در دنیای مراقبت از پوست کمتر کسی است که با چالش جوشهای سر سیاه روبهرو نشده باشد. این دانههای کوچک و تیره که اغلب روی بینی ظاهر میشوند، نتیجه تجمع چربی و سلولهای مرده در منافذ پوست هستند که در تماس با هوا رنگ تیره به خود گرفتهاند. اگرچه جوش سر سیاه به خودیخود خطرناک نیست، اما میتواند از نظر روحی آزاردهنده باشد. در این مقاله از مجله درمانکده، دلایل شکلگیری این نوع جوش و راههای از بین بردن آن را بررسی میکنیم.
فهرست محتوا
- جوش سر سیاه چیست؟
- علائم جوش سر سیاه
- علت ایجاد جوش سر سیاه روی صورت
- علت جوش سر سیاه در نواحی مختلف بدن
- درمان جوش سر سیاه با دارو و محصولات پوستی
- درمان با روشهای تخصصی
- درمان سریع جوش سر سیاه با روشهای خانگی
- درمان جوش سر سیاه کشاله ران و سایر نواحی بدن
- زمان مراجعه به پزشک
- عوارض ترکاندن جوش سر سیاه
- پیشگیری از جوش سر سیاه
- کلام پایانی
- سوالات متداول
جوش سر سیاه چیست؟
این جوش زمانی تشکیل میشود که دهانه فولیکولهای مو مسدود شود. هر فولیکول شامل یک تار مو و یک غده چربی به نام سباسه است که سبوم تولید میکند؛ روغنی طبیعی که پوست را نرم و مرطوب نگه میدارد.
وقتی چربی و سلولهای مرده پوست در دهانه فولیکول جمع میشوند، یک برجستگی کوچک ایجاد میشود. اگر پوست روی این برجستگی بسته بماند، آن را «جوش سر سفید» مینامند. اما اگر پوست باز شود و محتویات داخل فولیکول در معرض هوا قرار بگیرد، رنگ آن تیره میشود و «جوش سر سیاه» به وجود میآید.
Blackheads are small bumps that appear on your skin due to clogged hair follicles. These bumps are called blackheads because the surface looks dark or black.
جوشهای سر سیاه برجستگیهای کوچکی هستند که به دلیل مسدود شدن فولیکولهای مو روی پوست ظاهر میشوند. از آنجایی که سطح این برجستگیها تیره یا سیاه به نظر میرسد، به آنها جوش سر سیاه میگویند.
علائم جوش سر سیاه
این نوع جوشها کمی بالاتر از سطح پوست قرار دارند و اغلب به دلیل رنگ تیرهشان به راحتی قابل مشاهدهاند. آنها برخلاف جوش چرکی که توسط باکتری ایجاد میشود، دردناک یا ملتهب نیستند.
عکس جوش سرسیاه
بسیاری از افراد جوشهای سر سیاه را با آلودگی اشتباه میگیرند و از روشهای نادرست برای پاکسازی آنها استفاده میکنند. این کار نه تنها جوشها را از بین نمیبرد، بلکه ممکن است وضعیت پوست را بدتر کند و حتی باعث عفونت شود.
در تصویر زیر میتوانید یک نمونه واقعی از این مشکل پوستی را مشاهده کنید:

علت ایجاد جوش سر سیاه روی صورت
جوش سرسیاه صورت اغلب در ناحیه T یعنی پیشانی، بینی و چانه ظاهر میشود. عواملی که میتوانند در شکلگیری آن نقش داشته باشند عبارتاند از:
۱. افزایش تولید سبوم
هنگامی که پوست مقدار زیادی سبوم تولید میکند، این چربی با سایر ذرات و آلودگیها ترکیب شده و باعث مسدود شدن منافذ میشود.
۲. تجمع سلولهای مرده
در صورتی که سلولهای مرده به درستی از بین نروند، با چربی ترکیب میشوند و منافذ پوست را مسدود میکنند.
۳. تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونی بهویژه در دوران بلوغ، قاعدگی یا بارداری تولید سبوم را تحریک میکند و احتمال انسداد منافذ را افزایش میدهد.
