اکسیژن خون یکی از شاخص‌های مهم در سلامت انسان است و نقش کلیدی در عملکرد صحیح اندام‌ها و بافت‌های بدن ایفا می‌کند. بدن برای انجام فعالیت‌های حیاتی خود به اکسیژن نیاز دارد. این اکسیژن را از طریق ریه‌ها جذب می‌کند تا به کمک گلبول‌های قرمز در جریان خون حمل شود. حفظ سطح طبیعی اکسیژن در خون برای سلامت مغز، قلب، عضلات و سایر اندام‌های بدن ضروری است. هرگونه کاهش غیر طبیعی آن می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در سیستم تنفسی، بیماری‌های ریوی و قلبی باشد. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا در مورد سطح نرمال اکسیژن خون و علائم کمبود آن بیشتر صحبت کنیم.
فهرست محتوا
- اکسیژن خون نرمال به چه معنی است؟
- اکسیژن خون باید چند باشد؟
- جدول اکسیژن خون
- علت کمبود اکسیژن خون
- اکسیژن خون خطرناک چند است؟
- علائم کمبود اکسیژن خون چیست؟
- اکسیژن خون چند باعث مرگ می‌شود؟
- چه مواقعی باید سطح اکسیژن خون را آزمایش کنیم؟
- چگونه اکسیژن خون را بالا ببریم؟
- روش افزایش اکسیژن خون در خانه
- ماساژ برای افزایش اکسیژن خون
- برای بالا بردن اکسیژن خون چه بخوریم؟
- کمبود اکسیژن خون چه عوارضی دارد؟
- راهنمای مراجعه به پزشک
- سوالات متداول
اکسیژن خون نرمال به چه معنی است؟
سطح اکسیژن خون را که با اسم اختصاری SpO2 می‌شناسند و به آن اشباع اکسیژن می‌گویند، میزان اکسیژنی است که هنگام تنفس از طریق بینی و دهان وارد بدن می‌شود و به کمک ریه‌ها به جریان خون انتقال پیدا می‌کند تا به سلول‌های سراسر بدن برسد. سطح سالم اکسیژن در شریان‌ها حدود ۷۵ تا ۱۰۰ میلی‌متر جیوه (mm Hg) است. برای اندازه‌گیری مقدار نرمال اکسیژن شریان‌ها، نمونه خون به طور مستقیم از رگ گرفته می‌شود.
روش دیگری هم برای بررسی سطح اکسیژن خون وجود دارد. پزشک برای بررسی سطح اکسیژن خون نرمال، ابتدا میزان اکسیژن حمل‌شده توسط گلبول‌های قرمز خون، که اشباع اکسیژن نامیده می‌شود را اندازه‌گیری می‌کند. برای اندازه‌گیری آن از یک دستگاه پزشکی که به انگشت متصل می‌شود، به نام پالس اکسیمتر استفاده می‌کنند. سطح نرمال اکسیژن خون در دستگاه پالس اکسیمتر باید بین ۹۵ تا ۱۰۰ باشد. این عدد بدین معنی است که ۹۵ تا ۱۰۰ درصد هموگلوبین خون به اکسیژن متصل هستند. اگر دستگاه اکسیمتری عدد کمتر از ۹۰ را نشان دهد، متخصص قلب و عروق علت پایین آمدن اکسیژن خون را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
اکسیژن خون باید چند باشد؟
میزان نرمال اکسیژن خون در حالت عادی باید بین ۹۵ تا ۱۰۰ درصد باشد. این درصد، نشان‌دهنده میزان اشباع اکسیژن در خون است و مشخص می‌کند که از هر ۱۰۰ هموگلوبین در خون، چند عدد به اکسیژن متصل هستند. در برخی شرایط خاص مانند خواب، ممکن است دستگاه سنجش اکسیژن خون ۹۳ یا ۹۴ را نشان دهد. اما در شرایط عادی نباید این عدد به زیر ۹۵ درصد برسد. سطح اکسیژن خون ۸۰ بسیار پایین‌تر از حد طبیعی است و می‌تواند خطرناک باشد. این عدد نشان‌دهنده مشکلات جدی است و نیاز به درمان فوری دارد.
