تربیت کودک یک فرآیند پیچیده و چند بعدی است که والدین نقش مهمی در آن دارند. چرا که شکل‌دهنده شخصیت، رفتار و رشد عاطفی فرزند خود هستند. فرزند پروری را می‌توان هنر ظریف دوست داشتن بدون قید و شرط و آموزش به موقع مسئولیت‌ها دانست. امروزه که کودکان بیش از هر زمان دیگری با بمبارانی از اطلاعات و تغییرات سریع مواجه می‌شوند، فرزندپروری دیگر فقط یک وظیفه نیست، بلکه مهارتی مهم به‌شمار می‌آید که نیاز به آگاهی و انعطاف دارد. در روانشناسی، چهار سبک فرزند پروری وجود دارند که هر یک از ویژگی خاصی برخوردارند. در این مقاله از مجله سلامت درمانکده همراه ما باشید تا درباره انواع فرزند پروری بیشتر صحبت کنیم.
فهرست محتوا
فرزند پروری چیست؟
فرزند پروری به زبان ساده، مراقبت از کودک و آماده کردن او برای بزرگسالی است. این فرآیند فقط به تامین نیازهای اولیه کودک محدود نمی‌شود، بلکه شامل شکل دادن به شخصیت، ارزش‌ها، تقویت اعتمادبه‌نفس و آموزش مهارتهای اجتماعی است. در این مسیر باید از روش‌های تربیتی مختلفی استفاده کنید که به آنها سبک فرزند پروری می‌گویند. روانشناسان معتقدند سبک فرزندپروری والدین می‌تواند بر سلامت روان کودک تاثیر بگذارد. چرا که سبک فرزندپروری والدین همان دیدگاه‌شان نسبت به تربیت و رشد کودک است. دیدگاه والدین در تربیت، نقش مهمی در آینده کودک و تاثیر پذیری او از جامعه دارد.
چرا فرزند پروری مهم است؟
انتخاب روش تربیتی یکی از مهم‌ترین مسائل رشد کودکان است. چرا که سبک های فرزند پروری بر رشد جسمانی، عاطفی و اجتماعی کودک تاثیر می‌گذارند و می‌توانند تعیین‌کننده وضعیت سلامت روان او باشند. هر کودک ویژگی‌های شخصیتی خودش را دارد و مهارتهای فرزندپروری والدین تا حد زیادی پایه و اساس آنها را مشخص می‌کنند. به طور کلی، می‌توان گفت روش تربیتی والدین بر انتخاب‌های زندگی و رفتار کلی فرزندشان تاثیر می‌گذارد؛ از همین‌رو اگر والدین روش تربیتی درستی داشته باشند، جامعه بهتری خواهیم داشت.
از مهم‌ترین مزایای فرزندپروری درست باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- کودک نحوه واکنش نشان دادن در شرایط سخت همچون کودک ازاری را یاد می‌گیرد.
- رشد زبانی، هیجانی، ذهنی و انگیزشی کودک تقویت می‌شود.
- نحوه رفتار اجتماعی را به کودک یاد می‌دهد و به کنترل خشم کودکان کمک می‌کند.
- برای آموزش نظم به کودکان موثر است و پایه و اساس مهارتهای مورد نیاز در زندگی بزرگسالی را فراهم می‌کند.
- نقش مهمی در آموزش مهارتهای اساسی مانند مدیریت هیجان، حل مسئله و کنترل پرخاشگری کودکان دارد.
اهداف فرزندپروری
انجمن روانشناسی آمریکا سه هدف مهم برای فرزند پروری در نظر گرفته که شامل موارد زیر هستند:
- حفظ سلامت و امنیت کودک
- آماده‌سازی کودک برای دوران بزرگسالی مستقل
- انتقال ارزش‌های فرهنگی
یکی از نکات مهم در فرزندپروری این است که روش تربیتی شما به افزایش اعتماد به نفس در کودکان کمک کند. همچنین باید دقت کنید هر قدمی که در این مسیر برمی‌دارید در جهت تربیت فردی مستقل، بالغ، مسئولیت‌پذیر، باانگیزه و تلاشگر باشد. در واقع، می‌توان گفت اهداف فرزندپروری فراتر از صرفا تربیت کودک است، بلکه باید بر رشد همه‌جانبه و سالم او تمرکز کنید.
