اختلالات شبه جسمی یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانشناختی هستند که از تاثیر عمیق هیجانات و فشارهای روانی بر عملکرد فیزیکی بدن ایجاد می‌شوند. فرد مبتلا به این اختلال، علائم جسمی ناراحت‌کننده و گاهی ناتوان‌کننده‌ای را تجربه می‌کند که دلیل پزشکی مشخصی برای آن‌ها یافت نمی‌شود. در چنین شرایطی، فرد بیش از حد به بیماری جسمی خود فکر می‌کند و با بروز کوچک‌ترین علائم، واکنش شدیدی نشان می‌دهد.
در جامعه امروز که استرس و اضطراب روبه افزایش است، شناخت علائم اختلالات شبه جسمی کمک می‌کند تا به موقع برای تشخیص و درمان اقدام کنید. برای این منظور کافیست در مقاله پیش‌رو از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا شما را با علل، علائم، انواع و روش درمان این اختلال بیشتر آشنا کنیم.
فهرست محتوا
- اختلالات شبه جسمی چیست؟
- علائم اختلالات شبه جسمی
- علت اختلالات شبه جسمی چیست؟
- انواع اختلالات شبه جسمی
- اختلال درد شبه جسمی چیست؟
- روش تشخیص اختلالات شبه جسمی
- درمان اختلالات شبه جسمی
- درمان اختلالات شبه جسمی چقدر طول می‌کشد؟
- عوارض اختلالات شبه جسمی
- راه‌کارهایی برای پیشگیری از اختلالات شبه جسمی
- راهنمای مراجعه به پزشک
- سوالات متداول
اختلالات شبه جسمی چیست؟
اختلالات شبه جسمی (Somatic Symptom Disorder) که با نام اختصاری اختلالات SSD هم شناخته می‌شوند، گروهی از اختلالات روانشناختی هستند که همچون اضطراب موقعیتی از دسته اختلالات اضطرابی به‌شمار می‌آیند. در این اختلال، فرد علائم جسمی ناراحت‌کننده‌ای را تجربه می‌کند، اما آن علائم به دلیل یک بیماری جسمانی واقعی ایجاد نشده‌اند.
به زبان ساده‌تر، علائم جسمی ناشی از مشکلی در سلامت جسمانی فرد نیستند، بلکه منشاء روانشناختی دارند. این علائم می‌توانند شامل درد، خستگی، مشکلات گوارشی یا عصبی باشند. معمولا فرد پس از تجربه علائم جسمانی، با وجود اینکه پزشکان دلیل مشخصی پیدا نکرده‌اند، فکر می‌کند که بیماری جدی دارد. به همین دلیل اغلب بارها به پزشک مراجعه می‌کند و پیگیری‌های متعددی برای یافتن علت علائم انجام می‌دهد. نگرانی بیش از حد فرد در خصوص علائم جسمی به شدت بر عملکرد و زندگی روزانه‌اش تاثیر منفی می‌گذارد.
علائم اختلالات شبه جسمی
این اختلالات، علائم جسمانی مختلفی دارند که به شدت بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی می‌گذارند. درد مزمن یکی از شایعترین نشانه‌های اختلالات شبه جسمی است که معمولا در قسمت‌های مختلف بدن مانند سر، کمر، مفاصل و عضلات احساس می‌شود. این دردها به دلیل بیماری جسمانی ایجاد نمی‌شوند، بلکه ریشه روانشناختی دارند و اغلب ناشی از اضطراب ذهنی هستند. اگر کنجکاوید بدانید دیگر علائم اضطراب شدید چیست، می‌توانید مقاله مرتبط با آن را در درمانکده مطالعه کنید.
از دیگر نشانه‌های افراد مبتلا به اختلالات SSD می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- علائم جسمی مکرر مانند تنگی نفس، مشکلات گوارشی، سردردهای مداوم، خستگی، ضعف و ناتوانی جسمانی را تجربه می‌کنند.
- به شدت نگران ابتلا به بیماری جدی هستند، حتی زمانی که نتایج آزمایشات نرمال باشد و پزشک مشکل جسمی پیدا نکند.
