آزمایش ادرار چیست؟ جدول تفسیر آزمایش ادرار + خواندن جواب

آزمایش ادرار (Urinalysis یا UA) یک تست سریع، ساده و غیر‌تهاجمی است که برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها، تشخیص عفونت‌های ادراری و شناسایی برخی بیماری‌های سیستمیک مانند لوپوس استفاده می‌شود. پزشک با توجه به وضعیت شما، ممکن است تست ادرار را در کنار آزمایش کشت ادرار (Urine Culture) تجویز کند. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی تست ادرار می‌پردازیم، همچنین به این سوال پاسخ می‌دهیم که تفسیر آزمایش ادرار چگونه است و چه تفاوتی با کشت ادرار دارد.

آزمایش ادرار چیست؟

در تست ادرار اجزای فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار برای ارزیابی وضعیت سلامتی بررسی می‌شود. این آزمایش می‌تواند نشانه‌هایی از بیماری‌های کلیوی، عفونت‌های ادراری، دیابت، نارسایی کبدی یا حتی برخی بیماری‌های نادر را نشان دهد.

در حالت طبیعی، ادرار دارای آب، الکترولیت‌ها و مواد زائد محلول است. در صورت وجود هرگونه اختلال در بدن، برخی ترکیبات غیرمعمول مانند پروتئین، قند، خون یا سلول‌های غیرطبیعی ممکن است در ادرار وجود داشته باشند.

آزمایش ادرار ناشتا چیست؟

اگر پزشک فقط آزمایش کامل ادرار (Urinalysis) یا کشت ادرار تجویز کند، نیازی نیست ناشتا باشید. در این موارد، پزشک فقط می‌خواهد وضعیت کلی کلیه‌ها، عفونت، قند، پروتئین یا خون در ادرار را بررسی کند و زمان نمونه‌گیری اهمیتی ندارد. با این حال اولین ادرار صبحگاهی بهترین نمونه برای بررسی است، چون غلیظ‌تر است و نتایج دقیق‌تری درباره قند، پروتئین و سایر مواد دفعی می‌دهد.

چه زمانی برای آزمایش ادرار باید ناشتا بود؟

اگر آزمایش ادرار با آزمایش‌های خونی مثل قند ناشتا (FBS)، چربی خون، یا آزمایش هورمونی خاص همراه باشد، باید کل آزمایش‌ها را ناشتا انجام دهید. مدت زمان ناشتایی بین ۸ تا ۱۲ است. در طول مدت ناشتایی می‌توانید برای رفع تشنگی آب بنوشید اما نوشیدن آبمیوه، چای و قهوه ممنوع است. مدت زمان ناشتایی نیز نباید بیشتر یا کمتر از زمان تعیین‌شده باشد. هدف از ناشتایی این است تا وضعیت بدن در حالت پایه بررسی شود.

آزمایش ادرار ۲۴ ساعته چیست؟

اگر پزشک دستور آزمایش ادرار ۲۴ ساعته داده است، یعنی باید تمام ادراری که در طول یک شبانه‌روز (۲۴ ساعت) دفع می‌کنید را جمع‌آوری کنید. این نوع آزمایش برای بررسی دقیق عملکرد کلیه‌ها، تعادل مواد معدنی و دفع برخی مواد خاص از بدن استفاده می‌شود؛ چیزهایی که در یک نمونه ساده و لحظه‌ای از ادرار ممکن است دقیقا مشخص نشوند.

ادرار در طول روز دچار نوسانات طبیعی می‌شود. مثلا میزان دفع کراتینین (Creatinine)، اوره یا پروتئین ممکن است با توجه به زمان روز تغییر کند یا برخی هورمون‌ها یا مواد دفعی فقط در ساعات خاصی ترشح می‌شوند. موادی مثل کورتیزول (Cortisol)، آلدوسترون (Aldosterone)، اسید اوریک (Uric acid) یا کلسیم، در طول روز ممکن است به دلایل مختلف فیزیولوژیک، رفتاری یا تغذیه‌ای دچار نوسان شوند. بنابراین، اگر قرار باشد بر اساس یک نمونه لحظه‌ای قضاوت کنیم، ممکن است به خطای تشخیصی برسیم. آزمایش ادرار ۲۴ ساعته، با ثبت مجموع این تغییرات، یک نمای جامع و دقیق از عملکرد بدن در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

