سندروم تریکوتیلومانیا (Trichotillomania یا Hair-pulling disorder) همان اختلال کندن مو است که با نام‌های دیگری مانند وسواس موکنی، اختلال کندن موی وسواسی، کندن موی اجباری و اختلال کشیدن مو نیز معرفی می‌شود. این بیماری یکی از انواع اختلالات روانی کمتر شناخته‌شده اما تاثیرگذار در حوزه سلامت روان است که در بسیاری از موارد، فرد حتی از بیمار بودن خود آگاهی ندارد. این اختلال، نوعی وسواس فکری-عملی به شمار می‌رود و درمان آن نیازمند رویکردی چندجانبه است.
در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به این موضوع می‌پردازیم که بیماری تریکوتیلومانیا چیست، چه انواع و علائمی دارد. همچنین به روش درمان تریکوتیلومانیا نیز اشاره می‌کنیم.
فهرست محتوا
اختلال تریکوتیلومانیا چیست؟
تصور کنید دختر نوجوانی پشت میز نشسته و مشغول درس خواندن است. او ناخودآگاه شروع به پیچاندن تارهای مو دور انگشتش و بعد کندن آن می‌کند. این کار برایش همزمان هم آرامش‌بخش است، هم ناراحت‌کننده. بعد از کندن موها، شاید حس ناراحتی و حتی پشیمانی داشته باشد، ولی نمی‌تواند جلوی خودش را بگیرد. این یکی از چهره‌های مریضی تریکوتیلومانیا است.
وسواس کندن مو یک نوع اختلال روانی از گروه وسواس‌ها است که در آن بیمار به طور مکرر و اجباری موهای خود را می‌کند؛ به‌طوری‌که این کار به مو آسیب می‌رساند و گاهی موجب طاسی می‌شود. اختلال روانی کندن مو اغلب از نوجوانی یا حتی دوران کودکی آغاز می‌شود و اگر درمان نشود، ممکن است سال‌ها ادامه پیدا کند.
انواع تریکوتیلومانیا چیست؟
بیماری تریکوتیلومانیا شکل‌های گوناگونی دارد که با توجه به محل کندن موها و الگوی رفتاری بیمار به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود. در همه آن‌ها، کندن موی اجباری و احساس ناتوانی در کنترل این رفتار وجود دارد اما محل درگیری و تاثیرات ظاهری متفاوت است.
تریکوتیلومانیا سر؛ اختلال کندن موی سر
در این نوع که شایع‌ترین شکل اختلال کشیدن مو است، بیمار موهای سر خود را می‌کند. از مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری این افراد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وجود نواحی کم‌مو یا طاس، به‌ویژه در قسمت‌هایی مانند فرق سر یا پشت سر
- رشد نامنظم مو در برخی مناطق
- در موارد شدید، مشاهده زخم یا التهاب روی پوست
گاهی این نوع طاسی با آلوپسی اشتباه گرفته می‌شود، اما با بررسی دقیق‌تر می‌توان شکستگی تارهای مو و علائم کندگی را تشخیص داد.
تریکوتیلومانیا ابرو؛ اختلال کندن مو ابرو
در این حالت بیمار به صورت وسواس‌گونه ابروهای خود را می‌کند؛ گاهی فقط چند تار و گاهی کل یا بخشی از ابروها. مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری افراد مبتلا به اختلال کندن وسواسی مو عبارت‌اند از:
- ریزش یا حذف بخش‌هایی از ابرو که اغلب دم ابرو یا وسط آن است.
- ابروها شکل نامتقارن یا ناقص دارند.
- گاهی پوست زیر ابرو قرمز یا تحریک می‌شود.
تریکوتیلومانیا مژه
در این نوع، بیمار مژه‌های خود را به طور مداوم می‌کند. ویژگی‌های زیر در این افراد دیده می‌شود:
- یک یا هر ۲ چشم مژه ندارند.
- چشم‌ها ممکن است به نور یا گردوغبار حساس‌تر شوند.
- گاهی به دلیل دست‌کاری زیاد پلک‌ها ملتهب می‌شوند و عفونت می‌کنند.
تریکوتیلومانیا نواحی دیگر بدن
در بعضی افراد، کندن مو محدود به سر، ابرو یا مژه نیست و نواحی دیگر مثل زیر‌بغل، دست و پاها و حتی ناحیه تناسلی هم درگیر می‌شوند. این افراد اغلب به دلیل کندن مو با خارش و التهاب پوستی در این نواحی مواجه خواهند شد.
