باکتری استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus pneumoniae) از گذشته تاکنون یکی از عوامل اصلی ابتلا به بیماری‌های عفونی از جمله مننژیت و ذات‌الریه بوده است. این باکتری ممکن است در بعضی از افراد به مشکلات بالقوه جدی و حتی تهدیدکننده حیات منجر شود. به همین دلیل، تزریق واکسن پنوموکوک که توانایی بدن را برای مقابله با آن افزایش می‌دهد، برای کودکان کمتر از ۲ سال، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای ضروری است. این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی انواع مختلف این واکسن، مکانیسم ایمنی‌زایی، نحوه تزریق و عوارض جانبی احتمالی اختصاص دارد.
فهرست محتوا
- اطلاعات دارویی واکسن پنوموکوک
- واکسن پنوموکوک برای چیست؟
- تفاوت واکسن پنوموکوک ۱۳ و ۲۳
- چه کسانی به واکسن پنوموکوک نیاز دارند؟
- چه کسانی نباید واکسن پنوموکوک را دریافت کنند؟
- واکسن پنوموکوک نوزادان و کودکان
- واکسن پنوموکوک بزرگسالان
- زمان تزریق واکسن پنوموکوک و دوز آن
- نحوه تزریق واکسن پنوموکوک
- عوارض واکسن پنوموکوک در مردان و زنان بزرگسال
- عوارض واکسن پنوموکوک در نوزادان و کودکان
- راهنمای مراجعه به پزشک
- نکات مهم و موارد احتیاط
- تداخلات دارویی واکسن پنوموکوک
- فعل و انفعالات واکسن پنوموکوک در بدن
- واکسن پنوموکوک ساخت کجاست؟
- قیمت واکسن پنوموکوک
- کلام پایانی
- سوالات متداول
اطلاعات دارویی واکسن پنوموکوک
این واکسن برای پیشگیری از بیماری پنوموکوک تزریق می‌شود. چرا که این بیماری بسیار مسری است و به راحتی می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود. این انتقال معمولا از طریق تماس مستقیم با ترشحات بدن مانند بزاق یا مخاط صورت می‌گیرد.
| نام عمومی | واکسن پنوموکوک |
| نام تجاری | پرونار و پنومووکس |
| انواع | واکسن کونژوگه (PCV13) و واکسن پلی‌ساکاریدی (PPSV23) |
| مکانیسم اثر | تحریک سیستم ایمنی برای تولید آنتی‌بادی |
| نحوه تزریق | عضلانی و زیرجلدی |
| دوز | کودکان کمتر از ۲ سال: چهار دوز بزرگسالان: معمولا یک دوز |
واکسن پنوموکوک برای چیست؟
این واکسن از ابتلا به بیماری پنوموکوک که توسط باکتری خاصی به نام استرپتوکوک پنومونیه ایجاد می‌شود، پیشگیری می‌کند. این بیماری در کودکان شایع‌تر است، اما در سالمندان یا افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن نیز ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند.
عفونت پنوموکوک در بروز بسیاری از بیماری‌ها نقش دارد که پنومونی یا ذات‌الریه یکی از شایع‌ترین آن‌ها است. اما ذات الریه چیست؟ ذات‌الریه عفونتی است که باعث التهاب کیسه‌های هوایی ریه می‌شود و معمولا با سرفه، تب، لرز و تنگی نفس همراه است. این بیماری می‌تواند ناشی از عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی باشد؛ اما نوع باکتریایی آن شایع‌تر و شدیدتر است.
سایر بیماری‌هایی که ممکن است توسط عفونت پنوموکوک ایجاد شوند عبارت‌اند از:
- مننژیت
- عفونت سینوس
- عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا)
- عفونت جریان خون (باکتریمی)
تفاوت واکسن پنوموکوک ۱۳ و ۲۳
واکسن از ابتلا به بیماری پنوموکوک جلوگیری می‌کند و نقش مهمی در کاهش شیوع این بیماری در جامعه دارد. در حال حاضر، برای پیشگیری از این بیماری از چند نوع واکسن استفاده می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- واکسن کونژوگه پنوموکوک (PCV13): از شما در برابر ۱۳ نوع باکتری محافظت می‌کند.
