نارکولپسی یا حمله خواب که خواب‌آلودگی شدید در طول روز از علائم اصلی آن است باعث می‌شود فرد در هر زمانی از جمله هنگام صحبت کردن یا رانندگی به طور ناگهانی به خواب برود. شدت نارکولپسی می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. در موارد شدید، این بیماری روی فعالیت‌های اجتماعی، تحصیل، کار و سلامت فرد تاثیر می‌گذارد و کیفیت زندگی او را کاهش می‌دهد.
دارودرمانی و تغییر سبک زندگی به مدیریت علائم حمله خواب کمک می‌کند. حمایت خانواده، دوستان، کارفرمایان و معلمان هم می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. این مقاله از مجله درمانکده به بررسی علائم، دلایل و راه‌های درمان سندروم نارکولپسی اختصاص دارد. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
فهرست محتوا
بیماری نارکولپسی یا حمله خواب چیست؟
نارکولپسی نوعی اختلال خواب نادر است که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث برهم خوردن الگوی طبیعی خواب می‌شود. این بیماری تقریبا یک نفر از هر ۲ هزار نفر را مبتلا می‌کند.
علائم حمله خواب معمولا بین سنین هفت تا ۲۵ سالگی و در اغلب موارد در اواسط دوران نوجوانی آغاز می‌شود. اما بیماری با تاخیر تشخیص داده می‌شود و ممکن است با سایر مشکلات سلامتی اشتباه گرفته شود.
این بیماری با خواب‌آلودگی شدید در طول روز و حملات ناگهانی خواب یا میل غیر قابل کنترل به خوابیدن همراه است. همچنین خواب شبانه را دچار اختلال کرده و آن را تکه‌تکه یا ناپیوسته می‌کند.
این بیماری به‌خودی‌خود خطرناک نیست، اما می‌تواند به حوادث مختلف یا آسیب‌دیدگی منجر شود. علاوه بر این، افراد مبتلا به آن ممکن است به دلیل خواب‌آلودگی در حفظ شغل، موفقیت تحصیلی یا برقراری و حفظ روابط اجتماعی با چالش روبه‌رو شوند.
انواع نارکولپسی یا حمله خواب
نارکولپسی به ۲ نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- نوع یک: شایعترین نوع بیماری بوده و با علامتی به نام کاتاپلکسی (از دست دادن ناگهانی کنترل عضلات) همراه است. افراد مبتلا به نارکولپسی نوع یک به دلیل کاهش هیپوکرتین در مغز در طول روز دچار خواب‌آلودگی شدید و حملات کاتاپلکسی می‌شوند.
- نوع ۲: در این نوع بیماری، سطح هیپوکرتین در مغز طبیعی باقی می‌ماند و بیماری بدون کاتاپلکسی بروز می‌کند.
علائم نارکولپسی یا حمله خواب
شدت و دفعات بروز علائم نارکولپسی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. در ادامه به شایعترین علائم اشاره می‌کنیم:
۱. خواب‌آلودگی شدید در طول روز
تقریبا همه افراد مبتلا به این بیماری در طول روز دچار خواب‌آلودگی مفرط هستند؛ به طوری که ناگهان احساس نیاز شدید و غیر قابل کنترل به خواب پیدا می‌کنند و برای انجام فعالیت‌های روزمره دچار مشکل می‌شوند.
۲. کاتاپلکسی
کاتاپلکسی که به ضعف ناگهانی عضلات اطلاق می‌شود معمولا صورت، گردن و زانوها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بعضی از افراد فقط ضعف خفیف مانند افتادن سر یا فک را تجربه می‌کنند، اما بعضی دیگر ممکن است به زمین بیفتند. این ضعف موقتی است و کمتر از ۲ دقیقه طول می‌کشد، اما می‌تواند باعث زمین خوردن و حوادث دیگر منجر شود.
خنده و احساسات شدید مانند هیجان یا ترس از محرک‌های بروز کاتاپلکسی هستند. دفعات بروز این مشکل در افراد مختلف متفاوت است و می‌تواند از چند بار در روز تا یک بار در سال متغیر باشد.
