جراحی اسیکولوپلاستی چیست؟ روش، کاربرد و نحوه انجام + عوارض

گاهی مشکل شنوایی به‌ دلیل آسیب در استخوانچه‌های ریز گوش میانی است نه پرده گوش یا اعصاب شنیداری. در این حالت، جراحی اسیکولوپلاستی (ossiculoplasty) می‌تواند یک راه‌حل مناسب باشد. این عمل زنجیره شنوایی را بازیابی می‌کند تا صدا دوباره به حلزون گوش برسد و حس شنوایی همچنان برقرار باشد.

در این مقاله از مجله سلامت درمانکده به این موضوع می‌پردازیم که عمل اسیکولوپلاستی چیست، چه کاربردی دارد و چگونه انجام می‌شود. همچنین به مراقبت‌های پس از اسیکولوپلاستی، مزایا و عوارض احتمالی آن اشاره می‌کنیم.

اسیکولوپلاستی چیست؟

اسیکولوپلاستی یکی از انواع جراحی گوش میانی است که با هدف ترمیم یا جایگزینی استخوانچه‌های شنوایی (ossicles) انجام می‌شود. این استخوانچه‌ها شامل سه مورد زیر هستند:

1. چکشی (Malleus)
2. سندانی (Incus)
3. رکابی (Stapes)

وظیفه اصلی آن‌ها انتقال ارتعاشات صوتی از پرده گوش به گوش داخلی است. اگر به هر دلیلی آن‌ها آسیب ببینند شنوایی شما کاهش می‌یابد. مثال زیر درک نحوه عملکرد این استخوان‌های ظریف و کوچک را برایتان راحت‌تر می‌کند:
تصور کنید یک ساعت‌ مچی مکانیکی دارید که سه چرخ‌دنده کوچک دارد. اگر یکی از این چرخ‌دنده‌ها بشکند یا جا‌به‌جا شود، حرکت کل سیستم مختل می‌شود. در گوش هم همین‌طور است؛ اگر یکی از استخوانچه‌های شنوایی آسیب ببیند، صدا به خوبی منتقل نمی‌شود. اسیکولوپلاستی مثل تعمیر یا تعویض چرخ‌دنده آسیب‌دیده ساعت است.

جراحی اسیکولوپلاستی چه کاربردی دارد؟

علت صدا دادن گوش راست، کاهش شنوایی یا حتی احساس کیپ‌شدگی می‌تواند ناشی از اختلال در عملکرد زنجیره شنوایی باشد. در این شرایط اسیکولوپلاستی به‌عنوان راهکار درمانی مطرح است. کاربردهای اصلی عمل اسیکولوپلاستی عبارت‌اند از:

درمان کاهش شنوایی رسانشی ناشی از آسیب استخوانچه‌ها

آسیب، تخریب یا چسبندگی استخوانچه گوش میانی، شنوایی رسانشی را مختل می‌کند. در این شرایط، پزشک جراحی اسیکولوپلاستی را با هدف بازسازی مسیر انتقال صدا انجام می‌دهد.

جبران آسیب استخوانچه‌ها در اثر بیماری‌های مزمن گوش

یکی از کاربردهای مهم اسیکولوپلاستی، ترمیم زنجیره شنوایی در اثر آسیب‌های ناشی از بیماری‌های مزمن گوش میانی است. این بیماری‌ها به مرور زمان می‌توانند باعث تخریب، تحلیل رفتن یا چسبندگی استخوانچه‌های گوش میانی شوند که نتیجه‌اش کاهش شنوایی رسانشی خواهد بود. منظور از شنوایی رسانشی (Conductive Hearing Loss) نوعی اختلال شنوایی است که در آن، انتقال صدا از گوش خارجی و میانی به گوش داخلی با مشکل مواجه می‌شود. در این حالت، ساختارهای گوش داخلی مانند حلزون گوش و عصب شنوایی معمولا سالم‌ هستند، اما موانعی در مسیر عبور صدا وجود دارد که باعث کم‌شنوایی می‌شود. این موانع می‌توانند اختلال در عملکرد پرده گوش یا استخوانچه‌های گوش میانی باشند. در این شرایط، اسیکولوپلاستی با جایگزینی یا بازسازی این استخوانچه‌ها، عملکرد انتقال صوت را بازیابی می‌کند.

