آیا با ساختار شکم انسان آشنا هستید؟ می‌دانید که چه ارگان‌هایی داخل شکم قرار گرفته‌اند؟ اجزای شکم انسان متنوع‌اند و هر کدام موظف به انجام کاری حیاتی در بدن هستند. شکم انسان که به طور عامیانه و شاید هم اشتباه به آن دل می‌گویند بخش میانی بدن بوده که شامل معده، روده، کبد، طحال و… می‌شود. ما در این مطلب از مجله پزشکی درمانکده قصد داریم تا به طور مفصل در مورد آناتومی این بخش صحبت کنیم. همچنین آناتومی شکم مردان و آناتومی شکم زنان را نیز بررسی کنیم. به علاوه اینکه ببینیم در دوران بارداری این بخش از بدن چه تغییراتی می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم که این مطلب را از دست ندهید و مثل همیشه تا انتها همراه ما باشید.
شکم انسان کجاست؟
شکم(abdomen)، یا همان بخشی از بدن که به شکل عامیانه به آن دل(belly) گفته می‌شود بخش میانی بدن بین قفسه سینه و لگن است. شکم انسان شامل تمامی ارگان‌ها و اندام‌های گوارشی شده از جمله معده، روده کوچک، روده بزرگ، پانکراس، کبد و کیسه صفرا. تمامی این اندام‌ها به وسیله بافت‌ها قادر به منبسط شدن هستند و کنار یکدیگر به شکلی آزادانه قرار گرفته‌اند. از طرفی علاوه بر اندام‌هایی که بالاتر نام بردیم کلیه و طحال هم بخشی از اجزای شکم هستند. علاوه بر این‌ها بسیاری از رگ‌های خونی مهم از طریق شکم حرکت می‌کنند، از جمله آئورت، ورید اَجوَف تحتانی و ده‌ها شاخه دیگر.
تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که از سمت جلو و پشتی شکم به شکلی محافظت می‌شود؟ خب در قسمت جلویی شکم توسط یک لایه نازک و البته مقاوم به اسم فاسیا محافظت می‌شود که در جلوی فاسیا عضلات و پوست شکم قرار دارند. از طرفی از سمت پشتی هم عضلات پشت و ستون فقرات از این اندام میانی محافظت می‌کنند.
بیشتر بدانید: مراقبت‌های بعد از عمل سرطان معده، نکاتی که باید بدانید!
با وظایف اندام شکم آشنا شوید
از اصلی‌ترین وظایف شکم در بدن انسان می‌توانیم به عمل هضم، جذب مواد مغذی، حذف مواد زائد، تولید هورمون و آنزیم‌ها، محافظت از ارگان‌ها، تنظیم دمای بدن و ذخیره سازی مواد مغذی اشاره کنیم. در ادامه بیشتر در مورد هر کدام از این موارد صحبت خواهیم کرد:
هضم
هضم(Digestion) غذا یکی از کلیدی‌ترین فرآیندهایی بوده که توسط ارگانی به اسم معده انجام می‌شود. معده موظف است تا غذای مصرفی را به ذرات قابل مصرف برای بدن تجزیه کند. علاوه بر معده روده کوچک، لوزالمعده و کبد هم در این فرآیند نقش دارند و آنزیم‌های مورد نیاز برای هضم غذا و جذب مواد مغذی را تولید می‌کنند.
جذب مواد مغذی
وظیفه جذب مواد مغذی بر عهده روده کوچک است. روده کوچک این مواد را جذب کرده و به کبد منتقل می‌کند. این مواد در کبد پردازش شده و توسط بدن انسان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
حذف مواد زائد
منظور از حذف مواد زائد همان دفع مواد باقی مانده از غذایی است که مصرف می‌کنیم. روده بزرگ مسئول انجام این فرآیند است. در واقع آب و الکترولیت‌ها را از مواد زائد جذب کرده و مدفوع شکل می‌گیرد. در نهایت هم از طریق رکتوم و مقعد دفع می‌شود.