علت تریکوتیلومانیا چیست؟
تریکوتیلومانیا علت نامشخصی دارد، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. این اختلال یک‌شبه و از روی تنبلی یا بی‌ارادگی ایجاد نمی‌شود، بلکه پشت آن دلایلی عمیق و گاه پیچیده پنهان است.
در سایت درمانکده امکان دریافت نوبت مشاوره آنلاین از متخصصان روانشناس برای شما فراهم شده است. علاوه‌بر این، می‌توانید از با استفاده از سیستم نوبت‌دهی آنلاین، وقت ملاقات حضوری با پزشک دلخواه‌تان را بگیرید.
تریکوتیلومانیا و ژنتیک
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تریکوتیلومانیا علت ژنتیکی هم دارد. یعنی اگر یکی از اعضای خانواده، به‌ویژه والدین یا خواهر و برادر، دچار این اختلال یا اختلالات مشابه مثل وسواس فکری-عملی (OCD) باشد، احتمال اینکه یکی دیگر از اعضای خانواده هم درگیر شود، بیشتر است. در پاسخ به اینکه ocd چیست، باید گفت این اختلال نوعی بیماری روانی (وسواس) است که فرد را درگیر افکار مزاحم و رفتارهای تکراری می‌کند. مبتلا‌یان به OCD معمولا احساس می‌کنند که باید به طور مداوم برخی کارها را انجام دهند تا اضطراب‌شان کاهش یابد، حتی اگر این رفتارها منطقی به نظر نرسند. این رفتارها می‌توانند شامل شستشوی بیش‌ازحد دست‌ها، بررسی مداوم قفل درها یا شمارش اشیا باشند.
عوامل روانی و هیجانی
یکی از عوامل مهم در ایجاد یا تشدید تریکوتیلومانیا، وضعیت روحی و روانی فرد است. بسیاری از افراد در مواجهه با علائم استرس و اضطراب ناشی از امتحانات، فشار کاری یا مشکلات خانوادگی، افسردگی و احساس بی‌ارزشی، تنهایی، بی‌حوصلگی و خشم فروخورده به کندن موهای خود روی می‌آورند. این عمل مثل یک سوپاپ اطمینان عمل می‌کند تا بیمار برای چند لحظه احساس کنترل یا آرامش داشته باشد، هرچند که موقتی و با پشیمانی همراه است.
مکانیزم دفاعی
برخی روانشناسان اعتقاد دارند که وسواس کندن مو می‌تواند به عنوان یک «رفتار آموخته‌شده» تثبیت شود. مثلا یک کودک وقتی ناراحت است، به طور تصادفی یک تار مو را می‌کند و بعد احساس آرامش می‌کند. اگر این الگو چند بار تکرار شود، مغز یاد می‌گیرد که کندن مو راه تخلیه تنش است و این رفتار به عادت تبدیل می‌شود.
تغییرات شیمیایی مغز
مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که برخی نواحی مغز افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا به درستی کار نمی‌کنند یا در پردازش تکانه‌ها دچار اختلال هستند. به نظر می‌رسد این افراد در کنترل رفتارهای ناگهانی ضعف داشته باشند.
عوامل محیطی و محرک‌های بیرونی
گاهی تریکوتیلومانیا تحت تاثیر عوامل محیطی شکل می‌گیرد یا تشدید می‌شود. قرار گرفتن در شرایط پرتنش مانند طلاق والدین، قوانین سختگیرانه مدرسه یا فضای رقابتی می‌تواند باعث ایجاد این رفتار شود. همچنین، تجربه‌های آسیب‌زا مانند آزار عاطفی یا جسمی ممکن است فرد را به کندن موهای خود تشویق کند.
در برخی موارد، فشارهای اجتماعی برای داشتن ظاهر ایده‌آل در نوجوانان، نقش مهمی در شکل‌گیری این اختلال دارد. علاوه‌بر این، احساسات فیزیکی مثل خارش یا حس وجود مو زائد می‌تواند آغازگر این رفتار باشد که به مرور زمان به یک عادت وسواسی تبدیل می‌شود.
