جراحی فک بالا، پایین و چانه چگونه است و چه عوارضی دارد؟

جراحی فک (Jaw Surgery) یا ارتوگناتیک (Orthognathic Surgery)، روشی تخصصی برای اصلاح ناهماهنگی‌های فک است و می‌تواند در درمان مشکلاتی مانند اختلالات مفصل فک و گیجگاه (TMJ)، ناهنجاری‌های بایت (مال‌اکلوژن) و آپنه انسدادی خواب موثر باشد. این جراحی به‌دلیل پیچیدگی زیاد و نیاز به دوران نقاهت نسبتا طولانی، نرخ موفقیتی در حدود ۹۴ درصد دارد. در ادامه این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی چگونگی این جراحی، دوران نقاهت و عوارض جانبی آن می‌پردازیم. علاوه بر این می‌توانید عکس قبل و بعد جراحی فک را نیز در ادامه مشاهده کنید.

جراحی فک و صورت چه تفاوتی با جراحی فک دارد؟

جراحی ارتوگناتیک به روشی گفته می‌شود که ساختار استخوان فک‌ها را تغییر داده و فک‌های بالا و پایین را در موقعیت صحیح نسبت به یکدیگر قرار می‌دهد. ناهماهنگی فک‌ها می‌تواند روی بایت (نحوه قرار گرفتن دندان‌ها روی هم) تاثیر منفی بگذارد و باعث دشواری در خوردن، جویدن و صحبت کردن شود. در اغلب موارد جراحی ارتوگناتیک برای زیبایی انجام می‌شود و یک درمان سریع و یک‌مرحله‌ای نیست؛ بلکه فرآیندی ۲ تا سه‌ساله بوده و ترکیبی از ارتودنسی و جراحی است. با وجود تفاوت‌های فردی در جزئیات جراحی، روند کلی آن شامل مراحل زیر می‌شود:

• ابتدا درمان ارتودنسی برای آماده‌سازی دندان‌ها پیش از جراحی ارتوگناتیک انجام می‌شود.
• جراحی ارتوگناتیک باعث هم‌تراز شدن فک بالا و پایین می‌شود.
• درمان ارتودنسی پس از جراحی ادامه می‌یابد تا دندان‌ها به موقعیت نهایی خود برسند و در آن حالت تثبیت شوند.

با اینکه استثناهایی وجود دارد؛ اما بیشتر افراد تا زمانی که رشد فک‌های آن‌ها کامل نشده باشد یعنی تا اواخر دوران نوجوانی، نمی‌توانند جراحی ارتوگناتیک انجام دهند. در مقابل، جراحی فک و صورت (Oral and Maxillofacial Surgery) یک حوزه تخصصی گسترده‌تر است که جراحی ارتوگناتیک را هم شامل می‌شود. سایر درمان‌های این نوع جراحی عبارت‌اند از:

• کشیدن دندان‌های نهفته
• جراحی تومورها و کیست‌ها
• درمان شکستگی‌ها
• جراحی مفصل فک(TMJ) و جراحی فک در رفته
• بازسازی‌های استخوانی
• شکاف لب و کام
• سرطان فک
• آپنه انسدادی خواب (OSA)

بیشتر بدانید: زاویه سازی فک

جراح فک‌و‌صورت با چه متخصصانی همکاری می‌کند؟

در موارد پیچیده، جراح فک‌و‌صورت ممکن است با سایر متخصصان پزشکی همکاری داشته باشد تا بهترین نتیجه برای بیمار حاصل شود. ارتودنتیست‌ (Orthodontist) نقش مهمی در تنظیم و هم‌راستاسازی دندان‌ها پیش و پس از جراحی دارد.

در مواردی که نیاز به تغییراتی در بینی، چانه یا سایر اجزای صورت وجود دارد، جراح پلاستیک یا زیبایی ممکن است در کنار تیم جراحی حضور داشته باشد. اگر بیمار نیاز به بازسازی دندان‌ها یا کاشت ایمپلنت دندان داشته باشد، همکاری با متخصص پروتز دندانی یا ایمپلنتولوژیست ضروری خواهد بود.

همچنین در برخی موارد که ناهنجاری‌های فک با اختلالات تنفسی یا مشکلات سینوسی همراه است، متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) نیز در روند درمان مشارکت می‌کند. علاوه بر این، در موارد نادر و خاص که جراحی ارتوگناتیک در مجاورت اعصاب یا ساختارهای مغزی انجام می‌شود، ممکن است نیاز به همکاری با جراح مغز و اعصاب نیز وجود داشته باشد.