تولید هورمون و آنزیم
هورمون‌ها و آنزیم‌ها برای ارگان‌های داخلی شکم از نان شب واجب‌تر هستند. به عنوان مثال لوزالمعده هورمونی به اسم انسولین تولید کرده، هورمونی که برای تنظیم قند خون فرد ضروری است. به علاوه اینکه در این میان کبد هم آنزیم‌ها، هورمون‌ها و مایع صفراوی را تولید می‌کند. بد نیست بدانید که مایع صفراوی به هضم چربی کمک می‌کند.
محافظت از ارگان‌ها
یکی دیگر از وظایف شکم انسان محافظت از ارگان‌ها و اندام‌های داخلی است. به علاوه اینکه ماهیچه‌های شکمی کمک کرده تا ستون فقرات هم ثبات داشته باشد.
تنظیم دمای بدن
شاید عجیب باشد اما کبد با انتشار گرما از طریق عروق خونی به پوست دمای بدن را تنظیم می‌کند. جالب است، اینطور نیست؟
ذخیره سازی مواد مغذی
کبد مواد مغذی تجزیه شده از طریق روده کوچک را در خود ذخیره می‌کند. از جمله گلوکز که در صورت نیاز از طریق جریان خون در بدن منتشر می‌شود. همچنین لوزالمعده هم هورمون‌هایی از جمله انسولین را در خود ذخیره کرده که در شرایط اضطراری وارد جریان خون خواهد کرد.
بیشتر بدانید: معده درد چیست؟
با اجزای شکم انسان بیشتر آشنا شوید
تا اینجا سعی کردیم آموزش آناتومی شکم انسان را به زبانی ساده بیان کنیم. در این قسمت قصد داریم که بیشتر با ارگان‌های داخلی این قسمت میانی از بدن انسان آشنا شویم. در واقع قصد داریم ساختار شکم و محل قرارگیری هر اندام را بررسی کنیم. همچنان همراه ما باشید. در صورت لزوم می توانید با دکتر گوارش آنلاین مشورت کنید و هم می توانید به صورت حضوری به فوق تخصص گوارش مراجعه کنید.
همان طور که گفتیم در داخل شکم انسان زیر مجموعه‌های مهمی از جمله کبد، رحم، معده، طحال، روده، عضلات شکمی، پانکراس و… گرد هم آمده‌اند. تمامی این اندام‌ها با همکاری یکدیگر بخش عظیمی از فعالیت‌ها و وظایف را بر عهده دارند. در صورتی که هر کدام از این اندام‌ها دچار اختلال شوند عملکرد بدن انسان هم مختل می‌شود. در ادامه می‌خواهیم وظیفه هر کدام از این اجزای داخلی را مورد بررسی قرار دهیم:
ارگان‌های کمکی گوارشی
پانکراس، کبد و کیسه صفرا بخشی از سیستم گوارشی هستند. برای کمک به هضم غذا این ارگان‌ها موظفند تا هورمون‌ها و آنزیم‌های ضروری را تولید کنند. آنزیم‌های گوارشی و صفرا از طریق لوله‌های باریکی به اسم مجاری صفراوی به بخش‌های مورد نظر منتقل می‌شوند. به علاوه اینکه لوزالمعده یکی از اندام‌های غدد درون ریز بوده که با تولید آنزیم به تجزیه غذا کمک کرده و این اندام پشت معده قرار گرفته است.
کبد
کبد در ربع فوقانی بخش راست شکم قرار گرفته است. کبد علاوه بر تولید هورمون و تنظیم میزان گلیکوژن در پاکسازی خون هم نقش دارد. کبد با کیسه صفرا دائما در حال ارتباط است. کیسه صفرا هم تا زمانی که مایع صفراوی از کبد به روده تخلیه شود آن را در خود ذخیره می‌کند. بد نیست بدانید که کیسه صفرا در حفره شکمی و در سمت راست لوب راست کبد قرار گرفته است.