بیشتر بخوانید: بوسیدن نوزاد چه عوارضی دارد؟ راه‌های پیشگیری از اثرات آن
انواع روش‌های فرزندپروری
در روانشناسی فرزند پروری، چهار سبک وجود دارد که نشان‌دهنده دیدگاه و روش انتخابی شما برای رشد و تربیت فرزندتان است. این سبک‌ها که توسط دیانا بامریند در سال ۱۹۶۰ معرفی شدند، بر اساس میزان کنترل (اقتدار) و حمایت (محبت) والدین طبقه‌بندی می‌شوند. چهار سبک اصلی فرزندپروری شامل موارد زیر هستند:
۱- سبک فرزند پروری مستبدانه
در این سبک، والدین بسیار سخت‌گیر، کنترلگر و قانون‌محور هستند. آنها کمتر محبت می‌کنند و توجه عاطفی بسیار پایینی نشان می‌دهند. والدینی با روش تربیتی مستبدانه انتظار اطاعت کامل از فرزند خود دارند و معمولا به کودک‌شان فرصت صحبت یا تبادل نظر نمی‌دهند. این کودکان ممکن است در ابتدا مطیع باشند، اما در بلند مدت دچار اضطراب، کمبود اعتمادبه‌نفس و پرخاشگری خواهند شد.
۲- سبک فرزند پروری سهل‌گیرانه
این نوع والدین در عین حال که بسیار مهربان هستند، قوانین مشخصی ندارند یا به ندرت آنها را اجرا می‌کنند. والدین سهل‌گیر به فرزند خود اجازه می‌دهند، هر کاری که دوست دارد انجام دهد. آنها کمتر محدودیت می‌گذارند، کنترل پایینی دارند و بیشتر سعی می‌کنند دوست فرزندشان باشند تا والد. کودکان تربیت‌شده در این سبک، ممکن است عزت‌نفس ضعیفی داشته باشند و در پذیرش مسئولیت یا رعایت قوانین اجتماعی دچار مشکل شوند.
۳- سبک فرزند پروری طردکننده
در این روش تربیتی که به آن فرزندپروری غافل هم می‌گویند، والدین آزادی زیادی به فرزند خود می‌دهند و به طور کامل از او دور می‌شوند. آنها قوانین تربیتی مشخصی ندارند و معمولا از وضعیت فرزند خود بی‌خبر هستند. در واقع، والدین غافل نه محبت کافی به فرزند خود نشان می‌دهند و نه بر وضعیت آنها نظارت دارند. به عبارتی، آنها انتظار دارند کودک‌شان خودش از پس همه چیز بربیاید و بزرگ شود. فرزندانی که با این روش تربیتی بزرگ می‌شوند، اغلب احساس طردشدگی دارند، اعتمادبه‌نفس‌شان پایین است، از نظر عاطفی آسیب‌پذیر هستند و در مدرسه یا اجتماع عملکرد ضعیفی نشان می‌دهند.
۴- سبک فرزند پروری مقتدرانه
روش تربیتی مقتدرانه به عنوان سبک فرزند پروری موفق شناخته می‌شود. این سبک متعادل‌ترین و سالم‌ترین روش است؛ زیرا والدین به اندازه کافی محبت و حمایت نشان می‌دهند، قوانین مشخصی دارند و در صورت لزوم پیامد عدم رعایت قوانین را اجرا می‌کنند. آنها با فرزند خود در مواقع لازم صحبت می‌کنند، به حرفش گوش می‌دهند و در عین حال انتظارات روشنی دارند. یکی از نکات مهم در روش تربیتی مقتدرانه این است که والدین به احساسات کودک توجه می‌کنند و برای آن ارزش قائل هستند. کودکانی که با سبک فرزند پروری مقتدرانه بزرگ می‌شوند، اعتمادبه‌نفس خوبی دارند و می‌توانند مستقل باشند.
فرزند پروری مثبت چیست؟
فرزندپروری مثبت توسط روانشناس مشهور اتریشی به نام آلفرد آدلد ابداع شده است. این رویکرد بر نیاز کودکان به ارتباط با دیگران تاکید دارد و می‌گوید اگر کودکان در محیط تعاملی و پاسخگو قرار بگیرند، بهتر رشد می‌کنند. از همین‌رو به تعامل مثبت والدین با کودک اهمیت زیادی می‌دهد. این سبک که بر پایه اصل احترام متقابل و ارتباط سالم استوار است، به‌جای تمرکز بر تنبیه یا کنترل، بر ایجاد رابطه‌ای گرم، امن و همراه با راهنمایی سازنده تاکید می‌کند.