۳. اختلال در تنظیم خواب با حرکات سریع چشم
در چرخه طبیعی خواب، فرد ابتدا وارد مراحل اولیه خواب می‌شود و سپس به مراحل عمیق‌تر می‌رسد. در این مراحل است که خواب REM، یعنی مرحله‌ای که در آن حرکات سریع چشم، رویاهای واضح و فلج عضلانی رخ می‌دهد، آغاز می‌شود.
معمولا حدود ۶۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد تا خواب REM شروع شود. اما در افراد مبتلا به نارکولپسی این مرحله حدود ۱۵ دقیقه پس از شروع خواب آغاز می‌شود و حتی ممکن است در طول ساعات بیداری هم تکرار شود.
۴. فلج خواب
فلج خواب وضعیتی است که در آن فرد هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن توانایی حرکت یا صحبت کردن را از دست می‌دهد. این علامت ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد، اما پس از پایان آن، فرد به طور کامل توانایی حرکت و تکلم را به دست می‌آورد.
۵. رفتارهای خودکار
فرد مبتلا به نارکولپسی ممکن است پس از به خواب رفتن در حین انجام فعالیت‌هایی مانند غذا خوردن، رانندگی یا کارهای روزمره دچار نوعی خواب پریشی شود و بدون آگاهی برای چند ثانیه یا چند دقیقه به همان فعالیت ادامه دهد. برای مثال، ممکن است بدون اینکه متوجه باشد به رفتارهایی مانند راه رفتن در خواب ادامه دهد یا همچنان به رانندگی بپردازد.
۶. توهم
افراد مبتلا به نارکولپسی گاهی‌اوقات در حین فلج خواب یا حتی بدون آن دچار توهم می‌شوند. برای مثال، ممکن است تصور کنند غریبه‌ای را در اتاق خواب می‌بینند، در حالی که واقعا کسی آنجا نیست.
عوارض نارکولپسی
عوارض اختلال حمله خواب عبارت‌اند از:
- مشکلات سلامت روان: افراد مبتلا به این بیماری اغلب دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند. با این حال، مشخص نیست که آیا این مشکلات از علائم خود نارکولپسی هستند یا به دلیل کاهش کیفیت زندگی رخ می‌دهند.
- مشکلات اجتماعی: زندگی اجتماعی فرد ممکن است به دلیل خواب‌آلودگی شدید و کاتاپلکسی تحت تاثیر قرار بگیرد. برای مثال، احتمال دارد بیدار ماندن در طول گردهمایی‌های اجتماعی برایش دشوار باشد یا هنگام خنده کنترل عضلات خود را از دست بدهد.
- افزایش وزن: بسیاری از افراد مبتلا به حمله خواب به دلیل کاهش سطح فعالیت بدنی یا کند شدن متابولیسم دچار اضافه وزن هستند.
- خودکشی: در یک مطالعه مشاهده شد که افراد مبتلا به حمله خواب بیشتر از دیگران در معرض خطر خودکشی قرار دارند.
علاوه بر این، شواهد نشان می‌دهد که بین حمله خواب و حمله پانیک ارتباط وجود دارد. علائم نارکولپسی از جمله خواب‌آلودگی شدید در طول روز، فلج خواب و کاتاپلکسی همگی می‌توانند باعث ایجاد استرس در فرد شده و به بروز یا تشدید حملات پانیک منجر شوند. اگر می‌خواهید بدانید حمله پانیک چیست، باید بگوییم که این اختلال یک نوع ترس شدید و ناگهانی است که بدون وجود خطر واقعی رخ می‌دهد.
علت بیماری نارکولپسی یا حمله خواب
علت حمله خواب به طور دقیق مشخص نیست. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که نارکولپسی در بیشتر موارد ناشی از کمبود ماده‌ای شیمیایی به نام هیپوکرتین است. هیپوکرتین نقش مهمی در تنظیم چرخه خواب و بیداری دارد و مغز برای بیدار ماندن به آن وابسته است.