برای مثال در عفونت مزمن گوش میانی (او‌تیت مدیای مزمن)، ترشحات مداوم می‌توانند به‌تدریج استخوانچه‌ها را تخریب و انتقال صدا را مختل کنند. در چنین حالتی، اسیکولوپلاستی کمک می‌کند تا ارتباط مکانیکی بین پرده گوش و گوش داخلی مجدد برقرار شود.

در برخی موارد نادر که حتی اسیکولوپلاستی یا سایر جراحی‌های ترمیمی گوش موثر نیستند، پزشک گزینه‌های پیشرفته‌تری مانند جراحی کاشت ساقه مغز شنوایی را نیز مطرح می‌کند، به‌ویژه برای بیمارانی که مبتلا به نوروم آکوستیک (Acoustic Neuroma) یا آسیب شدید عصب شنوایی هستند.

بازسازی زنجیره شنوایی پس از جراحی‌های تهاجمی گوش

در مواردی که جراحی ماستوئیدکتومی (Mastoidectomy) برای درمان عفونت‌های مزمن گوش انجام می‌شود، ممکن است بخشی از ساختارهای داخلی گوش میانی یا خارجی تخریب شده باشد. در این شرایط، جراح پس از اطمینان از برطرف شدن کامل عفونت، جراحی اسیکولوپلاستی را برای ترمیم و بازسازی ساختار گوش انجام می‌دهد. البته مراقبت‌های ویژه‌ای بعد از عمل ماستوئیدکتومی نیاز است تا از بازگشت عفونت یا ایجاد حفره باز جلوگیری شود.

اصلاح ناهنجاری‌های مادرزادی زنجیره شنوایی

برخی افراد با بدشکلی یا فقدان مادرزادی یکی از استخوانچه‌های گوش میانی متولد می‌شوند. در این شرایط، اسیکولوپلاستی نقش ترمیمی دارد و با جایگزینی یا تنظیم استخوانچه‌ها، امکان شنیدن طبیعی را میسر می‌کند.

جراحی مکمل گوش در کنار تیمپانوپلاستی

اگر بیمار در کنار پاره شدن پرده گوش با آسیب استخوانچه‌ها نیز مواجه شده باشد، جراح معمولا تیمپانوپلاستی (Tympanoplasty) و اسیکولوپلاستی را به‌صورت هم‌زمان انجام می‌دهد.

در موارد بسیار نادر نیز برخی بیماران به‌ دلیل سرطان گوش نیاز به برداشت کامل ساختارهای گوش میانی دارند که پس از آن، اسیکولوپلاستی در مرحله دوم می‌تواند برای ترمیم نسبی شنوایی استفاده شود.

روش های اسیکولوپلاستی چگونه است؟

نحوه اجرای اسیکولوپلاستی با توجه به وضعیت استخوانچه‌های گوش میانی، میزان آسیب و آناتومی بیمار متفاوت‌ است. در طی آن معمولا بیمار در حالت بیهوشی عمومی قرار دارد نه موضعی. سطح تهاجمی این جراحی کم تا متوسط است و پزشک از طریق برشی کوچک در پشت گوش یا درون کانال گوش، جراحی را انجام می‌دهد. این جراحی به ۲ روش اصلی زیر انجام می‌شود:

۱- اسیکولوپلاستی با استفاده از استخوانچه‌های طبیعی بیمار (Autograft)

در این روش، اگر یکی از استخوانچه‌های گوش هنوز سالم یا قابل استفاده باشد، جراح آن را تراش می‌دهد و دوباره در جای مناسب می‌گذارد. مثلا اگر استخوان سندانی (Incus) کمی خورده شده باشد ولی هنوز بتوان از ساختار کلی‌اش استفاده کرد، جراح آن را شکل می‌دهد و به‌عنوان پلی بین استخوان چکشی و رکابی استفاده می‌کند.

در این روش چون پزشک از بافت خود بدن بیمار استفاده می‌کند، احتمال پس‌زدگی یا عفونت کمتر است، همچنین زیست‌سازگاری بالایی نیز دارد، یعنی بدن به‌راحتی آن را می‌پذیرد و واکنش التهابی یا دفع قابل توجهی در برابر آن نشان نمی‌دهد.