تغییرات چهره بعد از جراحی فک چگونه است؟

جراحی ارتوگناتیک می‌تواند تغییرات قابل‌توجهی در ظاهر چهره، هم از نظر ساختاری و هم از لحاظ زیبایی‌شناسی ایجاد کند. این تغییرات ناشی از جابجایی استخوان‌های فک هستند که بر بافت‌های نرم و هماهنگی کلی صورت تاثیر می‌گذارند. جراحی ارتوگناتیک ناهماهنگی‌ها را اصلاح می‌کند و باعث بهبود تقارن صورت و ایجاد ظاهری متعادل‌تر می‌شود. جابجا کردن فک‌ها می‌تواند اجزای صورت را با یکدیگر هماهنگ کرده و زیبایی کلی را افزایش دهد.

همچنین تنظیم موقعیت فک بالا (ماگزیلا) و فک پایین (مندیبول) می‌تواند نسبت‌های صورت را تغییر دهد. برای مثال، حرکت فک‌ها به سمت جلو می‌تواند برجستگی صورت را افزایش داده و چانه را برجسته‌تر کند. برعکس، حرکت فک‌ها به سمت عقب می‌تواند منجر به نمایی صاف‌تر در نیمرخ شود.

در جراحی ۲ فک به‌ویژه در مواردی که فک بالا به سمت جلو حرکت داده می‌شود، ناحیه نازولبیال (خط خنده) ممکن است به‌طور قابل‌توجهی تغییر کند. این تغییرات ممکن است شامل تغییر در موقعیت نوک بینی، طول لب بالا و زاویه نازولبیال باشد. علاوه بر این، اصلاح ناهماهنگی‌های فک می‌تواند به متقارن‌تر شدن چهره کمک کند. برای مثال، ممکن است بیماران بعد از جراحی لبخندی متعادل‌تر داشته باشند.

انواع جراحی فک

سه نوع اصلی جراحی‌ اصلاحی ارتوگناتیک عبارت‌اند از:

۱. جراحی فک بالا (استئوتومی ماگزیلا)

این نوع عمل زمانی استفاده می‌شود که فک بالایی بیش از حد جلو یا عقب باشد. انواع مختلف جراحی ارتوگناتیک بالا عبارت‌اند از:

الف) استئوتومی لوفور نوع اول (Le Fort I Osteotomy)

این رایج‌ترین نوع جراحی ارتوگناتیک بالاست. در این روش، یک برش افقی در بالای دندان‌ها ایجاد می‌شود تا امکان حرکت فک بالا به جهات مختلف یعنی جلو، عقب، بالا یا پایین فراهم شود. این تکنیک برای اصلاح مشکلاتی مانند باز بودن بایت (Open Bite)، کراس‌بایت (Crossbite) یا بلندی بیش از حد فک بالا (Vertical Maxillary Excess) کاربرد دارد. همچنین استئوتومی لوفور نوع اول رایج‌ترین روش برای جراحی فک بالا جلو آمده (پروگناتیسم ماگزیلا) است.

ب) استئوتومی سگمنتال فک بالا (Segmental Maxillary Osteotomy)

در این روش، فک بالا به بخش‌هایی تقسیم می‌شود تا ناهنجاری‌های خاص دندانی یا اسکلتی اصلاح شوند. این نوع جراحی معمولا برای بیمارانی که دارای ناهماهنگی‌های پیچیده یا عدم تقارن فک‌ها هستند استفاده می‌شود.

۲. جراحی فک پایین (استئوتومی ماندیبول)

استئوتومی ماندیبول که معمولا به آن جراحی ارتوگناتیک پایین گفته می‌شود، یک روش اصلاحی برای درمان ناهنجاری‌ها و بدشکلی‌های فک است. این عمل نه‌تنها به بهبود زیبایی صورت کمک می‌کند؛ بلکه عملکرد دهان مانند جویدن، صحبت کردن و تنفس را نیز بهبود می‌بخشد. انواع جراحی ارتوگناتیک پایین عبارت‌اند از:

الف) جراحی جلو آوردن فک پایین (Mandibular Advancement)

این نوع جراحی برای اصلاح وضعیت فک پایینی که بیش از حد عقب رفته (رتروگناتیک) انجام می‌شود و به آن جراحی فک پایین عقب رفته نیز می‌گویند. این حالت می‌تواند باعث مشکلاتی نظیر سختی در جویدن، اختلالات گفتاری و آپنه خواب انسدادی شود.