محققان بر این باورند که عوامل مختلفی می‌توانند به کاهش سطح هیپوکرتین منجر شوند. یکی از این عوامل جهش‌های ژنتیکی خاصی است که با کاهش تولید هیپوکرتین ارتباط دارند. همچنین احتمال می‌رود که اختلالات خود ایمنی هم در این زمینه نقش داشته باشند. عوامل دیگری مانند استرس، آسیب مغزی، قرار گرفتن در معرض سموم و بعضی از عفونت‌ها هم ممکن است در بروز یا تشدید آن موثر باشند.
عوامل خطر بیماری
عواملی که احتمال ابتلا به اختلال خواب نارکولپسی را افزایش می‌دهند شامل موارد زیر هستند:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده شما (والدین، خواهر یا برادر) به حمله خواب مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری ۴۰ برابر بیشتر می‌شود. با این حال، درصد موارد ارثی کم است.
- سن: حمله خواب معمولا در ۲ دوره سنی بیشتر دیده می‌شود: یکی حدود ۱۵ سالگی و دیگری نزدیک به ۳۶ سالگی.
- آسیب مغزی: در موارد نادر، حمله خواب ممکن است پس از آسیب‌دیدگی شدید مناطقی از مغز که مسئول بیداری و خواب REM هستند، بروز کند. تومورهای مغزی هم ممکن است باعث این بیماری شوند.
تشخیص حمله خواب
از آنجایی که این بیماری شباهت زیادی به سایر مشکلات دارد، ممکن است پزشکان در ابتدا آن را با اختلالات روان‌شناختی، آپنه خواب یا سندرم پای بی‌قرار اشتباه بگیرند. به همین دلیل، تشخیص دقیق نارکولپسی ممکن است بین پنج تا ۱۰ سال طول بکشد.
برای اینکه مشخص شود که آیا واقعا به این بیماری مبتلا هستید یا خیر، پزشک اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- گرفتن شرح حال دقیق و بررسی الگوی خواب
- معاینه بدنی
- مطالعات خواب مانند پلی‌سومنوگرافی و تست تاخیر خواب چندگانه
در حین معاینه پزشک ممکن است سوالات زیر از شما بپرسد:
- آیا در بیشتر ساعات روز احساس خواب‌آلودگی دارید؟
- چند ساعت در شب می‌خوابید؟
- آیا هنگام بیدار شدن احساس شادابی دارید؟
- آیا چرت روزانه باعث سرحال‌تر شدن شما می‌شود؟
- آیا هنگام به خواب رفتن احساسات غیر عادی را تجربه می‌کنید؟
- آیا هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن قادر به حرکت نیستید؟
- آیا هنگام خندیدن یا عصبانیت دچار ضعف عضلانی می‌شوید؟
علاوه بر این، ثبت زمان خواب و بیداری و علائمی که تجربه می‌کنید می‌تواند در روند تشخیص کمک‌کننده باشد.
درمان نارکولپسی یا حمله خواب
در حال حاضر، هیچ راهی برای درمان قطعی نارکولپسی وجود ندارد. با این حال، ترکیبی از درمان دارویی و تغییر سبک زندگی می‌تواند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. در ادامه روش‌های درمانی مورد استفاده را معرفی می‌کنیم.
۱. درمان خواب‌آلودگی شدید
اصلاح رفتار یکی از رایج‌ترین روش‌هایی است که برای کنترل حملات خواب توصیه می‌شود. در این روش ممکن است نیاز باشد فرد در طول روز چرت‌های کوتاه ۱۵ تا ۲۰ دقیقه‌ای داشته باشد تا از شدت خواب‌آلودگی کاسته شود.