فرق کشت ادرار با آزمایش ادرار چیست؟

فرق کشت ادرار با آزمایش ادرار را می‌توان در ۲ مورد زیر خلاصه کرد:

هدف

در تست ادرار ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و سلولی ادرار برای تشخیص مشکلات کلیوی، وجود خون، پروتئین، قند یا علائم غیرمستقیم عفونت بررسی می‌شوند. به بیانی دیگر در آزمایش ادرار فاکتورهای زیر مورد توجه هستند:

• رنگ، بو و شفافیت ادرار
• وجود گلوکز، پروتئین، خون، نیتریت، بیلی‌روبین و PH
• بررسی میکروسکوپی سلول‌ها (گلبول‌های سفید و قرمز)، باکتری یا کریستال‌ها

در حالیکه در کشت ادرار هدف تشخیص دقیق وجود باکتری یا قارچ در ادرار، تعیین نوع میکروب و حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها است.

کاربرد بالینی

وقتی علائمی مثل سوزش ادرار، تکرر یا تب دارید، پزشک معمولا ابتدا آزمایش کامل ادرار را برای بررسی اولیه توصیه می‌کند تا وجود گلبول‌های سفید، خون یا نیتریت در ادرار مشخص شود. این علائم می‌توانند نشان‌دهنده عفونت باشند. نتیجه این تست خیلی سریع مشخص می‌شود.

اما اگر پزشک به عفونت باکتریایی شک کرده باشد و بخواهد نوع باکتری و آنتی‌بیوتیک را مشخص کند، آزمایش کشت ادرار را تجویز می‌کند. کشت ادرار به پزشک امکان می‌دهد که میکروب‌های موجود در ادرار را دقیق شناسایی و حساسیت آن‌ها به داروها را بررسی کند. این آزمایش زمان‌بر است و معمولا ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول می‌کشد تا جوابش آماده شود.

تفسیر آزمایش ادرار چگونه است؟

برای خواندن جواب آزمایش ادرار باید با بخش‌های مختلف این آزمایش آشنا باشید. تست ادرار معمولا شامل سه قسمت اصلی است:

• بررسی فیزیکی
• تحلیل شیمیایی
• بررسی میکروسکوپی

هرکدام از این بخش‌ها می‌توانند اطلاعات مهمی درباره سلامت کلیه‌ها، دستگاه ادراری یا حتی مشکلات سیستمیک بدن بدهند. برای مثال، در بخش ویژگی‌های فیزیکی، مواردی مثل رنگ، شفافیت و چگالی مخصوص (Specific Gravity) بررسی می‌شود. اگر نمی‌دانید specific gravity چیست، باید گفت این شاخص نشان‌دهنده غلظت ادرار است و می‌تواند به ما بگوید که آیا بدن به اندازه کافی آب دریافت کرده یا خیر، همچنین می‌تواند نشانه‌ای از عملکرد کلیه‌ها نیز باشد.

در بخش ویژگی‌های شیمیایی، موادی مانند پروتئین، گلوکز، کتون، بیلی‌روبین، نیتریت و خون بررسی می‌شود. مثبت بودن هر یک از این موارد ممکن است نشان‌دهنده مشکلی خاص در بدن باشد، مانند دیابت، عفونت ادراری یا اختلال عملکرد کلیه‌ها.

بخش میکروسکوپی نیز شامل مشاهده گلبول‌های سفید و قرمز، باکتری، کریستال‌ها و سلول‌های اپی‌تلیال است. سلول‌های اپی‌تلیال (Epithelial cells) سلول‌هایی هستند که سطح داخلی و خارجی اندام‌ها و بافت‌های بدن را می‌پوشانند. در دستگاه ادراری، این سلول‌ها سطح داخلی کلیه‌ها، حالب، مثانه و پیشاب‌راه را پوشانده‌اند. وجود تعداد کم سلول اپی‌تلیال در آزمایش ادرار طبیعی است، اما مقادیر بالا ممکن است نشانه‌ای از مشکل باشد.

