امر انجام خواهد داد.
معمولاً از ضربان سازها برای درمان موارد زیر استفاده می شود:
- برادی آریتمی ها. این ها ریتم های قلبی آهسته ای هستند که ممکن است در اثر بیماری سیستم هدایت الکتریکی قلب (مانند گره سینوسی دهلیزی، گره دهلیزی بطنی یا سیستم هیس-پورکنژ) ایجاد شود.
- نارسایی قلبی. این دستگاه درمان همزمان سازی قلبی (CRT) یا ضربان ساز دوبطني نامیده می شود.
- در صورت نیاز به ضربان ساز، پزشک براساس وضعیت قلبتان در مورد نوع ضربان ساز مورد نیاز شما تصمیم خواهد گرفت.
قبل از جراحی ضربان ساز
- در مورد اینکه پیش از کاشت ضربان ساز چه داروهایی می توانید مصرف کنید از پزشک خود سؤال کنید. ممکن است پزشک بخواهد یک یا پنج روز قبل از عمل، مصرف برخی داروهای خاص را متوقف کنید. در صورت مبتلابودن به دیابت، از پزشک خود در مورد چگونگی تنظیم داروهای دیابت خود سؤال کنید.
- از نیمه شب شب قبل از عمل چیزی میل نکنید. در صورت الزام به مصرف دارو، آنها را تنها با جرعه آب کوچکی مصرف کنید.
- هنگام مراجعه به بیمارستان لباس های راحت بپوشید. برای انجام این عمل، باید لباس بیمارستان را بپوشید. تمام جواهرات و اشیاء با ارزش خود را در خانه در بیاورید.
- ضربان سازها چگونه کاشته می شوند؟
- کاشت ضربان سازها به دو روش صورت می گیرد:
- روش داخل قلبی. این روش رایج ترین تکنیک مورد استفاده است.
- این روش در آزمایشگاه ضربان ساز یا الکتروفیزیولوژی انجام می شود.
- یک بی حسی موضعی (داروی تسکین دهنده درد) برای ایجاد بی حسی در محل داده می شود. برشی در قفسه سینه ایجاد می شود که لیدها و ضربان ساز در آن قرار می گیرند.
- لید(ها) از طریق برش جای گذاری شده و داخل رگ وارد می شوند و سپس با کمک دستگاه فلوروسکوپی به قلب هدایت می شوند.
- سر لید به عضله قلب متصل می شود، در حالی که انتهای دیگر آن (که به مولد پالس متصل شده است) در حفره ای که در زیر پوست در بخش فوقانی قفسه سینه ایجاد شده است، قرار می گیرد.
- رویکرد اپی کاردیال. این روش عموماً برای کودکان مورد استفاده قرار می گیرد.
- این روش توسط جراح در مجموعه جراحی انجام می شود. به منظورخوابیدن فرد، بیهوشی عمومی به وی داده می شود.
- جراح سر لید را به عضله قلب وصل می کند، در حالی که انتهای دیگر لید(متصل به مولد پالس) در حفره ی ایجاد شده در زیر پوست در شکم قرار می گیرد.
- اگرچه بهبودی با روش اپی کاردیال طولانی تر از روش های دیگر است، اما تکنیک های با حداقل تهاجم امکان بستری کوتاهتر و بهبودی سریعتر را فراهم کرده اند.
پزشک مناسب ترین روش کاشت ضربان ساز را مشخص خواهد کرد.
طی جراحی ضربان ساز چه ااتفاقی روی می دهد
کاشت ضربان ساز داخل قلبی حدود 1 تا 2 ساعت زمان نیاز دارد.
چه اتفاقی در زمان کاشت ضربان ساز روی می دهد؟
- فرد روی تخت دراز خواهد کشید و پرستار رگ گیری را آغاز خواهد کرد. این امر به دلیل دریافت احتمالی دارو و مایعات در طول عمل انجام می شود. به منظور آرام کردن فرد دارویی از طریق رگ گرفته شده داده می شود که حالت نیمه خواب آلودگی ایجاد می کند اما فرد را به خواب نمی برد.