علاوه بر این، پزشک ممکن است برای کاهش خواب‌آلودگی روزانه داروهای محرک سیستم عصبی مرکزی را تجویز کند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- مدافینیل
- آرمودافینیل
- دگزامفتامین
- متیل‌فنیدات
درمان معمولا با مدافینیل یا آرمودافینیل آغاز می‌شود. چون این داروها نسبت به سایر گزینه‌ها عوارض کمتری دارند و احتمال وابستگی به آن‌ها کمتر است. داروهای قدیمی‌تر ممکن است با خطر اعتیاد همراه باشند و عوارضی مانند تحریک‌پذیری، اضطراب و تغییر ریتم قلب را ایجاد کنند.
۲. درمان کاتاپلکسی
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) یک دارو برای نارکولپسی تایید کرده است که به آن سدیم اکسی‌بات می‌گویند. این دارو که عوارض جانبی کمی دارد به درمان خواب‌آلودگی شدید روزانه، خواب نامناسب شبانه و کاتاپلکسی کمک می‌کند.
داروهای ضد افسردگی هم می‌توانند برای کنترل کاتاپلکسی مفید باشند. اما ممکن است به عوارضی مانند افزایش فشار خون و تغییر ریتم قلب منجر شوند.
۳. تغییر سبک زندگی و راه کارهای خانگی
علاوه بر داروها، تغییر سبک زندگی هم می‌تواند در درمان حمله خواب موثر باشد. در این راستا توصیه می‌شود:
- درباره وضعیت‌‌تان با معلم یا کارفرمای خود صحبت کنید تا در صورت بروز خواب‌آلودگی در مدرسه یا محل کار، از این موضوع اطلاع داشته باشند.
- سعی کنید قبل از خواب غذای سنگین نخورید. چون این کار می‌تواند باعث مختل شدن خواب شود.
- پس از صرف غذا، خواب کوتاه ۱۰ تا ۲۰ دقیقه‌ای داشته باشید.
- تا حد امکان به یک برنامه منظم برای خواب و بیداری پایبند باشید.
- از مصرف سیگار و الکل خودداری کنید. چرا که می‌توانند علائم شما را تشدید کنند.
- به طور منظم ورزش کنید. این کار به بهبود کیفیت خواب شبانه، افزایش هوشیاری در طول روز و کنترل وزن کمک می‌کند.
- به یاد داشته باشید که بعضی از داروهایی که برای درمان حمله خواب تجویز می‌شوند ممکن است باعث مثبت شدن تست مواد مخدر در آزمایش‌های استخدامی شوند. قبل از انجام تست با کارفرمای خود صحبت کنید تا سوءتفاهمی پیش نیاید.
کلام پایانی
زندگی با نارکولپسی چالش‌برانگیز و استرس‌زا است و حتی ممکن است به آسیب‌دیدگی منجر شود. با این حال، استفاده از داروهای تجویزی و تغییر بعضی عادات زندگی می‌تواند به شما در مدیریت این بیماری و حفظ ایمنی کمک کند. اگر در مورد حمله خواب و راه‌های مقابله با آن به راهنمایی نیاز دارید، می‌توانید از طریق سایت درمانکده با دکتر اعصاب و روان (روانپزشک) مشورت کنید. در درمانکده علاوه بر سیستم نوبت‌دهی حضوری، امکان اخذ نوبت جهت مشاوره روانپزشک آنلاین فراهم شده است.
سوالات متداول
یک نوع اختلال خواب است که باعث خواب‌آلودگی شدید در طول روز می‌شود. این بیماری می‌تواند با علائمی مانند فلج خواب، توهم و کاتاپلکسی همراه باشد.
علت نارکولپسی معمولا کمبود ماده‌ای به نام هیپوکرتین است که چرخه خواب و بیداری را تنظیم می‌کند. این کمبود ممکن است به دلیل یک واکنش خود ایمنی یا جهش ژنتیکی ایجاد شود.
این بیماری درمان قطعی ندارد. اما با مصرف داروی نارکولپسی و اصلاح سبک زندگی می‌توان به کنترل علائم آن کمک کرد.
متخصصان طب سنتی مصرف بعضی از گیاهان دارویی مانند بابونه، شیرین بیان و گل ساعتی را برای رفع مشکلات خواب مفید می‌دانند.
منابع: healthline, medicalnewstoday