۲- اسیکولوپلاستی با استفاده از پروتز مصنوعی (Allograft or Prosthesis)

در بسیاری از بیماران، به‌ویژه کسانی که عفونت‌های مزمن گوش میانی داشته‌اند، استخوانچه‌های ریز گوش دچار تخریب و خوردگی می‌شوند و پزشک دیگر نمی‌تواند از استخوان‌های طبیعی خود بیمار استفاده کند. در این حالت پزشک پروتزهای مصنوعی برای اصلاح زنجیره شنوایی را پیشنهاد می‌دهد.

انواع پروتزهای مورد استفاده در اسیکولوپلاستی

انواع پروتزهای گوش برای جراحی اسیکولوپلاستی را می‌توان با توجه به میزان و جنس پروتزها به شکل‌های زیر طبقه‌بندی کرد:

میزان جایگزینی زنجیره شنوایی

منظور از میزان جایگزینی زنجیره شنوایی یعنی تا چه اندازه استخوانچه‌های گوش میانی نیاز به جایگزینی دارند. مثلا اگر فقط یکی از این استخوانچه‌ها آسیب دیده باشد، یک پروتز جزئی کافی است؛ پس میزان جایگزینی جزئی محسوب می‌شود. اگر کل این زنجیره آسیب ببیند یا از بین رفته باشد، باید هر سه استخوانچه با پروتز جایگزین شوند؛ پس میزان جایگزینی کامل است. با توجه به این می‌توان انواع پروتزهای مورد استفاده در اسیکولوپلاستی در ۲ گروه زیر قرار داد:

۱- پروتز جایگزین کامل استخوانچه‌ها (TORP)

این نوع پروتز زمانی کاربرد دارد که هر سه استخوانچه‌ی گوش میانی، یعنی چکشی، سندانی و قسمت متحرک رکابی، آسیب یا از بین رفته باشند و دیگر قابل استفاده نباشند. در این حالت، پروتز TORP نقش یک پل کامل را بازی می‌کند یعنی یک سر آن به پرده گوش یا نزدیک آن متصل می‌شود و سر دیگر آن روی پایه رکابی که معمولا ثابت مانده است، قرار می‌گیرد. این پروتز باعث می‌شود ارتعاشات صوتی دوباره از پرده گوش به گوش داخلی منتقل شوند، حتی وقتی کل زنجیره استخوانچه‌ها از دست رفته باشند.

۲- پروتز جایگزین جزئی استخوانچه‌ها (PORP)

این نوع پروتز زمانی استفاده می‌شود که فقط یکی از استخوانچه‌ها که معمولا سندانی است، آسیب می‌بیند. در این حالت، پروتز PORP مثل یک قطعه‌ میانی عمل می‌کند یعنی یک سر آن به استخوان چکشی یا پرده گوش متصل می‌شود و سر دیگرش روی سر رکابی قرار می‌گیرد

هدف از این پروتز، برقراری دوباره‌ ارتباط بین استخوان‌های باقی‌مانده است تا صدا به‌درستی از پرده گوش به رکابی منتقل شود.

جنس پروتزهای گوش برای جراحی اسیکولوپلاستی

پروتزهای کاربردی در اصلاح زنجیره شنوایی از مواد مختلفی ساخته می‌شوند که هر کدام نقش زیادی در سازگاری با بدن، دوام و کیفیت انتقال صدا دارند. ۲ نوع اصلی و پرکاربرد آن عبارت‌اند از:

۱- تیتانیوم (Titanium)

پروتز گوش تیتانیوم از پر‌کاربردترین ماده‌ در جراحی گوش به‌شمار می‌آید. این ماده، فلزی‌ سبک‌، بسیار مقاوم و کاملا زیست‌سازگار است. این ویژگی‌ها، احتمال بروز عوارض پس از عمل را به حداقل می‌رسانند. همچنین تیتانیوم ویژگی‌های صوتی مطلوبی دارد؛ به‌طوری که می‌تواند امواج صوتی را با حداقل اتلاف انرژی از پرده گوش به ساختارهای داخلی‌تر منتقل کند. این ویژگی آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای ساخت پروتزهای شنوایی، چه از نوع TORP و چه از نوع PORP، تبدیل کرده است.