- پرستار فرد را به چند مانیتور متصل می کند. مانیتورها به پزشک و پرستار اجازه می دهند ضربان قلب، فشار خون و سایر اندازه گیری های را در طول کاشت ضربان ساز بررسی کنند.
- سمت چپ یا راست قفسه سینه فرد با صابون مخصوص اصلاح و تمیز می شود. برای پوشاندن فرد از شان های استریل استفاده می شود که از گردن تا پاهای وی را می پوشانند. به منظور جلوگیری از تماس دست با محدوده ی استریل، بندهایی در اطراف کمر و بازوهای فرد قرار خواهد گرفت.
ضربان سازها چگونه کاشته می شوند؟
- پزشک با تزریق داروی بی حسی موضعی، پوست شما را بی حس می کند. شما در ابتدا احساس سوزش یا فشار خواهید کرد. سپس آن بی حس می شود. پس از وقوع این امر، برشی برای جای گذاری ضربان ساز و لیدها ایجاد می شود. ممکن است شما در زمان ایجاد حفره ای که توسط پزشک برای جای گذاری ضربان ساز در بافت زیر پوست ایجاد می شود، احساس کشش داشته باشید. شما نباید هیچ کونه دردی حس کنید. در غیر این صورت، به پرستار اطلاع دهید.
- بعد از ایجاد حفره، پزشک لیدها را به داخل رگ وارد کرده و با استفاده از دستگاه فلوروسکوپی آنها را به محل موردنظر هدایت می کند.
- پس از قرارگیری لیدها، عملکرد آنها به منظور اطمینان از قابلیتشان در افزایش ضربان قلب مورد آزمایش قرار می گیرد. این حالت “ضربان سازی” خوانده می شود و شامل انتقال انرژی اندکی از طریق لیدها به عضله قلب است. این امر موجب انقباض قلب می شود. با افزایش ضربان قلب، ممکن است حس کنید قلبتان تند تند می زند یا سریعتر می تپد. بسیار مهم است که هرگونه علائمی که احساس می کنید را با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارید. باید هرگونه درد را فوراً گزارش کنید.
- پس از تست شدن لیدها، پزشک آنها را به ضربان ساز متصل می کند. پزشک سرعت ضربان ساز و سایر تنظیمات را مشخص می کند. تنظیمات نهایی ضربان ساز بعد از کاشت، با استفاده از وسیله خاصی به نام “پروگرامر” صورت می گیرد.
پس از انجام جراحی ضربان ساز چه انتظاری باید داشت؟
برای کاشت ضربان ساز شما یک شب در بیمارستان بستری خواهید شد. پرستاران سرعت و ریتم ضربان قلب شما را رصد خواهند کرد. صبح روز بعد، برای اطمینا از جای گذاری مناسب لیدها و ضربان ساز عکس قفسه سینه گرفته خواهد شد.
نحوه مراقبت از زخم به شما نشان داده خواهد شد. زخم خود را تمیز و خشک نگه دارید. پس از گذشت 5 روزمی توانید دوش بگیرید. هر روز زخم خود چک کنید تا از بهبودی آن اطمینان یابید. پیش از ترک بیمارستان، تنظیمات ضربان ساز شما بررسی خواهد شد.
مشاهده بیشتر : بهترین پزشکان قلب
شما کارت شناسایی موقتی دریافت خواهید کرد که حاوی اطلاعات زیرخواهد بود:
- نوع ضربان ساز و لیدهایی که دارید
- تاریخ کاشت ضربان ساز
- نام پزشکى که ضربان ساز را کاشته است
طی 3 ماه، یک کارت دائمی از شرکت سازنده ضربان ساز دریافت خواهید کرد. در صورت نیاز به هرگونه مراقبت پزشکی در بیمارستان دیگر، این كارت را در همیشه با خود به همراه داشته باشید.
محدودیت های بعد از جراحی ضربان ساز
- ممکن است بتوانید بازوی خود را بعد از گرفتن ضربان ساز به طور عادی حرکت دهید.
- اشیاء با وزن بیش از 10 پوند را بلند نکنید.
- تا 3 هفته بازوهای خود را بالاتر از سطح شانه نگه ندارید.
- از انجام فعالیت هایی مانند برف روبی یا چمن زنی است، که نیاز به هل دادن یا کشیدن اجسام سنگین دارد، خودداری کنید.