جدول اکسیژن خون
سطح SpO2 در افراد مسن کمی کاهش پیدا می‌کند، اما در نوزادان و کودکان نوپا بیشتر است. همان‌طور که گفتیم، سطح اکسیژن خون در حالت عادی باید بین ۹۵ تا ۱۰۰ درصد باشد و پایین‌تر از این اعداد نشان‌دهنده مشکلی جدی در بدن است. در جدول زیر می‌توانید به طور دقیق‌تر با محدوده نرمال و غیر طبیعی SpO2 آشنا شوید:
| نوع وضعیت | سطوح SpO2 |
| طبیعی | ۹۵ تا ۱۰۰ درصد |
| غیر طبیعی و اختلال در مغز | ۸۰ تا ۸۵ درصد |
| تغییر رنگ پوست فرد و سیانوز | پایین‌تر از ۶۷ درصد |
گاهی دستگاه پالس اکسیمتر ممکن است سطح اکسیژن خون ۹۱ درصد را نشان دهد. این سطح از اشباع اکسیژن کمی پایین‌تر از مقدار طبیعی است و می‌تواند نشانه اولیه اختلالات تنفسی باشد. از همین‌رو بهتر است آن را جدی بگیرید؛ به‌ویژه اگر علائمی همچون سرگیجه، تنگی نفس و احساس ضعف دارید. در چنین شرایطی می‌توانید برای دریافت راهنمایی پزشکی اولیه با دکتر قلب انلاین مشورت کنید.
علت کمبود اکسیژن خون
افت سطح SpO2 می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
۱- بیماری‌های ریوی: بیماری‌هایی مانند آسم، COPD، برونشیت مزمن، ذات‌الریه، فیبروز ریوی، پنومونی و کرونا توانایی ریه برای انتقال اکسیژن به خون را کاهش می‌دهند.
۲- بیماری‌های قلبی: مشکلاتی مانند نارسایی قلبی و ناهنجاری‌های مادرزادی قلبی مانع از پمپاژ موثر خون به ریه و بدن جلوگیری می‌شوند و اکسیژن‌رسانی را دچار مشکل می‌کنند.
۳- کم‌خونی: برخی بیماری های خونی مانند کم‌خونی روی توانایی خون در حمل اکسیژن تاثیر می‌گذارند و منجر به کاهش سطح آن می‌شوند.
۴- ارتفاعات بالا: در ارتفاعات بالاتر از سطح دریا مانند مناطق کوهستانی یا پروازهای طولانی، فشار هوا بیشتر می‌شود و اکسیژن کاهش می‌یابد. برخی افراد در چنین شرایطی علائم هیپوکسمی را تجربه می‌کنند.
۵- اختلال در جریان خون: شرایطی مانند لخته خون، که جریان خون به ریه را محدود می‌کند، می‌تواند منجر به هیپوکسمی شود.
کاهی اختلال در اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها به دلیل غلظت خون بالا رخ می‌دهد. زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز افزایش یابند، جریان خون در رگ‌ها کندتر می‌شود و اکسیژن به درستی به بافت‌ها انتقال پیدا نمی‌کند. کاهش اکسیژن‌رسانی معمولا با تنگی نفس و سایر علائم مرتبط با کمبود اکسیژن خون همراه است. در چنین شرایطی، علاوه بر روش‌های اصلی درمان، فصد خون و اهدای خون می‌توانند به بهبود جریان خون و انتقال بهتر اکسیژن به بافت‌های بدن کمک کنند.
اکسیژن خون خطرناک چند است؟
زمانی که سطح SpO2 به زیر ۹۴ درصد رسید، باید حتما به پزشک اطلاع دهید. متخصصان، اشباع اکسیژن زیر ۹۲ درصد را وضعیت بحرانی در نظر می‌گیرند و به سرعت اقدامات درمانی را آغاز می‌کنند. البته افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی مانند COPD (بیماری انسدادی مزمن ریوی) قطعا شاخص اشباع پایین‌تری دارند، اما این موضوع را در نظر داشته باشید که بدن آن‌ها با چنین وضعیتی سازگار شده است. افرادی که بیماری ریوی یا قلبی دارند، بهتر است در مورد سطح نرمال و بحرانی SpO2 خود با پزشک مشورت کنند.