۴. تغذیه نامناسب
بعضی از افراد معتقدند مصرف لبنیات و غذاهای پرکربوهیدرات در ایجاد آکنه نقش دارد. اما برای اثبات این ادعا باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
۵. استرس
استرس با ترشح هورمون کورتیزول، تولید سبوم را افزایش میدهد و مشکلات پوستی را تشدید میکند.
۶. انتخاب محصولات نامناسب
استفاده از محصولات آرایشی-بهداشتی کومدوژنیک یکی از شایعترین دلایل بسته شدن منافذ پوست و بروز جوش است.
۷. آلودگیهای محیطی
زندگی در شهرهای بزرگ و قرار گرفتن در معرض آلودگیها و گردوغبار نیز میتواند باعث مشکلات پوستی شود. چون این آلایندهها با چربی روی پوست ترکیب میشوند و منافذ را مسدود میکنند.
۸. عدم رعایت بهداشت پوست
اگر پوست به طور منظم شسته نشود، چربی، آلودگی و مواد آرایشی در منافذ آن انباشته شده و باعث ایجاد جوش میشوند. با این حال، شستوشوی بیشازحد نیز مضر است. چون پوست را خشک کرده و غدد سباسه را تحریک میکند چربی بیشتری تولید کنند.
۹. ژنتیک
عوامل ژنتیکی بر ساختار منافذ و میزان تولید چربی پوست تاثیر میگذارند و احتمال ایجاد جوشهای سر سیاه را بالا میبرند.

علت جوش سر سیاه در نواحی مختلف بدن
این نوع جوشها معمولا روی صورت شکل میگیرند، اما ممکن است در سایر نواحی بدن هم دیده شوند. در ادامه دلایل بروز آنها را در قسمتهای مختلف صورت و بدن بررسی میکنیم.
۱. علت جوش سر سیاه بینی
جوش سر سیاه روی بینی به دلیل ترشح بیشازحد چربی و ترکیب شدن آن با سلولهای مرده ایجاد میشود. چرا که بینی در مقایسه با سایر بخشهای صورت، غدد چربی بیشتری دارد.
۲. جوشهای دور لب
استفاده از لوازم آرایشی نامناسب و لمس مداوم صورت باعث ایجاد جوش در اطراف لبها میشود. همچنین آلودگی و چربی منتقلشده از طریق تلفن همراه و روبالشی نیز میتواند در بروز جوش نقش داشته باشد.
۳. جوشهای پشت کمر
جوشهای کمر هم به دلیل مسدود شدن دهانه فولیکولهای مو توسط چربی و سلولهای مرده پوست به وجود میآیند. عوامل زیر نیز میتوانند در بروز آنها نقش داشته باشند:
- افزایش سطح هورمون دی هیدروتستوسترون (DHT)
- تحریک یا التهاب فولیکول مو
- تجمع باکتری
- مصرف بعضی داروها مانند کورتیکواستروئیدها یا آندروژنها
۴. جوشهای باسن
افزایش تولید چربی که میتواند ناشی از نشستن طولانیمدت، تعریق زیاد و پوشیدن لباسهای تنگ باشد، عامل اصلی بروز جوش در این ناحیه است.
درمان جوش سر سیاه با دارو و محصولات پوستی
داروهای ضد جوش به ۲ دسته بدون نسخه و تجویزی تقسیم میشوند و معمولا به صورت موضعی مورد استفاده قرار میگیرند:
نوع محصول | ترکیبات | اثرات |
محصولات بدون نسخه | سالیسیلیک اسید، بنزوئیل پراکسید و رزورسینول | از بین بردن باکتریها، کاهش چربی اضافی و لایهبرداری پوست |
محصولات تجویزی | مشتقات ویتامین A | از بین بردن سلولهای مرده پوست |
اگر محصولات بدون نسخه موثر نباشند، دکتر پوست داروهای قویتری تجویز میکند که اغلب حاوی مشتقات ویتامین A هستند. در صورتی که جوش کیستی هم داشته باشید، پزشک ممکن است استفاده از داروهای موضعی حاوی آنتیبیوتیک را توصیه کند.
بهترین کرم برای جوشهای سر سیاه
کرمهای ضد جوش حاوی ترکیبات مختلفی هستند، از جمله:
بنزوئیل پراکسید
بنزوئیل پراکسید که به شکل کرم، ژل، لوسیون و صابون تولید میشود، چربی اضافی را کاهش میدهد و باکتریهای داخل منافذ پوست را از بین میبرد. بهتر است محصولی را انتخاب کنید که حداقل ۲ درصد بنزوئیل پراکسید داشته باشد.