علائم تریکوتیلومانیا چیست؟
حال که متوجه شدید اختلال کندن مو چیست، خوب است علائم آن را بشناسید. وسواس موکنی را می‌توانید از طریق رفتارهای تکرارشونده، میل شدید به کندن مو و تغییرات ظاهری محسوس تشخیص دهید. این علائم معمولا به تدریج ظاهر می‌شوند و ممکن است برای مدتی پنهان باقی بمانند؛ به‌ویژه اگر فرد سعی در پنهان کردن علائم بیماری نیز داشته باشد. علائم این اختلال با توجه به نوع آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
علائم رفتاری و احساسی
یکی از نشانه‌های اصلی این اختلال، کندن موی اجباری و تکراری است. فرد به‌طور مداوم موهای سر، ابرو، مژه یا سایر نقاط بدن خود را می‌کند، حتی اگر بخواهد جلوی این رفتار را بگیرد. این عمل ممکن است آگاهانه و با قصد قبلی انجام شود یا ناخودآگاه در موقعیت‌هایی مثل مطالعه، تماشای تلویزیون یا استرس رخ دهد.
بعد از کندن مو، بیمار ممکن است احساس آرامش، تسکین یا رضایت موقتی داشته باشد اما این احساس زودگذر است و معمولا با حس پشیمانی و شرم همراه است. برخی افراد پس از کندن مو رفتارهای خاصی را انجام می‌دهند، از جمله:
- بازی کردن با موهای کنده‌شده
- در موارد شدیدتر این رفتار منجر به تریکوفاژیا (Trichophagia) یا جویدن و خوردن موها می‌شود.
علائم ظاهری و جسمی
مهم‌ترین نشانه‌های ظاهری این افراد ریزش مو به شکل تکه‌تکه یا نامنظم است که می‌تواند باعث طاسی یا خالی شدن سر، ابرو و مژه شود.
نشانه‌های روانی- اجتماعی
از علائم روانی نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اجتناب از حضور در جمع یا عکس گرفتن به خاطر ظاهر موها
- کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت نفس
- درگیری ذهنی با ظاهر یا رفتار خود مانند تماشای زیاد آینه برای بررسی موها
عوارض کندن موی سر از ریشه چیست؟
تریکوتیلومانیا علاوه‌بر مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی، کاهش اعتمادبه‌نفس و انزوای اجتماعی باعث یک‌سری عوارض جسمی هم می‌شود که عبارت‌اند از:
- آسیب به فولیکول‌های مو
- عفونت پوست سر
- زخم شدن پوست سر
- کاهش دائمی تراکم مو
درمان تریکوتیلومانیا چیست؟
در پاسخ به اینکه ایا تریکوتیلومانیا درمان دارد یا خیر باید گفت راه درمان تریکوتیلومانیا ترکیبی از روان‌درمانی، دارودرمانی و روش‌های حمایتی است که در بسیاری از موارد به بهبود کامل یا کنترل علائم منجر می‌شود. در ادامه بهترین روش های درمان اختلال کندن مو را بررسی می‌کنیم:
رفتاردرمانی؛ موثرترین روش درمان بیماری تریکوتیلومانیا
اگرچه روانشناس رفتاری معتقد است که برای تریکوتیلومانیا و درمان آن شیوه‌های متعددی وجود دارد، اما شاید هیچکدام از آن‌ها مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) به‌ویژه تکنیکی به نام HRT یا «آموزش برگشت عادت» مهم و موثر نباشد. در این روش، روانشناس به بیمار کمک می‌کند تا:
- موقعیت‌هایی را که میل به کندن مو در آن‌ها بیشتر است، شناسایی کند.
- رفتار جایگزین برای کندن مو پیدا کند، مثل فشار دادن توپ ضد استرس.
- خودآگاهی فرد را نسبت به لحظات تحریک افزایش دهد تا بتواند رفتار خود را کنترل کند.
این روش، یکی از اصلی‌ترین درمان‌های اختلال عصبی کندن مو محسوب می‌شود و بدون نیاز به دارو در بهبود علائم نقش مهمی دارد.
داروی درمان تریکوتیلومانیا
اگر شدت این بیماری متوسط تا شدید باشد و علاوه‌بر این، با اضطراب، افسردگی یا وسواس فکری نیز همراه شود، استفاده از دارو هم برای ترک تریکوتیلومانیا توصیه می‌شود. پزشک با بررسی شرایط بیمار نوع داروی درمان تریکوتیلومانیا را تجویز می‌کند. برخی از مهم‌ترین نمونه داروها و قرص برای درمان اختلال کندن مو عبارت‌اند از:
| نام داروی تریکوتیلومانیا | کاربرد |
| فلوکستین (Fluoxetine) | کاهش اضطراب و وسواس فکری-عملی |
| کلومیپرامین (Clomipramine) | کاهش میل وسواسی به کندن مو |
| اولانزاپین (Olanzapine) | در موارد شدید و مقاوم به درمان |
به یاد داشته باشید درمان دارویی تریکوتیلومانیا باید تحت نظر پزشک انجام شود تا از عوارض جانبی جلوگیری شود.