در فرزند پروری مثبت، والدین:
- به احساسات و نیازهای روانی او توجه نشان می‌دهند.
- به کودک احترام می‌گذارند و با او مهربان هستند.
- به‌جای فریاد زدن و تنبیه کردن، گفتگو می‌کنند و مهارتهای مورد نیاز را آموزش می‌دهند.
- به جای سرکوب رفتارهای اشتباه کودک، رفتارهای خوب او را تشویق و تقویت می‌کنند.
- کودک را مسئولیت‌پذیر، مستقل و با عزت‌نفس بار می‌آورند.
تحقیقات نشان داده‌اند، کودکانی که بر اساس سبک فرزندپروری مثبت رشد می‌کنند، در مدرسه عملکرد بهتری دارند، مشکلات رفتاری آنها کمتر است، از سلامت روان بیشتری برخوردارند و در بزرگسالی زندگی شادتر و ارتباطات سالم‌تری خواهند داشت.
مناسب ترین روش فرزندپروری کدام است؟
روانشناسان سبک مقتدرانه را بهترین روش تربیت می‌دانند؛ زیرا والدین در این سبک بین محبت کردن و اجرای قوانین تعادل برقرار می‌کنند. آنها به فرزند خود عشق، احترام و حمایت عاطفی نشان می‌دهند، اما در عین حال مرزهای مشخصی تعیین می‌کنند و در پایبند بودن به آنها مصمم هستند.
تحقیقات روانشناسی نشان داده‌اند، کودکانی که با سبک فرزندپروری مقتدرانه رشد می‌کنند، اعتمادبه‌نفس بالایی دارند، از مهارتهای اجتماعی برخوردارند، بهتر می‌توانند احساسات خود را کنترل کنند و در بزرگسالی تصمیمات سنجیده‌ای می‌گیرند. این سبک به رشد روانی سالم، پرورش خلاقیت و ایجاد روابط خانوادگی سالم کمک می‌کند. اگر با مشکلات فرزند پروری مواجه هستید و نیاز به راهنمایی دارید، از یک روانشناس کودک کمک بگیرید.
نقش مادر در فرزند پروری
مادر نقش مهمی در تربیت فرزند دارد؛ زیرا مادران اولین و اصلی‌ترین مرجع امنیت، عشق و ارتباط عاطفی برای کودک به‌شمار می‌آیند. مادر با حضور در سال‌های ابتدایی زندگی فرزند خود موجب شکل‌گیری دلبستگی ایمن در کودک می‌شود و تاثیر عمیقی بر رشد عاطفی و روانی او می‌گذارد. کودکی که با محبت، توجه و پاسخ‌دهی مناسب مادر بزرگ شود، معمولا حس ارزشمندی، اعتماد و آرامش بیشتری دارد.
مهم‌ترین اثرگذاری مادر در فرزندپروری را می‌توان شامل موارد زیر دانست:
- مادر در شکل‌گیری باورها، نگرش‌ها و آموزش مهارتهای اجتماعی نقش مهمی دارد.
- رفتارهای مادر الگوی اولیه برای چگونگی بیان احساسات، برقراری ارتباط، روش حل تعارض و نحوه ارزش گذاشتن به خود یا دیگران است.
- مادر با ایجاد محیطی امن و حمایتگر، می‌تواند کنجکاوی، خلاقیت و استقلال را در کودک تقویت کند.
- مادر با پاسخ‌دهی به موقع به نیازهای جسمی، عاطفی و روانی فرزندش، در ایجاد احساس امنیت کودک و رشد سالم او نقش مهمی دارد.