سالیسیلیک اسید
سالیسیلیک اسید به کاهش تولید سبوم، حذف سلولهای مرده و درمان جوش زیر پوستی کمک میکند. شما میتوانید این ماده را در تونرها، کرمها و ژلهای ضد آکنه بیابید. بعضی از مرطوبکنندهها نیز حاوی سالیسیلیک اسید هستند.

رتینوئید
رتینوئیدها که از مشتقات ویتامین A هستند، علاوه بر درمان جوش، خواص ضد پیری نیز دارند. آنها پوست را نسبت به نور خورشید حساس میکنند. بنابراین لازم است همیشه قبل از بیرون رفتن از منزل از کرم ضد آفتاب استفاده کنید.
نمیدونی از کدوم روش برای از بین بردن جوش استفاده کنی؟
همین حالا از پزشک وقت بگیر و با او مشورت کندرمان با روشهای تخصصی
علاوه بر محصولات موضعی، راهکارهای دیگری هم برای از بین بردن جوش سر سیاه وجود دارد. در مورد مزایا و معایب روشهای زیر با دکتر پوست آنلاین مشورت کنید:
۱. لیزر
در این روش از لیزر برای کاهش تولید چربی یا از بین بردن باکتریها استفاده میشود. لیزر بدون اینکه به پوست آسیب بزند به لایههای زیرین آن نفوذ میکند تا جوشها را درمان کند.
۲. میکرودرمابریژن
میکرودرمابریژن یک روش کمتهاجمی برای لایهبرداری پوست است. در این روش، ابزاری با سطح زبر روی پوست حرکت میکند تا سلولهای مرده را از بین برده و منافذ پوست را باز کند.
۳. پیلینگ یا لایهبرداری شیمیایی
اگرچه لایهبرداری شیمیایی معمولا برای کند کردن روند پیری پوست استفاده میشود، اما میتواند در درمان جوشهای سر سیاه نیز موثر باشد. در این روش، محلولهای شیمیایی قوی روی پوست قرار میگیرند تا به لایهبرداری آن کمک کنند.
لایهبردارهای ملایم بدون نسخه در دسترس هستند، اما لایهبردارهای قویتر باید حتما توسط پزشک یا فرد آموزشدیده استفاده شوند.
۴. تخلیه جوش سر سیاه
متخصصان پوست یا افراد آموزشدیده از ابزار ویژهای به نام اکسترکتور (خارجکننده) برای خارج کردن جوشها استفاده میکنند.
درمان سریع جوش سر سیاه با روشهای خانگی
در کنار استفاده از محصولات موضعی و درمانهای تخصصی، بعضی راهکارهای خانگی نیز میتوانند به از بین بردن جوشها کمک کنند. این راهکارها عبارتاند از:
۱. آلوئهورا
آلوئه ورا خاصیت ضد باکتریایی و آرامبخش دارد. در نتیجه، میتواند باکتریهای ایجادکننده آکنه را از بین ببرد و منافذ پوست را باز کند.
۲. فندق افسونگر
فندق افسونگر اغلب به عنوان قابض استفاده میشود. این ماده خواص ضد التهابی و آرامبخش دارد، تحریک پوست را کاهش میدهد و از بدتر شدن جوشها جلوگیری میکند.
۳. بخور صورت
بخار آب منافذ پوست را باز کرده و پاکسازی جوشها را آسانتر میکند. با این روش میتوان تمام آلودگیها، باکتریها، چربیها و ذرات مضر را از منافذ پوست حذف کرد.

۴. ماسک برای جوش سر سیاه
ماسکهای صورت یکی از محبوبترین محصولات مراقبتی برای پاکسازی پوست هستند. شما میتوانید آنها را به صورت آماده بخرید یا با استفاده از مواد طبیعی در خانه درست کنید. در ادامه چند نمونه ماسک برای کندن جوش سر سیاه معرفی میکنیم.
ماسک عسل و دارچین
این ماسک خاصیت ضد التهابی و ضد باکتریایی دارد و با استفاده از مواد زیر تهیه میشود:
- نصف قاشق چایخوری پودر دارچین
- ۲ قاشق غذاخوری عسل
طرز تهیه
- پودر دارچین را با عسل مخلوط کنید.