علائم کمبود اکسیژن خون چیست؟
علائم این عارضه بسته به شدت آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- تنگی نفس (سخت نفس کشیدن یا تنفس سریع)
- سرگیجه و گیجی
- احساس سبکی سر و عدم توانایی در تمرکز
- افزایش سرعت ضربان قلب
- تعریق شدید
- احساس اضطراب بی‌دلیل
- سردرد، به‌ویژه هنگام بیدار شدن از خواب
- تغییر رنگ پوست، ناخن و لب‌ها به آبی
- خس خس سینه
- ضربان قلب کند
- سرفه مداوم
برخی از علائم غلظت خون مانند سرگیجه، سردرد یا کبودی اندام‌ها ممکن است با نشانه‌های افت سطح SpO2 اشتباه گرفته شود؛ به همین دلیل برسی علائم توسط پزشک متخصص ضروری است.
اکسیژن خون چند باعث مرگ می‌شود؟
سطح SpO2 که باعث مرگ شود، ممکن است در همه افراد یک عدد ثابت نباشد؛ زیرا عواملی مانند سلامت کلی فرد، سن، بیماری زمینه‌ای، سرعت کاهش اکسیژن خون و مدت زمانی که فرد دچار افت شده تاثیرگذار هستند. پزشکان اکسیژن خون کمتر از ۹۰ درصد را هیپوکسی در نظر می‌گیرند و معتقدند اگر این عدد به زیر ۸۰ درصد برسد، می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. در این سطح اکسیژن‌رسانی به مغز، قلب و سایر اندام‌های حیاتی بدن مختل می‌شود. زمانی که سطح اکسیژن خون به زیر ۶۰ درصد برسد، وضعیت بسیار جدی است و می‌تواند آسیب شدید مغزی و حتی مرگ به همراه داشته باشد.
چه مواقعی باید سطح اکسیژن خون را آزمایش کنیم؟
پزشک متخصص در شرایط زیر حتما سطح SpO2 مورد ارزیابی قرار می‌دهد:
- مشکل در تنفس
- آسیب به سر و گردن و ایجاد اختلال در تنفس
- ابتلا به بیماری کرونا
- مسمومیت با مونوکسید کربن
- ایجاد آسیب استنشاقی با دود
- چندین دوره حالت تهوع و استفراغ بی‌دلیل
- مصرف بیش از حد دارو و ایجاد مسمومیت
- آسم
- بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- فیبروز کیستیک
- بیماری قلبی
چگونه اکسیژن خون را بالا ببریم؟
رسیدگی به علت زمینه‌ای ایجاد، اولین مرحله درمان به‌شمار می‌آید. به عنوان مثال، اگر بیمار ریوی موجب افت اکسیژن در خون شده، پزشک داروی مناسب، توانبخشی ریوی یا در صورت نیاز، جراحی انجام می‌دهد. در طول درمان علت زمینه‌ای، ممکن است پزشک از روش‌هایی برای درمان افت سطح SpO2 استفاده کند که شامل موارد زیر می‌شوند:
اکسیژن درمانی
اکسیژن درمانی شامل ماسک اکسیژن و کانول بینی است که نیاز به تجویز پزشک دارد. پزشک با توجه به وضعیت بیمار، نوع و تعداد جلسات اکسیژن درمانی را مشخص می‌کند.
قرص افزایش اکسیژن خون
زمانی که سطح اکسیژن در محدوده خطرناکی قرار بگیرد، پزشک داروهای زیر را تجویز می‌کند:
- پروتئین‌های نوترکیب
- هموگلوبین‌ها
- اریتروپویتین
- داربپوئتین آلفا
- اپوئتین آلفا. اکسیژن
روش افزایش اکسیژن خون در خانه
روش‌های ساده و خانگی برای افزایش سطح SpO2 شامل موارد زیر می‌شوند:
- تنفس هوای تازه: قدم زدن در فضای باز یا باز کردن پنجره میزان اکسیژن فضا را افزایش می‌دهد و اکسیژن بیشتری وارد بدن شما می‌شود.
- تمرینات تنفسی: تنفس دیافراگمی یا تنفس با لب‌های جمع‌شده به باز شدن کامل ریه‌ها و دریافت اکسیژن بیشتر کمک می‌کند. انجام روزانه ۵ تا ۱۰ دقیقه تمرین تنفسی برای بهبود سطح اکسیژن مفید است. البته برای اطمینان از اثربخشی آن، قبل از انجام با پزشک معالج خود مشورت کنید.
- فعالیت بدنی منظم: برای بهبود عملکرد ریه‌ها و افزایش جذب اکسیژن، حتما فعالیت بدنی منظم داشته باشید.