رایج‌ترین تکنیک مورد استفاده برای اصلاح این مشکل، استئوتومی ۲ طرفه شکاف سهمی (Bilateral Sagittal Split Osteotomy – BSSO) است. در این روش، جراح فک‌و‌صورت برش‌هایی دقیق در ۲ طرف فک پایین ایجاد می‌کند تا بتواند آن را به سمت جلو حرکت دهد. فک جدید با استفاده از صفحات و پیچ‌ها ثابت می‌شود. این تکنیک ناحیه وسیعی برای ترمیم استخوان فراهم می‌کند و جای زخم بیرونی ندارد؛ زیرا برش‌ها از داخل دهان انجام می‌شوند.

ب) جراحی عقب بردن فک پایین (Mandibular Setback)

این نوع عمل برای درمان فک پایین برجسته (پروگناتیک) انجام می‌شود و به آن جراحی فک پایین جلو آمده نیز می‌گویند. این ناهماهنگی می‌تواند منجر به بایت نامناسب، عدم تعادل چهره و اختلال در گفتار شود. همانند جراحی جلو آوردن فک، تکنیک BSSO برای عقب بردن فک نیز استفاده می‌شود.

در این حالت، فک پایین به سمت عقب جابه‌جا شده تا با فک بالا در موقعیت صحیح قرار گیرد و با پیچ و صفحه ثابت می‌شود. لازم به ذکر است که عقب بردن فک می‌تواند فضای راه هوایی را کاهش دهد که ممکن است به آپنه خواب منجر شود؛ بنابراین ارزیابی دقیق و مشورت با متخصص جراحی فک و صورت پیش از عمل ضروری است.

۳. جراحی ۲ فک (استئوتومی بای‌ماگزیلاری)

جراحی استئوتومی ۲ فک، یک روش ارتوگناتیک پیچیده است که برای اصلاح ناهماهنگی‌های شدید فک طراحی شده است. در این عمل، هر ۲ فک بالا (ماگزیلا) و پایین (مندیبول) مجددا موقعیت‌دهی می‌شوند. هدف از انجام این تکنیک، بهبود انسداد دندانی (بایت)، زیبایی چهره و عملکرد کلی فک است.

گاهی پزشکان به این نوع درمان، جراحی فک بالا و پایین و چانه نیز می‌گویند؛ زیرا در برخی موارد، عمل چانه (ژنیوپلاستی) نیز انجام می‌شود تا تناسب کلی چهره بیشتر شود. با این حال در نظر داشته باشید که ژنیوپلاستی همواره بخشی از جراحی ارتوگناتیک نیست و براساس مشکل فرد ممکن است انجام شود یا خیر. اصلی‌ترین تکنیک‌های جراحی استئوتومی بای‌ماگزیلاری عبارت‌اند از:

• استئوتومی لِفورت نوع یک (Le Fort I Osteotomy): در این تکنیک فک بالا جابه‌جا می‌شود تا اختلاف‌های عمودی، افقی یا عرضی اصلاح شوند.
• استئوتومی ساژیتال دوطرفه (BSSO): در این روش، فک پایین به جلو یا عقب برده می‌شود تا تراز درستی حاصل شود.

این جراحی معمولا برای افرادی توصیه می‌شود که با مشکلاتی مانند مال‌اکلوژن شدید (ناهماهنگی دندانی غیر قابل اصلاح با ارتودنسی)، عدم تقارن صورت، آپنه خواب انسدادی و اختلالات مفصل فکی گیجگاهی (TMD) مواجه هستند.