- ترکیب را روی پیشانی، بینی و چانه بمالید و بگذارید ۲۰ دقیقه بماند.
- صورت خود را با آب گرم بشویید.
شما میتوانید از این ماسک ۲ بار در هفته استفاده کنید. اما اگر احساس سوزش داشتید، به استفاده از آن ادامه ندهید.
ماسک سفیده تخممرغ
سفیده تخممرغ چربی اضافی پوست را جذب میکنند و اثر سفتکننده دارد. همچنین حاوی مواد مغذی ضروری برای حفظ سلامت پوست است. برای تهیه ماسک سفیده تخممرغ به مواد زیر نیاز دارید:
- یک سفیده تخممرغ
- نصف عدد لیموترش
طرز تهیه
- سفیده تخممرغ و آب لیموترش را با هم مخلوط کنید. میتوانید یک قاشق چایخوری آب به آن اضافه کنید تا رقیقتر شود.
- ماسک را با براش روی صورت خود بمالید. از آن در اطراف ابروها و چشمها استفاده نکنید.
- یک لایه نازک دستمال کاغذی روی صورت خود بگذارید.
- دوباره مقداری از مخلوط را روی دستمال بمالید و دستمال دیگری را روی آن قرار دهید. میتوانید ۲ تا سه لایه دستمال استفاده کنید.
- اجازه دهید ماسک خشک شود. سپس دستمالها را به آرامی جدا کنید.
- صورت خود را با آب خنک بشویید.
- روی پوستتان مرطوبکننده بزنید.
میتوانید ۲ تا سه بار در هفته از این ماسک استفاده کنید. اما اگر پوستتان حساس است، از امتحان کردن آن بپرهیزید.
ماسک جو دوسر
ماسک جو دوسر یک گزینه عالی برای لایهبرداری پوست است. مواد لازم برای تهیه این ماسک عبارتاند از:
- جو دوسر
- کمی شیر یا آب
طرز تهیه
- جو دوسر را با کمی آب یا شیر مخلوط کنید.
- ماسک را روی صورت خود بمالید و پوستتان را به آرامی چند دقیقه ماساژ دهید.
- بگذارید ماسک ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی پوست بماند. سپس آن را با آب بشویید.

ماسک جوششیرین و آبلیمو
استفاده از ماسک جوششیرین و آبلیمو نیز برای لایهبرداری پوست متداول است. اما این ترکیب pH پوست را تغییر میدهد و عملکرد سد دفاعی آن را مختل میکند. در نتیجه، ممکن است به سوزش و خشکی شدید پوست منجر شود و حساسیت آن را به نور خورشید افزایش دهد.
ماسک ورقهای
ماسکهای ورقهای که حاوی ترکیبات ضد آکنه از جمله سالیسیلیک اسید هستند، به حذف جوشهای سیر سیاه کمک میکنند. این محصولات باکتریها را از بین میبرند، منافذ پوست را باز میکنند و التهاب را کاهش میدهند.
ماسک خاک رس
ماسکهای خاک رس با جذب سبوم اضافی موجود در منافذ به درمان جوش صورت کمک میکنند. این محصولات برای افرادی که پوست چرب دارند، مناسبترند. بهتر است از آنها یک بار در هفته استفاده کنید.
ماسک زغال فعال
این نوع ماسک به داخل پوست نفوذ میکند و تمام چربیها و آلودگیهای موجود در آن را بیرون میکشد. در نتیجه، باعث باز شدن منافذ میشود.
۵. چسب بینی برای جوش سر سیاه
چسبها نوع پد هستند که به حذف چربیها، آلودگیها و سلولهای مرده از سطح پوست کمک میکنند. برای تخلیه جوش سر سیاه بینی در خانه با استفاده از چسب باید مراحل زیر را دنبال کنید:
- پوستتان را خیس کنید.
- چسب را روی پوست قرار دهید.
- چند دقیقه صبر کرده و سپس چسب را جدا کنید.
کارشناسان توصیه میکنند از چسب حداکثر هر سه روز یکبار استفاده کنید.
۶. لایهبردارهای فیزیکی
لایهبردارهای فیزیکی تمام سلولهای مرده را از بین میبرند و پوست را نرم و لطیف میکنند. یک اسکراب ملایم که با پوستتان سازگار است را انتخاب کرده و هفتهای یک بار از آن استفاده کنید.