- به طور افراطی و غیر منطقی از ظاهر فیزیکی خود ناراضی هستند. (اختلال بدریختی بدن)
- بدون علت جسمی قابل توضیح و بررسی دچار ناتوانی حسی و حرکتی می‌شوند.
- معمولا در زمانی که تحت فشار روانی یا هیجانی شدید هستند، علائم جسمی را با شدت بیشتری تجربه می‌کنند.
- آزمایشات متعددی انجام می‌دهند، به طور پی‌درپی به پزشکان مختلفی مراجعه می‌کنند و از پاسخ پزشکی نارضایتی دارند.
علت اختلالات شبه جسمی چیست؟
دلیل اصلی این اختلال به طور دقیق مشخص نیست. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهند اختلالات شبه جسمی می‌توانند نتیجه تعامل پیچیده عوامل زیستی، روانی و اجتماعی باشند. عواملی که در بروز این اختلالات موثر هستند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- عوامل روانشناختی مانند اضطراب، استرس و افسردگی
- عوامل زیستی و ژنتیکی
- باورها و نگرش‌های غلط در مورد بدن و سلامتی
- عوامل شناختی مانند نقص در توانایی تشخیص و تفسیر درست نشانه‌های جسمی
- تجربه‌های آسیب‌زا دوران کودکی مانند بی‌توجهی، سوءاستفاده جسمی، جنسی و عاطفی
- باورها و هنجارهای فرهنگی غلط درباره بیماری، سلامتی و نحوه ابراز احساسات
انواع اختلالات شبه جسمی
این اختلالات شامل انواع مختلفی هستند که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم:
۱- اختلال جسمانی
اختلال جسمانی نوعی اختلال روانی است که فرد علائم جسمی مختلفی را تجربه می‌کند. این اختلال ریشه در مشکلات روانشناختی دارد نه بیماری جسمی قابل توضیح. فرد مبتلا به اختلال جسمانی با وجود اینکه پزشکان نتوانسته‌اند علت جسمی مشخصی پیدا کنند، بیش از حد نگران علائم جسمی است که تجربه می‌کند. این نگرانی افراطی به طور قابل توجهی بر عملکرد و کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی می‌گذارد.
۲- اختلال تبدیلی
فرد مبتلا به اختلال تبدیلی دچار علائم مختلفی مانند فلج، کوری، بی‌حسی، ناتوانی در صحبت کردن و غیره می‌شود. این علائم به طور ناگهانی بروز پیدا می‌کنند و ارتباطی با آسیب یا مشکل جسمانی ندارند. معمولا علائم جسمی به دنبال یک رویداد آسیب‌زا، تنش روانی یا تروما ظاهر می‌شوند و فرد معتقد است که این علائم واقعی هستند و بیماری جدی‌ای دارد. اختلال تبدیلی می‌تواند در هر سنی رخ دهد و احتمال ابتلای زنان به آن نسبت به مردان بیشتر است.
۳- اختلال خود بیمارانگاری
فرد مبتلا به این نوع از اختلالات شبه جسمی باور دارد که به بیماری جدی مانند سرطان، بیماری عصبی یا قلبی مبتلا شده است. این افراد در حالی که هیچ یک از آزمایشات نشان‌دهنده بیماری نیستند، بارها به پزشک مراجعه می‌کنند و همیشه نگران علائم جسمی خود هستند. این نگرانی افراطی، عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و موجب ابتلای فرد به افسردگی و علائم اضطراب می‌شود.
۴- اختلال بدریختی بدن
یکی دیگر از انواع اختلالات شبه جسمی، اختلال بدریختی بدن است که در آن، فرد دائما و به طور غیر منطقی نگران ظاهر و قسمت‌هایی از بدن خود است. فرد مبتلا به اختلال بدریختی بدن باور دارد قسمت‌هایی از بدنش مانند بینی، پوست، مو و غیره شکل نامناسبی دارند و این موضوع او را به طور جدی آزار می‌دهد. این افراد، اغلب خود را در آینه بررسی می‌کنند، در تلاشند تا قسمت‌هایی از بدن‌شان را پنهان کنند و به دنبال عمل‌های زیبایی مکرر هستند. همچنین مانند فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند.