در ادامه جدول تفسیر آزمایش ادرار را براساس پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی می‌بینید:

پارامترهای فیزیکی آزمایش ادرار

پارامتر	مفهوم	وضعیت یا محدوده نرمال
Color	رنگ	زرد روشن تا زرد کهربایی
Clarity	شفافیت	شفاف
Odor	بو	طبیعی، بدون بوی تند یا شیرین
Specific Gravity	وزن و چگالی ادرار	۱.۰۰۵ – ۱.۰۳۰
pH	میزان اسیدی یا بازی بودن ادرار	۴.۵ – ۸.۰

پارامترهای شیمیایی آزمایش ادرار

پارامتر	مفهوم	وضعیت یا محدوده نرمال
Protein	پروتئین	منفی (Negative)
Glucose	گلوکز	منفی
Ketones	کتون	منفی
Bilirubin	بیلی‌روبین	منفی
Urobilinogen	اوروبیلینوژن، محصول تجزیه هموگلوبین	۱.۰ تا ۰.۱ mg/dL
Nitrites	نیتریت	منفی
Leukocyte Esterase	لکوسیت استراز، آنزیم گلبول سفید	منفی

اگر این سوال برایتان پیش آمده که گلوکز مثبت در ادرار نشانه چیست؟ باید بدانید که این حالت معمولا زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون (Glucose) بیش از حد طبیعی بالا رفته باشد. در چنین شرایطی، کلیه‌ها دیگر قادر به بازجذب کامل گلوکز نیستند و بخشی از قند اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از دیابت یا اختلال در تنظیم قند خون باشد و نیاز به بررسی بیشتر توسط پزشک دارد.

پارامترهای میکروسکوپی آزمایش ادرار

پارامتر	مفهوم	وضعیت یا محدوده نرمال
RBC	گلبول قرمز	(۰ تا ۳) در هر میدان *
WBC	گلبول سفید	(۰ تا ۵ ) عدد در هر میدان
Epithelial Cells	سلول‌های اپی‌تلیال	کم یا صفر
Casts	استوانه‌های کلیوی که انواع مختلف دارد.	(۰ تا ۵ ) عدد در هر میدان
Crystals	کریستال‌ها	گاهی دیده می‌شوند
Bacteria	باکتری	منفی
Yeast	مخمر یا قارچ	منفی
Parasites	انگل	منفی

*توضیح (در هر میدان): وقتی نمونه ادرار زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود، یک میدان دید میکروسکوپی دارد. هر میدان میکروسکوپی (Microscopic Field) یعنی قسمتی از نمونه که با یک بار نگاه کردن زیر میکروسکوپ مشاهده می‌کنیم. همچنین عبارت «Trace» در برگه نتیجه آزمایش ادرار یعنی مقدار خیلی کم از یک ماده در ادرار وجود دارد.

نحوه گرفتن آزمایش ادرار از نوزاد چگونه است؟

وقتی آزمایش ادرار در نسخه نوزاد یا شیرخوار نوشته می‌شود، رایج‌ترین و کم‌تهاجمی‌ترین راه برای نمونه‌گیری ادرار استفاده از کیسه جمع‌آوری ادرار (Urine Collection Bag) است. این کیسه بدنه شفاف و منعطفی از جنس پلاستیک پزشکی (medical-grade) دارد که می‌توانید ادرار جمع‌شده را در آن ببینید. یک نوار چسب ضد‌ حساسیت نیز دور محل خروج ادرار چسبانده می‌شود و به پوست ناحیه تناسلی می‌چسبد تا ادرار مستقیم وارد کیسه شود. در برخی مدل‌ها، انتهای کیسه دریچه‌ای برای انتقال راحت ادرار به ظرف آزمایشگاهی دارد.

