آناتومی دستگاه گوارش به شکلی طراحی شده که مواد غذایی پس از عبور از دهان تا زمانی‌که به قسمت تحتانی سیستم گوارش (مقعد) برسد سفر بلندی را در بدن شما طی می‌کند. در طول مسیر آناتومی گوارش، بخش‌های مفید غذا جذب شده تا تامین کننده انرژی بدن باشند.
آناتومی دستگاه گوارش یکی از بزرگترین سیستم‌های بدن محسوب می‌شود که با اجزای مختلف وظیفه مصرف غذا، هضم آن و جذب مواد مفید را برعهده دارد. تک‌تک اجزای دستگاه گوارش برای جذب مواد غذایی و از بین بردن مواد زائد غذا که نتیجه فرآیند مختلف متابولیک درون‌زا هستند، لازم و ضروری است. اگر شما هم می‌خواهید در مورد اجزای دستگاه گوارش و عملکرد آن‌ها بیشتر بدانید ما را تا انتهای این مقاله از مجله درمانکده همراهی کنید.
فهرست محتوا:
دستگاه گوارش چیست؟
آناتومی دستگاه گوارش که به بخش کلی دهان تا مقعد گفته می‌شود، شامل لوله توخالی گوارشی بلند و پیچ‌خورده حدود هفت متر است. این لوله از دهان، حلق، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ و راست‌روده تشکیل می‌شود.
از طرفی غدد گوارشی مانند غده‌های بزاقی، غده‌های دیواره معده و روده، لوزالمعده و کبد از جزای اصلی آناتومی گوارش به‌شمار می‌آیند. دستگاه گوارش دارای باکتری‌های مفیدی است که علاوه‌بر کمک به اعصاب، هورمون‌های عصبی و گردش خون باعث هضم غذا می‌شوند. این باکتری‌ها به همراه اجزای دستگاه گوارش و گردش خون، غذا و مایعاتی که هر روز می‌خوریم و مینوشیم را هضم می‌کنند.
خوب است بدانید که آناتومی دستگاه گوارش از دهان تا مقعد برای هضم، جذب و دفع مواد غذایی ضروری است. بنابراین عملکرد درست هر یک از اجزای دستگاه گوارش باعث می‌شود تا این فرآیند دچار مشکل نشود. برای اطمینان از سلامت آناتومی گوارش خود می‌توانید مشاوره تلفنی، متنی یا تصویری از فوق تخصص گوارش و یا مشاوره آنلاین متخصص گوارش از درمانکده دریافت کنید.
بیشتر بخوانید: خونریزی دستگاه گوارش
فرآیندهای آناتومی دستگاه گوارش
آن‌ها به مراحل زیر تقسیم می‌شوند:
- بلع (بزاق و آنزیم‌های دهان پس از ترکیب با غذا به حلق و از آن‌جا وارد مری می‌شوند.)
- انقباض (لوله دستگاه گوارش به کمک انقباضات، هضم مکانیکی را آغاز می‌کند.)
- ترشحات (غدد درون‌ریز و برون‌ریز در دستگاه گوارش باعث هضم و گوارش شیمیایی غذا می‌شوند.)
- هضم (آنزیم‌های گوارشی در معده فرآیند هضم را شروع می‌کنند.)
- جذب (فرآیند جذب از طریق سلول‌های روده کوچک انجام می‌شود.)
- دفع (مواد غذایی غیرقابل هضم از آخرین مرحله چرخه آناتومی دستگاه گوارش خارج می‌شود.)
آشنایی با آناتومی دستگاه گوارش
اجزای دستگاه گوارش به ترتیب عملکرد آن‌ها شامل موارد زیر است:
دهان
ابتدایی‌ترین بخش آناتومی دستگاه گوارش دهان است. درواقع هضم غذا قبل از این‌که شروع به خوردن آن کنید از طریق دهان آغاز می‌شود. غدد بزاقی با دیدن و بوییدن غذا فعال خواهند شد. سپس با جویدن قطعات غذا به اندازه کوچکتر برای هضم راحت تقسیم می‌شوند. ترکیب بزاق دهان با مواد غذایی فرآیند تجزیه را آغاز می‌کند تا بدن بتواند از مواد مغذی آن بهره ببرد. با قورت دادن غذا، زبان آن را به سمت گلو و مری هدایت خواهد کرد.