درمان تریکوتیلومانیا با نوروفیدبک
نوروفیدبک جدیدترین درمان کندن مو است که در این روش، فعالیت‌های مغزی با کمک دستگاه‌های خاص ثبت شده و بیمار یاد می‌گیرد با تمرین ذهنی، الگوهای ناسالم مغزی را اصلاح کند. اگرچه تحقیقات در این زمینه هنوز ادامه دارد، اما در برخی افراد، نوروفیدبک به کاهش میل به کندن مو کمک کرده است و می‌تواند مکمل خوبی برای درمان رفتاری باشد.
جمع‌بندی
در این مقاله به این موضوع پرداختیم که وسواس تریکوتیلومانیا چیست و چگونه تریکوتیلومانیا را درمان کنیم. این اختلال مانند بسیاری از اختلالات روانی دیگر می‌تواند ریشه در ژنتیک و شرایط محیطی داشته باشد. آنچه در مورد این بیماری باید به یاد داشته باشید این است که ریزش موی تریکوتیلومانیا فقط یک علامت است؛ مسئله اصلی در ذهن و روان فرد اتفاق می‌افتد. بنابراین درمان باید همه‌جانبه و با صبر انجام شود.
اگر با اختلال موکنی مواجه هستید و برای کنترل و درمان آن به کمک نیاز دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و با بهترین پزشکان متخصص از جمله روانشناس مشاوره آنلاین داشته باشید. همچنین، درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا از طریق سیستم نوبت‌دهی اینترنتی جهت مراجعه حضوری دکتر روانشناس از روانشناس مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
تریکوتیلومانیا یا اختلال موکنی که با نام اختلال کندن موها هم شناخته می‌شود، یک اختلال روانی است که فرد را به کندن موی خود به‌طور مکرر و غیرقابل کنترل تشویق می‌کند.
در ریزش موی تریکوتیلومانیا، موها به صورت غیرطبیعی و ناهمگون می‌ریزد و معمولا به شکل لکه‌هایی با شکل‌های نامنظم و پراکنده دیده می‌شوند. در مقابل ریزش موی ژنتیکی یا هورمونی معمولا الگوی مشخصی دارد
طاسی، عفونت پوستی، کاهش اعتماد به نفس و افسردگی از مهم‌ترین عوارض این بیماری است.
درمان قطعی تریکوتیلومانیا در همه موارد ممکن نیست، چون این اختلال مزمن و گاهی همراه با زمینه ژنتیکی یا روانی است.
کنترل اختلال کندن مو در کودکان و درمان آن نیاز به تشخیص صحیح و برنامه درمانی مناسب دارد. برخی از روش‌های موثر درمان تریکوتیلومانیا در کودکان عبارت‌اند از:
– درمان شناختی-رفتاری (CBT)
-مدیریت استرس و ذهن‌آگاهی
-حمایت خانوادگی و گروه‌های پشتیبانی
– ایجاد تغییرات محیطی
در شرایط خاص دارو برای تریکوتیلومانیا نیز تجویز می‌شود.
برخی از داروهای ضدافسردگی مانند کلومیپرامین (Clomipramine) به‌عنوان قرص تریکوتیلومانیا مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مصرف این داروها به توصیه پزشک نیاز دارید.
در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشر شده، اختلال کندن مو با نام علمی Trichotillomania (Hair-Pulling Disorder و در دسته اختلالات وسواس فکری-عملی قرار گرفته است.
در ایران انجمن رسمی یا سازمان غیردولتی (NGO) مختص به بیماران مبتلا به تریکوتیلومانیا وجود ندارد. با این حال، برخی کلینیک‌ها و مراکز روانشناسی در شهرهای مختلف کشور خدمات مشاوره و درمان برای این اختلال را ارائه می‌دهند.
داروهای گیاهی می‌توانند موجب تقویت رشد مو و جلوگیری از ریزش مو ناشی از تریکوتیلومانیا شوند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند روغن رزماری، روغن نعناع و جینسینگ با بهبود گردش خون به پوست سر و تحریک فولیکول‌های مو در افزایش رشد مو موثر هستند.
منبع: healthline | mayoclinic | my.clevelandclinic | healthline