[sibwp_form id=1]
کتاب‌های مناسب فرزندپروری کدامند؟
در حوزه فرزندپروری، کتاب‌های زیادی وجود دارند که به افزایش آگاهی و مهارت والدین کمک می‌کنند. در ادامه چند کتاب معتبر و پرطرفدار در این زمینه را معرفی می‌کنیم:
| نام کتاب | نویسنده | مترجم |
| فرزند پروری اندیشمندانه | آلیستر کوپر و شیلا درفرن | دکتر فاطمه قدیری |
| فرزندپروری بدون شرط | الفی کهن | کامیار سنایی |
| فرزندپروری از درون به بیرون | دنیل جی سیگل و مری هارتسل | مهرناز شهرآرای |
| فرزندپروری با تئوری انتخاب | نانسی باک | مهدی اسکندری |
| فرزند پروری مبتنی بر دلبستگی ایمن | دنیل جی سیگل | شیوا جمشیدی |
| فرزند پروری با کفایت | جان فيليپ لوييس و كارن مك دونالد لوييس | دکتر سید مهدی موسوی |
مهارتهای فرزند پروری
والدین برای فرزندپروری موفق به مجموعه‌ای از مهارت‌ها نیاز دارند که به آنها کمک می‌کنند با فرزندشان رابطه سالم و سازنده برقرار کنند. این مهارت‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
۱- عشق بدون قید و شرط داشته باشید
وقتی به فرزندتان می‌گویید، «اگر زود بخوابی بیشتر دوستت دارم» به او عشق مشروط می‌دهید. عشق و علاقه والدین باید در هر زمان و مکانی و صرف‌نظر از رفتار، موفقیت یا شکست کودک، بدون قید و شرط باشد. این نوع عشق به امنیت روانی و رشد سالم کودک کمک می‌کند.
۲- به کودک‌تان مهارتهای زندگی را آموزش دهید
یکی از وظایف اصلی والدین، آموزش مهارتهای اساسی زندگی به کودکان است. این مهارت‌ها کمک می‌کنند تا کودک به شکلی سازنده با چالش‌ها، نیازها و مشکلات روزمره مواجه شود. مهارتهای اساسی شامل توانایی تصمیم‌گیری درست، حل مسئله، تنظیم و مدیریت هیجانات، تفکر نقادانه و مدیریت استرس هستند.
۳- برای کودک‌تان وقت بگذارید
اگر کودک‌تان احساس کند به اندازه کافی به او توجه نمی‌کنید، ممکن است بدرفتاری نشان دهد. رابطه عمیق و موثر با کودک زمانی شکل می‌گیرد که والدین حضور با کیفیت داشته باشند؛ بدین معنی که وقتی کنار فرزندتان هستید، همه حواس و توجه‌تان به او باشد. این زمان، فرصت مناسبی برای گفتگو، بازی، شناخت نیازها، تقویت دلبستگی و تربیت جنسی کودکان است.
۴- الگوی خوبی برای کودک‌تان باشید
کودکان با مشاهده کردار والدین خود یاد می‌گیرند چگونه رفتار کنند. احترام، صداقت، صبر و سایر ارزش‌ها زمانی در کودک نهادینه می‌شوند که فرزندتان آنها را در عمل شما ببیند. بنابراین اگر می‌خواهید فرزندتان رفتاری را انجام ندهد، از خودتان شروع کرده و آن را ترک کنید.
۵- اجازه دهید کودک‌تان گاهی طعم شکست را بچشد
والدین باید همیشه حامی فرزند خود باشند، اما این بدان معنا نیست که کودک هیچ‌گاه طعم شکست را نچشد. کودکان باید بیاموزند که شکست بخشی از زندگی است و می‌توانند آن را به فرصتی برای یادگیری تبدیل کنند. بنابراین بهتر است اجازه دهید فرزندتان در برخی موارد خودش آزمون و خطا کند و با قرار گرفتن در مسیر اشتباه، پیامد تصمیمات نادرستش را ببیند. بدین شکل می‌تواند از اشتباهاتش درس بگیرد و مسئولیت‌پذیرتر شود. البته باید در عین اینکه به کودک‌تان اجازه آزمون و خطا می‌دهید، مراقب او هم باشید. اگر نمی‌دانید چگونه این کار را انجام دهید، برای دریافت مشاوره فرزندپروری نزد روانشناسان باتجربه نوبت بگیرید.