مری
مری در گلو و نزدیکی نای قرار گرفته است. با بلع غذا مری آن را از دهان دریافت می‌کند. قبل از وارد شدن مواد غذایی به نای اپی‌گلوت کوچکی (زبانه‌ای بالای حنجره) روی آن تشکیل می‌شود تا با قورت دادن غذا دچار خفگی نشوید.
غذای با مجموعه‌ای از انقباضات عضلانی به نام پریستالسیس (Peristalsis) وارد معده می‌شود. برای عبور غذا از مری به معده عضله حلقه شکل (اسفنکتر تحتانی) در انتهای مری باید شل شود. در ادامه منقبض خواهد شد تا محتویات معده به درون مری برنگردد. (برگشت محتویات معده به مری همان رفلاکس اسید یا سوزش سردل است)
بیشتر بخوانید: رایج‌ترین بیماری های گوارشی
معده
معده یک اندام کیسه مانند توخالی است که برای ترکیب غذا با آنزیم‌های معده آن‌ها را درون خود نگه می‌دارد. اسید قوی و آنزیم‌های اصلی آن توسط سلول مخاطی معده ترشح می‌شود. پس از اتمام فرآیند تجزیه، محتویات معده درون روده کوچک آزاد خواهد شد.
روده کوچک
روده کوچک یک لوله عضلانی به طول 5 تا 6 متر است و طولانی‌ترین اجزای دستگاه گوارش محسوب می‌شود. از آن جایی‌که قطر این روده 2 تا 4 سانتی‌متر است به آن روده باریک هم می‌گویند.
روده کوچک از سه بخش تشکیل شده:
- اثنی‌عشر (اولین بخش روده کوچک)
- ژژونوم (مسئول جذب مواد مغذی در جریان خون)
- ایلئوم (مسئول جذب مواد مغذی در جریان خون)
محتویات روده باریک ابتدا نیمه جامد هستند و پس از اتمام فرآیند تجزیه به شکل مایع درمی‌آیند. در ادامه مواد مغذی جذب خواهند شد و مایع باقی مانده پس از عبور از روده کوچک وارد کولون یا روده بزرگ می‌شود.
بیشتر بدانید: وظیفه روده چیست؟
پانکراس
لوزالمعده مسئول ترشح آنزیم‌های گوارش در اثنی‌عشر است تا پروتئین، چربی و کربوهیدرات‌ها را تجزیه کند. از دیگر وظایف پانکراس در آناتومی دستگاه گوارش ترشح انسولین برای متابولیسم قند و وارد کردن آن به جریان خون است.
کبد
کبد مسئولیت زیادی برعهده دارد اما اصلی‌ترین نقش آن در آناتومی گوارش پردازش مواد مغذی جذب شده از روده کوچک است. درواقع ترشح صفرا از کبد و ورود آن در روده باعث هضم چربی و برخی ویتامین‌ها می‌شود. از دیگر وظایف کبد در آناتومی دستگاه گوارش بدن سم‌زدایی مواد شیمیایی مضر است.
کیسه صفرا
صفرای ذخیره شده از کبد توسط کیسه صفرا به اثنی‌عشر در روده کوچک انتقال داده می‌شود. بدین شکل فرآیند جذب و هضم چربی‌ها راحت‌تر انجام خواهد شد.
مطالعه بیشتر: کیسه صفرا کجاست؟
کولون
روده بزرگ یا کولون مواد زائد بدن را پردازش می‌کند تا روده راحت‌تر تخلیه شود. کولون حدود یک‌ونیم متر است و قطری نزدیک به 6 سانتی‌متر دارد.
اجزای تشکیل‌دهنده روده بزرگ عبارتند از:
- سکوم
- کولون بالارونده
- کولون عرضی
- کولون نزولی
- کولون سیگموئید
عضلات انقباضی روده، مدفوع یا ضایعات باقی‌مانده از فرآیند گوارش را ابتدا به صورت مایع سپس به شکل جامد عبور می‌دهند. مدفوع ابتدا در کولون سیگموئید ذخیره می‌شود تا با یک حرکت توده‌ای یک یا 2 بار در طول روز داخل رکتوم تخلیه شود. زمان عبور مدفوع از روده بزرگ حدود 36 ساعت است.
بیشتر بخوانید: آناتومی مری و نحوه عملکرد آن
رکتوم
رکتوم یا راست روده حدود 12 تا 20 سانتی‌متر است و کولون را به مقعد متصل می‌کند. راست روده مدفوع را از روده بزرگ می‌گیرد و آن را تا زمان تخلیه نگه می‌دارد. با ذخیره مدفوع در رکتوم حسگرهای سیگنال مورد نظر را به مغز می‌فرستند. برای فرآیند تخلیه باید اسفنکترها شُل شوند که راست روده با انقباض محتویات را دفع می‌کند.