اختلال درد شبه جسمی چیست؟
اختلال درد یکی از مهم‌ترین انواع اختلالات شبه جسمی است که نوعی اختلال روانی جسمانی به‌شمار می‌آید. این اختلال با درد مزمن و طولانی مدت همراه است و به شدت عملکرد روزانه فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. فرد مبتلا به اختلال درد، درد جسمی بسیار شدیدی را تجربه می‌کند که نه تنها به بیماری زمینه‌ای مرتبط نمی‌شود، بلکه عوامل روانی در ایجاد و تشدید آن‌ها موثر هستند. این درد که اغلب موجب بروز اضطراب، افسردگی و ناتوانی عملکردی می‌شود، ممکن است در قسمت‌های مختلف بدن مانند سر، مفاصل، عضلات و کمر بروز پیدا کند.
روش تشخیص اختلالات شبه جسمی
تشخیص این اختلالات فرآیندی دقیق و چندمرحله‌ای است که باید با همکاری روانپزشک، روانشناس بالینی و پزشک متخصص انجام شود. اولین مرحله برای تشخیص آن، رد بیماری جسمی قابل بررسی است. پزشک ابتدا علائم جسمی را به طور دقیق ارزیابی می‌کند و آزمایشات و معاینات لازم انجام می‌دهد تا بیماری‌های جسمی رد شوند.
در صورتی که نتایج آزمایشات طبیعی باشند یا شدت علائم با یافته‌های پزشکی هم‌خوانی نداشته باشند، فرد به روانشناس یا روانپزشک ارجاع داده می‌شود. متخصص سلامت روان، در این مرحله مصاحبه بالینی انجام می‌دهد و به بررسی تاریخچه علائم، سابقه پزشکی، سطح استرس، اضطراب و علائم افسردگی در فرد می‌پردازد.
همچنین الگوی رفتاری فرد مانند مراجعه مکرر به پزشک و نگرانی شدید درباره سلامت جسمی یا اجتناب از انجام کاری به دلیل ترس از بدتر شدن علائم مورد بررسی قرار می‌گیرد.
درمان اختلالات شبه جسمی
درمان این اختلالات معمولا ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی است که با هدف کاهش نگرانی از سلامتی، بهبود کیفیت زندگی و افزایش توانایی فرد در مدیریت استرس مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی، می‌توان گزینه‌های درمانی را شامل موارد زیر دانست:
۱- دارودرمانی
اگر فرد همراه با اختلالات شبه جسمی درگیر افسردگی یا اضطراب شدید باشد، پزشک داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب تجویز می‌کند. این داروها می‌توانند شدت علائم روانی و جسمی را تا حدودی کاهش دهند.
۲- روان‌درمانی شناختی رفتاری (CBT)
موثرترین روش برای درمان اختلالات شبه جسمی شامل روان‌درمانی شناختی رفتاری (CBT) است. این روش به فرد کمک می‌کند تا افکار غیر واقعی و منفی خود درباره بیماری را ببیند، بشناسد و به درستی اصلاح کند. بدین شکل فرد می‌تواند با احساس تجربه علائم جسمی راحت‌تر کنار بیاید و رفتارهای وسواس‌گونه خود را در مورد سلامتی‌اش (مانند مراجعه مکرر به پزشک) کنار بگذارد.
۳- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
این درمان به جای حذف یا کنترل مستقیم علائم بر پذیرش تجربه‌های ناخوشایند درونی مانند درد، ناراحتی یا افکار منفی و تعهد به انجام کارهایی برای تغییر رفتاری موثر تمرکز دارد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به افزایش انعطاف‌پذیری فرد کمک می‌کند و باعث می‌شود راحت‌تر بتواند با احساس علائم جسمی کنار بیاید و دچار ناتوانی عملکردی نشود.