۷. شوینده و صابون برای جوش سر سیاه
پاکسازی روزانه پوست با شوینده ملایم برای حذف چربی، آلودگی و سایر موادی که ممکن است باعث مسدود شدن منافذ شوند، ضروری است. بهترین روش این است که از پاکسازی دومرحلهای استفاده کنید:
- در مرحله اول، آلودگیها و مواد آرایشی را با استفاده از پاککننده روغنی از سطح پوست پاک کنید.
- در مرحله دوم، صورتتان را با استفاده از شوینده حاوی سالیسیلیک اسید یا سایر ترکیبات ضد آکنه بشویید.

۸. از بین بردن جوش سر سیاه بینی با خمیردندان
از آنجایی که خمیردندان خاصیت ضد باکتریایی دارد، بعضی افراد توصیه میکنند از آن برای از بین بردن جوش استفاده کنید. اما این محصول حاوی موادی است که میتوانند پوست را تحریک کنند یا به آن آسیب بزنند.
درمان جوش سر سیاه کشاله ران و سایر نواحی بدن
جوشهای سرسیاه ممکن است در بخشهای چرب بدن مانند کمر و قفسه سینه نیز ایجاد شوند. برای از بین بردن آنها نکات زیر را رعایت کنید:
۱. شستوشوی روزانه پوست
اولین گام برای از بین بردن جوش سر سیاه بزرگ در بدن، تمیز نگه داشتن پوست است. این کار به کاهش چربی اضافی در نواحی مستعد جوش کمک میکند و جلوی بسته شدن منافذ را میگیرد. متخصصان توصیه میکنند از شویندههای مخصوص بدن که حاوی بنزوئیل پراکسید هستند استفاده کنید و اجازه دهید محصول ۲ دقیقه روی پوست باقی بماند. سپس آن را با آب بشویید.
۲. استفاده از برس برای شستوشو و لایهبرداری
برسکشی پوست یک روش طبیعی برای از بین بردن سلولهای مرده است. برای این کار میتوانید از یک برس با الیاف طبیعی و دسته بلند استفاده کنید. برسهای الکترونیکی مخصوص پوست نیز در دسترس هستند؛ هرچند که هدف اصلی آنها درمان آکنه نیست.
۳. استفاده از ضد آفتاب
بسیاری از افراد فکر میکنند قرار گرفتن در معرض نور آفتاب میتواند آکنه را درمان کند، اما در واقع علائم را بدتر میکند. هر زمان که از منزل خارج میشوید، روی قسمتهایی از پوست بدن که در معرض نور خورشید قرار میگیرند، ضد آفتاب فاقد چربی بمالید.
۴. رعایت بهداشت
برای کاهش جوشهای بدن توصیه میشود:
- لباسهای خود را بلافاصله بعد از انجام فعالیتهایی که باعث تعریق میشوند، عوض کنید. سپس پوستتان را بشویید.
- لباسهای گشاد با الیاف طبیعی بپوشید تا پوست نفس بکشد و اصطکاک به حداقل برسد.
- در صورتی که آکنه در پشت بدن ایجاد شده است، به جای کولهپشتی از کیف دستی استفاده کنید.
۵. درمان جوش سر سیاه در ناحیه تناسلی
گاهیاوقات جوشها روی اندام تناسلی هم دیده میشوند. از آنجایی که این ناحیه بسیار حساس است و عوامل مختلفی میتوانند در بروز جوش نقش داشته باشند، باید برای بررسی و درمان حتما به پزشک مراجعه کنید.
زمان مراجعه به پزشک
اگر با جوش سر سیاه بزرگ دردناک مواجه شدید یا با درمانهای خانگی به نتیجه نرسیدید، به دکتر پوست مراجعه کنید. پزشک وضعیت سلامتی و علائم شما را بررسی میکند و راهکار درمانی مناسب را پیشنهاد میدهد. این راهکار میتواند شامل استفاده از محصولات موضعی قوی، لایهبرداری شیمیایی یا روشهای کلینیکی مثل لیزردرمانی باشد.