- از انجام هرگونه فعالیتی که شما را بیش از حد خسته کند، اجتناب کنید.
- تا 6 هفته بعد از عمل، از گلف، تنیس و شنا خودداری کنید.
- سعی کنید برای انجام ورزش تا حد امکان پیاده روی کنید.
- در مورد انجام فعالیت های شدیدتر با پزشک خود مشورت کنید.
- پزشک به شما خواهد گفت چه وقت می توانید به سر کار برگردید، این زمان معمولاً یک هفته بعد از رفتن به خانه خواهد بود. اگر سرکار هستید، با خیال راحت به برنامه کاری منظم خود بازگردید.
برای ضربان ساز چند وقت یکبار باید مراجعه به پزشک صورت گیرد؟
6 هفته پس از کاشت ضربان ساز باید بررسی کامل آن صورت گیرد. تنظیماتی انجام خواهد شد که عمر ضربان ساز شما را بیشتر خواهد کرد. سپس ضربان ساز باید هر 3 ماه از طریق تلفن بررسی شود تا مشخص شود باتری آن چقدر خوب کار می کند. پرستار نحوه چک کردن ضربان ساز با استفاده از فرستنده تلفن را توضیح خواهد داد. لازم است برای انجام معاینه کامل تر یک یا دو بار در سال به بیمارستان یا مطب پزشک مراجعه کنید.
در صورتی که دستگاه ضربان ساز دو بطنی دارید ممکن است لازم باشد برای اطمینان از عملکرد صحیح دستگاه خود و عدم نیاز به انجام تنظیمات، هر 6 ماه یکبار به مطب پزشک یا بیمارستان مراجعه کنید.
- خطرات و عوارض جانبی جراحی ضربان ساز
- با پزشک خود در مورد مزایا و خطرات احتمالی جراحی ضربان ساز صحبت کنید.
- به طور کلی جراحی ضربان ساز بی خطر است، اما مشکلات روی می دهند.
- در صورت مشاهده هریک از موارد زیر با پزشک خود تماس بگیرید:
- افزایش تورم، خونریزی، کبودی یا عفونت در نزدیکی محل
- آسیب عروق خونی یا عصب
- روی هم افتادگی ریه
- واکنش نسبت به هر دارویی که در طول عمل جراحی مورد استفاده قرار گرفت
زندگی با ضربان ساز
آیا در صورت داشتن ضربان ساز باید از وسایل برقی خاص دوری کرد؟
- پتو های برقی، پدهای گرمایشی و اجاق های مایکروویو می توانند مورد استفاده قرار گیرند و در عملکرد ضربان ساز اختلالی ایجاد نمی کنند.
- تلفن همراه باید در طرف مقابل جایی که دستگاه ضربان ساز کاشته شده است استفاده شود.
- تلفن های همراه نباید مستقیماً روی سینه یا همان سمتی که ضربان ساز واقع است، قرار گیرند.
- شما باید از میدان های الکتریکی یا مغناطیسی قوی مانند موارد زیر اجتناب کنید: برخی از تجهیزات صنعتی؛ ايستگاه هاي راديويي؛ امواج رادیویی با شدت بالا (که در نزدیکی ژنراتورهای الکتریکی بزرگ، نیروگاه ها یا برج های انتقال فرکانس رادیویی یافت می شوند)؛ و جوشکارهای مقاومت قوس.
- از انجام آزمایشاتی که نیاز به تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) داشته باشد، اجتناب کنید.
- پزشک یا پرستار شما می تواند اطلاعات بیشتری در مورد اینکه چه تجهیزاتی ممکن است با دستگاه ضربان ساز شما تداخل داشته باشند، ارائه دهد.
- اگر در مورد شغل یا فعالیت های خود نگرانی دارید، با پزشک خود مشورت کنید.
عمر دستگاه ضربان ساز چقدر است؟
عمر دستگاه ضربان ساز بسته به میزان استفاده از آن معمولاً 7 تا 10 سال است. هنگامی که باتری دستگاه کم شود، ضربان ساز باید تعویض شود.
برای مشاوره با دکتر متخصص قلب می توانید از درمانکده استفاده کنید.