۴- درمان خانگی
درمان خانگی نقش موثری در مدیریت اختلالات شبه جسمی دارد. مهم‌ترین راه‌کارهای خانگی شامل موارد زیر هستند:
- انجام تمرینات آرامش‌بخش مانند یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق
- انجام فعالیت ورزشی مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری
- نوشیدن آب به مقدار کافی (هشت لیوان در روز)
- خواب کافی و رعایت رژیم غذایی سالم
- استفاده از تکنیک‌هایی مانند برنامه‌ریزی و زمان‌بندی کارها یا افکار منفی برای کاهش استرس
- مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و داشتن روابط اجتماعی سالم
- افزایش آگاهی خود از اختلالات شبه جسمی و روش درمان آن‌ها
درمان اختلالات شبه جسمی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان درمان این اختلالات به شدت علائم، نوع اختلال و پاسخ فرد به درمان بستگی دارد و ممکن است مانند اضطراب جدایی از چند ماه تا چند سال طول بکشد. در موارد خفیف که فرد فقط درگیر اضطراب و افسردگی شده، داروهای ضد افسردگی چهار تا ۶ هفته پس از شروع مصرف اثربخشی خود را نشان می‌دهند. اما در موارد شدیدتر که نیاز به درمان شناختی رفتاری است، درمان می‌تواند بیش از یک سال طول بکشد. همچنین در موارد مزمن که باید از ترکیب دارودرمانی و درمان شناختی استفاده کرد، طول دوره درمان بین ۶ ماه تا ۲ سال است.
عوارض اختلالات شبه جسمی
تاثیرات منفی این اختلالات بر بدن، روان و شرایط زندگی شامل موارد زیر هستند:
- دردهای ناراحت‌کننده فیزیکی
- خستگی مزمن
- اختلال در خواب
- کاهش اشتها
- افسردگی
- استرس و اضطراب شدید
- کاهش کیفیت زندگی
- اختلال در روابط بین فردی
- کاهش عملکرد شناختی
- انزوای اجتماعی
- کاهش درآمد
- افت تحصیلی و پایین آمدن راندمان کاری
- کاهش مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی
راه‌کارهایی برای پیشگیری از اختلالات شبه جسمی
مهم‌ترین راه‌کارهایی که به پیشگیری از این اختلالات کمک می‌کنند، عبارت‌اند از:
- افزایش آگاهی عمومی از علائم و شرایط این اختلال
- آموزش مهارت‌های مقابله‌ای با استرس و چالش‌های زندگی
- ایجاد برنامه‌هایی برای ارتقاء سلامت روان جامعه
- تقویت حمایت‌های اجتماعی از طریق خانواده، دوستان و گروه‌های درگیر اختلالات
- غربالگری و شناسایی زودهنگام افراد مستعد ابتلا به اختلالات شبه جسمی
راهنمای مراجعه به پزشک
اختلالات شبه جسمی زمانی رخ می‌دهند که فرد علائم جسمی ناراحت‌کننده‌ای را بدون وجود دلیل پزشکی مشخصی تجربه می‌کند. این اختلالات که گاهی عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند، می‌توانند ناشی از عوامل زیستی، روانی و اجتماعی باشند. ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل شما را با علل، علائم، انواع و روش‌های درمان اختلالات شبه جسمی آشنا کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
این اختلالات در زنان بیشتر از مردان گزارش می‌شود؛ زیرا زنان در معرض تغییرات هورمونی قرار دارند و بیشتر تحت فشارهای روانی اجتماعی هستند.
این اختلالات می‌توانند موجب دردهای فیزیکی مبهم، خستگی مزمن، اختلال در خواب و تغییر اشتها شوند.
این اختلالات معمولا ناشی از عوامل روانشناختی، باورهای غلط درباره بدن و بیماری، عوامل ژنتیکی، تجارب کودکی منفی و نگرش‌های فرهنگی نادرست درباره سلامتی هستند.
منابع: verywellhealth | clevelandclinic | mayoclinic