۴. سایر جراحی‌های ارتوگناتیک

سایر انواع جراحی ارتوگناتیک عبارت‌اند از:

• جراحی فک بعد از ارتودنسی: عمل ارتوگناتیک معمولا پس از درمان ارتودنسی انجام می‌شود تا ناهنجاری‌های اسکلتی‌ای که با بریس به‌تنهایی قابل اصلاح نیستند، برطرف شوند.
• جراحی فک بعد از عمل بینی: انجام تکنیک‌های ارتوگناتیک پس از عمل بینی می‌تواند به‌دلیل تغییر ساختار صورت، ظاهر بینی را نیز تغییر دهد. به همین دلیل، توصیه می‌شود ابتدا جراحی ارتوگناتیک و سپس عمل بینی انجام شود.
• جراحی فک دراز: اصطلاح فک دراز معمولا به جلو بودن فک پایین یا دراز شدن چانه اشاره دارد که می‌تواند باعث عدم تناسب صورت و مشکلات بایت شود. تکنیک مورد استفاده برای اصلاح این وضعیت شامل عقب بردن فک پایین (BSSO) یا ژنیوپلاستی است.
• جراحی فک برای لبخند لثه ای: نمایش بیش از حد لثه (لبخند لثه‌ای) اغلب نتیجه افزایش عمودی فک بالاست. متخصص جراحی ارتوگناتیک می‌تواند فک بالا را مجددا در جای مناسب قرار دهد تا میزان دیده شدن لثه کاهش و زیبایی لبخند افزایش یابد.

عوارض جراحی فک

در حالی که این جراحی معمولا ایمن و موثر است؛ اما مانند هر جراحی دیگری، می‌تواند خطرات و عوارض احتمالی مختلفی داشته باشد که عبارت‌اند از:

• عفونت: مانند تمام جراحی‌ها، جراحی ارتوگناتیک نیز با خطر عفونت به‌ویژه در محل برش، همراه است. این مشکل معمولا با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها قابل مدیریت است.
• آسیب عصبی: یکی از نگران‌کننده‌ترین عوارض این جراحی، آسیب به عصب است که می‌تواند منجر به بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا از دست دادن حس در نواحی مانند لب پایین، چانه یا لثه‌ها شود. در بیشتر موارد، این مشکل موقت است؛ اما در بعضی موارد ممکن است دائمی شود.
• خون‌ریزی: خون‌ریزی قابل توجهی ممکن است در طول یا بعد از جراحی رخ دهد. استفاده از داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین یا داروهای مشابه قبل از جراحی نیز می‌تواند خطر خون‌ریزی شدید را افزایش دهد. 
• اختلالات فکی: فرآیند بهبودی گاهی‌اوقات می‌تواند منجر به محدودیت در حرکت فک، ناراحتی یا مشکلاتی در جویدن شود. این علائم معمولا موقت هستند؛ اما ممکن است برای رفع کامل نیاز به فیزیوتراپی داشته باشند.
• عوارض بازگشتی: گاهی‌اوقات ممکن است فک پس از جراحی به موقعیت اصلی خود باز‌گردد؛ به‌ویژه اگر دستورالعمل‌های پس از جراحی در مورد رژیم غذایی، فیزیوتراپی و استراحت به‌طور دقیق رعایت نشود.
• جای زخم: با وجود تلاش‌هایی که برای کاهش جای زخم انجام می‌شود، برخی از بیماران ممکن است جای زخم‌های قابل توجهی داشته باشند؛ به‌ویژه اگر برش به‌صورت خارجی انجام شده باشد.
• مرگ در جراحی فک: در برخی مواد ممکن است عوارضی از قبیل واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات تنفسی در طول جراحی به‌دلیل بیهوشی رخ دهد. همچنین ممکن است پس از جراحی لخته‌های خون به‌ویژه در پاها تشکیل شوند و در صورتی که به ریه‌ها برسند (آمبولی ریه)، عامل تهدید‌کننده زندگی هستند.

جمع‌بندی

در این مقاله به بررسی چگونگی جراحی فک و روش‌های آن پرداختیم. همان‌طور که اشاره شد، جراحی فک یک روش تخصصی و موثر برای اصلاح ناهماهنگی‌های فک و مشکلات مرتبط با بایت و عملکرد صورت است. این جراحی می‌تواند علاوه بر بهبود زیبایی، مشکلات عملکردی مانند جویدن، صحبت کردن و تنفس را نیز بهبود بخشد.

اگر مشکلاتی در فک‌ها و صورت خود احساس می‌کنید، توصیه می‌کنیم با یک جراح فک‌و‌صورت در‌این‌باره مشورت کنید. شما می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله دکتر آنلاین جراحی فک و صورت مشورت کنید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری جراح فک و صورت از متخصص مورد نظر خود نوبت بگیرید.

سوالات متداول

منبع: clevelandclinic | mayoclinic