- واکسن پلی‌ساکاریدی پنوموکوک (PPSV23): در برابر ۲۳ نوع باکتری اثر محافظتی دارد.
| نوع واکسن | به چه کسانی توصیه می‌شود؟ |
| واکسن پنوموکوک کونژوگه (PCV13) | کودکان زیر ۲ سال بزرگسالان ۶۵ ساله و بالاتر (بعد از مشورت با پزشک) افراد ۲ تا ۶۴ ساله که به بعضی بیماری‌های خاص مثل دیابت، HIV، بیماری قلبی، کلیوی، کبدی یا ریوی مزمن مبتلا هستند |
| واکسن پلی‌ساکاریدی پنوموکوک (PPSV23) | بزرگسالان ۶۵ ساله و بالاتر افراد ۲ تا ۶۴ ساله که به بعضی بیماری‌های خاص مثل دیابت، HIV، بیماری قلبی، کلیوی، کبدی یا ریوی مزمن مبتلا هستند بزرگسالان ۱۹ تا ۶۴ ساله که از دخانیات استفاده می‌کنند |
چه کسانی به واکسن پنوموکوک نیاز دارند؟
تزریق این واکسن به افراد زیر توصیه می‌شود:
- تمام نوزادان و کودکان زیر ۲ سال
- بزرگسالان بالای ۶۵ سال
- افرادی که به بیماری‌های مزمن یا طولانی‌مدت مانند دیابت یا بیماری‌های قلبی مبتلا هستند
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند
- بزرگسالانی که از دخانیات استفاده می‌کنند
نمی‌دونی چه نوع واکسنی برای تو یا فرزندت مناسبه؟
بدون نیاز به مراجعه حضوری، با پزشک مشورت کنچه کسانی نباید واکسن پنوموکوک را دریافت کنند؟
در صورتی که یکی از موارد زیر در مورد شما صدق می‌کند، نباید این واکسن را تزریق کنید:
- قبلا به این واکسن واکنش آلرژیک شدید نشان داده‌اید
- به دارویی که حاوی توکسوئید دیفتری است حساسیت دارید
- در حال حاضر احساس ناخوشی می‌کنید
واکسن پنوموکوک نوزادان و کودکان
این واکسن از کودکان در برابر عفونت‌های ناشی از میکروب استرپتوکوک پنومونیه محافظت می‌کند. این باکتری اغلب در بینی و گلوی افراد سالم به‌ویژه کودکان یافت می‌شود. اما زمانی که در بدن گسترش می‌یابد و عفونت ایجاد می‌کند، باعث بیماری می‌شود.
کودکان زیر ۲ سال بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به بیماری پنوموکوک هستند. همچنین کودکانی که یکی از موارد زیر در مورد آن‌ها صدق می‌کند، ممکن است به این بیماری مبتلا شوند:
- کاشت حلزون گوش
- نشت مایع مغزی نخاعی
- دیابت
- اختلالات کلیوی مانند سندرم نفروتیک
- کم‌خونی داسی شکل یا آسیب‌دیدگی طحال
- سیستم ایمنی ضعیف به دلیل مصرف دارو، پیوند عضو یا بیماری (سرطان و HIV)
تفاوت واکسن پنوموکوک و روتاویروس کودکان
واکسن روتاویروس واکسنی است که به طور خوراکی به کودکان داده می‌شود. این واکسن با فعال‌سازی واکنش‌های ایمنی در بدن از ابتلا به بیماری‌های ناشی از روتاویروس پیشگیری می‌کند. مهم‌ترین اثر آن جلوگیری از اسهال و استفراغ شدید است؛ مشکلاتی که در صورت بی‌توجهی می‌توانند به کم‌آبی شدید بدن و بستری شدن در بیمارستان منجر شوند.
واکسن پنوموکوک بزرگسالان
عفونت ناشی از باکتری استرپتوکوک پنومونیه ممکن است در بعضی از بزرگسالان به‌ویژه سالمندان و افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند به مشکلات شدید و حتی تهدیدکننده زندگی منجر شود. واکسن با تقویت سیستم ایمنی، از این افراد در برابر باکتری محافظت می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با آن را کاهش می‌دهد.
۱. واکسن پنوموکوک در دوران بارداری
در حال حاضر، به دلیل کمبود اطلاعات، هیچ توصیه‌ای برای استفاده از این واکسن در دوران بارداری وجود ندارد. تصمیم‌گیری درباره تزریق واکسن بر اساس مقایسه منافع دارو با ریسک‌های احتمالی انجام می‌گیرد. با این حال، به نظر نمی‌رسد که برای جنین خطری داشته باشد.
۲. واکسن پنوموکوک در شیردهی
تزریق واکسن پنوموکوک در دوران شیردهی بی‌خطر است، اما این کار باید بعد از مشورت با دکتر عفونی آنلاین انجام شود. تحقیقات نشان می‌دهد که بعد از تزریق واکسن سطح آنتی‌بادی‌ها در شیر مادر افزایش می‌یابد و این آنتی‌بادی‌ها به نوزاد منتقل می‌شوند.
زمان تزریق واکسن پنوموکوک و دوز آن
تزریق این واکسن معمولا قبل از ۲ سالگی و بعد از ۶۵ سالگی توصیه می‌شود. اما سایر افراد نیز ممکن است در شرایط خاص به آن نیاز داشته باشند. تعداد دوزهای واکسن به سن و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد:
- نوزادان: واکسن PCV13 در چهار دوز تزریق می‌شود (سنین ۲، چهار، ۶ و ۱۲ تا ۱۵ ماهگی).