۲- هیدروکسی‌آپاتیت (Hydroxyapatite)

یکی دیگر از انواع پروتزهای اسیکولوپلاستی، هیدروکسی‌آپاتیت (نوعی ماده سرامیکی) است که ساختار شیمیایی بسیار نزدیکی به بافت استخوان طبیعی بدن دارد. این شباهت ساختاری، باعث می‌شود که بدن، این ماده را به‌خوبی بپذیرد و احتمال واکنش التهابی یا دفع پروتز به حداقل برسد.

از نظر انتقال صدا، عملکرد هیدروکسی‌آپاتیت مناسب است؛ گرچه در مقایسه با تیتانیوم، دارای کارایی ضعیف‌تری است. به همین دلیل، در بسیاری از موارد، از این ماده به‌صورت ترکیبی با تیتانیوم استفاده می‌شود. مثلا نوک پروتز را از هیدروکسی‌آپاتیت طراحی می‌کنند تا تماس آن با ساختارهای ظریف گوش، ملایم‌تر باشد.

از نقاط قوت این ماده می‌توان به پایداری بلندمدت، سازگاری زیستی بالا و سطح مناسب برای چسبیدن بافت‌ها اشاره کرد. اما در مقابل، به‌دلیل سرامیکی بودن، این ماده نسبت به فلزات، احتمال شکنندگی بالاتری دارد، به‌ویژه در مواجهه با ضربه‌های ناگهانی یا تغییرات مکانیکی شدید.

مراقبت‌های بعد از اسیکولوپلاستی چیست؟

میزان موفقیت و نتیجه جراحی اسیکولوپلاستی تنها به مهارت جراح بستگی ندارد؛ بلکه رعایت دقیق مراقبت‌های بعد از جراحی‌های گوش توسط بیمار در ترمیم کامل، جلوگیری از عفونت و بازیابی شنوایی بسیار مهم است.

استراحت و موقعیت قرارگیری سر

در روزهای اول پس از جراحی در وضعیت نیمه‌نشسته یا با زاویه ۳۰ تا ۴۵ درجه بخوابید. این کار به کاهش ورم و جلوگیری از تجمع مایعات در ناحیه جراحی کمک می‌کند. خوابیدن روی گوش عمل‌شده ممنوع است؛ زیرا می‌تواند به جابه‌جایی پروتز یا خونریزی منجر شود.

پیشگیری از ورود آب به گوش

تا زمان برداشتن پانسمان و معاینه مجدد پزشک که معمولا ۲ تا ۳ هفته بعد است، باید گوش را کاملا خشک نگه دارید.

پرهیز از عطسه، فین‌کردن و فشار داخل گوش

فین‌کردن شدید، عطسه با دهان بسته یا نگه‌داشتن عطسه، می‌تواند باعث جابه‌جایی پروتز یا خونریزی در گوش میانی شود

مصرف منظم داروها

مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بعد از عمل اسیکولوپلاستی را جدی بگیرید تا از عفونت پیشگیری شود. درد، تب، ترشح بدبو یا احساس سنگینی شدید در گوش از علائم هشدار‌دهنده هستند. اگر با درد گوش ناگهانی و آزاردهنده روبه‌رو شدید، برای درمان سریع گوش درد حتما به پزشک مراجعه کنید.

پرهیز از فعالیت‌های سنگین و پر سر و صدا

حداقل باید تا ۳ تا ۴ هفته از فعالیت‌های بدنی شدید مانند ورزش، بلند کردن اجسام سنگین، خم شدن زیاد خودداری کنید. قرار گرفتن در محیط‌های پر‌ سر و صدا یا گوش دادن موسیقی با صدای بلند، می‌تواند روند بهبودی شنوایی را مختل کند.

عدم وارد کردن جسم خارجی به گوش

از دست‌کاری گوش، فرو بردن گوش‌پاک‌کن، پنبه یا هر جسم خارجی دیگر در کانال گوش پرهیز کنید.