گرفتن آزمایش ادرار از نوزاد دختر

برای نمونه‌گیری ادرار از نوزاد دختر مراحل زیر را طی کنید:

• پاهای نوزاد را کمی باز کنید.
• ناحیه تناسلی کودک را از جلو به عقب با گاز استریل تمیز کنید.
• چسب کیسه را به‌گونه‌ای قرار دهید که مجرای ادرار (در بالای ورودی واژن) کاملا در مرکز دهانه کیسه باشد.
• از تماس چسب با دهانه مقعد خودداری کنید.
• بهتر است پاهای نوزاد را با پوشک تمیز خیلی نرم (شل و ملایم) ببندید تا کیسه جابه‌جا نشود

نحوه گرفتن نمونه ادرار نوزاد پسر

مراحل نمونه‌گیری ادرار از نوزاد پسر عبارت‌ند از:

• ناحیه آلت تناسلی کودک و اطراف آن را با گاز استریل تمیز کنید.
• آلت را به‌آرامی وارد دهانه کیسه کنید و چسب کیسه را اطراف پایه آلت بچسبانید.
• مطمئن شوید کیسه محکم است ولی به آلت فشار نمی‌آورد.

نکات مهم گرفتن تست ادرار از نوزادان

برای گرفتن یک نمونه قابل اعتماد از ادرار کودکان به نکات زیر توجه کنید:

• اگر کیسه را به‌درستی نصب نکنید، ممکن است ادرار نشت کند یا نمونه آلوده شود.
• از هر کیسه فقط یکبار استفاده کنید.
• اگر به هر دلیلی مانند مدفوع کردن نوزاد، کیسه آلوده شود نمونه غیر قابل‌اعتماد است و باید تکرار شود.

پروتئین مثبت در آزمایش ادرار یعنی چه؟

پروتئین مثبت در آزمایش ادرار یعنی میزان قابل توجهی پروتئین، که اغلب آلبومین (Albumin) است، در ادرار وجود دارد. در شرایط طبیعی سطح پروتئین در ادرار باید بسیار کم یا حتی ناچیز باشد. این موضوع معمولا نشانه‌ای از اختلال در عملکرد کلیه‌ها است.

کلیه‌ها نقش فیلتر کردن خون و نگه‌داشتن مواد ضروری مثل پروتئین‌ها را دارند. وقتی این فیلتر آسیب ببیند یا عملکردش دچار مشکل شود، پروتئین از خون به ادرار نشت می‌کند و در آزمایش ظاهر می‌شود. رایج‌ترین دلایل وجود پروتئین در ادرار عبارت‌اند از:

• بیماری‌های کلیوی مثل نفریت یا التهاب کلیه (Nephritis)، گلومرولونفریت (Glomerulonephritis)، دیابت کلیوی یا نفروپاتی دیابتی(Nephropathy) و فشار خون مزمن که به فیلترهای کلیوی آسیب می‌رسانند.
• فشار خون بالا و کنترل نشده که می‌تواند باعث آسیب به کلیه‌ها و افزایش دفع پروتئین شود.
• عفونت یا التهاب دستگاه ادراری
• بیماری‌های سیستمیک مانند لوپوس یا سایر بیماری‌های خودایمنی که می‌توانند کلیه‌ها را درگیر کنند.

همچنین ورزش شدید، تب، استرس، گرمای زیاد یا ایستادن طولانی مدت نیز باعث دفع موقت پروتئین می‌شوند.

آیا آزمایش ادرار در زمان پریودی انجام می‌شود؟

در حالت کلی، انجام آزمایش ادرار در زمان قاعدگی توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط ضروری. در دوران پریود، ممکن است:

• خون قاعدگی با نمونه ادرار مخلوط شود، در نتیجه در جواب آزمایش گلبول قرمز گزارش خواهد شد. این در حالی است که دستگاه ادراری خونریزی نداشته است. این موضوع به راحتی می تواند پزشک و مسیر درمان را را گمراه کند.
• سلول‌های پوششی رحم وارد نمونه شوند و تفسیر میکروسکوپی آزمایش را منحرف کنند.
• احتمال آلودگی نمونه با میکروب‌های واژن افزایش یابد و منجر به مثبت شدن کاذب در کشت ادرار شود.

تفاوت قند خون و قند ادرار چیست؟

تفاوت قند خون و قند ادرار را می‌توان از نظر چگونگی، کاربرد، روش‌ اندازه‌گیری و ارزش تشخیصی با هم فرق دارند.