- بزرگسالان: معمولا یک دوز کافی است. اما در افرادی که خطر ابتلا به عفونت در آن‌ها بالا است، ممکن است دوز دوم نیز توصیه شود.
شما می‌توانید این واکسن را هم‌زمان با سایر واکسن‌ها از جمله واکسن آنفولانزا تزریق کنید.
نحوه تزریق واکسن پنوموکوک
این واکسن به ۲ روش تزریق می‌شود:
- تزریق عضلانی: رایج‌ترین روش تزریق واکسن است و معمولا در بخش بالایی بازو انجام می‌شود.
- تزریق زیرجلدی: در شرایط خاص ممکن است واکسن به زیر پوست بازو یا ران تزریق شود. این روش در مقایسه با تزریق عضلانی دردناک‌تر است.
عوارض واکسن پنوموکوک در مردان و زنان بزرگسال
بیشتر افرادی که این واکسن را دریافت می‌کنند، هیچ علامت یا مشکل خاصی را تجربه نخواهند کرد. با این حال، مانند واکسن کرونا یا هر داروی دیگری احتمال بروز عوارض ناخواسته وجود دارد. این عوارض به ۲ دسته خفیف و شدید تقسیم می‌شوند.
۱. عوارض خفیف
این عوارض بسته به نوع واکسنی که دریافت می‌کنید متفاوت هستند و معمولا طی چند روز برطرف می‌شوند. از عوارض احتمالی واکسن PCV13 می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرمزی، تغییر رنگ، درد یا تورم در محل تزریق
- تب خفیف
- لرز
- سردرد
- خواب‌آلودگی
- کاهش اشتها
- تحریک‌پذیری
شایع‌ترین عوارضی که ممکن است بعد از تزریق واکسن PPSV23 رخ دهند عبارت‌اند از:
- قرمزی، تغییر رنگ، درد یا تورم در محل تزریق
- تب خفیف
- درد عضلانی (میالژیا)
- خستگی
- سردرد
۲. عوارض جانبی جدی
گاهی‌اوقات بعضی افراد نسبت به واکسن پنوموکوک حساسیت نشان می‌دهند و بعد از تزریق آن دچار واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) می‌شوند. البته این وضعیت بسیار نادر است و تقریبا از هر یک میلیون دوز واکسن تزریق‌شده فقط در یک مورد رخ می‌دهد.
علائم واکنش آلرژیک شدید معمولا بلافاصله پس از تزریق واکسن ظاهر می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
- خس‌خس سینه
- تنگی نفس
- سرفه مداوم
- استفراغ
- درد شکم
- افت فشار خون
- درد قفسه سینه
اگر پس از واکسیناسیون یکی از این علائم را تجربه کردید، فورا به دنبال کمک پزشکی باشید.
نگران عوارض واکسن پنوموکوک هستی؟
همین حالا از پزشک راهنمایی بگیرعوارض واکسن پنوموکوک در نوزادان و کودکان
از شایع‌ترین عوارض واکسن پنوموکوک در کودکان کمتر از ۲ سال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
- حساسیت، قرمزی، تغییر رنگ یا تورم در محل تزریق
- کاهش اشتها
- اختلال خواب
- خواب‌آلودگی یا خستگی
- تب خفیف
در موارد بسیار نادر ممکن است عوارض جدی مانند تب بالا، تشنج یا راش پوستی رخ دهد. در صورتی که یکی از این علائم را مشاهده کردید، فورا با پزشک فرزندتان تماس بگیرید.
علائم آلرژی به واکسن پنوموکوک در کودکان کمتر از ۲ سال
کودکانی که به این واکسن حساسیت دارند ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- خس‌خس سینه
- درد شکم
- استفراغ
- افت فشار خون
- ضربان قلب نامنظم
در صورت بروز عوارض، چه کنیم؟
اگر فرزندتان پس از تزریق واکسن احساس ناخوشی می‌کند، با روش‌های زیر به بهبودی او کمک کنید:
- تب: بدن فرزندتان را خنک نگه دارید. برای این منظور لباس‌های اضافی کودک را درآورید و به او مایعات خنک بدهید.
- حساسیت، قرمزی یا تورم در محل تزریق: این علائم را با استفاده از کمپرس خنک کاهش دهید. برای این کار، یک دستمال تمیز را با آب خنک مرطوب کرده و به آرامی روی محل تزریق واکسن بگذارید.