۶- عزت‌نفس کودک‌تان را تقویت کنید
رفتار، گفتار و کردار والدین تاثیر زیادی بر رشد عزت‌نفس کودک دارد. والدین می‌توانند با تشویق دستاوردهای کوچک فرزند خود و انتخاب کلمات مناسب حین تذکر رفتار اشتباه، موجب تقویت خودباوری و افزایش حس ارزشمندی درونی در او شوند. اگر کودک شما بداند همه افراد اشتباه می‌کنند و شما تحت هر شرایطی دست از دوست داشتنش برنمی‌دارید، عزت‌نفس بیشتری پیدا می‌کند. برای اثبات این موضوع، بهتر است مسئولیت‌هایی به او بدهید و بگذارید برخی کارها را مستقلانه به سبک خودش انجام دهد.
۷- بر اجرای قوانین و نظم پایبند باشید
هر خانه‌ای باید قوانین و نظم خاص خودش را داشته باشید. برای آموزش رفتار مناسب به کودک‌تان، بر اجرای قوانین و نظمی که ایجاد کرده‌اید، پایبند باشید. یادتان باشد، کودکان برای تبدیل شدن به بزرگسالان مسئولیت‌پذیر باید از سنین پایین با محدودیت‌ها و قوانین آشنا شوند. تغییر مداوم قوانین یا سهل‌انگاری در اجرای آنها باعث سردرگمی و بی‌انضباطی کودک می‌شود.
۸- روش‌های تربیتی خود را به‌روز کنید
نیازها و چالش‌های کودکان با گذر زمان تغییر می‌کند. والدین باید با مطالعه و دریافت مشاوره از افراد حرفه‌ای، رویکردهای تربیتی خود را بر اساس علم روز و شرایط واقعی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، تنظیم کنند.
راهنمای مراجعه به پزشک
فرزندپروری فقط به معنی مراقبت از کودک نیست، بلکه به عنوان رویکردی آگاهانه و مسئولانه برای رشد روانی، عاطفی، اخلاقی و اجتماعی کودک شناخته می‌شود. این رویکرد دارای سبک‌های مختلفی است که هر یک ویژگی‌های متفاوتی دارند و تاثیر مستقیمی بر فرد و جامعه می‌گذارند. ما در این مقاله از مجله درمانکده شما را با فواید، انواع و مهارتهای مورد نیاز برای فرزند پروری سالم آشنا کردیم. اگر در این مورد سوالات بیشتری دارید، می‌توانید به وب‌سایت درمانکده سر بزنید و از بهترین روانشناسان مشورت بگیرید. همچنین درمانکده با تهیه لیست متخصص روانشناس و لیست متخصص اعصاب و روان امکان دریافت نوبت اینترنتی جهت مراجعه حضوری یا مشاوره آنلاین تلفنی، متنی و تصویری را برای شما فراهم کرده است.
سوالات متداول
علاوه بر سبک فرزندپروری مستبدانه، سهل‌گیرانه و طردکننده که بر سلامت روان کودک اثرات منفی می‌گذارند، ۲ سبک فرزندپروری هلیکوپتری (در آن کودک بیش از حد تحت نظارت قرار می‌گیرد) و سبک ماشین برف‌روب (در آن تمامی موانع از جلوی راه کودک حذف می‌شود تا شکستی را تجربه نکند) موجب از بین رفتن عزت‌نفس کودک می‌شوند و پیامدهای منفی رفتاری زیادی به همراه دارند.
از آن جایی که فرزندان طلاق در ۲ خانه زندگی می‌کنند، باید بین روش‌های تربیتی والدین هماهنگی وجود داشته باشد تا کودک اصول رفتاری را به درستی یاد بگیرد. در چنین شرایطی، والدین باید به ثبات عاطفی، عدم استفاده ابزاری از کودک، همکاری با یکدیگر در گرفتن تصمیمات تربیتی و گوش دادن به نیازهای عاطفی کودک توجه داشته باشند.
والدین تاثیر به‌سزایی بر زندگی فرزندان خود می‌گذارند. چهار مسئولیت اصلی والدین در مورد فرزندپروری شامل حفظ سلامت و ایمنی کودکان، توجه به احساسات آنها، آموزش مهارتهای اجتماعی و آماده‌سازی کودکان از نظر فکری هستند.
کتاب‌هایی همچون فرزندپروری از درون به برون، فرزندپروری اندیشمندانه، فرزندپروری بدون شرط و فرزندپروری با تئوری انتخاب به افزایش آگاهی والدین در این زمینه کمک می‌کنند.
منابع: psychologytoday | webmd | verywellfamily