مقایسه روش انجام قند خون و قند ادرار

برای آزمایش قند خون به نمونه خون نیاز دارید که به طور روتین از ورید بازویی گرفته می‌شود. این تست انواع مختلفی دارد که از رایج‌ترین آن‌ها قند خون ناشتا (FBS) است. برای انجام حداقل باید به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید. در مقابل در تست قند ادرار به نمونه ادرار نیاز دارید که نیاز به ناشتایی ندارد و در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانید آن را انجام دهید.

کاربرد تست قند خون در مقابل تست قند ادرار

آزمایش قند خون شاخص اصلی برای تشخیص و پایش دیابت است. اندازه‌گیری آن به‌صورت ناشتا، تصادفی یا بعد از مصرف گلوکز انجام می‌شود.

قند در ادرار را فقط زمانی می‌بینید که قند خون به‌شدت بالا رفته باشد، یعنی بیش از آستانه جذب کلیه، حدود ۱۸۰ mg/dL. بنابراین تست ادرار بیشتر نشان‌دهنده بالا بودن قند خون در مراحل پیشرفته یا دیابت کنترل‌نشده است.

کدام یک دقیق‌تر است؛ قند خون یا قند ادرار؟

تست قند خون مستقیم و دقیق است و مبنای تشخیص دیابت قرار می‌گیرد. در مقابل قند ادرار غیرمستقیم و متاثر از عملکرد کلیه‌ها است؛ ممکن است فرد دیابت داشته باشد ولی قند در ادرارش ظاهر نشود. مثلا شاید بیمار آستانه کلیوی بالایی داشته باشد.

چه زمانی پزشک قند خون و قند ادرار را تجویز می‌کند؟

اگر پزشک بخواهد در مورد ابتلا به دیابت مطمئن شود، آزمایش قند خون ناشتا و تست تحمل گلوکز یا HbA1c را تجویز می‌کند. در صورتی که قند ادرار بیشتر یک علامت هشداردهنده است که نشان می‌دهد قند خون احتمالا خیلی بالا رفته و کلیه‌ها دیگر نمی‌توانند آن را بازجذب کنند.

آیا تشخیص بارداری از روی ادرار امکان دارد؟

تشخیص بارداری از روی ادرار کاملا امکان‌پذیر است و یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین روش‌های تایید بارداری به‌شمار می‌رود. در واقع، اولین ابزاری که در بررسی بارداری به‌کار می‌رود، آزمایش ادرار است، چه در خانه با بیبی چک و چه در آزمایشگاه.

هنگامی که تخمک بارور شده در رحم لانه‌گزینی می‌کند (حدود ۶ تا ۱۰ روز پس از لقاح)، جفت شروع به تولید هورمونی به نام گنادوتروپین کوریونی انسان (hCG) می‌کند. این هورمون به سرعت وارد جریان خون شده و سپس از طریق کلیه‌ها وارد ادرار می‌شود. بنابراین وجود هورمون hCG در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده بارداری باشد.

تست ادرار در چند خط

آنچه تحت عنوان آزمایش ادرار در برگه نتیجه می‌بینید مجموعه‌ای از داده‌های فیزیکی، شیمیایی و سلولی درباره بدن شما است. این داده‌ها، اگر به‌درستی تفسیر شوند، می‌توانند اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره وضعیت کلیه‌ها، مثانه، سطح آب بدن، تغذیه، قند خون و حتی کبد را در اختیار پزشک قرار دهند. در صورتی که هر یک از مقادیر در نتیجه آزمایش خارج از محدوده نرمال باشد، بهتر است به‌جای تکیه بر تفسیرهای عمومی، آن را با پزشک در میان بگذارید تا اقدامات تشخیصی بعدی مشخص شود. هیچ آزمایشی به‌تنهایی تشخیص قطعی نمی‌دهد، اما می‌تواند مسیر درمان را به‌درستی هدایت کند.

اگر مشکلات مربوط به کلیه یا مجاری ادراری شما را نگران کرده است و به دنبال مشاوره تخصصی از بهترین دکتر اورولوژی می‌گردید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر اورولوژی آنلاین مشاوره داشته باشید و یا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر اورولوژی به متخصص مد نظر خود مراجعه کنید.

سوالات رایج

منبع: my.clevelandclinic | mayoclinic | webmd