طحال
طحال یک اندام تصفیه کننده دائما فعال بوده که گلبول‌های قرمز مرده را از بین برده و هموگلوبین موجود در آن‌ها را متابولیزه می‌کند. شما می‌توانید طحال را در بخش فوقانی سمت چپ شکم پیدا کنید.
سیستم ادراری
کلیه، حالب و مثانه سیستم ادراری را تشکیل می‌دهند. این سیستم علاوه بر تصفیه خون موظف به انتقال مواد زائد به مثانه است. در برخی از مقالات پزشکی این سیستم بخشی از لگن به حساب می‌آید. کلیه‌ها که بخشی از این سیستم هستند مواد زائد را از خون تصفیه کرده، فشار خون را مدیریت می‌کنند و pH خون را تنظیم می‌کنند. در این بین ادرار از کلیه و از طریق حالب به مثانه تخلیه شده و مثانه هم ادرار را برای دفع جمع آوری می‌کند.
به این نکته دقت کنید که مثانه، رحم، لوله‌های رحمی و تخمدان‌ها ممکن است به صورت اندام شکمی یا اندام لگنی دیده شوند. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم می‌توان اینطور گفت که شکم حاوی یک غشای گسترده به اسم صفاق است. صفاق دارای چین‌های متعددی بوده که یک چین آن ممکن است برخی از اندام‌های خاص را پوشش دهد. این در حالی است که احتمال دارد فقط یک طرف از اندام‌هایی را که معمولا نزدیکتر به دیواره شکم هستند پوشش دهد. به این عمل در دنیای پزشکی رترو پریتونیوم گفته می‌شود.
بیشتر بدانید: شناخت انواع آناتومی معده
محل قرارگیری اندام‌های شکمی
در ادامه محل قرارگیری هر اندام را بررسی می‌کنیم:
آناتومی شکم سمت راست
- یک چهارم فوقانی راست
کبد لوب راست، کیسه صفرا، دئودنوم، ابتدا یا همان سر پانکراس، کلیه راست، خم کبدی کولون
- یک چهارم تحتانی راست
سکوم، کولون صعودی، آپاندیس، روده باریک، تخمدان راست، لوله‌ها
آناتومی شکم سمت چپ
- یک چهارم فوقانی چپ
طحال، کبد لوب چپ، معده، انتها و تنه پانکراس، کلیه چپ، خم طحالی کولون
- یک چهارم تحتانی چپ
کولون سیگموئید، کولون نزولی، روده باریک، تخمدان چپ و لوله‌های مربوط به اندام جنسی
در تصویر زیر می‌توانید به طور دقیق‌تر آناتومی نواحی نه گانه شکم را مشاهده کنید:
با توجه به محل قرارگیری هر کدام از اندام‌های شکمی و دردی که فرد تجربه می‌کند می‌توان نوع بیماری را تشخیص داد. در ادامه بیشتر در مورد بیماری‌های رایج شکمی صحبت خواهیم کرد.
بیشتر بدانید: درمان رفلاکس معده چگونه است؟
بیماری‌های شایع شکمی
برخی از رایج‌ترین بیماری‌هایی که اندام‌های شکمی را درگیر می‌کنند عبارت هستند از:
- سیروز
- یبوست
- هپاتیت
- پریتونیت
- آپاندیس
- پانکراتیت
- فتق شکمی
- التهاب معده
- انسداد روده
- گاستروپارزی
- کوله سیستیت
- بیماری زخم معده
- آنوریسم آئورت شکمی
- سوء هاضمه یا اختلال هضم
- و…
بیشتر بدانید: درد بالای معده چیست؟
آناتومی شکم در بارداری زنان
یکی از فاحش‌ترین تفاوت‌هایی که آناتومی شکم زنان و مردان با هم دارد عدم وجود تخمدان‌ها و البته رحم در سیستم بدن مردان است. اتفاق جالبی که در دوران بارداری زنان می‌افتد تغییر شکل و اندازه شکم است. این تغییر اندازه شکم و کش آمدن آن به منظور جا گرفتن جنین در فضای رحمی و شکمی انجام می‌شود. در واقع هر چقدر که مدت بیشتری از بارداری می‌گذرد شکم مادر بزرگ‌تر می‌شود، تا جایی که جنین جای کافی برای رشد داشته باشد. اگر به عکس داخل شکم زنان نگاه کنید می‌توانید از همان روزهای اول بارداری هم متوجه تغییر اندازه رحم و رشد آن شوید، اما از نظر ظاهری این برآمدگی از سه ماهه دوم بارداری قابل رویت است.