مقعد
آخرین بخش از آناتومی دستگاه گوارش مقعد است. یک کانال 4 سانتی‌متری که قسمت تشکیل‌دهنده آن عضلات کف لگن و اسفنکتر مقعدی (داخلی و خارجی) هستند. پوشش مقعد محتویات رکتوم را تشخیص می‌دهد.
عضلات اسفنکتر مقعد برای کنترل مدفوع حیاتی هستند. درواقع به شما کمک می‌کنند تا بین راست روده و مقعد زاویه درستی ایجاد شود و مدفوع در زمان نادرست بیرون نیاید. وجود اسفنکتر داخلی باعث می‌شود تا زمانی‌که خواب هستید مدفوع وارد رکتوم نشود.
شرایط اثرگذار بر اجزای دستگاه گوارش کدامند؟
موارد اثر گذار بر آناتومی گوارش عبارتند از:
- یبوست
- زخم‌ها
- اسهال
- هموروئید
- سوزش سردل
- سنگهای صفراوی
- گاستروانتریت/gastroenteritis (آنفولانزای معده)
بیماری‌های شایع آناتومی دستگاه گوارش
آن‌ها عبارتند از:
- بیماری کولون
- بیماری سلیاک
- عدم تحمل لاکتوز
- سرطان‌های دستگاه گوارش
- دیورتیکولیت (diverticulitis)
- ریفلاکس مزمن اسید (GERD)
- سندروم روده تحریک پذیر (IBS)
بیشتر بخوانید: شناخت بیشتر از آناتومی معده
عملکرد آناتومی گوارش
نحوه کار آناتومی دستگاه گوارش در جدول زیر مشخص شده است:
| اجزای دستگاه گوارش | عملکرد آناتومی دستگاه گوارش |
| دهان | دریافت غذا، جویدن و مخلوط کردن، شکست شیمیایی کربوهیدرات‌ها، انتقال غذا به حلق، شکستن چربی‌ها |
| حلق | انتقال غذا از حفره دهانی به مری |
| مری | انتقال غذا از حلق به معده |
| معده | مخلوط و نرم کردن غذا توسط شیره معده، آغاز شکستن و تجزیه شیمیایی پروتئین‌ها،آزاد کردن توده غذا به دوازدهه، جذب برخی مواد محلول در چربی، انجام فعالیت‌های ضد میکروبی |
| روده کوچک | مخلوط کردن ماده جامد با شیره گوارشی، انتقال غذا به آرامی برای جذب مواد مغذی، جذب مواد لازم از تجزیه کربوهیدرات، ویتامین‌ها، مواد معدنی، چربی‌ها و پروتئین‌ها |
| روده بزرگ | شکستن مواد هضم شده باقی مانده، جذب آب و الکترولیت‌ها توسط باکتری مفید روده، انتقال مواد دفعی به سمت راست روده، دفع و حذف مواد دفعی |
| غدد گوارشی کمک کننده | تولید نمک صفراوی توسط کبد برای محلول کردن چربی‌ها و کمک به هضم، ذخیره و ترشح صفرا توسط کیسه صفرا، تولید آنزیم‌های گوارشی توسط پانکراس |
نتیجه آناتومی دستگاه گوارش
آناتومی سیستم گوارش آن‌قدر منحصربه‌فرد است که بدون وجود شرایط خاص و بیماری‌ها وظایف خود را برای تبدیل غذای شما به مواد مغذی و انرژی مورد نیاز بدن انجام می‌دهد. سپس مواد زائد به شکل مدفوع از انتهایی‌ترین اجزای دستگاه گوارش خارج می‌شود. برخی افراد دستگاه گوارش را تنها شامل معده می‌دانند.
این موضوع ما را برآن داشت تا در این مقاله از مجله درمانکده شما را با آناتومی گوارش از دهان تا مقعد آشنا کنیم. شما هم می‌توانید نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
خیر، دستگاه گوارش یک لوله عضلانی طولانی است که از دهان تا معده، روده و مقعد ادامه دارد.
جذب مواد مغذی پس از جویدن و ترکیب با ترشحات معده عمدتا در روده کوچک اتفاق می‌افتد.
دهان، مری، معده، پانکراس، کبد، کیسه صفرا، روده کوچک، روده بزرگ و مقعد
منبع: my.clevelandclinic | kenhub