همچنین توجه داشته باشید بعد از جراحی، ممکن است با علائمی مانند احساس گرفتگی یا حتی خارش گوش مواجه شوید. البته علت خارش گوش اغلب به التهاب سطحی یا واکنش به پانسمان مربوط است.

ویزیت‌های منظم و تست‌های شنوایی

ویزیت اولیه معمولا ۷ تا ۱۰ روز بعد از جراحی انجام می‌شود. پس از قرارگیری پروتز، پزشک وضعیت آن با معاینه یا تصویربرداری ارزیابی می‌کند. تست شنوایی (ادیومتری) نیز معمولا پس از گذشت ۶ تا ۸ هفته انجام می‌شود تا نتیجه نهایی جراحی مشخص شود.

درمانکده پلی ارتباطی مطمئن برای دسترسی شما به پزشکان متخصص مانند متخصص گوش و حلق و بینی است؛ چه به دنبال مشاوره آنلاین باشید و چه نوبت حضوری می‌توانید از خدمات آنلاین پلتفرم درمانکده در هر نقطه‌ای از ایران استفاده کنید.

مزایای اسیکولوپلاستی در درمان کم‌شنوایی چیست؟

مهم‌ترین مزایای این روش جراحی گوش را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• اصلاح زنجیره شنوایی
• ترمیم ساختار آسیب‌دیده گوش
• امکان انجام هم‌زمان با سایر جراحی‌ها
• افزایش کیفیت زندگی
• عدم وابستگی دائمی به وسایل کمکی مانند سمعک
• ماندگاری طولانی‌مدت

عوارض و خطرات احتمالی اسیکولوپلاستی چیست؟

جراحی اصلاح زنجیره شنوایی معمولا ایمن است و با درصد موفقیت بالایی انجام می‌شود. با این حال، از خطرات احتمالی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جابه‌جایی یا لق شدن پروتز شنوایی
• آسیب به عصب صورت (عصب فاسیال)
• عفونت گوش میانی یا خارجی
• سوراخ شدن مجدد پرده گوش
• سرگیجه یا نداشتن تعادل به‌طور موقتی
• سوت کشیدن یا وزوز گوش

اگرچه لیست بالا نگران‌کننده به‌نظر می‌رسد، اما واقعیت این است که اکثر بیماران پس از اسیکولوپلاستی، بدون عارضه جدی بهبود می‌یابند. انتخاب جراح با تجربه، رعایت مراقبت‌های بعد از عمل و پیگیری دقیق پزشکی، خطرات را به حداقل می‌رساند.

تفاوت اسیکولوپلاستی با سایر روش‌های درمانی چیست؟

در درمان اختلالات گوش میانی که باعث کاهش شنوایی رسانشی می‌شوند، چندین روش درمانی وجود دارد. اینکه پزشک کدام تکنیک را پیشنهاد می‌دهد به فاکتورهایی مانند نوع آسیب، شدت کاهش شنوایی، سن بیمار، وضعیت پرده گوش و سابقه بیماری‌های گوش بستگی دارد.

مقایسه اسیکولوپلاستی و تیمپانوپلاستی

تیمپانوپلاستی در ترمیم پرده صماخ یا همان پرده گوش کاربرد دارد. زمانی به این جراحی نیاز دارید که پرده گوش پاره یا سوراخ‌ شده باشد. ممکن است این پارگی به دلیل عفونت مزمن با ضربه یا جراحی‌های قبلی ایجاد شود. در واقع، اگر تصور کنیم که گوش یک طبل است، تمپانوپلاستی کار ترمیم سطح آن طبل را انجام می‌دهد تا صدا بهتر منتقل شود..

به بیانی دیگر اگر فقط پرده گوش پاره شده باشد، تیمپانوپلاستی کافی‌ است. چنانچه استخوانچه‌ها آسیب دیده باشند یا زنجیره شنوایی از هم گسسته باشد، نیاز به اسیکولوپلاستی دارید. گاهی‌اوقات نیز به هر ۲ جراحی نیاز خواهید داشت.