عوارض ترکاندن جوش سر سیاه
اگر روی پوستتان جوش مشاهده کردید، از ترکاندن، فشار دادن یا کندن آن خودداری کنید. چرا که این کار میتواند باعث بدتر شدن وضعیت جوش شود، احتمال ایجاد اسکار (جای زخم) را افزایش دهد و مسیری برای ورود چربی و باکتری به داخل منافذ پوست ایجاد کند.
پیشگیری از جوش سر سیاه
با رعایت چند نکته ساده زیر میتواند از بروز جوش صورت جلوگیری کنید:
۱. صورت خود را به طور منظم بشویید
صورت خود را هنگام قبل از خواب و بعد از بیدار شدن بشویید تا چربی تجمعیافته روی آن پاک شود. شستوشوی بیش از دو بار در روز میتواند پوست را تحریک کرده و آکنه را بدتر کند.
۲. از لایهبردار استفاده کنید
اسکرابها و ماسکهای لایهبردار سلولهای مرده پوست را از بین میبرند و به کاهش جوشها کمک میکنند. به دنبال محصولاتی باشید که پوست شما را تحریک نکنند.
۳. محصولات فاقد چربی را انتخاب کنید
هر محصولی که حاوی چربی باشد میتواند باعث ایجاد جوش شود. برای جلوگیری از بدتر شدن وضعیت خود از لوازم آرایشی-بهداشتی فاقد چربی یا غیر کومدوژنیک استفاده کنید.
۴. روبالشی خود را مرتب بشویید
شستوشوی منظم روبالشی به کاهش تجمع چربی، سلولهای مرده و باکتریها کمک میکند. این مواد در طول شب به پوست منتقل میشوند و منافذ آن را میبندند.
۵. از لمس کردن صورت خودداری کنید
لمس مداوم صورت باعث انتقال آلودگی، چربی و باکتری از دست به بینی، چانه و سایر نواحی میشود. این کار میتواند منافذ را مسدود کرده و زمینه را برای ایجاد جوش فراهم کند.
۶. در استفاده از داروهای ضد جوش زیادهروی نکنید
استفاده بیشازحد از داروهای ضد جوش ممکن است به خشکی و تحریک پوست منجر شود. در واکنش به این خشکی، غدد چربی سبوم بیشتری تولید میکنند و باعث بسته شدن منافذ میشوند.
۷. رژیم غذایی سالم داشته باشید
مصرف زیاد غذاهای فرآوریشده میتواند تولید سبوم را افزایش دهد. در مقابل، غذاهای غنی از آنتیاکسیدان از جمله میوهها و سبزیجات با از بین بردن رادیکالهای آزاد و کمک به دفع سموم، از سلامت پوست محافظت میکنند.
کلام پایانی
جوش سر سیاه مشکل شایعی است که به دلیل مسدود شدن منافذ پوست با چربی و سلولهای مرده ایجاد میشود. این مشکل در بیشتر موارد با استفاده از محصولات بدون نسخه بهبود مییابد، اما اگر شدید باشد یا به درمانهای خانگی پاسخ ندهد، باید توسط پزشک بررسی شود.
اگر روشهای مختلف را امتحان کردهاید اما هنوز با مشکل آکنه دستوپنجه نرم میکنید، میتوانید از طریق سایت درمانکده از دکتر پوست وقت بگیرید و سوالات خود را به صورت حضوری یا آنلاین با او در میان بگذارید.
سوالات متداول
افزایش تولید سبوم، استفاده بیشازحد از مرطوبکنندهها، تعریق زیاد، قرار گرفتن در معرض آلودگیهای محیطی و نگه داشتن تلفن همراه در نزدیکی دهان از دلایل رایج ایجاد جوش در اطراف لب یا روی آن هستند.
در این روش، وازلین را روی بینی میمالند و روی آن سلفون میکشند. سپس یک حوله خیسشده با آب داغ را چند دقیقه روی بینی قرار داده و جوشها را با سنجاق سر که با الکل ضد عفونی شده تخلیه میکنند.
این جوشها با استفاده از محصولات موضعی، لایهبردارهای فیزیکی و شیمیایی، چسبهای مخصوص، لیزردرمانی و میکرودرمابریژن از بین میروند.
کرمهای حاوی سالیسیلیک اسید، بنزوئیل پراکسید و مشتقات ویتامین A برای این کار مناسباند.
منابع: skinkraft | healthline | stylecraze | medicalnewstoday