- تب و درد در محل تزریق: این مشکلات ممکن است با مصرف داروهای بدون نسخه مثل استامینوفن یا ایبوپروفن برطرف شود. حتما از داروهای مخصوص نوزادان استفاده کنید و دستورالعمل شرکت سازنده را به دقت بخوانید.
راهنمای مراجعه به پزشک
پس از تزریق واکسن، در صورتی که خودتان یا فرزندتان علائم غیر عادی یا شدید مانند تنگی نفس، تب بالا یا تشنج را مشاهده کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. حتی عوارض خفیف که ادامه‌دار هستند به مراقبت پزشکی نیاز دارند. مراقبت به موقع می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.
نکات مهم و موارد احتیاط
این واکسن ممکن است در افرادی که پاسخ ایمنی هومورال ضعیفی دارند، توانایی ایجاد مصونیت کافی را نداشته باشد. همچنین در بیمارانی که طحال ندارند یا دچار نارسایی طحال ناشی از کم‌خونی داسی شکل هستند، احتمال دارد اثر آن کاهش یابد.
زمان‌بندی واکسیناسیون اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال، تزریق واکسن پنوموکوک باید در موارد زیر حداقل ۲ هفته پیش از اقدام درمانی انجام شود:
- جراحی برداشتن طحال
- شیمی‌درمانی
- استفاده از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
- پیوند مغز استخوان
تداخلات دارویی واکسن پنوموکوک
این واکسن ممکن است با داروهای زیر تداخل داشته باشد:
- داروهایی که از لخته شدن خون جلوگیری کرده یا آن را درمان می‌کنند (مانند وارفارین، انوکساپارین و دالتپارین)
- داروهای شیمی‌درمانی
- داروهایی که باعث سرکوب عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شوند
- داروهای استروئیدی (مانند پردنیزون یا کورتیزون)
ممکن است در این مقاله به تمام تداخلات دارویی واکسن پنوموکوک اشاره نشده باشد. قبل از تزریق آن ضروری است فهرست تمام داروها، مکمل‌های غذایی و محصولات گیاهی مصرفی خود را در اختیار پزشک قرار دهید. همچنین اگر سیگار می‌کشید، الکل می‌نوشید یا از مواد مخدر استفاده می‌کنید حتما پزشک را از این موضوع مطلع کنید.
فعل و انفعالات واکسن پنوموکوک در بدن
این واکسن سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا آنتی‌بادی‌های اختصاصی علیه باکتری استرپتوکوک پنومونیه تولید کند؛ یعنی پروتئین‌هایی که به طور ویژه با این باکتری مبارزه می‌کنند. به این ترتیب، اگر بدن در آینده با باکتری مواجه شود، می‌تواند به سرعت نسبت به آن واکنش نشان دهد.
واکسن پنوموکوک ساخت کجاست؟
واکسنی که در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، معمولا وارداتی است. این واکسن در کشورهای زیر با نام‌های تجاری مختلف مثل پرونار و پنومووکس تولید شده و سپس به سایر نقاط جهان صادر می‌شود:
- بریتانیا
- فرانسه
- آلمان
- هند
قیمت واکسن پنوموکوک
قیمت واکسن به عوامل مختلفی از جمله کشور سازنده و تعداد دوز مورد نیاز بستگی دارد. قیمت دقیق را می‌توانید از داروخانه‌ها سوال کنید یا از پزشک بپرسید.
کلام پایانی
بیماری پنوموکوک می‌تواند در کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن به مشکلات جدی و بالقوه تهدیدکننده زندگی منجر شود. خوشبختانه، با تزریق واکسن می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد. عوارض جانبی واکسن معمولا خفیف است و طی چند روز برطرف می‌شود. اما در موارد بسیار نادر ممکن است واکنش آلرژیک شدید رخ دهد که به درمان اورژانسی نیاز دارد.
واکسن پنوموکوک در انواع مختلف تولید می‌شود. در مورد اینکه کدام نوع واکسن برای شما یا فرزندتان مناسب است، با متخصص عفونی یا دکتر اطفال مشورت کنید. پزشکان سایت درمانکده آماده هستند راهنمایی‌های لازم را در این زمینه به شما ارائه دهند.
سوالات متداول
این واکسن از ابتلا به عفونت پنوموکوک پیشگیری می‌کند. عفونت پنوموکوک توسط باکتری استرپتوکوک پنومونیه ایجاد می‌شود و در ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها از جمله ذات‌الریه و مننژیت نقش دارد.
قرمزی، تغییر رنگ، درد یا تورم در محل تزریق، سردرد، بی‌اشتهایی، خستگی، خواب‌آلودگی و تب خفیف از عوارض شایع این واکسن هستند.
این واکسن در چهار دوز یعنی ۲، چهار، ۶ و ۱۲ تا ۱۵ ماهگی تزریق می‌شود.
منابع: healthline | medicalnewstoday | my.clevelandclinic