مقایسه اسیکولوپلاستی و استاپدکتومی (Stapedectomy)

استاپدکتومی (Stapedectomy) نوعی جراحی اختصاصی برای برداشتن کامل استخوانچه رکابی (Stapes) است. گاهی‌اوقات به‌دلیل بیماری خاصی به‌نام اتواسکلروز (Otosclerosis)، این استخوانچه سفت و غیرمتحرک می‌شود و جلوی انتقال صدا به گوش داخلی را می‌گیرد. در این عمل، استخوان رکابی با یک پروتز جایگزین می‌شود.

در واقع، می‌توان گفت اسیکولوپلاستی یک جراحی عمومی‌تر برای بازسازی زنجیره شنوایی است در حالی که استاپدکتومی یک جراحی تخصصی‌تر و محدودتر است که تنها در یک بیماری خاص، یعنی اتواسکلروز، کاربرد دارد.

مقایسه اسیکولوپلاستی با سمعک

اگر بیمار به هر دلیلی کاندیدای مناسبی برای جراحی نباشد، مثلا به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا باشد، جراحی قبلی موفق نباشد یا استخوانچه‌ها و گوش میانی به شدت آسیب دیده باشند، در این شرایط، سمعک بهترین گزینه جایگزین برای تقویت شنوایی خواهد بود. سمعک‌ به‌ویژه برای افرادی که دچار کاهش شنوایی رسانشی یا حسی‌ـ‌عصبی هستند، کمک می‌کند تا اصوات محیطی را واضح‌تر و بلندتر بشنوند، بدون اینکه نیاز به جراحی داشته باشند.

در واقع، اسیکولوپلاستی یک درمان جراحی است برای اصلاح ساختار شنوایی که در صورت موفقیت، بیمار دیگر نیازی به سمعک ندارد. در سوی دیگر، سمعک یک ابزار کمک‌شنوایی است، نه درمان. استفاده از آن به حفظ و مراقبت دائمی نیاز دارد، تاثیرش موقتی و وابسته به باتری و تکنولوژی دستگاه است.

مقایسه اسیکولوپلاستی با عمل کاشت حلزون

اگر آسیب شنوایی بسیار گسترده باشد و اسیکولوپلاستی نتواند عملکرد شنوایی را بازگرداند، گاهی‌اوقات پزشک عمل کاشت حلزون را به‌عنوان گزینه‌ای جایگزین برای انتقال مستقیم صدا به عصب شنوایی پیشنهاد می‌دهد.

مقایسه اسیکولوپلاستی با جراحی تمپانوماستوئیدکتومی

جراحی تمپانوماستوئیدکتومی (Tympanomastoidectomy) یک عمل جراحی گسترده‌تر نسبت به اسیکولوپلاستی است که شامل برداشتن قسمت‌هایی از استخوان ماستوئید (قسمت پشت گوش) و ترمیم پرده تمپان می‌شود. این جراحی معمولا در موارد عفونت‌های مزمن گوش، کیست‌های گوش (کلستئاتوم) یا آسیب‌های شدید به گوش میانی و ماستوئید انجام می‌شود. هدف اصلی این عمل، حذف بافت‌های عفونی و پیشگیری از گسترش بیماری است و ممکن است شامل بازسازی‌هایی هم باشد، اما تمرکز اصلی آن پاکسازی و درمان بیماری است.

اسیکولوپلاستی در چند خط

اسیکولوپلاستی، نوعی جراحی بازسازی در گوش میانی است که برای ترمیم یا جایگزینی استخوانچه‌های آسیب‌دیده شنوایی انجام می‌شود. این روش می‌تواند بدون نیاز به استفاده دائمی از سمعک، بخشی از شنوایی از دست‌رفته را بازیابی کند. اگر دچار کم‌شنوایی رسانشی هستید و علت آن به آسیب در استخوان‌های گوش میانی مربوط می‌شود، مشاوره با متخصص گوش و حلق و بینی می‌تواند گام اول در مسیر درمان موثر باشد.

چنانچه در مورد بیماری یا جراحی‌های گوش مانند اسیکولوپلاستی به کمک و مشاوره نیاز دارید، می‌توانید در درمانکده هم به‌صورت آنلاین با دکتر گوش و حلق و بینی آنلاین یا متخصص داخلی گفتگو کنید و هم از طریق نوبت‌دهی اینترنتی، وقت حضوری بگیرید.

سوالات رایج

منبع: pennmedicine | medanta | optecoto