- ترک سیگار و اجتناب از آلاینده‌ها: دود سیگار، بخار مواد شیمیایی و آلودگی هوا می‌توانند باعث کاهش عملکرد ریه‌ها شوند. دور ماندن از آن‌ها گردش خون را بهبود می‌بخشد و توانایی بدن برای جذب اکسیژن را افزایش می‌دهد.
لازم به ذکر است، موارد فوق روش‌هایی کمک‌کننده برای افزایش جذب اکسیژن در خون هستند و نباید جایگزین درمان پزشکی شوند. مخصوصا زمانی که فرد به بیماری زمینه‌ای مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) مبتلاست، باید زیر نظر پزشک متخصص درمان شود و فقط به راه‌کارهای طبیعی اکتفا نکند.
ماساژ برای افزایش اکسیژن خون
ماساژ می‌تواند به عنوان یک روش مکمل برای افزایش سطح SpO2 خوب باشد. در این روش، با اعمال فشار کنترل‌شده بر بافت نرم بدن، عروق خونی گشادتر می‌شوند و جریان خون بهبود پیدا می‌کند. در طب سنتی، ماساژ سوئدی یا ماساژ با روغن‌های طبیعی برای این منظور توصیه می‌شوند. شما می‌توانید در منزل با ماساژ قفسه سینه و پشت تنفس راحت‌تر و عمیق‌تر داشته باشید.
برای بالا بردن اکسیژن خون چه بخوریم؟
تغذیه نقش مهمی در بالا بردن سطح اکسیژن خون دارد. برای افزایش طبیعی سطح SpO2 بهتر است غذاهای غنی از آهن، ویتامین C و آنتی‌اکسیدان بخورید. این مواد مغذی به تولید گلبول قرمز کمک می‌کنند و موجب انتقال بهتر اکسیژن در خون می‌شوند. خوراکی‌هایی که سرشار از این مواد مغذی هستند، عبارت‌اند از:
- سبزیجات برگ‌سبز مانند اسفناج و کلم پیچ
- حبوبات مانند عدس، نخود و لوبیا
- گوشت قرمز کم‌چرب
- شکلات تلخ
- مرکبات مانند پرتقال، گریپ فروت و لیمو
- انواع توت، کرنبری و زغال اخته
- انار، کیوی و هویج
- فلفل دلمه‌ای
- انجیر و خرما
- سیر
- سیب‌زمینی شیرین
- چای سبز
کمبود اکسیژن خون چه عوارضی دارد؟
از مهم‌ترین عوارض افت سطح SpO2 می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش فشار ریوی
- فشار خون بالا
- بالا رفتن ضربان قلب
- خستگی و بی‌حالی
- سردرد و سرگیجه
- مشکلات شناختی
- تغییر رنگ لب‌ها، ناخن‌ها و انگشتان دست به آبی
- غش و از دست دادن هوشیاری
راهنمای مراجعه به پزشک
اکسیژن خون یکی از شاخص‌های کلیدی در سلامت عمومی بدن است و نقش مهمی در عملکرد صحیح مغز، قلب، عضلات و سایر اندام‌ها ایفا می‌کند. کاهش آن معمولا نشانه‌ای از اختلالات تنفسی، بیماری‌های قلبی یا مشکل خونی است که در صورت عدم درمان به موقع، می‌تواند موجب آسیب جدی به اندام‌ها و حتی مرگ شود.
ما در این مقاله از مجله درمانکده به طور مفصل در مورد سطح نرمال اکسیژن خون، علائم کمبود و روش‌های افزایش آن صحبت کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین پزشکان متخصص مشورت بگیرید. همچنین درمانکده امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری را برای شما فراهم کرده است
سوالات متداول
میزان نرمال آن در حالت عادی باید بین ۹۵ تا ۱۰۰ درصد باشد.
از نظر متخصصان، سطح پایین‌تر از ۹۰ درصد در محدوده بحرانی قرار دارد و زمانی که سطح آن به زیر ۶۰ درصد برسد، بسیار خطرناک است. این سطح می‌تواند به اندام‌های حیاتی بدن مانند قلب و مغز آسیب وارد کند و حتی منجر به مرگ شود.
زمانی که سطح SpO2 به زیر ۶۰ درصد برسد، وضعیت بسیار جدی است و می‌تواند آسیب شدید مغزی و حتی مرگ به همراه داشته باشد.
منابع: mayoclinic | clevelandclinic | ncbi | medplusmart
