بیماری جذام یا لپرسی (Leprosy) که در دوران باستان به آن خوره می‌گفتند، یک بیماری عفونی پیش‌رونده است که زخم‌های پوستی شدید و بدشکل ایجاد می‌کند. جذام با نام هانسن هم شناخته می‌شود که این اسم را از روی دانشمندی که بیماری را کشف کرد (گرهارد آرمور هانسن) گرفته‌اند. این بیماری به شدت عصب‌های دست و پا، پوست، جداره بینی و مجرای فوقانی تنفسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
با این حال، می‌توان گفت جذام همچون گذشته بیماری شایعی نیست، اما همچنان در برخی مناطق جهان از جمله ایران وجود دارد. اگر برای شما هم سوال پیش آمده بیماری جذام از چی میاد، در این مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید تا به بررسی علت، علائم، روش تشخیص و نحوه درمان آن بپردازیم.
فهرست محتوا:
بیماری جذام چیست؟
جذام یک بیماری عفونی و پیش‌رونده است که بر اثر عامل باکتریایی مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium Leprae) ایجاد می‌شود. این عفونت می‌تواند با ایجاد زخم‌های پوستی به عصب‌ها آسیب برساند و باعث تضعیف ماهیچه‌ها شود. از همین‌رو اگر این بیماری به موقع در افراد درمان نشود، بدشکلی و معلولیت شدید ایجاد می‌کند.
در حال حاضر این بیماری همچون گذشته واگیردار نیست. اگر شما با فرد مبتلا به لپرسی (جذام) تماس مستقیم و مکرر داشته باشید، به نحوی که در معرض قطرات بینی یا دهان او قرار بگیرید، احتمال انتقال بیماری جذام افزایش می‌یابد.
بیشتر بدانیم: اگزمای دیشیدروتیک؛ روش درمان این بیماری ناخوشایند چیست؟
ایا بیماری جذام هنوز وجود دارد؟
منشا این بیماری از لحاظ زمان با پیدایش انسان‌های اولیه یکی است. چینی‌ها حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بیماری خوره را شناسایی کردند و می‌توان قدیمی‌ترین توصیف از این بیماری را به ۱۳۵۰ سال قبل از میلاد مسیح ربط داد. جنگ‌های صلیبی اروپا و طی قرون وسطی در قرن ۱۳ میلادی، عامل اصلی شدت گرفتن جذام بودند. این بیماری در قرن ۱۶ کنترل شد و آن را از لیست بیماری‌های مزمن اروپای مرکزی حذف کردند.
در حال حاضر گزارشات سازمان بهداشت جهانی (WHO) نشان می‌دهند، حدود ۲۰۸ هزار نفر در سراسر جهان، مخصوصا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری همچون هند، اندونزی و برزیل به جذام مبتلا هستند. متاسفانه بر اساس آمار دفتر مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، این بیماری در ایران هم وجود دارد و تا پایان سال ۱۴۰۱، حدود ۱۲ هزار فرد مبتلا به جذام ثبت شده است.
بیماری جذام در اثر چیست؟
باکتری مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium Leprae) علت اصلی بیماری جذام است که رشد کندی دارد. این باکتری با سرعت پایینی در بدن پخش می‌شود و سلول‌های ماکروفاژ که نقش مهمی در حمایت از سیستم عصبی بدن دارند را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
راه انتقال جذام
به دوره نهفتگی (مدت زمان ابتلا به بیماری تا نمایان شدن علائم آن) بیمار‌ی‌ها، کومن می‌گویند. دوره طولانی کمون جذام که ممکن است به طور متوسط پنج تا ۲۰ سال طول بکشد، اجازه نمی‌دهد علت اصلی انتقال بیماری به بدن مشخص شود.
با این حال دانشمندان دستگاه تنفسی را شایع‌ترین راه انتقال لپرسی (جذام) می‌دانند. به طور کلی می‌توان گفت افرادی که تماس نزدیک، مکرر و طولانی‌مدت با فرد بیمار دارند، ممکن است از طریق راه‌های زیر به جذام مبتلا شوند:
- تنفس
- عطسه و خارج شدن ترشحات از بینی و دهان
- دستگاه گوارش
- سرفه و خارج شدن ترشحات از دهان
- تماس پوستی مستقیم با زخم‌های باز
- تماس با خاک، حشرات و محیط آلوده
علائم بیماری هانسن (جذام)
حدود سه تا ۵ سال پس از تماس با عامل بیماری هانسن، طول می‌کشد تا علائم آن ظاهر شوند. این مدت برای برخی افراد به حدود ۲۰ سال می‌رسد. به همین دلیل تشخیص زمان و مکان انتقال جذام برای متخصصان دشوار است.