آناتومی شکم در بدنسازی
آیا داشتن شکمی تخت و عضلانی آرزوی شماست؟ این خواسته دور از دسترس نیست. البته برای رسیدن به آن علاوه بر تمرینات ورزشی به رژیم غذایی مناسب هم نیاز دارید. وقتی از آناتومی شکم در بدنسازی صحبت می‌کنیم منظور آگاهی از محل دقیق عضلات شکمی است. عضلات شکمی شامل عضلات راست شکم، عضله مایل خارجی، عضله مایل داخلی و عضله مورب شکمی هستند.
عضلات راست شکم
این عضلات از استخوان پنجم قفسه سینه شروع شده و تا ناحیه زیر شکم ادامه دارند، به علاوه اینکه در طول بالا تنه کشیده می‌شوند. رشته‌های این بخش در کنار هم به شکلی موازی قرار گرفته‌اند. این عضلات نقش زیادی در شکل گرفتن شکمی صاف و تخت بر عهده دارند.
عضلات مایل خارجی
عضلات مایل خارجی بین استخوان‌های 5 و 12 قفسه سینه پراکنده شده و به رباطی در نزدیکی استخوان باسن متصل شده‌اند. چرخیدن به اطراف، خم شدن و چرخاندن باسن بر عهده این گروه عضلانی است.
عضلات مایل داخلی
عضلات مایل داخلی درست زیر عضلات مایل خارجی قرار گرفته‌اند. این گروه عضلانی در تحت کنترل گرفتن شکم و انجام حرکات خمیده نقش دارند. به علاوه اینکه در چرخش بدن هم درگیر می‌شوند.
عضلات مورب شکمی
عضلات مورب شکمی به شکلی افقی میانه بالا تنه را می‌پوشانند. به طوری که یک شبکه محافظتی برای بالا تنه درست می‌کنند. بالا تنه برای پایداری و استوار ماندن به این عضلات نیاز دارد.
تشخیص بیماری‌های شکمی
اغلب اوقات بیماری‌هایی که اندام‌های شکمی را درگیر می‌کنند همراه با علائم مشخصی هستند که شایع‌ترین آن درد مزمن و شدید در ناحیه شکم است. همچنین برخی اوقات با معاینه فیزیکی متخصص قادر به تشخیص بیماری خواهد بود. اما گاهی پزشک به منظور تشخیص دقیق‌تر بیماری‌ها و عارضه‌های مربوط به ناحیه شکم باید از آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های متعددی کمک بگیرد. برخی از این آزمایش‌ها عبارت هستند از:
- MRI
- بیوپسی
- آزمایش pH
- آندوسکوپی
- سی تی اسکن
- سونوگرافی شکمی
- تصویربرداری اشعه ایکس
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی
- و…
سخن پایانی
ما در این مطلب از درمانکده سعی کردیم که به صورت ابتدایی بخش‌های مختلف آناتومی شکم را بررسی کنیم. همان طور که دیدید ناحیه شکمی دارای اندام‌های داخلی متعددی بوده که هر کدام نقش بسزایی در بدن انسان دارند. طبق گفته‌های بالا مهم‌ترین نقشی که عضلات و پوشش بیرونی شکمی بر عهده دارند محافظت از همین اندام‌ها و ارگان‌های داخلی است. اگر علاقه دارید در مورد هر کدام از اندام‌های داخلی شکم اطلاعات بیشتری بدست بیاورید سری به مجله درمانکده بزنید.
منابع: biologydictionary – lybrate