عامل این بیماری می‌تواند علائم جذام را به چهار دسته متفاوت تقسیم کند که شامل موارد زیر هستند:
بیشتر بدانیم: بیماری زونا چیست؟ بهترین روش درمان سریع زونا
نشانه‌های پوستی جذام
- پوست خشک، ضخیم و سفت
- بی‌حس شدن پوست و تغییر رنگ در بخش‌هایی از آن
- ریزش نواحی پوستی دارای مو مانند مژه و ابرو
- رشد ضایعات پوستی
- ایجاد زخم‌های بدون درد در کف پا
- تورم یا بروز توده‌هایی در ناحیه لاله گوش
علائم عصبی جذام
- ضعف و فلج عضلانی در دست‌ها و پاها
- بی‌حس شدن نواحی آسیب‌دیده پوست
- اختلال در اعصاب مرتبط با چشم و احتمال خطر کوری
- تورم اعصاب نواحی نزدیک به گردن، آرنج و زانو
نشانه‌های غشای مخاطی جذام
- خونریزی در بینی
- گرفتگی و کیپ شدن ناحیه بینی
علائم جذام پیشرفته
- فلج نواحی دست و پا
- تغییر فرم در غضروف بینی
- برزو زخم‌های مزمن در کف پا (این زخم‌ها درمان نمی‌شوند)
- بروز عفونت در انگشتان دست و از بین رفتن نوک آن‌ها
- مشکلات چشمی
- ریزش ابرو
آیا بیماری جذام واگیر دارد؟
در گذشته معتقد بودند این بیماری شیوع نسبتا بالایی دارد و شدیدا مسری است، اما در حال حاضر می‌توان گفت، جذام چندان واگیردار نیست. با وجود اینکه بیماری هانسن در برخی مناطق مخصوصا مناطقی با آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع است، اما دانشمندان معتقدند ۹۵ درصد افراد مستعد ابتلا به جذام نیستند.
سیستم ایمنی طبیعی این افراد به شکلی است که اگر به طور مستقیم در تماس نزدیک با فرد مبتلا به لپرسی قرار نگیرند، به آن بیماری مبتلا نمی‌شوند. در این بین، دانشمندان حدود پنج درصد از افراد را به دلیل سیستم ایمنی خاص بدن‌شان، مستعد ابتلا به جذام می‌دانند.
بیشتر بدانیم: بیماری کاوازاکی؛ نشانه ها و راه های درمان چیست؟
انواع جذام (بیماری هانسن)
شدت ابتلا و قدرت جذام متناسب با سیستم ایمنی بدن هر فرد متفاوت است. به طور کلی انواع بیماری هانسن و علائم آن‌ها را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:
| طبقه‌بندی | علائم |
| جذام سل | فرم خفیف بیماری است که ضایعه پوستی مسطح و گاهی بزرگ ایجاد می‌کند و می‌تواند به دلیل آسیب زیرین عصب باعث بی‌حس شدن ناحیه آسیب‌دیده شود. |
| جذام توبرکلوئید مرزی | تعداد ضایعات پوستی بیشتر است و درگیری عصبی گسترده‌تری ایجاد می‌کند. |
| جذام لپروماتوز | شکل شدیدتر بیماری است که برجستگی و بثورات پوستی ایجاد می‌کند و بی‌حسی یا ضعف عضلانی به همراه دارد. |
| جذام مرزی میانی | باعث بروز پلاک‌های قرمز، بی‌حسی متوسط، درگیری عصبی گسترده و تورم غدد لنفاوی می‌شود. |
| جذام خط مرزی | دارای علائم جذام سل و لپروماتوز است. |
سازمان بهداشت جهانی (WHO) بیماری جذام را به شکل زیر طبقه‌بندی می‌کند:
- جذام پائوسی باسیلاری (SLPB): یک ضایعه
- جذام چند باسیلی (PB): بیش از پنج ضایعه
تشخیص جذام چگونه است؟
اگر زخم مشکوک به جذام داشته باشید، پزشک برای آزمایش و بررسی بیشتر از طریق بیوپسی، نمونه‌ای از ضایعه پوستی برمی‌دارد. از دیگر آزمایشات مورد نیاز که به تشخیص نهایی بیماری هانسن کمک می‌کنند، می‌توان به تست‌های زیر اشاره کرد:
- تست اسمیر پوستی
- تست پوستی لپرومین (lepromin skin test)
پزشک برای تشخیص میزان اثرگذاری جذام بر اندام‌های مختلف بدن، آزمایشات زیر را تجویز می‌کند:
- آزمایش عملکرد کبد
- تست CBC
- آزمایش کراتینین
- بیوپسی عصبی
روش درمان بیماری جذام
در حال حاضر، این بیماری قابل درمان است و براساس توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) باید درمان جذام به صورت رایگان در اختیار بیماران قرار بگیرد. پزشک برای درمان عفونت این بیماری، آنتی‌بیوتیک‌هایی همچون داپسون، ریفامپیسین و کلوفازیمین تجویز می‌کند که باید به مدت ۶ ماه تا یک سال مصرف شوند.
اگر فرد به جذام شدید مبتلا باشد، دوره درمان با آنتی‌بیوتیک طولانی‌تر می‌شود. با این حال، می‌توان گفت آنتی‌بیوتیک‌ها فقط عفونت ناشی از جذام را درمان می‌کنند و جلوی پیشرفت بیماری را می‌گیرند، اما بهبودبخش آسیب عصبی و عوارض ناشی از آن نیستند.
آیا می‌توان از جذام پیشگیری کرد؟
بهترین روش پیشگیری از جذام، عدم تماس نزدیک با قطرات تنفسی بینی و دهان مبتلایان به این بیماری است. همچنین جذام در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری مانند آفریقا و آسیا شیوع بیشتری دارد؛ بنابراین هنگام مسافرت به این مناطق، اصول بهداشتی را رعایت کنید.
از طرفی برخی تحقیقات نشان داده‌اند، افراد دارای نقص ژنتیکی، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. بنابراین اگر شما هم از اختلال ژنتیکی رنج می‌برید، بهتر است از راه‌کارهای تقویت سیستم ایمنی استفاده کنید.
بیشتر بدانیم: روزاسه چیست؟ + راه‌های درمان بیماری پوستی روزاسه
بیماری جذام در یک نگاه
بیماری جذام که به آن لپرسی یا هانسن نیز می‌گویند، یک بیماری عفونی ناشی از باکتری مایکوباکتریوم لپره است که اگر به موقع درمان نشود، ضایعات پوستی و معلولیت شدید ایجاد می‌کند. بنابراین بهتر است درباره کوچک‌ترین تغییرات پوستی و بروز ضایعات مسطح با پزشک متخصص پوست یا دکتر متخصص عفونی مشورت کنید.
برای این منظور می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از طریق سیستم نوبت‌دهی آنلاین این مجموعه با بهترین پزشکان متخصص از جمله پزشک متخصص عفونی آشنا شوید. درمانکده این امکان را برای شما فراهم کرده تا ضمن بررسی نظر سایر کاربران، برای مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین با متخصص عفونی یا پوست و مو آنلاین مورد نظر خود نوبت بگیرید.
سوالات متداول
باکتری مایکوباکتریوم لپره علت اصلی جذام است که رشد کندی دارد.
بله. این بیماری می‌تواند از طریق ترشحات بینی و دهان فرد بیمار به دیگران منتقل شود، اما نسبت به قبل شدت سرایت آن کمتر شده است.
این بیماری در قرن ۱۳ میلادی در اروپا شدت گرفت و اوج شیوع آن در ایران به دهه ۳۰ و ۴۰ برمی‌گردد.
بله. پزشک می‌تواند با تجویز آنتی‌بیوتیک به درمان بیماری کمک کند، اما ضایعات جدی و آثار به جا مانده از آن‌ها بهبود پیدا نمی‌کنند.
